Αναδημοσιεύσεις

Αυτή τη στιγμή, όλες οι διεθνείς αναλύσεις κάνουν λόγο για την έλευση μιας μεγάλης, ιστορικής ύφεσης, στην Ε.Ε., τις ΗΠΑ και την Κίνα, με ταυτόχρονη εκτόξευση της ανεργίας. Απέναντι στη μεγάλη οικονομική κρίση που έρχεται, η πρόταση της Κομισιόν σχετικά με το Ταμείο Ανάκαμψης αποτελεί μια τομή σε σχέση με το παρελθόν. Είναι πολύ σημαντικό ότι περιλαμβάνει μεταβιβάσεις πόρων, κι όχι μόνο δάνεια. Αυτό σημαίνει ότι σπάει το ταμπού, σχετικά με την άρνηση αμοιβαιοποίησης χρεών. Είναι επίσης θετικό και το ύψος του πακέτου. Δεν αποτελεί, φυσικά, οριστική πρόταση. Πρέπει να διατηρούμε κάποιες επιφυλάξεις για τις τελικές αποφάσεις, διότι βλέπουμε ήδη την αντίδραση κάποιων χωρών του Βορρά. Επίσης, πρέπει να δούμε και ποιες θα είναι οι αιρεσιμότητες. Είναι μεν θετικό ότι δεν προβλέπεται μια επιτήρηση τύπου τρόικας, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρχουν όροι, ιδίως για τη χώρα μας. Οι δηλώσεις του αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Β. Ντομπρόβσκις στα «Νέα», ιδίως η υπενθύμισή του ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε καθεστώς ενισχυμένης εποπτείας, δεν μπορεί παρά να μας προβληματίζουν. Όμως, το κύριο ζητούμενο, για τον αριστερό και προοδευτικό κόσμο, είναι το πού θα κατευθυνθούν οι πόροι. Είναι θετικό ότι, σύμφωνα με το σχέδιο της Κομισιόν, δύο από τους τομείς που θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν είναι η Πράσινη Οικονομία και η Ψηφιοποίηση. Για τη χώρα μας, είναι κρίσιμο να δούμε πού θα σχεδιάσει να κατευθύνει αυτές τις ενισχύσεις μια κυβέρνηση όπως αυτή του κ. Μητσοτάκη. Τα χρήματα της Ε.Ε. θα πρέπει να κατευθυνθούν στην κοινωνία, για τη μεταρρύθμιση του Δημοσίου, για το κοινωνικό κράτος, στη βάση ενός συνολικού σχεδίου για το παραγωγικό μοντέλο που χρειάζεται να ακολουθήσει η χώρα μας, για τις δικές της ανάγκες και με βάση τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα.

Ο δυναμισμός της καπιταλιστικής κοινωνίας είναι στενά εξαρτημένος από τις διαρκείς καινοτομίες που προκαλούν η επιστήμη και η τεχνολογία. Ο Μαρξ είχε τη διαύγεια να το παρατηρήσει αυτό στην εποχή του. Ας μην ξεχνάμε ότι το έτος στο οποίο έγραψε γι’ αυτήν την κατάσταση ήταν το 1858! Σήμερα, βέβαια, ζούμε σε μια περίοδο που η σημασία αυτού του δυναμισμού είναι καίρια και καθοριστική. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι η σύγχρονη εκδοχή του φαινομένου για το οποίο μιλούσε ο Μαρξ. Έχει μεγάλη σημασία να γνωρίζουμε κατά πόσο η τεχνητή νοημοσύνη αναπτύσσεται μέσω της επιστήμης και της τεχνολογίας, και σε ποιο βαθμό εφαρμόζεται (ή μπορεί να εφαρμοστεί) στην παραγωγή. Το προφανές αποτέλεσμα ενός τέτοιου ενδεχομένου θα ήταν η αντικατάσταση του εργάτη, και ο περαιτέρω αφοπλισμός και η υποτίμηση της αξίας του ως προς τη δυνατότητά του να χρησιμοποιεί στην παραγωγική διαδικασία τη φαντασία του, τις δεξιότητες, και την εμπειρία του. Αυτό οδηγεί τον Μαρξ να κάνει το εξής σχόλιο στα Γκρουντρίσε, που το θεωρώ συναρπαστικό: Ο μετασχηματισμός της παραγωγικής διαδικασίας από μια απλή εργασιακή διαδικασία σε μια επιστημονική διαδικασία, η οποία υποτάσσει τις δυνάμεις της φύσης και τις αναγκάζει να τεθούν στην υπηρεσία των ανθρώπινων αναγκών εμφανίζεται σαν ιδιότητα του σταθερού κεφαλαίου, σε αντίθεση με τη ζωντανή εργασία …, με συνέπεια όλες οι εξουσίες της εργασίας να μετατρέπονται σε εξουσίες του κεφαλαίου. Η γνώση και η επιστημονική εμπειρία είναι ενσωματωμένες σήμερα στη μηχανή πού ελέγχει ο καπιταλιστής. Η παραγωγική εξουσία της εργασίας έχει μετεγκατασταθεί στο σταθερό κεφάλαιο το οποίο βρίσκεται έξω από την εργασία. Ο εργάτης είναι στριμωγμένος στη γωνία. Έτσι, ως προς την παραγωγή και την κατανάλωση, φορέας της συλλογικής μας γνώσης είναι το κεφάλαιο. Ο Μαρξ προσπαθεί να δώσει απάντηση στο ερώτημα αν υπάρχει κάτι από αυτά που κυοφορεί η καταρρέουσα αστική τάξη πραγμάτων, το οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί προς όφελος της εργασίας. Το συμπέρασμά του είναι καταφατικό: το κεφάλαιο-«εντελώς άθελά του-μειώνει στο ελάχιστο την ανθρώπινη εργασία, και τη δαπάνη γι’ αυτήν. Αυτό μπορεί να αποβεί προς όφελος της απελευθερωμένης εργασίας, και συνιστά τη συνθήκη της απελευθέρωσής της». Ακολουθώντας την σκέψη του Μαρξ, μπορούμε να πούμε ότι ο αυτοματισμός ή η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργούν τις συνθήκες και τις πιθανότητες για την απελευθέρωση της εργασίας. Ο Μαρξ πίστευε ότι η χειραφέτηση της εργασίας και του χειρώνακτα εργάτη είναι ένα ζήτημα κομβικής σημασίας. Γιατί αυτή η θέση μπορεί να είναι απελευθερωτική σήμερα; Η απάντηση είναι απλή. Η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν αυξήσει πολύ την κοινωνική παραγωγικότητα της εργασίας. Ο εργάτης που επιβλέπει τη λειτουργία των μηχανών μπορεί να παράγει ένα τεράστιο αριθμό εμπορευμάτων σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Για τις συνέπειες αυτής της εξέλιξης ενδιαφέρον παρουσιάζει το παρακάτω απόσπασμα από τα Γκρουντρίσε: Με την ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας, η δημιουργία πραγματικού πλούτου καταλήγει να εξαρτάται λιγότερο από τον εργάσιμο χρόνο και την ποσότητα της χρησιμοποιούμενης εργασίας… και περισσότερο από την πρόοδο της τεχνολογίας, ή από την εφαρμογή της επιστήμης στην παραγωγή… [Ο] πραγματικός πλούτος εκδηλώνεται-και αυτό φαίνεται στη μεγάλη βιομηχανία- με την τερατώδη δυσαναλογία μεταξύ του εργάσιμου χρόνου και του προϊόντος της εργασίας. Στα προαναφερθέντα, ο Μαρξ-παραπέμποντας στα λεγόμενα ενός ρικαρντιανού σοσιαλιστή της εποχής του, προσθέτει την εξής φράση: «Στην πραγματικότητα, ένα έθνος είναι πλούσιο όταν ο ημερήσιος χρόνος εργασίας είναι 6 αντί για 12 ώρες. Πλούτος δεν είναι η εξουσία στον πλεονάζοντα εργάσιμο χρόνο… αλλά ο χρόνος που έχει στη διάθεσή του κάθε άτομο και όλη η κοινωνία, πέραν αυτού που απαιτείται για την άμεση παραγωγή». Λόγω της τεχνολογικής προόδου, ο καπιταλισμός έχει τη δυνατότητα να συμβάλει στην «ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας όλων των ανθρώπων», περιλαμβανομένων των εργατών. Ο Μαρξ υποστηρίζει ότι η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου οφείλεται στη συλλογική δράση. Αυτό δεν σημαίνει ότι ενδιαφέρεται μόνο για τη συλλογική δράση και είναι υπέρ της καταπίεσης της προσωπικότητας. Υποστηρίζει ακριβώς το αντίθετο. Είναι υπέρ της ενεργοποίησης της συλλογικής δράσης με στόχο την κατάκτηση της ατομικής ελευθερίας. Ο βασικός στόχος είναι η δυνατότητα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας όλων των ανθρώπων.

Ο βαθύς συστημικός ρατσισμός των ΗΠΑ, που κάνει τον καθένα έρμαιο των κατασταλτικών μηχανισμών και της κρατικής βίας, αιτία της δολοφονίας ενός ακόμα μαύρου παρία, είναι ενδεικτικός: στην Μέκκα του καπιταλισμού, το οργανωμένο κράτος διαπαιδαγωγεί τους νόμιμους εκπροσώπους του έτσι ώστε να ασκούν το δικαίωμα της θανάτωσης όπου, όπως και όποτε νομίζουν, εναντίον κυρίως εκείνων που θεωρούνται “απειλή” στην ευταξία ή περισσεύουν, ως ανθρώπινα απορρίμματα, στην κοινωνία των λευκών. Η παγκόσμια κρίση του covid19 ανέδειξε, επίσης, δια των κρατικών πολιτικών, την ίδια δολοφονική διάσταση: στο πάλε ποτέ σουηδικό υπόδειγμα, η διάβρωση είναι τέτοια που οι νεκροί σε αναλογία πληθυσμού ξεπέρασαν εκείνους των ΗΠΑ. Η Σουηδία, με πάνω από 4.500 νεκρούς συνολικά και 30 ανά εκατομμύριο κατοίκους, ξεπερνά τις ΗΠΑ με 18 ανά εκατομμύριο νεκρούς. Αλλά, τι κι αν ξεκληρίστηκε μια μικρή πόλη; Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν της Σουηδίας αυξήθηκε κατά 0,4% τους πρώτους τρεις μήνες του 2020, όταν μάλιστα οι προβλέψεις της Κομισιόν λένε πως η ύφεση στην Ε.Ε. θα κυμανθεί φέτος στο 7,4%, στο όριο της κρίσης του 1929. Να σκοτώνεις, όμως, στον καπιταλισμό είναι συγχωρητέο όταν διά του φόνου σώζεις και τη βάση, την οικονομική συνθήκη, αλλά και το εποικοδόμημα, το πολιτικό σύστημα, με όλα τα συμπαρομαρτούντα.  Έτσι, να συγκλίνουν στην αντίληψη του θανάτου η ευρωπαϊκή ιδέα της, δήθεν, ανοχής με την αμερικάνικη της απροκάλυπτης καταστολής δεν είναι παρά το σύμπτωμα της βαθιάς αρρώστιας της δυτικής σκέψης. Ο Χάρος, από εχθρός και φόβητρο, μεταβάλλεται στον μεγάλο αρωγό της χείρας της αγοράς. Ούτε σκέψη για αναδιανομή του παραχθέντος πλούτου ούτε σκέψη για απο-ανάπτυξη. Στη δε αντίπερα του Ατλαντικού, ο “αλλόφυλος” παραμένει κάτι λιγότερο από άνθρωπος. Μπορεί να ποδοπατιέται με μεγαλύτερη, ενίοτε, ευκολία από εκείνην με την οποία ποδοπατά κανείς έναν σκύλο.

Το σποτάκι για την προώθηση του ελληνικού τουρισμού που παρουσιάστηκε χτες από τον πρωθυπουργό, αποτελείται από ένα και μοναδικό πλάνο και μάλιστα κάπως περίεργο. Μπορούσε να είναι project Α Λυκείου Είναι πένθιμο. Αν θέλετε να μάθετε μπαλίτσα δείτε πως προβάλλει τον τουρισμό της η Τουρκία. Και επιπλέον είναι τρομακτικά λάθος. Το μήνυμά του είναι «ζήσε το ελληνικό καλοκαίρι από μακριά». Ναι τι; Να φέρουμε τουρίστες στην χώρα δεν θέλουμε; Η ο στόχος είναι να μας σκέφτονται από το σπίτι τους; Την ίδια ώρα εκατοντάδες χιλιάδες μικροί του τουρισμού πεινάνε. Και είναι πανικόβλητοι με τον χειμώνα που έρχεται και με το υπουργό που τους έλαχε. Δεν πειράζει. Θα φάνε σποτάκι, διευθυντές δημιουργικού του Μαξίμου και ιδιώτες που βγάζουν δημόσιο χρήμα με ουρά. Τουριστική προβολή για το πανέμορφο καλοκαίρι.

Για τη νεοφιλελεύθερη αποθηρίωση που ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια μας σε όλα τα επίπεδα, δεν έχει καμιά σημασία το ότι η γ.γ. Αντεγκληματικής Πολιτικής Σοφία Νικολάου, που έδρασε ως οιονεί δήμιος στον Βασίλη Δημάκη, σε επίπεδο νομικού πολιτισμού συμπεριφέρθηκε ως παράνθρωπος που μόλις ξεπέρασε το ανθρωπολογικό στάδιο του υλοβάτη. Σημασία έχει ότι είναι μορφωμένη. Πτυχία, μεταπτυχιακά, δικηγόρος παρά Αρείω Πάγω, σου λέει. Άρα ξέρει τι κάνει. Σε αντίθεση με τον φυλακισμένο Δημάκη, που αφού είναι φυλακισμένος είναι ένα τίποτα, ένας homo sacer που μπορούμε να τον εξοντώσουμε ατιμωρητί. Απλώς επειδή μπορούμε. Από τον καιρό του Ρωμαϊκού Δικαίου τα μαθαίνουνε αυτά οι μορφωμένοι. Άλλωστε δεν τους είπε κανείς αμόρφωτους. Απάνθρωπους και ολίγον... από φασίστες (κατά περίπτωση και όπου μπορεί να γίνει) τους είπε. Γιατί; Ο Κυριάκος Μητσοτάκης (εκτός από το ότι ντύνεται καλά και ξέρει να φοράει γραβάτα) με τα τρία πτυχία σε επτά χρόνια, αμόρφωτος είναι; Επομένως ξέρει τι κάνει όταν θέλει να διαλύσει το Δημόσιο Σύστημα Υγείας κι ας απέδειξε τη θεμελιώδη του σημασία στις άγριες μέρες της πανδημίας. Δεν είναι από περιφρόνηση, από γνώση είναι. Όπως όταν σχεδίαζε δεκάδες χιλιάδες απολύσεις, που δεν έγιναν λόγω μαδούρων. Όπως δεν είναι περιφρόνηση το «επανήλθαμε στην κανονικότητα» που πέταξε χασκογελώντας στα μούτρα των απολυμένων του διαγωνισμού 3Κ του ΑΣΕΠ στην Θεσσαλονίκη. Έτσι, φαίνεται, «καλαμπουρίζουν» οι μορφωμένοι στα μούτρα των αδύνατων. Πού να καταλάβουμε εμείς τα στουρνάρια; Μας χωρίζει μορφωτικό χάος.

Αλάα Αλ-Ασουάνι «Ανεκπλήρωτη δημοκρατία» (μτφ. Γιάννης Στρίγκος, εκδ. Πατάκη, 2019) Ο Αλ-Ασουάνι δεν παριστάνει τον «ουδέτερο παρατηρητή». Μέλος και ο ίδιος του κινήματος Κιφάγια, συμμετείχε ενεργά στις κινητοποιήσεις στην πλατεία Ταχρίρ («εκείνες οι δεκαοκτώ μέρες ήταν οι πιο όμορφες στη ζωή μου», έχει πει ο ίδιος στην Guardian). Είναι ένας άνθρωπος που έχει θέση και που με το συγκεκριμένο μυθιστόρημά του παίρνει θέση. Στηλιτεύει ανηλεώς τη δικτατορία Μουμπάρακ και τις μεθόδους που χρησιμοποιούσε για να σπέρνει τον φόβο και να καταστέλλει κάθε προσπάθεια αντίστασης, ταυτόχρονα όμως προσπαθεί να δείξει από τη δική του οπτική τις περίπλοκες ισορροπίες που διαμορφώνονταν εκείνες τις μέρες. Για να αποδώσει όλο αυτό το πανόραμα στήνει ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα με χαρακτήρες μάλλον ιδεοτυπικούς, που απεικονίζουν και συνθέτουν τις ψηφίδες της αιγυπτιακής κοινωνίας εκείνη την κρίσιμη εποχή. Τάχα Χουσεΐν «Η προσευχή του αηδονιού» (μτφ. Πέρσα Κουμούτση, εκδ. Gutenberg, 2019) Η θέση των γυναικών στην αιγυπτιακή κοινωνία είναι το βασικό θέμα στην Προσευχή του αηδονιού, καθώς παρακολουθούμε την τραγική ιστορία που θα ζήσουν τρεις γυναίκες, δύο αδελφές και η μητέρα τους, «μια αγράμματη γυναίκα» από «ένα από εκείνα τα χωριά που οι κάτοικοί του, αργά ή γρήγορα, τα εγκαταλείπουν αναζητώντας μια καλύτερη ζωή σε μια πιο εύφορη γη της αιγυπτιακής αγροτικής επαρχίας». Οι γυναίκες ζουν σε έναν κόσμο όπου φταίνε πάντα για τα πάντα, ακόμα και για τα παραστρατήματα των ανδρών, σε έναν κόσμο επιβολής και τιμωρίας όπου οι «πομπές» τους ξεπλένονται με αίμα, σε έναν κόσμο όπου οι επιλογές που έχουν δεν είναι ποτέ εύκολες, ακόμα κι όταν θα αναγκαστούν να φύγουν από το χωριό και να φτάσουν «στις παρυφές της πόλης».

• Δεν αποδεχόμαστε η ολιγαρχία και η ελίτ να αλωνίζουν τις ζωές μας • Δεν μπορούμε να συμβιβαστούμε με ένα μέλλον για τους νέους ανθρώπους που συμπυκνώνεται στην μισή ζωή για μισή δουλειά • Δεν μπορούμε να ανεχτούμε την καταπάτηση των δικαιωμάτων μας, την κοροϊδία και τον ευτελισμό • Δεν μπορούμε να συμβιβαστούμε με την αλαζονεία του κ. Μητσοτάκη και της νεοφιλελεύθερης ΝΔ, που νομίζει ότι έχει πάρει λευκή επιταγή να διαλύσει το περιβάλλον, να μας φέρει δεκαετίες πίσω στην παιδεία, να εξουθενώσει τους μικρομεσαίους, τους ελεύθερους επαγγελματίες και τους αγρότες. • Δεν υποκύπτουμε στον ρατσισμό, τον εθνικισμό και την πατριδοκαπηλία.