Η Αυγή

Προτεραιότητα πρέπει να είναι η ενίσχυση της κοινωνικής προστασίας, ιδίως σε χώρες με χαμηλό επίπεδο διαβίωσης των πολιτών, όπου παραμένουν τεράστια κενά. Εκτός από την έλλειψη επαρκούς πολιτικής βούλησης υπάρχουν και άλλα εμπόδια. Επειδή η «μαύρη» εργασία παραμένει κυρίαρχη σε πολλές χώρες με χαμηλό επίπεδο διαβίωσης των πολιτών, τα ασφαλιστικά συστήματα παρέχουν προστασία μόνο σε ένα μικρό ποσοστό του εργατικού δυναμικού. Η ικανότητα των κυβερνήσεων σε πολλές περιπτώσεις είναι ανεπαρκής. Το χαμηλό επίπεδο καταγραφής του πληθυσμού παραμένει σημαντικό εμπόδιο σε πολλές φτωχές χώρες. Αυτό επηρεάζει τόσο την ικανότητα των φτωχότερων χωρών να κινητοποιούν εγχώριους πόρους για τη χρηματοδότηση της κοινωνικής προστασίας, όσο και την ικανότητά τους να παρέχουν αποτελεσματικά κοινωνική προστασία στους πληθυσμούς τους. Υποστηρίζω, ωστόσο, ότι η διεθνής αλληλεγγύη πρέπει να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο προκειμένου να ξεπεραστούν αυτά τα εμπόδια. Γι’ αυτό προτείνω τη δημιουργία ενός Παγκόσμιου Ταμείου για την Κοινωνική Προστασία, που θα επιτρέπει στις φτωχότερες χώρες να ξεπεράσουν το χρηματοδοτικό κενό που αντιμετωπίζουν. Η πρόταση για ένα παγκόσμιο ταμείο αφορά το ότι οι φορολογούμενοι από πλούσιες χώρες πληρώνουν για κοινωνική προστασία σε φτωχές χώρες. Να ξεκινήσει ένας κύκλος στον οποίο η διεθνής υποστήριξη θα συνδυάζεται με τις εγχώριες προσπάθειες.

Τα 32 δισ. που αναμένεται να λάβουμε από το ταμείο ανάκαμψης μας δίνουν τη δυνατότητα να πάρουμε γενναία μέτρα για τη διάσωση της οικονομίας και να θωρακίσουμε τις κοινωνικές υποδομές, με έμφαση στην Υγεία, την Παιδεία και τις μεταφορές. Να αντιμετωπίσουμε δηλαδή άμεσα τις συνέπειες της πανδημίας. Το κατεπείγον της άμεσης ανακούφισης πρέπει να είναι εφαλτήριο ενός οραματικού μετασχηματισμού. Η πανδημία μάς έδειξε τα όρια του “χθες”. Μπορεί να σκιαγραφήσει και τα χαρακτηριστικά του “αύριο”. Θέλουμε ένα βιώσιμο παραγωγικό μοντέλο με κανόνες για όλους και στόχο την καταπολέμηση των ανισοτήτων κάθε είδους: εργασιακών, κλαδικών, περιφερειακών, έμφυλων, ηλικιακών. Αυτό το μοντέλο περιλαμβάνει την προώθηση παραγωγικών επενδύσεων σε νευραλγικούς τομείς, όπως η βιομηχανία, η μεταποίηση, η κυκλική οικονομία και η ψηφιακή και πράσινη μετάβαση. Τη δημιουργία ολοκληρωμένων αλυσίδων αξίας από την πρωτογενή παραγωγή μέχρι τη μεταποίηση και τη διάθεση στην αγορά και την ενίσχυση της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας σε όλο το παραγωγικό και τεχνολογικό φάσμα. Τη στήριξη της εργασίας και την αξιοποίηση των επιστημόνων και του τεχνικού δυναμικού της χώρας μας. Την οικοδόμηση ενός σύγχρονου κοινωνικού κράτους. Στόχος όλων πρέπει να είναι οι πόροι αυτοί να έχουν παραγωγικό αποτύπωμα στην ελληνική οικονομία. Και αυτό προϋποθέτει την διαφάνεια και τον δημοκρατικό σχεδιασμό. Η παντελής έλλειψη διαβούλευσης από την κυβέρνηση σχετικά με την αξιοποίησή τους φοβόμαστε ότι υποκρύπτει την κατεύθυνσή τους σε συγκεκριμένους οικονομικούς ομίλους και έργα χωρίς προστιθέμενη αξία.  Όπως έχει συμβεί πάμπολλες φορές στο παρελθόν, με τα γνωστά οδυνηρά αποτελέσματα.

Στον κόσμο του Κέντρου και θέλουμε να απευθυνθούμε, και απευθυνόμαστε. Κανείς δεν διαφωνεί σ’ αυτό. Είναι προφανές ότι τόσο η σοβαρή μας στάση στο ζήτημα της πανδημίας όσο και όσα λέμε για το κοινωνικό κράτος, τη δημοκρατία, τα δικαιώματα βρίσκουν ευήκοα ώτα σ’ αυτόν τον κόσμο. Εμείς θέλουμε να απευθυνόμαστε και στον κόσμο του Κέντρου, κάτι που το λέει εξάλλου και η διακήρυξή μας, αλλά δεν θέλουμε να απευθυνόμαστε σε όλον τον κόσμο με κεντρώες λύσεις. Αφενός γιατί όταν απευθύνεσαι σε όλους γενικά, δεν απευθύνεσαι σε κανέναν συγκεκριμένα - ο τεχνολαικϊσμός δεν θα ήταν καλή συνταγή ούτε για την Αριστερά. Αφετέρου γιατί γνωρίζουμε ότι οι κεντρώες λύσεις δεν δουλεύουν. Αν, για παράδειγμα, δεν έχεις ως στόχο τη μείωση των ανισοτήτων, αυτό δεν θα γίνει αυτόματα, όπως υπονοεί το σχέδιο Πισσαρίδη. Παράλληλα όμως θέλουμε το κόμμα να έχει έναν εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Πρέπει όχι απλώς να κάνουμε ηγεμονικές τις θέσεις μας για τα εργασιακά, τις ιδιωτικοποιήσεις, το περιβάλλον, αλλά και να δείξουμε τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ αυτών των ζητημάτων. Και οι κεντρώες λύσεις αδυνατούν να φωτίσουν τις αλληλεπιδράσεις αυτές γιατί υπονοούν ότι οι πρακτικοί άνθρωποι μπορούν να βρουν πρακτικές λύσεις για όλα τα προβλήματα χωρίς πολλές «θεωρητικούρες» και αναλύσεις. Η Αριστερά έχει μια εγγενή τάση προς μια ολιστική προσέγγιση των πραγμάτων. Δηλαδή βλέπει, για παράδειγμα, ότι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής δημιουργεί και ανισότητες, και αδιαφορία για το περιβάλλον, και αδυνατεί να προβλέψει τα προβλήματα που προκύπτουν από το ακολουθούμενο μοντέλο στην αγροτοδιατροφική αλυσίδα. Στο επίπεδο των προτάσεων πολιτικής η Αριστερά θέλει να αναδείξει ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δύσκολα θα επιτευχθεί χωρίς μια σοβαρή μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων. Και τέλος, στο επίπεδο της πολιτικής στρατηγικής και των κοινωνικών συμμαχιών επιδιώκει να εξηγήσει πώς, για παράδειγμα, όσοι παλεύουν ενάντια στην εμπορευματοποίηση της Υγείας και της Παιδείας έχουν λόγο να συμμαχήσουν με εκείνους που ανησυχούν για το νέο μοντέλο ελαστικοποίησης των εργασιακών σχέσεων.  Όμως, επειδή όλα τα παραπάνω δεν είναι αυτονόητα, η Αριστερά έχει πολλή δουλειά για να τα κάνει «πενηνταράκια».

Η κυβέρνηση είχε δύο βασικές δουλειές να κάνει: Να ενισχύσει το Εθνικό Σύστημα Υγείας και να πάρει όλα τα αναγκαία οικονομικά μέτρα για να στηρίξει την κοινωνία που χτυπήθηκε βίαια από το πρώτο lockdown. Δεν έκανε τίποτα από τα δύο. Αυτή τη στιγμή έχει ήδη ανακοινωθεί ότι ακυρώνεται το 80% των προγραμματισμένων χειρουργείων (κι αυτή ήταν η πρώτη, μεγάλη, απόδειξη αποτυχίας) κάνοντας «νοσοκομεία μίας νόσου», θαρρείς και δεν υπάρχει κανένα άλλο ιατρικό πρόβλημα παρά μόνο ο κορωνοϊός. Άρα, όποιος έχει λεφτά να πηγαίνει στα ιδιωτικά νοσοκομεία και όποιος δεν έχει να κρατάει την αναπνοή του και να περιμένει. (...) Εν μέσω πανδημίας ζητάς από τους εργαζόμενους να δουλεύουν απλήρωτοι, ζητάς από τους μικρομεσαίους επιχειρηματίες να κλείσουν χωρίς να πάρουν ενίσχυση αλλά μόνο επιστρεπτέα προκαταβολή, δηλαδή δάνεια, αλλά σε κάποιους δίνεις δώρα.

Αν ο Τραμπ κέρδισε, αυτό σημαίνει ότι υποτιμούσαμε το επίπεδο φυλετικής οργής στο λευκό εκλογικό σώμα. Μαζί με τη μεταβίβαση της οικονομικής εξουσίας προς τα πάνω, η μετάβαση από μια κοινωνία με σαφή λευκή κυριαρχία σε μια μεικτή κοινωνία υπήρξε ένας παράγοντας που διατάραξε βαθιά εκείνους τους λευκούς που δεν έχουν άλλο πλεονέκτημα από τη φυλή, που έχουν σπουδάσει λιγότερο και ζουν σε λιγότερο δυναμικές περιοχές. Εμείς, ωστόσο, πιστεύουμε ότι είναι περιοριστικό αυτό που τείνουν να κάνουν τα μέσα ενημέρωσης λέγοντας ότι «ευθύνονται οι ανισότητες και το οικονομικό άγχος» ή ότι «ευθύνεται o φυλετικός φθόνος». Η αλήθεια είναι ότι έχει προκύψει μια δεξιά ταυτοτική πολιτική, που δημιουργεί μια μακεδονική σαλάτα με διαφορετικά συστατικά, τα οποία αθροίζονται και έτσι γίνονται πολύ πιο ισχυρά από ό,τι το καθένα ξεχωριστά. Η εμφάνιση του θυμού, είτε πρόκειται γι’ αυτόν που σχετίζεται με την υπεράσπιση της κατοχής όπλων είτε για εκείνον που τροφοδοτείται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είτε για τον οφειλόμενο σε θρησκευτικούς λόγους, έχει συχνά ως φόντο το φυλετικό ζήτημα, αλλά δεν αρκεί. Για παράδειγμα οι ευαγγελιστές είναι πεπεισμένοι ότι η πίστη και ο τρόπος ζωής τους απειλούνται. Οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν ασχολούνται και τόσο με την πολιτική και έτσι τείνουν να αποδέχονται ό,τι ακούνε. Και πολλά από αυτά που οι άνθρωποι ακούνε έχει δημιουργηθεί από ψηλά, από τους οργανισμούς που προανέφερα, το δε οικοσύστημα των ΜΜΕ λειτουργεί ως αντηχείο. Αυτές οι οργανώσεις γνωρίζουν πώς να αξιοποιούν κατά τον καλύτερο τρόπο τις ανησυχίες και τους φόβους ορισμένων τμημάτων του πληθυσμού σχετικά με τον δημογραφικό μετασχηματισμό της κοινωνίας και τις μειωμένες ευκαιρίες. Αλλά η οπισθοδρομική μορφή που λαμβάνουν αυτές οι ανησυχίες είναι το προϊόν μιας δουλειάς που έγινε από ψηλά και όχι μόνο των συναισθημάτων στην κοιλιά της λευκής εργατικής τάξης.

Στο πρώτο κύμα της πανδημίας δημιουργήθηκε μια πολύ κρίσιμη και ουσιαστική συναίνεση και από την κοινωνία και από το πολιτικό σύστημα. Αυτό που βλέπω ότι αλλάζει τώρα, καθώς κρίνω ότι η κοινωνική και η πολιτική συναίνεση δεν θα διατηρηθούν, είναι ότι αντιστρέφεται το κοινωνικό κλίμα. Όπως δείχνουν και οι κοινωνικές έρευνες, έχουμε μια μετατόπιση σε μια κατεύθυνση ματαίωσης, απογοήτευσης, άγχους και οικονομικής ανασφάλειας. Σε πρόσφατη έρευνα της διαΝΕΟσις, τα πέντε πρώτα αισθήματα που αναφέρονται από τους ερωτώμενους έχουν αρνητική χροιά (αβεβαιότητα, ανασφάλεια, άγχος, απογοήτευση, φόβος), ενώ τον Μάρτιο, πριν από το πρώτο κύμα της πανδημίας, η αισιοδοξία –από τη θετική πορεία της οικονομίας, και από ψηφοφόρους που έβλεπαν θετικά την κυβερνητική αλλαγή, κ.λπ.- συμπορευόταν με το αίσθημα της ανασφάλειας. Το στοιχείο της αισιοδοξίας ενυπήρχε στο κοινωνικό σώμα. Τώρα το αίσθημα αυτό έχει καταβαραθρωθεί (η αισιοδοξία από την πρώτη θέση μεταξύ των αισθημάτων τον Απρίλιο 2020 με 39,8%, έχει υποχωρήσει τον Σεπτέμβριο του 2020 στην έκτη θέση με 15,8%). Πρόκειται για αρνητικά συναισθήματα που αν και προκαλούν ένα κινητοποιητικό μούδιασμα, θα εκδηλωθούν με άλλους τρόπους και μπορούμε εδώ να σκεφτούμε την πτώση της κυβερνητικής αξιοπιστίας, τη φθορά και την εκλογική μετατόπιση ψηφοφόρων. Ένα ακόμα στοιχείο που θα πρέπει να συνεκτιμήσουμε είναι ότι ακριβώς επειδή η πανδημία δεν είναι το πρώτο θέμα στα θέματα που απασχολούν τους πολίτες –αν δούμε και πάλι τις έρευνες (π.χ. διαΝΕΟσις) η πανδημία δεν θεωρείται από τους πολίτες η σημαντικότερη απειλή που αντιμετωπίζει η χώρα, πρώτη είναι η οικονομία, δεύτερο το μεταναστευτικό-προσφυγικό και τρίτο οι ελληνοτουρκικές σχέσεις- έχουμε ένα μείγμα, που θα εκφραστεί κοινωνικά. Και εδώ γεννάται ένα καίριο ερώτημα: Μπροστά στην οργή κατά τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης, είχαμε την ελπίδα, που δημιούργησε μια ανάταση των προσδοκιών. Ποιος είναι αυτός ο δείκτης σήμερα που μπορεί να αντιστρέψει το κοινωνικό κλίμα; Θα έλεγα ότι μια πολύ σημαντική παράμετρος είναι η εμπιστοσύνη. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό δείκτη δημοκρατικής εμβάθυνσης. Η οικοδόμηση της εμπιστοσύνης μπορεί να είναι μια συνθήκη, η οποία θα μπορέσει να αναδιατάξει το πολιτικό σκηνικό. Εμπιστοσύνη σημαίνει σκέφτομαι με μεγαλύτερη βεβαιότητα, σχεδιάζω, ονειρεύομαι, πλαισιώνω τις ανάγκες μου με μια πιο σταθερή πυξίδα. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως η εμπιστοσύνη ήταν από τους πρώτους δείκτες που κατέρρευσαν στη διάρκεια της κρίσης, απέναντι στα κόμματα, την πολιτική, τα ΜΜΕ.