Macro

Στη διάρκεια της δημοσιονομικής κρίσης της περασμένης δεκαετίας, το 2011, η ΕΕ απέδειξε ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει την οικονομική της ισχύ για να παρέμβει και στην εσωτερική πολιτική βοηθώντας στην ανατροπή κοινοβουλευτικών κυβερνήσεων και το σχηματισμό κυβερνήσεων τεχνοκρατών (Παπαδήμος, Μόντι). Με τη γενικότερη αστάθεια στα ισχυρότερα κράτη-μέλη η επανάληψη αυτού του σεναρίου είναι δύσκολη, αλλά πάντως δεν είναι απίθανο να γίνει επίκληση εξωτερικών κινδύνων ή της ανάγκης συναινετικής διαχείρισης του εθνοσωτήριου Σχεδίου Ανάκαμψης για να επιβληθεί ο σχηματισμός μιας κυβέρνησης που θα στηρίζεται σε διακομματική πλειοψηφία. Με την επιθετική αντιπολίτευση στην αξιωματική αντιπολίτευση και την τακτική της πόλωσης, η κυβέρνηση ακολουθεί μια στρατηγική που στοχεύει να αποκλείσει αυτό το ενδεχόμενο. Από την πλευρά της, η ηγετική ομάδα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, με το πρόσχημα της προσέλκυσης ενός φανταστικού κεντρώου χώρου, περιθάλπει μια ετερογενή ομάδα πολιτευόμενων διαφόρων προελεύσεων, οι οποίοι έχουν ελάχιστη εκλογική απήχηση, αλλά σηματοδοτούν σε εξωτερικούς και εσωτερικούς πόλους ισχύος την ετοιμότητα αυτής της ηγεσίας να έρθει σε συμβιβασμούς. Η στρατηγική αυτή εξηγεί τη δυστοκία για την παρουσίαση ενός εναλλακτικού προγράμματος και ενδεχομένως ορισμένες από πρώτη όψη αντιφατικές κινήσεις, όπως η επιψήφιση από την αξιωματική αντιπολίτευση των παραχωρήσεων στο νέο ιδιοκτήτη του Ελληνικού. Στις κινήσεις δημιουργίας εντυπώσεων της κυβέρνησης πρώτα με τη συγκρότηση της επιτροπής Πισσαρίδη και τελευταία με τη δημοσιοποίηση ενός χονδρικού διαγράμματος της ελληνικής πρότασης του Σχεδίου Ανάκαμψης, η αντιπολίτευση απαντά με εύλογη κριτική στις προτάσεις που θα διευρύνουν τις ανισότητες. Η ελληνική και ευρωπαϊκή εμπειρία Γερμανία - SPD, Ιταλία - 5 Αστέρια) έχει όμως δείξει ότι η πρόσκαιρη ανακούφιση των ανισοτήτων και της φτώχειας δεν αρκεί από μόνη της να δημιουργήσει ένα δυναμικό ρεύμα υπέρ της πολιτικής παράταξης που την εφαρμόζει. Από την άλλη, είναι παράδοξο να απαιτεί κανένας ένα εναλλακτικό πρόγραμμα, όταν κανένας δεν έχει δώσει απαντήσεις σε βασικά ζητήματα, όπως ποια είναι η πραγματική κατάσταση της ελληνικής οικονομίας, πόσο «ελληνική» είναι αυτή, ποια περιθώρια βελτίωσης ή ριζικής ανανέωσης έχει, κατά πόσον υπάρχουν οι εσωτερικές κοινωνικές προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο και σε θετική απάντηση, αν αυτή είναι εφικτή εντός μιας τελωνειακής και νομισματικής ένωσης, όπως η ΕΕ.

Η ιδιοκτησία του πάρκου Γκεζί, στην πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης (το οποίο έγινε σύμβολο αντίστασης κατά του Ερντογάν μετά τις πολύμηνες διαδηλώσεις το 2013), αφαιρέθηκε από το μητροπολιτικό δήμο της Κωνσταντινούπολης και μεταφέρθηκε σε ένα φιλικό προς την κυβέρνηση ίδρυμα. Ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας, Νατζί Αγκμπάλ, απομακρύνθηκε από τη θέση του με προεδρικό διάταγμα, παρά το γεγονός ότι η θέση προστατεύεται διά νόμου από πολιτικές παρεμβάσεις. Η Κεντρική Τράπεζα έχει αλλάξει ήδη τέσσερις προέδρους τους τελευταίους 20 μήνες. Την ώρα που η βία κατά των γυναικών και οι γυναικοκτονίες είναι ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα στην Τουρκία, προκαλώντας μαζικές διαδηλώσεις, η χώρα αποσύρθηκε από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, η οποία αποτελεί το νομικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών. Είναι δεδομένο ότι η Τουρκία έχει εισέλθει σε παρατεταμένη προεκλογική περίοδο. Οι προεδρικές εκλογές είναι προγραμματισμένες για το 2023, αλλά προσφυγή στις κάλπες νωρίτερα δεν πρέπει να αποκλείεται. Η οικονομική δυσπραγία και ο φόβος της προσφυγής στο ΔΝΤ, η διάλυση του κοινωνικού ιστού, η διαίρεση της χώρας, οι περιφερειακές εντάσεις, οι σχέσεις με τη Ρωσία και τις ΗΠΑ, οι περιφερειακές εξελίξεις, μπορεί να αναγκάσουν τον Ερντογάν να προσφύγει σε πρόωρες εκλογές. Ως εκ τούτου ετοιμάζεται: φέρνει ακόμα πιο κοντά τον παραδοσιακό, συντηρητικό, θρησκευόμενο πληθυσμό, μέσω της αποχώρησης από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Δένει τη συμμαχία του με τους εθνικιστές του Μπαχτσελί, του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP), μέσω της δίωξης στους αριστερούς Κούρδους. Ελέγχει τα ΜΜΕ, λογοκρίνει τα social media, φυλακίζει κατά το δοκούν και χτυπάει τους ενδεχόμενους υποψήφιους αντιπάλους του, όπως οι δύο δημοφιλείς δήμαρχοι. Στο εξωτερικό αντιμετωπίζει προβλήματα με τη Δύση με απρόβλεπτες συνέπειες, όμως παίζει το χαρτί της Μόσχας. Μέχρι πότε, θα δείξει. Για την ώρα, η λαϊκίστικη, συντηρητική και εθνικιστική ρητορική του βολεύει τα αυτιά εκατομμυρίων ψηφοφόρων, που ενδεχομένως έχουν απογοητευτεί σε άλλα πεδία πολιτικής. Η άλλη πλευρά δεν είναι αμελητέα, αλλά ούτε ενιαία.

1. Όπως ακριβώς το Σ.Π. προτείνει αύξηση των δημοσίων δαπανών για την Υγεία από 5% του ΑΕΠ, που είναι σήμερα (2018), σε 7,1%, που είναι ο μέσος όρος στην Ευρωζώνη, έτσι προτείνουμε, αντίστοιχα, αύξηση των δημοσίων δαπανών για την Παιδεία από 3,9% του ΑΕΠ, που είναι σήμερα, σε 4,5%, που είναι ο μέσος όρος στην Ευρωζώνη. 2. Παρομοίως προτείνεται η αύξηση των δημοσίων δαπανών για την κοινωνική προστασία από 19% σε 19,6% του ΑΕΠ, όσο δηλαδή και στην Ευρωζώνη. 3. Οι παραπάνω ενισχύσεις του κοινωνικού κράτους θα συνοδεύονται από ανάλογες προσαρμογές προς τα κάτω (σαν ποσοστό του ΑΕΠ) των δαπανών άμυνας (από 2% σε 1,2%), δημόσιας τάξης & ασφάλειας (από 2,1% σε 1,7%) και γενικών δημοσίων υπηρεσιών (από 8,3% σε 6,1%) ώστε να στοιχηθούν και αυτές με τους αντίστοιχους μέσους όρους στην Ευρωζώνη. Ειδικά για την άμυνα, η προσαρμογή στα ευρωπαϊκά επίπεδα πρέπει να συνοδεύεται με ταυτόχρονη απαίτηση διασφάλισης των συνόρων μας από την Ε.Ε. ως ευρωπαϊκών συνόρων. Από τον συμψηφισμό των μεταβολών στα σημεία 1,2,3 προκύπτει ένα έλλειμμα 0,9 ποσοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ, το οποίο θα πρέπει να καλυφθεί από αύξηση της φορολογίας των εχόντων. 4. Άμεση αποκατάσταση των συλλογικών συμβάσεων, από την εθνική συλλογική σύμβαση μέχρι τις κλαδικές συλλογικές συμβάσεις. Άμεση επαναφορά της μετενέργειας και της υποχρεωτικής επεκτασιµότητας των συλλογικών και κλαδικών συμβάσεων. Ακύρωση του αντεργατικού νόμου της Ν.Δ. και βελτίωση ρυθμίσεων του 1264/82 υπέρ των εργαζομένων. 5. Κατάργηση της ενοικίασης εργαζομένων και έλεγχος της μαύρης και αδήλωτης εργασίας. Υπολογίζεται ότι η μαύρη εργασία προσεγγίζει το 25% έως και 35%. Ο έλεγχός της μπορεί να αποφέρει μεγάλα έσοδα στα ασφαλιστικά ταμεία, ώστε η κάλυψη των ελλειμμάτων τους να μην δικαιολογεί μείωση συντάξεων ή και αύξηση των ορίων ηλικίας. 6. Δημιουργία 300.000 νέων θέσεων εργασίας μέσω κρατικών προγραμμάτων εγγυημένης απασχόλησης, χρηματοδοτούμενων από νέους και υφιστάμενους με ανακατανομή κοινοτικούς πόρους. Κίνηση αναγκαία όχι μόνο για την τόνωση της ζήτησης και της οικονομικής ανάπτυξης αλλά και για τη συγκράτηση εργασιακά ζωντανών στη χώρα των άνεργων νέων: οι 150.000 νέες θέσεις εργασίας θα απορροφήσουν όλους τους νεολαίους άνεργους ηλικίας 20-30 ετών (18,5% της συνολικής ανεργίας), ενώ οι άλλες 150.000 θα αφορούν τους πιο φτωχούς και μακροχρόνια ανέργους, ιδιαίτερα ηλικίας άνω των 55 ετών που δύσκολα βρίσκουν εργασία. Το μεγαλύτερο μέρος τους θα απασχοληθεί σε δραστηριότητες πράσινου ενεργειακού μετασχηματισμού και εξοικονόμησης, όπως και περιβαλλοντικής προστασίας στο Δημόσιο, την Τ.Α. και στον τομέα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, ώστε να εντάσσεται στα προγράμματα των 19 δισ. επιχορηγήσεων του ευρωπαϊκού ταμείου ανάκαμψης για την Ελλάδα. 7. Επίσης, σε μια περίοδο που για την καταπολέμηση της ανεργίας στην Ευρώπη συζητείται η μείωση / μοίρασμα του εργάσιμου χρόνου στις 32 ώρες εβδομαδιαίως, εμείς μπορούμε και πρέπει να προχωρήσουμε στην μείωση των ωρών εργασίας χωρίς μείωση μισθών: (α) σε 35 ώρες στις μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις που απασχολούν το 38% των μισθωτών και (β) σε 38 ώρες αντίστοιχα στις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις (με απασχόληση μικρότερη των 10 εργαζομένων) που συγκεντρώνουν το 62% της μισθωτής εργασίας. Πρόκειται για μείωση που μπορεί να γίνει σταδιακά μέσα στην τετραετία ώστε να απορροφήσουν οι επιχειρήσεις πιο ομαλά το κόστος, με τη βοήθεια και της αύξησης της παραγωγικότητας, και η οποία μείωση είναι ικανή να αυξήσει τη μισθωτή εργασία κατά 8,5%, δηλαδή να προσθέσει άλλες 210.000 θέσεις εργασίας περίπου. Με τον τρόπο αυτό (μέτρα 6 και 7) ο αριθμός των ανέργων είναι δυνατόν να μειωθεί περισσότερο από 50% και να δοθεί νέα ώθηση στην ανάπτυξη της οικονομίας. 8. Άμεση αύξηση του βασικού μισθού στα 751 ευρώ από το πρώτο έτος (όχι εντός διετίας όπως προτείνει το Σχέδιο Προγράμματος) και στα 783 ευρώ το δεύτερο, ώστε να φτάσει τα επίπεδα αξιοπρεπούς μισθού επιβίωσης, επίπεδο το οποίο η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά για την Ελλάδα. 9. Αντίστοιχη αύξηση και του επιδόματος ανεργίας (π.χ. 15% από το πρώτο έτος) και επέκταση της διάρκειάς του στα δύο έτη. 10. Τέλος, το Νέο Κοινωνικό Εισόδημα (ΝΚΕ), στο οποίο αναφέρεται το Σ.Π., δεν προσδιορίζει ποιοι και πόσοι το δικαιούνται ή το ύψος της απολαβής. Λέει μόνο ότι θα αφορά τόσο τους μη έχοντες όσο και τα μεσαία στρώματα (δηλ. την κοινωνική πλειοψηφία) και θα καλύπτει τις ανάγκες σε βασικά κοινά αγαθά (στέγη, ρεύμα, νερό, Ίντερνετ). Φιλοδοξεί να καλύψει μάλλον 3.200.000 άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, αλλά με ένα επίδομα στο όριο της σχετικής φτώχειας (430 ευρώ περίπου) που είναι πολύ χαμηλότερο από αυτό που μπορεί να εξασφαλίσει ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης (βλ. παραπάνω για βασικό μισθό). Προτείνεται η αύξησή του κατά 50%, στα 650 ευρώ περίπου, και η μείωση των δικαιούχων αντίστοιχα.

Καθώς εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχαναν τις δουλειές τους, αδυνατούσαν να πληρώσουν τα ενοίκια τους ή πέθαιναν στους θαλάμους των υπερφορτωμένων νοσοκομείων, οι πωλήσεις ιδιωτικών τζετ τριπλασιάστηκαν μέσα σε έξι μήνες. Οι αγοραστές είναι η ίδια εκείνη ελίτ των πολυεθνικών και των αστέρων του χόλιγουντ με το φιλικό στο περιβάλλον προφίλ, που ανησυχούσαν για την υπερθέρμανση του πλανήτη και έτρεχαν να φωτογραφηθούν με την Γκρέτα. Την ίδια στιγμή οι ηγέτες των 20 πλουσιότερων κρατών, γνωστοί ως G20, εξασφάλισαν,  το Νοέμβριο που μας πέρασε, 251 δισεκατομμύρια δολάρια ως πακέτο στήριξης για τις εταιρίες ορυκτών καυσίμων (ξέρετε τη Shell,  Chevron, Exxon, BP, Total, κλπ), οι οποίες ευθύνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό για την υπερθέρμανση του πλανήτη και αμέτρητες περιβαλλοντικές καατστροφές.  Τα πακέτα αυτά στήριξης προέρχονται από τα χρήματα των φορολογουμένων, ή για να το πούμε πιο ποιητικά, παραφράζοντας την γνωστή έκφραση, τα κέρδη δικά σας, οι ζημιές δικές μας. Μα θα πει κάποιος, το χρήμα κινεί την οικονομία και την έρευνα και οι υπερδισεκατομμυριούχοι έδωσαν πολλά χρήματα για την καταπολέμηση του κωρονοϊού, χάρη στα οποία έχουμε σήμερα εμβόλια. Φυσικά όταν μέσα σε λιγότερο από χρόνο το κλειστό κλαμπ των υπερδισεκατομμυριούχων είχε κέρδη που ξεπέρασαν τα 10,2 τρισεκατομμύρια, το να δώσουν 209 υπερπλούσιοι γύρω στα 8 δισεκατομμύρια στην έρευνα δεν μπορεί να θεωρηθεί και η ύψιστη γενναιοδωρία. Μόνο ο Elon Musk αύξησε την περιουσία του κατά 128 δισεκατομμύρια τον τελευταίο χρόνο ενώ ο Jeff Bezos κατά 78 δισεκατομμύρια.  Μόνο με τα χρήματα που έβγαλε ο Bezos μεταξύ Μαρτίου και Αυγούστου του 2020, θα μπορούσε να είχε δώσει μπόνους 105,000 δολαρίων σε κάθε ενα απο τους 876.000  υπαλλήλους της Amazon και πάλι να παραμείνει όσο πλούσιος ήταν και πριν. Παράλληλα οι φαρμακευτικές εταιρίες συγκέντρωσαν τεράστια κέρδη και προβλέπεται να συγκεντρώσουν ακόμα περισσότερα, εάν δεν οριστεί όριο τιμής στα εμβόλια που κυκλοφορούν. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο CEO της Pfizer, όταν ανακοινώθηκε ότι το εμβόλιο της εταιρίας είναι έτοιμο για δοκιμές, πρόσθεσε στα προσωπικά του κέρδη άλλα 800.000 δολλάρια, μέσα σε μια μέρα. Και όταν επιτέλους έφτασαν τα εμβόλια, οι αναπτυγμένες χώρες παρόλο που έχουν μόνο το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού εξασφάλισαν το 56% των εμβολίων που παράχθηκαν. Οσα έμειναν μοιράστηκαν στους υπόλοιπους, με τις φτωχότερες χώρες του πλανήτη να έχουν λιγότερο από το 0,1% των εμβολίων. Δεν θα είναι εύκολα τα επόμενα χρόνια για κανέναν από εμάς. Οι κρίσεις μεταμορφώνουν τις κοινωνίες, παρακάμπτουν διαδικασίες και φέρνουν αλλαγές που θα επηρεάζουν τις ζωές όλων μας για δεκαετίες. Οι κοινωνίες μας αναγκαστικά θα πρέπει να πάρουν θέση, είτε θα κινηθούμε προς έναν κόσμο πιο δυστοπικό, πιο αυταρχικό και πιο άνισο, είτε θα προσπαθήσουμε να δουλέψουμε όλοι μαζί, ο καθένας από το πόστο του, για έναν κόσμο πιο δίκαιο, για ένα περιβάλλον πιο καθαρό και για λιγότερες διακρίσεις. Δεν ξέρω πώς θα γίνει αυτό και ποια κατεύθυνση θα πάρουμε τελικά, τα περιθώρια όμως έχουν πια εξαντληθεί.

Οι συμπατριώτες μας που έχουν οργανώσει αλλού τη ζωή τους δεν «καίγονται» να ψηφίσουν για τα ελληνικά πολιτικά πράγματα. Ενώ εκείνοι που πράγματι διατηρούν δεσμούς ή και οικονομικά συμφέροντα στη χώρα, πιθανόν θα επιλέξουν να ταξιδέψουν στην Ελλάδα, ώστε να συνδυάσουν την άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος και με τη διεκπεραίωση άλλων υποθέσεών τους, τη συνάντηση με τους οικείους τους και ούτω καθεξής. Όλη λοιπόν η πρόσφατη πρωτοβουλία, δεν είναι παρά ένας τακτικισμός. Που έχει στόχο να προστατέψει επικοινωνιακά την κυβέρνηση – που τόσο είχε επενδύσει στο θέμα αυτό – από τον κίνδυνο ενός φιάσκου. Γι’ αυτό εξάλλου και ο αρμόδιος υπουργός δεν συγκάλεσε τη Διακομματική Επιτροπή που προβλέπει ο νόμος, για να ενημερώσει τα κόμματα για την πορεία των αιτήσεων – και ενδεχομένως να θέσει υπόψη τους τον προβληματισμό του – αλλά επιχείρησε έναν επικοινωνιακό αιφνιδιασμό, σε αντίθεση με ό,τι έχει συμβεί μέχρι σήμερα. Μέχρι σήμερα η σχετική συζήτηση είχε πραγματοποιηθεί οργανωμένα και θεσμικά, ιδίως επί της προηγούμενης κυβέρνησης, και μάλιστα σε δύο επίπεδα. Πρώτον, στο πλαίσιο ειδικής επιτροπής που συστήθηκε με νόμο, με τη συμμετοχή επιστημόνων, στελεχών της διοίκησης, εκπροσώπων της Γ.Γ. Απόδημου Ελληνισμού, της Ε.Γ. Ιθαγένειας και του Συνηγόρου του Πολίτη, προερχόμενων από όλο το πολιτικό φάσμα, η οποία κατέληξε σε συγκεκριμένο και τεκμηριωμένο πόρισμα. Και δεύτερον, στο πλαίσιο της διαδικασίας συνταγματικής αναθεώρησης, σε δύο κοινοβουλευτικές θητείες και υπό διαφορετικές κυβερνήσεις. Συνεχίστηκε επίσης και πριν την ψήφιση του ισχύοντος ν. 4648/2019, ο οποίος αποτέλεσε προϊόν συζήτησης και αμοιβαίων συμβιβασμών στο πλαίσιο επάλληλων διακομματικών συναντήσεων και υπερψηφίστηκε από εντυπωσιακά ευρεία πλειοψηφία – σχεδόν ομοφωνία στη Βουλή. Η τελευταία αυτή πρωτοβουλία, λοιπόν, όχι μόνο αδικεί τους συμπατριώτες μας στο εξωτερικό, τους οποίους εργαλειοποιεί με επικοινωνιακούς σκοπούς. Αλλά αναιρεί το προηγούμενο κεκτημένο συναίνεσης στο θέμα αυτό και δυναμιτίζει τη θεσμική και πολιτική εμπιστοσύνη. Κυρίως, όμως, υπονομεύει τις προϋποθέσεις και τις βάσεις ενός ουσιαστικού διαλόγου που θα έπρεπε να κάνουμε ως κοινωνία – και μάλιστα στο ορόσημο των 200 χρόνων από την επανάσταση που αποτέλεσε την απαρχή της δημιουργίας του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Ενός διαλόγου που θα έπρεπε να συμπεριλάβει και ζητήματα γρήγορης και εύκολης απόδοσης ιθαγένειας στους ανθρώπους που ζουν στη χώρα μας και μοιράζονται τις τύχες μας, αλλά και άλλων τρόπων ουσιαστικής συμμετοχής των μεταναστών στην κοινωνική και πολιτική ζωή και πριν την απόδοση ιθαγένειας. Και φυσικά, το θέμα της διαμόρφωσης μιας σοβαρής πολιτικής για τη διασπορά και ουσιαστικών σχέσεων με αυτή. Ένας τέτοιος διάλογος θα έπρεπε, παραφράζοντας το προοίμιο του αμερικανικού συντάγματος, να ξεκινήσει ως εξής : «Εμείς ο λαός». Αλλά ποιοι είμαστε «εμείς»;

Η επιβάρυνση των εργασιακών συνθηκών από τα συνεχή 10ωρα σε μια χώρα με υψηλό δείκτη εργατικών ατυχημάτων και με υψηλές τις θερινές θερμοκρασίες ενισχύει την πρόκληση επαγγελματικών κινδύνων. Η συνεχής αυξομείωση των ωραρίων αποδιαρθρώνει την κοινωνική και οικογενειακή ζωή των εργαζομένων εντείνοντας τους κινδύνους διάρρηξης της κοινωνικής συνοχής. Και αυτό σε μια χώρα με σοβαρές ελλείψεις υποδομών στήριξης των παιδιών, με μόνη την περίοδο των θερινών διακοπών, χωρίς την εναλλακτική των χειμερινών, και με εύλογες τις δυσκολίες συνδυασμού των ελαστικών ωραρίων των εργαζόμενων μελών των νοικοκυριών για τον οικογενειακό προγραμματισμό, όταν αυτά θα διαμορφώνονται με βάση τις ανάγκες του εργοδότη. Αν επίσης συνυπολογιστεί η προβλεπόμενη αύξηση των κανονικών ετήσιων υπερωριών στις 150 ώρες (από τις 96 στη βιομηχανία) ανά εργαζόμενο και με το ισχύον 13ωρο ως ανώτατο ημερήσιο ωράριο, δημιουργείται μια εκρηκτική κοινωνική κατάσταση από την υπερφόρτωση ωραρίων και τον χρόνο των μετακινήσεων. Προκειμένου, λοιπόν, να αποφευχθεί το κόστος των «αναγκαίων» αυξημένων αμειβόμενων υπερωριών, τίθεται εναλλακτικά η «ελεύθερη» ατομική διαπραγμάτευση των ελαστικών τους διευθετήσεων. Και αυτά σε μια χώρα με τα υψηλότερα πραγματικά ωράρια εργασίας συμπεριλαμβανομένων των υπερωριών, εντός Ε.Ε., ενώ επίσης κατέχει τη δεύτερη θέση, μετά την Εσθονία, καταγράφοντας τις περισσότερες κανονικές ετήσιες ώρες εργασίας (κατά 40 περισσότερες από την Ε13 της ΚΑ Ευρώπης, κατά 130 από την Ε27 και κατά 155 από την παλαιά Ε15). Πρόκειται για εικόνα ενταγμένη στη γενικότερη πορεία σταθερής σύγκλισης με τις χώρες της τρίτης ευρωπαϊκής ταχύτητας και συνεχούς απόκλισής της από τον αναπτυγμένο πυρήνα της Ευρώπης, παρά το γεγονός ότι και αυτός βιώνει την απορρύθμιση και την υποβάθμιση της εργασίας.

Αν και ο αριθμός των κλινών εντατικής θεραπείας διπλασιάστηκε από τις 600 στις 1.200, οι 579 από αυτές έχουν δεσμευθεί για περιστατικά Covid (βάσει διεθνών προδιαγραφών οι κλίνες εντατικής στην Ελλάδα χωρίς πανδημία θα έπρεπε να είναι 3.500). Δεν δημιουργήθηκαν όμως νέες κλίνες, απλώς αναβαθμίστηκε ένας αριθμός από τις ήδη υφιστάμενες άλλου τύπου, με αποτέλεσμα την αδυναμία κάλυψης άλλων αναγκών. Και παρατηρείται το ίδιο πρόβλημα που αντιμετωπίζει και η Γερμανία, ότι δηλαδή δεν είναι από μόνος του ο αριθμός των κλινών καθοριστικός, πρέπει να υπάρχει και το αντίστοιχο προσωπικό. Η ελληνική κυβέρνηση μιλάει για 2.000 νέες προσλήψεις. Αποσιωπά όμως το γεγονός ότι ως επί το πλείστον πρόκειται για ήδη εργαζόμενους/ες που υπέγραψαν νέες συμβάσεις εργασίες ή που οι υφιστάμενες συμβάσεις τους παρατάθηκαν, καθώς επίσης για περιπτώσεις συμβάσεων ορισμένου χρόνου. Ταυτόχρονα οι πολιτικές διεκδικήσεις με σκοπό το δικαίωμα όλων σε υγειονομική περίθαλψη αντιμετωπίζονται με αστυνομικές μεθόδους. Είναι ενδεικτικό ότι ο νέος νόμος για τις συναθροίσεις εφαρμόστηκε πρώτη φορά με την άσκηση δίωξης εναντίον του προέδρου της ΠΟΕΔΗΝ Μιχάλη Γιαννάκου εξαιτίας της συγκέντρωσης των εργαζόμενων στα δημόσια νοσοκομεία για την ενίσχυση του συστήματος υγείας έξω από το υπουργείο Υγείας τον περασμένο Σεπτέμβριο. Οσο χειρότερη είναι η κατάσταση του συστήματος υγείας τόσο πιο σκληρά μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας και των κοινωνικών επαφών πρέπει να λαμβάνονται. Αυτό που παρακολουθούμε τώρα είναι μια κορύφωση του νεοφιλελεύθερου μετασχηματισμού που προωθείται εδώ και χρόνια: η μετακύλιση της ευθύνης στο άτομο και η ενίσχυση της αστυνομικής τάξης έρχονται να υποκαταστήσουν τη δημόσια ευθύνη. Τα άτομα δεν έχουν το δικαίωμα να προστατευθούν (για παράδειγμα το δικαίωμα να μην πηγαίνουν στο τόπο εργασίας), καλούνται όμως με πολιτικά μέτρα να φέρουν εκείνα την ευθύνη, πρακτικά και ηθικά, για το κοινωνικό καλό (χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι όλα τα μέτρα είναι λάθος). Το δικαίωμα στη δημόσια υγεία αντικαθίσταται σταδιακά από την ατομική υποχρέωση για πρόληψη κάτω από αστυνομική επιτήρηση. Ειδικά σε περιόδους υγειονομικής κρίσης επιβάλλεται η αύξηση των επενδύσεων στο σύστημα υγείας. Ομως η πρόσθετη κατά κεφαλήν δαπάνη για την υγεία λόγω της πανδημίας φτάνει στην Ελλάδα τα 30 ευρώ, κατατάσσοντάς την στην προτελευταία θέση στην Ε.Ε. Ο δε προϋπολογισμός για το 2021 προβλέπει μείωση των δαπανών υγείας κατα 572 εκατομμύρια. Αντί να ενισχυθεί το σύστημα υγείας, εξοπλίζονται ακόμα περισσότερο οι αστυνομικές δυνάμεις και αυξάνονται οι στρατιωτικές δαπάνες. Ηδη έχουν εξαγγελθεί χιλιάδες νέες προσλήψεις αστυνομικών και ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα εξοπλισμού στην ιστορία της ελληνικής αστυνομίας. Αξίζει να υπογραμμισθεί ότι και πριν από αυτά τα μέτρα ενίσχυσης, η Ελλάδα βρισκόταν στη δεύτερη θέση μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. ως προς τον αριθμό αστυνομικών ανά 100.000 κατοίκους. Ως προς το νοσηλευτικό προσωπικό, βρίσκεται στην τελευταία θέση. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η απουσία του κράτους από συγκεκριμένους κοινωνικούς τομείς αντισταθμίζεται από την υπερπαρουσία του σε κάποιους άλλους. «Το κράτος θέλει να περιοριστεί, ώστε να ενισχυθεί [...] και δεν θα μπορέσει να υλοποιήσει αυτόν τον ακρωτηριασμό αν προηγουμένως δεν ενισχυθεί πολιτικά και αστυνομικά», γράφει ο Γάλλος πολιτικός επιστήμονας Grégoire Chamayou. Αυτό ακριβώς πρεσβεύει ο αυταρχικός νεοφιλελευθερισμός, όχι την απόλυτη απουσία του κράτους, αλλά την οικειοθελή αποδυνάμωσή του στην κοινωνική πολιτική και την ενίσχυσή του στις πολιτικές ασφάλειας. Και ο Νίκος Πουλαντζάς είχε μιλήσει για την «ταυτόχρονη ενίσχυση και αποδυνάμωση του κράτους». Είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Η εμφάνιση του κράτους-τιμωρού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αυξανόμενη κοινωνική αβεβαιότητα και την περιστολή των δικαιωμάτων και όχι τάχα με την αύξηση της παραβατικότητας και της εγκληματικότητας. Ηδη εδώ και πάνω από δέκα χρόνια ο Γάλλος κοινωνιολόγος Λοΐκ Βακάντ (Loïc Wacquant) απέδειξε αυτό τον συσχετισμό για τις ΗΠΑ. Βλέπουμε ότι και στην εδώ πλευρά του Ατλαντικού υπάρχουν πολλές περισσότερες ομοιότητες με τις ΗΠΑ από όσο πολλοί θα ήθελαν να πιστέψουν. Σε όλες τις πολιτικές που επιβλήθηκαν τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα από την Ευρώπη διακρίνει κανείς την ωμή βία της κατάργησης των κοινωνικών δικαιωμάτων που ασκείται εναντίον κάθε διεκδίκησης για τη διαφύλαξη έστω ενός ελάχιστου από αυτά και εντέλει για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Το σύστημα υγείας ήταν ένα καίριο πεδίο αντιπαράθεσης και θα παραμείνει ως τέτοιο. Μετά την απαξίωσή του το πολιτικό βάρος πέφτει τώρα στην ενίσχυση της αστυνόμευσης – στη «μάχη» κατά του κορονοϊού. Μια μάχη που έχει μετατεθεί από το πεδίο των δικαιωμάτων στο πεδίο της ασφάλειας.

τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ) αποτελούν μέρος του δημόσιου χώρου. Η σχετική βιβλιογραφία είναι τεράστια. Μάλιστα διαβάζω στο Forbes ότι αμερικάνικα δικαστήρια έχουν νομολογήσει ότι τα ΜΚΔ αποτελούν επί της ουσίας δημόσιο χώρο. Και μάλιστα από αυτό προκύπτει ότι ακόμα και το μπλοκάρισμα χρηστών από δημόσιες σελίδες πολιτικών είναι παράνομο καθώς είναι αντίθετο στην συνταγματικά – με την πρώτη τροπολογία στις ΗΠΑ – κατοχυρωμένη ελευθερία λόγου. Το ότι οι πλατφόρμες ανήκουν σε ιδιώτες δεν αναιρεί καθόλου τον δημόσιο χαρακτήρα του χώρου τους. Εφόσον όμως τα ΜΚΔ αποτελούν δημόσιο χώρο, τότε αποτελούν και αντικείμενο ρύθμισης από το δημόσιο. Το ότι αποτελούν αντικείμενο ρύθμισης δεν είναι κάποια ριζοσπαστική θέση, είναι η θέση που έχει εκφράσει στο κογκρέσο των ΗΠΑ ο ιδρυτής  και ιδιοκτήτης του Fb Mark Zuckerberg: «Η θέση μου δεν είναι ότι δεν πρέπει να υπάρχει ρύθμιση. Πιστεύω ότι το πραγματικό ερώτημα, καθώς το διαδίκτυο γίνεται ολοένα και πιο σημαντικό για τις ζωές των ανθρώπων, είναι ποιος είναι ο σωστός τρόπος ρύθμισης, και όχι αν είναι απαραίτητο να υπάρχει ρύθμιση». (...) τα ερωτήματα είναι δύο: Μπορεί μια ιδιωτική εταιρία να βάζει μόνη της όρους σε ζητήματα που αφορούν την κοινωνία; Ακόμη και αν έχουμε συμφωνημένους κανόνες, ποιος ελέγχει την παραβίαση τους; Η προφανής απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι όχι γιατί παράγονται εξωτερικότητες. Δεν θα επιτρέπαμε ποτέ σε μια εταιρία να μολύνει ένα χωράφι της αν αυτό οδηγούσε στο να μολυνθεί όλο το Αιγαίο (αν και για την ΝΔ δεν είμαι και τόσο σίγουρος ότι δεν θα το επέτρεπε αν κρίνουμε τους νόμους που έχει φέρει). Έτσι δεν πρέπει να επιτρέψουμε σε κανέναν να μολύνει τη δημοκρατία μας επιλέγοντας ποιες απόψεις θα ακούγονται και ποιες όχι. Για το δεύτερο ερώτημα η απάντηση είναι πιο δύσκολη. Χρειάζεται τουλάχιστον όμως ρυθμιστικό πλαίσιο που θα περιλαμβάνει και τους εγχώριους υπεργολάβους που αναλαμβάνουν την εφαρμογή των όρων κοινότητας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης οι οποίοι μπορεί και αυτοί να έχουν πολιτικές και οικονομικές εξαρτήσεις. (...) Ο Τόμσεν αποδεικνύει μια πολύ περιορισμένη αυτογνωσία. Θεωρεί ότι εντίμως πίεζε την Ελλάδα για περισσότερες μεταρρυθμίσεις και τους Ευρωπαίους για περισσότερη αναδιάρθρωση του χρέους. Αλλά ποτέ η πίεση του δεν ήταν συμμετρική. Στο τρίτο μνημόνιο εκμεταλλεύτηκε τη θέση, ιδιαίτερα της Γερμανίας και της Ολλανδίας, ότι «χωρίς τη συμμετοχή του Δ.Ν.Τ δεν υπάρχει ελληνικό πρόγραμμα». Έτσι μπόρεσε το Δ.Ν.Τ να επιβάλει τα μέτρα-αντίμετρα στη κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ το 2017, που τόσο μας κόστισαν πολιτικά, παρόλο που τελικά εφαρμόστηκαν μόνο τα αντίμετρα και όχι τα μέτρα καθώς καταφέραμε να αποφύγουμε μια παραπέρα μείωση των συντάξεων το Γενάρη του 2018 και ψηφίσαμε την μη μείωση του αφορολογήτου. Στην ουσία όμως με τη θέση των Γερμανών και των Ολλανδών, ο Τόμσεν είχε λευκή επιταγή να επιβάλει επιπλέον μέτρα που δεν ήταν στον «συμβιβασμό» του τρίτου μνημονίου. Και ο Τόμσεν δεν είναι άνθρωπος να αφήσει μια τέτοια ευκαιρία να πάει χαμένη. Και να ήταν μόνο αυτό. Για να δικαιολογήσει την επιπλέον μείωση των συντάξεων, και του αφορολόγητου, η ομάδα του έκανε συνεχώς ασκήσεις «backward engineering». Για αυτό ακόμα και στις αρχές του 2018 τα νούμερα του Δ.Ν.Τ – σε τεράστια απόκλιση από τα δικά μας αλλά και των ευρωπαϊκών θεσμών - έδειχναν ότι δε θα φτάναμε στο στόχο για το πρωτογενές πλεόνασμα στο τέλος του προγράμματος, ενώ το είχαμε φτάσει δυο χρόνια νωρίτερα!* Με λίγα λόγια εγώ ως Πουλ Τόμσεν: θέλω επιπλέον 1% του ΑΕΠ μείωση των συντάξεων, και αντίστοιχο κέρδος από το αφορολόγητο, όποτε αντί να λέω ότι θα φτάσετε στο στόχο, ισχυρίζομαι ότι θα υπάρχει απόκλιση 2% από το στόχο. Απλά μαθηματικά. Όμως είναι ένα πράγμα να είσαι νεοφιλελεύθερος, και κάτι τελείως διαφορετικό να κανείς μασάζ στα στοιχεία μέχρι να είναι συμβατά με τις πολιτικές σου προτάσεις. (...) Τα Παραπολιτικά προχώρησαν στην αποκάλυψη ότι η εφημερίδα «Φιλελεύθερος» δημιουργήθηκε στο γραφείο το Κ. Μητσοτάκη με στόχο να αποτελεί το «ευαγγέλιο» του τελευταίου. (...) Διαβάζω στο άρθρο 9 της σύμβασης δωρεάς που κατέθεσε η κ. Μενδώνη στη βουλή και φέρει την υπογραφή της ότι: «Το Δημόσιο συμφωνεί ότι στην αρχή και την απόληξη της πλατφόρμας του Ανελκυστήρα Πλαγιάς και στην είσοδο των Προπυλαίων της Ακρόπολης δίπλα από την σχετική επιγραφή που αφορά την χορηγία της Ε.Ε και του Ινστιτούτου Θερβάντες, θα μπει ειδική μαρμάρινη επιγραφή διαστάσεων ίσων προς τις δύο προαναφερόμενες (άλλως τουλάχιστον 70x40 εκ.) που θα αναφέρει: Ο Ανελκυστήρας Πλαγιάς και ο Φωτισμός της Ακροπόλεως πραγματοποιήθηκαν με αποκλειστική χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση επί υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη (Ιούνιος 2020)» Διαβάζω μετά την διάψευση της Υπουργού όπου κάνει λόγο για fake news και δολοφονία χαρακτήρα.

Το διαρκές ξήλωμα του παραδοσιακού εργατικού δικαίου, που αναγνώριζε την ασυμμετρία ισχύος ανάμεσα στον εργοδότη και τον εργαζόμενο, επομένως την ανάγκη προστασίας του τελευταίου, είναι η πραγματικότητα μέσα στην οποία ζουν εκατομμύρια εργαζόμενοι. Σε αυτή τη συγκύρια η προσπάθεια να μιλήσουμε πέρα από αυτό το μοντέλο, συναντά δύο βασικά εμπόδια, πάνω στα οποία πρέπει να προβληματιστούμε. Το πρώτο είναι ότι η έκταση και το βάθος των ανατροπών στα εργασιακά καθιστούν αδύνατη την επιστροφή στο παρελθόν. Δεν αρκεί, για παράδειγμα, να ακυρωθούν οι θεσμικές παρεμβάσεις της Νέας Δημοκρατίας στο ζήτημα των συλλογικών διαπραγματεύσεων, για να έχουμε ξανά ένα ικανοποιητικό ποσοστό του εργατικού δυναμικού κάτω από συλλογικές συμβάσεις. Χρειάζεται μια άλλη λογική που να ξεκινά από τον ορισμό του στόχου -την εξασφάλιση αξιοπρεπών συλλογικών όρων δουλειάς- και να προσεγγίζει τις προϋποθέσεις και τα μέσα για να τον πετύχει στο σημερινό τοπίο. Το δεύτερο είναι η διαμόρφωση για πάνω από μια δεκαετία μιας νέα γενιάς εργαζόμενων, με μοναδικό βίωμα ένα τοπίο εργασιακής επισφάλειας με ελάχιστα δικαιώματα. Η «φυσικοποίηση» της σημερινής κατάστασης στην αγορά εργασίας σαν κάτι που συμβαίνει, βρίσκεται εκτός πολιτικής σφαίρας και δεν επιδέχεται αμφισβήτησης, και αυτό είναι ένας εξαιρετικά σημαντικός κίνδυνος. Για την αντιμετώπιση του δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές, η συνέπεια και η δημιουργία υποδειγμάτων αλλαγής και νίκης είναι κρίσιμες όσο και δύσκολες παράμετροι. Καθοριστική, όμως, για τη συνολική έκβαση μιας τέτοιας αντιπαράθεσης θα είναι η ικανότητα να μιλήσουμε για το ρόλο του κόσμου της εργασίας στην κοινωνία και την οικονομία.

SUE DONALDSON, WILL KYMLICKA, Ζωόπολις. Μια πολιτική θεωρία για τα δικαιώματα των ζώων, μετάφραση: Γρηγόρης Μολύβας, εκδόσεις Πόλις, σελ. 512 Ας ξεκινήσουμε από την πιο γνωστή θέση περί της ηθικής υποχρέωσης, την οποία υπέχουμε απέναντι στα ζώα. Ξεκινώντας από τις κύριες παραδοχές που συγκροτούν την εν λόγω θέση, διαπιστώνουμε ότι αυτές συνίστανται στο ότι αυτές οι υποχρεώσεις ισοδυναμούν με καθήκοντα έναντι του εαυτού μας. Εμείς, ως άνθρωποι, είμαστε φορείς ηθικής συνείδησης, καθώς και υποκείμενα δικαιωμάτων, οπότε έχουμε δυνατότητα καταλογισμού για οτιδήποτε είναι ανήθικο, όπως η βάναυση συμπεριφορά έναντι των ζώων. Συνεπώς, το καθήκον για σωστή μεταχείριση των ζώων είναι καθήκον και προς εμάς τους ίδιους και την ανθρώπινη αξιοπρέπειά μας. Βεβαίως, είναι προφανής η σχετική επιταγή ως προς τη συμμόρφωση προς τον νομικό κανόνα. Αυτή δεν αφορά την εσωτερική ηθική μας νομοθεσία, αλλά την εξωτερική συμπεριφορά μας, καθώς και τις συνέπειές της προς τους άλλους, δηλαδή και τα ζώα. Η εν λόγω προβληματική απολήγει ότι πρέπει να φερόμαστε στα ζώα, οδηγούμενοι από το ίδιο καθήκον που έχουμε απέναντι στην ανθρωπότητα. Είναι σαφές ότι πρόκειται για μια ανθρωποκεντρική θεώρηση, οπότε το ερώτημα είναι αν μας είναι αρκετή αυτή η θεώρηση. Στο κέντρο των δικαιωμάτων βρίσκεται πάντοτε ο άνθρωπος ως πρόσωπο εγγενούς αξίας. Η αξία του ανθρώπου είναι ο πυρήνας των δικαιωμάτων. Ως τέτοιος ο άνθρωπος οφείλει να συνυπάρχει και να μοιράζεται τις πόλεις και τα χωριά στα οποία ζει με τα ήμερα ζώα, όπως επίσης οφείλει να προστατεύει και το σπίτι των άγριων ζώων από κάθε ανθρώπινη επέμβαση. Όμως, μετά τα ατομικά, τα πολιτικά και τα κοινωνικά δικαιώματα, βαθμηδόν εντάσσονται στο πλαίσιο των δικαιωμάτων και τα δικαιώματα των ζώων. Αυτή η ένταξη θα αποτυπωθεί και στη συνταγματική τους κατοχύρωση.