Macro

Με ευκαιρία την πανδημία, επιταχύνεται η διαδικασία του μετασχηματισμού του καπιταλισμού, ένας νέος ψηφιακός καπιταλισμός ξημερώνει. Νέοι κρατικοί ανταγωνισμοί αναδύονται με έπαθλο την ψηφιακή υπεροχή, πόλεμος διεξάγεται μεταξύ των μεγάλων επιχειρήσεων της τεχνολογίας με υποβολείς τις κυβερνήσεις. Νέες ανισότητες επιβάλλονται με εργαλεία την ψηφιοποίηση της οικονομίας, τη ρομποτική, την τεχνητή νοημοσύνη και τις πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου. Οι μεγάλες, πολύ μεγάλες, εταιρείες υψηλής τεχνολογίας προωθούν συστηματικά και εκτεταμένα τη σύμπραξή τους με το κράτος και τις δημόσιες υπηρεσίες, τα γνωστά ΣΔΙΤ. Διαφημίζουν με κάθε τρόπο την κυβερνητική στήριξη στην εφαρμογή συστημάτων αναγνώρισης προσώπου. Υποστηρίζουν ότι «η παρακολούθηση» είναι από τους καλύτερους πελάτες της τεχνητής νοημοσύνης και ότι η μαζική παρακολούθηση είναι μια ασυναγώνιστη εφαρμογή. Ο φόβος της πανδημίας ή του εγκλήματος είναι ο καλύτερος πρεσβευτής τους. (...) Η τεχνολογία μας δίνει μεν δραστικά εργαλεία, που θα μπορούσαν να κάνουν τη ζωή μας καλύτερη, αλλά δεν είναι όλες οι λύσεις τεχνολογικές, ιδιαίτερα εκείνες που επιβάλλονται πάνω και σε βάρος των αξιών που νοηματοδοτούν τη ζωή και τον θάνατο των ανθρώπων. (...) Οι διαμαρτυρίες σε εθνικό επίπεδο, μετά τον θάνατο του 46χρονου George Floyd από λευκό αστυνομικό, έφεραν ξανά στην επιφάνεια το ζήτημα της οικονομικής ανισότητας που χαρακτηρίζει την αμερικανική κοινωνία –ανισότητες, διακρίσεις και ανεργία που έχουν παροξυνθεί εξαιτίας της πανδημίας. (...) Σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, σε έναν κόσμο ψηφιακά διασυνδεδεμένο, ό,τι συμβαίνει στη μία πλευρά του ημισφαιρίου γίνεται γνωστό ακαριαία και στην άλλη. Η πληροφορία ενεργοποιεί και αισθήματα, την αίσθηση του δικαίου και της αδικίας και με αυτή την έννοια την κίνηση της κοινωνίας. Την αλληλεγγύη στους διαμαρτυρόμενους των ΗΠΑ, που εκδηλώνεται σε όλο τον κόσμο ταυτόχρονα. Και τις αντιστάσεις. Τις αντιστάσεις που διεκδικούν καθολική δικαιοσύνη.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Ταμείο Ανασυγκρότησης, εφόσον γίνει δεκτή, μπορεί να αποτρέψει τις διαλυτικές τάσεις που εμφανίστηκαν στην Ένωση με την κρίση του κορονοϊού. Τις διαλυτικές τάσεις τροφοδότησε η ευρωκόπωση των κρατών του Νότου – που είχαν πληγεί περισσότερο από την κρίση του 2009 και δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν με δικές τους δυνάμεις την οικονομική κρίση ως συνέπεια της πανδημίας – και της πλειονότητας των κρατών του Βορρά – τα οποία δεν θέλουν να συμμετάσχουν σε νέες μεταβιβαστικές πληρωμές και ζητούν να δοθεί μεν βοήθεια, αλλά με τη μορφή δανείων και με αυστηρούς όρους, δηλαδή Μνημόνια. Αυτό δεν θα γινόταν δεκτό από τα δύο μεγάλα κράτη του Νότου, την Ισπανία και την Ιταλία, για τις οποίες η άρνηση να συνάψουν μνημόνια, δηλαδή να βρεθούν στη θέση που οδήγησαν την Ελλάδα οι κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και Νέας Δημοκρατίας το 2010, είναι, εκτός της οικονομικής ανοησίας και ζήτημα γοήτρου. Δεν ξέρουμε πού θα καταλήξουν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των κρατών μελών ώστε να υπάρξει συμφωνία που θα γίνει ομόφωνα δεκτή στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Η δήλωση του αντιπροέδρου της Κομισιόν Ντομπρόβσκις ότι θα ισχύει η ενισχυμένη εποπτεία για την Ελλάδα και ότι τα κράτη που θα πάρουν ευρωπαϊκή ενίσχυση θα πρέπει να καταθέσουν προγράμματα που, εκτός από επενδύσεις με τους ευρωπαϊκους πόρους θα περιέχουν και «μεταρρυθμίσεις», έχει βέβαια σκοπό να καθησυχάσει τους «σκληρούς του Βορρά», αλλά αυτό σημαίνει ότι θα είναι μέρος της τελικής απόφασης.

Οι πρωτοφανείς ταραχές που συγκλονίζουν τώρα τις Ηνωμένες Πολιτείες με αφορμή τον θάνατο του Αφροαμερικανού Τζορτζ Φλόυντ από λευκό αστυνομικό έχουν βαθιές ρίζες στην κρίση του κορονοϊού. Είναι γνωστό ότι το ρατσιστικό πρόβλημα στην Αμερική είναι βαθύτατα ταξικό. Οι Αφροαμερικανοί στη μεγάλη τους πλειονότητα ανήκουν στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις, που στην περίπτωση των ΗΠΑ σημαίνει στις τάξεις εκείνες που είναι «ριγμένες» από το σύστημα εν γένει – όσον αφορά τη στοιχειώδη υγειονομική φροντίδα, την κοινωνική ασφάλιση, τις συνθήκες και το περιβάλλον διαβίωσης. Κατά συνέπεια, ήταν η κοινωνική ομάδα που επλήγη περισσότερο από τον κορονοϊό. Οι τωρινές ταραχές αποτελούν ένα γενικότερο ξέσπασμα κοινωνικής οργής που επικαθορίζεται από τις πολιτικές που οδήγησαν στον κορονοϊό, αλλά και που επελέγησαν για την αντιμετώπισή του. Στη χώρα μας παρατηρούμε, έστω σε μικρότερο (προς το παρόν) βαθμό, αντίστοιχες καταστάσεις με τους Ρομά και με τους πρόσφυγες. Η συγκεκριμένη συνάρθρωση πολιτικής και επιστημονικής πρακτικής επικαθορίζει κατά συνέπεια τόσο το ταξικό-οικονομικό επίπεδο όσο και το ιδεολογικό (ρατσισμός). Κατά τα φαινόμενα, η ιδιάζουσα αυτή συγκυρία, με τις εξαιρετικά περίπλοκες συνέπειες, δεν πρόκειται να μας αφήσει σύντομα. Θα είναι στρατηγικής σημασίας λάθος για την Αριστερά αν απλώς περιμένει να παρέλθει για να επιστρέψει στη δική της (αριστερή) κανονικότητα. Προνομιακό πεδίο παρέμβασης είναι η επανίδρυση του κοινωνικού κράτους στον τομέα της υγείας και η κατάργηση της παντοδυναμίας των μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών.

Όμως, η ταχύτητα με την οποία εμείς διατυπώνουμε εναλλακτικές στη βαρβαρότητα, φαίνεται να είναι μικρότερη εκείνης με την οποία εξαπλώνεται αυτή η βαρβαρότητα. Επιπλέον, αν και αγώνες και εξεγέρσεις ξεσπάν παντού σαν αστραπές στον ορίζοντα (στο Εκουαδόρ, στη Χιλή, στη Γαλλία, στο Ιράν και σε πολλές άλλες χώρες), εμείς συνεχίζουμε να αναρωτιόμαστε κρυφά ή φανερά αν αυτή είναι πράγματι η ευκαιρία να αλλάξουμε την πορεία των πραγμάτων που μας σπρώχνει όλο και πιο πολύ στην άβυσσο. Μήπως είμαστε υπερβολικά απαισιόδοξοι; Η αλήθεια είναι ότι η πραγματικότητα δεν είναι Χόλυγουντ: χρειάζεται κάτι περισσότερο από ελπίδα για να αλλάξουμε αυτό που έλεγε ο Φρέντρικ Τζέιμσον, και επαναλαμβάνεται συχνά στις μέρες μας, ότι είναι ευκολότερο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου, παρά το τέλος του καπιταλισμού. Είναι φανερό ότι είμαστε καλύτερα εκπαιδευμένοι να παραδεχόμαστε την ικανότητα του καπιταλισμού να χρησιμοποιεί τις κρίσεις ως ευκαιρία για τη σταθεροποίησή του, παρά να τις βλέπουμε ως στιγμές συστημικής κατάρρευσης μέσα από τις οποίες μπορεί να παρεισφρήσει η επανάσταση. (...) Ίσως, όμως, το θέμα είναι να αναστρέψουμε αυτή την αυταρχική διεργασία, να διαρρήξουμε τη λογική που έχουμε αποδεχτεί και να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε πώς θα έρθει το τέλος του καπιταλισμού, πριν από το τέλος του κόσμου. (...) Το καθήκον μας είναι να εγκαταλείψουμε τη νυσταλέα αριστερή μελαγχολία μας, και να αφιερώσουμε όλες μας τις δυνάμεις όχι στο μη τόπο της ουτοπίας, ή στο όχι ακόμα της ελπίδας, αλλά στο ναι-τώρα ως ριζοσπαστική κατάφαση-εδώ και τώρα- της δύναμης της ζωής.

Η αύξηση των μισθών είναι κάτι σημαντικό, αλλά δεν αρκεί για να προωθηθούν οι αλλαγές που χρειάζονται. Όσο η εταιρική δομή γέρνει μονόπαντα προς το κεφάλαιο, το δίπολο πλανήτης-εργασία θα υφίστανται τις συνέπειες μιας καταστροφικής κυριαρχίας, κάτι που φάνηκε τόσο καθαρά με την επιδημία. Οι κορονοϊοί παράγονται από την εξάντληση του εδάφους και τη συνεχή απομείωση των ζωτικών χώρων της άγριας ζωής μέσα από την εμπορευματοποίηση. Από την άλλη, τα νοσοκομεία αναπτυγμένων χωρών δεν είχαν μάσκες, αναπνευστήρες και νοσηλευτικό προσωπικό, διότι μέσω του outsourcing οι μάσκες είχαν φύγει από τη χώρα, αφού το νέο δημόσιο μάνατζμεντ 20 χρόνια τώρα έχει μετατρέψει τα νοσοκομεία σε ιδιωτικές επιχειρήσεις που λειτουργούν με βάση εταιρικά πρότυπα, ενώ το νοσηλευτικό προσωπικό –παρά τις κινητοποιήσεις– παρέμεινε κακοπληρωμένο, παραγνωρισμένο και συνεχώς μειούμενο, κάτω από τις κραυγές «λιγότερο δημόσιο, λιγότερο δημόσιο». (...) Χρειάζεται να κινητοποιηθούμε για ένα άλλο μοντέλο παραγωγής εργασίας και κατανάλωσης που θα τοποθετεί τα χρήσιμα και κοινά αγαθά πάνω από την ιδιωτική συσσώρευση κερδών. Αυτός ο αναπροσανατολισμός θα δημιουργήσει εργασίες που έχουν νόημα, κυρίως σε τομείς που σήμερα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, αλλά και στους κλάδους που θα αναπτύξει η οικολογική μετάβαση. Ένα εναλλακτικό μοντέλο παραγωγής και εργασίας θα πρέπει να βασίζεται σε εναλλακτικούς δείκτες για την ανθρώπινη πρόοδο, δείκτες οικολογικούς, κοινωνικούς, υγείας, δημοκρατίας.

Στην εκπαίδευση και στο μέλλον της νέας γενιάς συγκρούονται διαφορετικά πολιτικά σχέδια. Ο αποκλεισμός με τη συμπερίληψη. Η γιγάντωση των ανισοτήτων μέσω της εκπαίδευσης με το σχολείο ισότητας και ποιότητας. Τα άριστα σχολεία για όλους με τα σχολεία για τους υποτιθέμενους άριστους. Ο ανταγωνισμός με τη συνεργατικότητα. Το αυταρχικό μοντέλο της διαγωγής και της τιμωρίας με δημοκρατικό σχολείο που προετοιμάζει συνειδητούς και υπεύθυνους πολίτες. Όλα αυτά δεν είναι λόγια, αποδείχθηκαν με πράξεις. Σαν χτες, πριν πέντε χρόνια, στις 8 Ιουνίου 2015, δημοσιεύθηκε το ΦΕΚ με την υπογραφή του τότε αν. υπουργού Τάσου Κουράκη που επανέφερε στην εκπαίδευση τους 2.700 εκπαιδευτικούς των ΕΠΑΛ που είχαν κριθεί διαθέσιμοι για απόλυση το 2013 από τον κ. Αρβανιτόπουλο και τον κ. Μητσοτάκη, υπουργό, τότε, Διοικητικής Μεταρρύθμισης, στην κυβέρνηση Σαμαρά. Μια από τις πιο φωτεινές στιγμές της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, μια από τις πιο ντροπιαστικές σελίδες για την παράταξη της ΝΔ και τον κ. Μητσοτάκη προσωπικά. Μια σελίδα που προτιμάει να μη τη θυμάται και να μη τη θυμίζει. Το ίδιο και οι υμνητές του. Καμιά μεταρρύθμιση δεν γίνεται χωρίς διάλογο. Και η υπουργός Παιδείας δυστυχώς βρίσκεται σε καραντίνα από την κοινωνία, τα κόμματα, τον εκπαιδευτικό κόσμο. Δεν έλαβε υπόψη της τη Διαβούλευση του νομοσχεδίου, με τις χιλιάδες αρνητικές παρατηρήσεις, οι περισσότερες τεκμηριωμένες. Δεν έλαβε υπόψη της τι είπαν οι φορείς των εκπαιδευτικών στη συζήτηση στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων. Μιλάει βέβαια με τους μεγαλοσχολάρχες -οι μόνοι εξάλλου που υπερασπίστηκαν την καταστροφική αναβάθμιση των κολεγίων. Μιλάει με τους μεγαλοφροντιστηριάρχες και τους ιδιοκτήτες των μεγάλων ιδιωτικών σχολείων -οι μόνοι και πάλι που υπερασπίστηκαν το νομοσχέδιό της. Είναι υπουργός ιδιωτικών κολλεγίων, μεγαλοσχολαρχών, μεγαλοφροντιστών και εκκλησιαστικών παραγόντων. Και, εσχάτως, υπουργός καμερών και εκατοντάδων χιλιάδων απουσιών: η μόνη υπουργός Παιδείας που θα τη συνοδεύουν ως ανάμνηση τα ανοιχτά αλλά άδεια Γυμνάσια και κυρίως Λύκεια. Το νομοσχέδιο διαπνέεται από αυταρχισμό εις βάρος των εκπαιδευτικών και των μαθητών.

Κατά τη φάση του lockdown, με το πρόσχημα των έκτακτων συνθηκών η κυβέρνηση της ΝΔ προχώρησε ακόμα περισσότερο καθιστώντας «νόμο» το διευθυντικό δικαίωμα. Έδωσε πλήρη και ανεξέλεγκτη ελευθερία στους εργοδότες να αποφασίζουν μονομερώς για την αναστολή συμβάσεων του προσωπικού και την εκ περιτροπής εργασία (άρα και τη μείωση των αποδοχών) στους πληττόμενους κλάδους, αποκλείοντας ή καταργώντας ακόμα και την υποχρέωση διαβούλευσης με τους εκπροσώπους των εργαζομένων και καθιστώντας αδύνατο τον έλεγχο από την Επιθεώρηση Εργασίας. Στην τωρινή φάση επαναλειτουργίας της οικονομίας, συνεχίζει στην ίδια κατεύθυνση χωρίς να βρισκόμαστε σε έκτακτες συνθήκες. Με το νέο μηχανισμό κρατικής επιδότησης της διατήρησης των θέσεων εργασίας «ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ» στις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα που εμφανίζουν πτώση τζίρου τους προηγούμενους μήνες, δηλαδή στη συντριπτική πλειονότητα, οι εργοδότες έχουν πάλι δικαίωμα μονομερούς επιβολής εργασίας μειωμένου χρόνου εργασίας στο προσωπικό τους. Σε περιβάλλον ελεύθερων απολύσεων αυτό ισοδυναμεί με εκβιασμό. Όποιος εργαζόμενος αρνηθεί τη μείωση μισθού, κινδυνεύει να απολυθεί. Αντίθετα, στο γερμανικό μοντέλο η μείωση αποτελεί αντικείμενο υποχρεωτικής διαπραγμάτευσης και συμφωνίας με τους εκπροσώπους των εργαζομένων στην επιχείρηση, όπως και η κατανομή της μείωσης του χρόνου εργασίας στο προσωπικό. Εδώ κατά τη γνώμη μου βρίσκεται και η διαφορά της «ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑΣ», του «SURE» α λα ελληνικά, από άλλους ανάλογους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς σε χώρες με ακόμα ισχυρό συνδικαλιστικό κίνημα. Η λογική του είναι μνημονιακή και απροκάλυπτα αντι-συνδικαλιστική και αντεργατική. Αγνοεί επιδεικτικά τα συνδικάτα και δίνει στους εργοδότες την απόλυτη εξουσία να επιβάλλουν χωρίς έλεγχο δυσμενείς μεταβολές των όρων εργασίας στους μισθωτούς στο όνομα της προστασίας της απασχόλησης. Στην πράξη εμπεδώνει την εξατομίκευση των εργασιακών σχέσεων ως νέα κανονικότητα, για την εξυπηρέτηση του απώτερου στόχου: του ελέγχου της μεταβολής των μισθών, που αναγορεύονται σε καθοριστικό παράγοντα της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, σε ένα μοντέλο ανάπτυξης που θα στηρίζεται στο χαμηλό εργατικό κόστος. Οι τάσεις και απειλές της επόμενης μέρας δεν δημιουργούν μόνο ένα εκρηκτικό μείγμα για την ανάπτυξη εστιών κοινωνικής αντίδρασης και αντίστασης. Μειώνοντας τα εισοδήματα και τη ζήτηση, και σε συνδυασμό με την ανεπαρκή στήριξη των επιχειρήσεων, δρουν ανασταλτικά ως προς την ανάσχεση της ύφεσης και την έξοδο της οικονομίας από την κρίση της πανδημίας με τα λιγότερα δυνατά τραύματα.

Ευτυχώς τη δύσκολη ώρα του μεγάλου προσφυγικού κύματος το 2015 με τους χιλιάδες κατατρεγμένους δεν τη διαχειρίστηκε η ΝΔ. Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και οι χιλιάδες εθελοντές σε όλη τη χώρα απέδειξαν ότι υπάρχει άλλος τρόπος και για τη διάσωση, αλλά κυρίως για την ένταξη (μαζικοί εμβολιασμοί, τάξεις ένταξης, απόδοση ΑΜΚΑ, πιλοτικά προγράμματα στέγασης – Λειβαδιά, Κιλκίς κ. α.) Όμως τώρα έχουμε κυβέρνηση της ΝΔ. Δεν θα επιτρέψει στους κουτόφραγκους επιτρόπους να χαλάσουν τον τρόπο διακυβέρνησης της πραγματικής, της καθαρής δεξιάς. Ας τους κουνάνε 350 εκατομμύρια για τη στέγαση των προσφύγων. Από την στιγμή που δεν περνάνε από τη δική τους «χρηστή» διαχείριση, δεν θα αφήσουν να περάσουν ούτε από την Ύπατη Αρμοστεία, ούτε από τον ΔΟΜ, ούτε από καμιά ΜΚΟ. Κράτος εν κράτει δεν ανέχονται. Κι ας μην τα πάρουν ούτε οι τοπικές κοινωνίες, ούτε τα άδεια ξενοδοχεία, ούτε κανείς. Όσο για αυτούς που θα παραμείνουν στην Ελλάδα με βάση την πανευρωπαϊκή ποσόστωση και οφείλουμε να τους εντάξουμε ομαλά, τόσο το χειρότερο για αυτούς. Άλλωστε, ποιον θα έχουν οι δικοί μας άνεργοι, του δικού τους νόμου, να μισούν για την αυριανή εξαθλίωσή τους. Λες και ο κ. Μηταράκης έχει δικαίωμα να μοιράσει στους έλληνες αυτά που δεν θα χρησιμοποιήσει για τους πρόσφυγες. Το μόνο που έχει σκοπό να μοιράσει είναι μίσος, απλό τυφλό, ρατσιστικό μίσος. Είναι και αυτός ένας τρόπος να μαζεύεις ωραία ακροδεξιά ψηφαλάκια.

Οι ιστορικοί λένε ότι κάθε μεγάλη μεταβολή του τρόπου παραγωγής στους νεότερους χρόνους συναρτήθηκε με κάποια σημαντική τεχνολογική καινοτομία. Η βιομηχανική χρήση του ατμού πρώτα, η κυριαρχία του ηλεκτρισμού κατόπιν, το πυρίτιο και οι ημιαγωγοί μεταγενέστερα, και τώρα η ψηφιακή οικονομία και η «πράσινη ανάπτυξη». Έτσι ή αλλιώς, υπό το καθεστώς του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, οι τεχνολογικές καινοτομίες έθιγαν και θίγουν πάνω από όλα τον καταστατικό αντίπαλο του κεφαλαίου, την εργασία. Και τη θίγουν μάλιστα ως προς τις μορφές οργάνωσής της, ως προς τους όρους και τις συνθήκες της, ως προς την αμοιβή της. Οι διανοούμενοι του κράτους ισχυρίζονται ότι η οικονομία στο κοντινό μέλλον θα λειτουργεί με την «τεχνητή νοημοσύνη». Στην πραγματικότητα θα μπορεί να υφίσταται ως τέτοια χάρη σε δεκάδες εκατομμύρια ανώνυμους εργαζομένους, καταχωνιασμένους σε αποθήκες, σε αλυσίδες τροφοδοσίας, σε κέντρα δεδομένων, σε εταιρίες διαχείρισης περιεχομένου, σε εργασιακά κάτεργα παραγωγής μικροτσίπ, σε ορυχεία λιθίου, σε εκμεταλλεύσεις βιομηχανικής γεωργίας, σε μονάδες επεξεργασίας κρέατος και σε φυλακές -απροστάτευτοι απέναντι στις ασθένειες και την υπερεκμετάλλευση. Χειρώνακτες οι περισσότεροι, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι σε διανοητικές εργασίες είναι ασφαλείς και προστατευμένοι. Η τηλεργασία καταργεί τα όρια μεταξύ εργασίας και ιδιωτικής ζωής, ενώ ελαστικοποιεί προς τα πάνω τους χρόνους εργασίας. Ειδικά για τις γυναίκες,ο πατριαρχικός οικογενειακός καταμερισμός τις επιβαρύνει με την κούραση που προσθέτει η εργασία στις δουλειές του σπιτιού και τη φροντίδα των παιδιών. Από την πλευρά των διευθυντικών μηχανισμών, αφού στο πλαίσιο της τηλεργασίας δεν μπορεί να ασκηθεί ίδιου τύπου έλεγχος όπως σε έναν φυσικό χώρο εργασίας, αυτό συνήθως οδηγεί σε πρακτικές ψηφιακής επιτήρησης. Ενώ είναι δεδομένο ότι οι νέες ψηφιακές και ρομποτικές τεχνολογίες πραγματοποίησαν μία καταλυτική παρέμβαση στους υλικούς όρους παραγωγής και εργασίας, την ίδια στιγμή οι συσχετισμοί δύναμης επιδείνωσαν το δικαιϊκό σύστημα και κυρίως τους μηχανισμούς προστασίας της εργασίας. Η ψηφιακή οικονομία κατακερματίζει περαιτέρω την εργασιακή διαδικασία,μέσω της ρευστοποίησηςτης παραγωγής, με τη διάσπασή της σε επιμέρους παραγωγικές μονάδες. Κυρίως όμως επιτρέπει την αποσταθεροποίηση της εργασίας σε σχέση με το χώρο και το χρόνο. Οι επισφαλώς εργαζόμενοι, οι «πρεκάριοι» της νέας εποχής, δεν αποτελούνται πλέον μόνο από τον κόσμο της εργασίας, μιας και σε αυτούς περιλαμβάνονται και οι αυτοαπασχολούμενοι και μέρος της μεσαίας τάξης. Η τεχνολογία μάς δίνει μεν δραστικά εργαλεία, αλλά δεν είναι όλες οι λύσεις τεχνολογικές, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη μας την τάση του κεφαλαίου να διογκώνεται, να συσσωρεύεται, να συγκεντρώνεται, να επεκτείνεται, να εγκαθίσταται παντού και να υπάγει τα πάντα στην επιδίωξη του μέγιστου κέρδους. Με την αύξηση του πλούτου των λίγων εις βάρος των πολλών. Είδαμε πώς επιβάλλει τις δικές του «ιδέες» και τις δικές του «αρχές» ακόμη και πάνω στις αξίες που νοηματοδοτούν τη ζωή και το θάνατο των ανθρώπων. Τα παραπάνω όμως δημιουργούν και τον αντίλογο, τις πολύμορφες και ισχυρές αντιστάσεις παντού, τις αντιστάσεις που έχουν διαπαιδαγωγήσει και διαπαιδαγωγούν όλους μας. Τις αντιστάσεις που διεκδικούν καθολική δικαιοσύνη.

Φαίνεται ότι η ακραία επιθετική στάση των ΗΠΑ εναντίον του ΠΟΥ και οι πιέσεις των πολυεθνικών του φαρμάκου έπιασαν τόπο. Με δεδομένες αυτές τις εξελίξεις, είναι ανάγκη ο ΣΥΡΙΖΑ, η Ευρωπαϊκή Αριστερά και οι υπόλοιπες πολιτικές ομάδες του ευρύτερου προοδευτικού «τόξου» να αναλάβουν πρωτοβουλίες στα εθνικά Κοινοβούλια και στο Ευρωκοινοβούλιο, να ασκήσουν πιέσεις για να συμμετάσχει η ίδια η Ε.Ε. και τα κράτη-μέλη στην πρωτοβουλία του ΠΟΥ, αλλά και για να διευρυνθεί η συμφωνία προς όφελος όλων των χωρών και όχι μόνο των φτωχότερων. Είναι κρίσιμο επίσης να απευθυνθούμε στην κοινωνία των πολιτών (επιστημονικοί σύλλογοι υγειονομικών, σωματεία και ομοσπονδίες εργαζομένων στο ΕΣΥ, ενώσεις ασθενών, κοινωνικά ιατρεία - φαρμακεία, οργανώσεις που ασχολούνται με την πρόσβαση στην Υγεία και στο φάρμακο) για ενημέρωση και κοινή δράση. Τώρα είναι η ώρα, με αφορμή τις νέες ανάγκες και προτεραιότητες της πανδημίας, να ενισχυθεί η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και να διαμορφωθεί κοινή στρατηγική για βιώσιμα συστήματα καθολικής κάλυψης Υγείας. Για την ανάπτυξη, σε επίπεδο Ευρώπης, μηχανισμών αντιμετώπισης διασυνοριακών απειλών για τη δημόσια Υγεία, ανταλλαγής πληροφοριών και τεχνογνωσίας, διαφάνειας στα κόστη έρευνας και ανάπτυξης της φαρμακευτικής καινοτομίας, διακρατικές συνεργασίες τύπου «Βαλέττα» για «δίκαιες» τιμές στα φάρμακα υψηλού κόστους και για την έγκαιρη και εγγυημένη πρόσβαση όλων των Ευρωπαίων πολιτών στις σύγχρονες και αποτελεσματικές θεραπείες.