Θόδωρος Παρασκευόπουλος

Ποιος, λοιπόν, έχει την εξουσία; Πάντως δεν την έχει κανένα κόμμα. Ούτε καν τα κόμματα που, επειδή κυβέρνησαν για δεκαετίες –στην Ελλάδα η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ– έχουν αυξημένη επιρροή στη δημόσια διοίκηση, στις δικαστικές αρχές και στα ένοπλα σώματα του κράτους. Οπωσδήποτε αυτά τα κόμματα δεν εξουσιάζουν τον Τύπο. Τα ιδιωτικά συγκροτήματα του Τύπου τα ελέγχουν οι ιδιοκτήτες τους, οι οποίοι έχουν –όχι αδίκως– ταυτίσει τα συμφέροντά τους με το αστικό καθεστώς. Όπως όλα τα ισχυρά οικονομικά συγκροτήματα, ταυτίζουν ακόμα τα συμφέροντά τους με την ακύρωση της εισβολής των λαϊκών τάξεων στο πολιτικό προσκήνιο, όπως αυτή συνέβη στη διάρκεια της κρίσης στην Ελλάδα. Δεν είναι ότι οι λαϊκές τάξεις «κατέλαβαν την εξουσία». Την αποδυνάμωσαν, όμως, και απέκτησαν ερείσματα σε αυτήν. Αυτή η δυσάρεστη εισβολή απειλεί την ανάπτυξη του καπιταλισμού με τη δική του εσωτερική λογική και πρέπει να ακυρωθεί. Από τα προηγούμενα θα μπορούσε να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι στις σύγχρονες αστικές δημοκρατίες κανείς δεν «έχει την εξουσία». Το συμπέρασμα έχει μία ορθή πλευρά: στη σύγχρονη αστική δημοκρατία καμία στενή ομάδα ανθρώπων δεν μπορεί να μονοπωλεί την εξουσία και να επιβάλλει τα συμφέροντά της σε άλλες. Η εκμετάλλευση των μισθωτών δικαιολογείται αντικειμενικά με τις ανάγκες της υλικής αναπαραγωγής, ρυθμίζεται με τους κανόνες της δημοκρατίας και, επομένως, δεν εμφανίζεται ως εξουσία των καπιταλιστών επί των μισθωτών, αλλά ως αντικειμενικά δεδομένη τάξη πραγμάτων. Αυτή η κατάσταση διάχυσης και περιορισμού της πολιτικής εξουσίας αντιστοιχεί στην ιδιομορφία του καπιταλισμού, η οποία απαιτεί ελεύθερο οικονομικό ανταγωνισμό, σχετική ελευθερία της κίνησης των ιδεών (διαφορετικά δεν αναπτύσσεται, ας πούμε, η επιστήμη, ούτε εκδηλώνονται ελεύθερα τα διαφορετικά συμφέροντα) και συγκερασμό αντιτιθέμενων και ανταγωνιστικών συμφερόντων –προπάντων μεταξύ των μερίδων των καπιταλιστών, αλλά και μεταξύ κυρίαρχων και υπεξούσιων τάξεων. Απαιτεί επίσης, στο ιδεολογικό επίπεδο, κοσμική δικαιολόγηση του κοινωνικού και του πολιτικού καθεστώτος, αφού ο καπιταλισμός, για να επικρατήσει και να αναπαράγεται, χρειάστηκε να απελευθερώσει τους ανθρώπους από την αναγωγή της εξουσίας στη θεία χάρη ή στο αίμα.

Στα 2015-2019 υπήρξε μεν έλλειψη μεταρρυθμίσεων, αλλά και μια «γενική αλλαγή κλίματος και συμπεριφοράς», κάτι που είδαμε και στην αντιμετώπιση των προσφύγων από Αστυνομία και Λιμενικό. Χρειάστηκαν μόνο λίγοι μήνες δεξιάς κυβέρνησης για να επανέλθει η κατάσταση στην εξαχρείωση του παρελθόντος. Και βέβαια δεν είναι μόνο ο Χρυσοχοΐδης, είναι η διχαστική αντίληψη για «εχθρούς» και «φίλους» της κοινωνίας αντί για πολίτες με δικαιώματα, όπως και η ανάγκη μεγαλύτερης καταστολής, ώστε να περάσει αμαχητί το σχέδιο Πισσαρίδη-ΣΕΒ, η κατάργηση κάθε προστασίας της εργασίας, η ιδιωτικοποίηση της Παιδείας, της Υγείας και της Κοινωνικής Ασφάλισης, ο πολιτισμός μάρκας Μενδώνη. Η κατάσταση της εξαχρείωσης φέρνει στην επιφάνεια ό,τι πιο αχρείο υπάρχει παντού –και στην ΕΛΑΣ. Ωστόσο, θα ήταν μεγάλο λάθος, αν θεωρούσαμε πως, ως εκ τούτων, η συζήτηση για τη δημοκρατική μεταρρύθμιση της δημόσιας ασφάλειας είναι περιττή και άχρηστη. Ισχύει ακριβώς το αντίθετο: αυτή η συζήτηση και η προβολή ενός διαφορετικού, ρεαλιστικού ωστόσο υποδείγματος που θα συγκινεί και θα συνεγείρει και τους ανθρώπους της ΕΛΑΣ μπορεί να συμβάλει στην αντιστροφή των πραγμάτων.

Η πανδημία, ο εμβολιασμός, η φροντίδα της υγείας των ανθρώπων είναι ταξικά ζητήματα. Ο ιός δεν κοιτάζει μεν την κοινωνική θέση του θύματός του, η φροντίδα της υγείας όμως την κοιτάζει. Τα δισεκατομμύρια άνθρωποι που κινδυνεύουν να μην εμβολιαστούν ή να μη βρουν θέση νοσηλείας είναι οι φτωχοί του πλανήτη. Ο ιός οργιάζει στα εργοστάσια, στις αποθήκες, στις κάθε λογής παραγωγικές διαδικασίες που απαιτούν μαζική φυσική παρουσία εργαζόμενων ανθρώπων. Για την πρόληψη απαιτούνται μέτρα που κοστίζουν και μειώνουν το κέρδος, κι εδώ, στη λογική της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας, της εκμετάλλευσης και του καπιταλιστικού κέρδους, βρίσκεται ο κόμπος. Η ταξική σκοπιά συγκροτεί την Αριστερά, αυτή είναι η ιδεολογία της και όταν αυτή μαραθεί, τα αριστερά κόμματα μπαίνουν στο περιθώριο. Η πορεία της γαλλικής, της γερμανικής, της αυστριακής σοσιαλδημοκρατίας μαρτυρεί του λόγου το αληθές. Η ιδεολογία που βλέπει την εργατική τάξη ως «οικουμενική τάξη», τάξη δηλαδή της οποίας τα συμφέροντα είναι τα συμφέροντα της κοινωνίας όπως γράφει ο Τσακαλώτος, είναι η ταξική σκοπιά. Η ταξική σκοπιά δεν είναι τελεολογική, όπως δείχνει να την εννοεί και να την επικρίνει ο Γιατζόγλου, δεν αναφέρεται, όπως νομίζουν πολλοί/ες, σε έναν απώτερο προορισμό της εργατικής τάξης, αλλά στην καθημερινότητα. Εάν δεν αναφέρεται στην καθημερινότητα, τότε η Αριστερά εκπίπτει σε θρησκεία. Τρία παραδείγματα προς εικονογράφηση του ισχυρισμού: Η πρόσφατη οικονομική κρίση του 2008 δεν οφειλόταν σε κερδοσκοπία του κεφαλαίου – αυτή υπάρχει πάντα –, οφειλόταν στην ανέχεια των λαϊκών τάξεων που δεν επέτρεπε σε δανειολήπτες στις ΗΠΑ να ξεπληρώσουν τα, κυρίως στεγαστικά, δάνειά τους (πίσω από κάθε αληθινή οικονομική κρίση βρίσκεται η φτώχεια, έγραφε ο Μαρξ). Δεύτερο παράδειγμα: αντίθετα με την επιδίωξη της ελληνικής κυβέρνησης σήμερα να μειώσει τον αριθμό των φοιτητών στα ΑΕΙ, κράτη που με συστήματα στοχευμένων υποτροφιών και ίδρυση πολλών Πανεπιστημίων ενίσχυσαν (κυρίως στις δεκαετίες του 60 και του 70 του περασμένου αιώνα) τη μαζική πρόσβαση παιδιών από τις λαϊκές τάξεις στα Πανεπιστήμια είχαν εντυπωσιακή αύξηση της παραγωγικότητας και της ευημερίας. Τρίτο παράδειγμα και πάλι η πανδημία: τα δημόσια συστήματα Υγείας είναι η άμυνα των εργατικών και λαϊκών τάξεων απέναντι στην αρρώστια. Αυτά τα δημόσια συστήματα που συκοφαντήθηκαν και λοιδορήθηκαν κατά παραγγελίαν των αετονύχηδων της Υγείας είναι σήμερα η ασπίδα ολόκληρης της κοινωνίας απέναντι στην πανδημία. Η ανάπτυξη ταξικής πολιτικής απαιτεί μια διαφορετική έννοια της εργατικής τάξης (των τάξεων της μισθωτής εργασίας είναι ορθότερο) από την αφηρημένη αναλυτική έννοια της μαρξικής θεωρίας της αξίας-υπεραξίας, η οποία αρκεί για την παρουσίαση της ειδικά καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Απαιτεί επίσης από τα κόμματα της Αριστεράς μια πολύ πιο συγκεκριμένη εξέταση των κοινωνικών τάξεων που θέλουν να εκπροσωπούν, των συχνά συγκρουόμενων συμφερόντων και επιδιώξεών τους και των δυνατοτήτων συγκερασμού των αντιθέσεών τους.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Ταμείο Ανασυγκρότησης, εφόσον γίνει δεκτή, μπορεί να αποτρέψει τις διαλυτικές τάσεις που εμφανίστηκαν στην Ένωση με την κρίση του κορονοϊού. Τις διαλυτικές τάσεις τροφοδότησε η ευρωκόπωση των κρατών του Νότου – που είχαν πληγεί περισσότερο από την κρίση του 2009 και δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν με δικές τους δυνάμεις την οικονομική κρίση ως συνέπεια της πανδημίας – και της πλειονότητας των κρατών του Βορρά – τα οποία δεν θέλουν να συμμετάσχουν σε νέες μεταβιβαστικές πληρωμές και ζητούν να δοθεί μεν βοήθεια, αλλά με τη μορφή δανείων και με αυστηρούς όρους, δηλαδή Μνημόνια. Αυτό δεν θα γινόταν δεκτό από τα δύο μεγάλα κράτη του Νότου, την Ισπανία και την Ιταλία, για τις οποίες η άρνηση να συνάψουν μνημόνια, δηλαδή να βρεθούν στη θέση που οδήγησαν την Ελλάδα οι κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και Νέας Δημοκρατίας το 2010, είναι, εκτός της οικονομικής ανοησίας και ζήτημα γοήτρου. Δεν ξέρουμε πού θα καταλήξουν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των κρατών μελών ώστε να υπάρξει συμφωνία που θα γίνει ομόφωνα δεκτή στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Η δήλωση του αντιπροέδρου της Κομισιόν Ντομπρόβσκις ότι θα ισχύει η ενισχυμένη εποπτεία για την Ελλάδα και ότι τα κράτη που θα πάρουν ευρωπαϊκή ενίσχυση θα πρέπει να καταθέσουν προγράμματα που, εκτός από επενδύσεις με τους ευρωπαϊκους πόρους θα περιέχουν και «μεταρρυθμίσεις», έχει βέβαια σκοπό να καθησυχάσει τους «σκληρούς του Βορρά», αλλά αυτό σημαίνει ότι θα είναι μέρος της τελικής απόφασης.

Χρειάζεται γρήγορη απόφαση για μεγάλη δαπάνη σε ενωσιακή κλίμακα. Το ευρωομόλογο μπορεί να είναι λύση υπό προϋποθέσεις. Το ποσό πρέπει να είναι πολύ μεγάλο, της τάξης των τρισεκατομμυρίων ευρώ. Το ομόλογο πρέπει να έχει πολύ μεγάλη διάρκεια και μηδενικό επιτόκιο και να αγοραστεί ολόκληρο και εφάπαξ από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, δηλαδή με έκδοση χρήματος ώστε να μην επηρεάσει τα επιτόκια. Οι δαπάνες που θα γίνουν με αυτούς τους πόρους θα πρέπει να έχουν επίβλεψη ώστε να κατευθυνθούν σε μέτρα για την ενίσχυση των δημόσιων συστημάτων Υγείας και Κοινωνικής Προστασίας, αλλά και σε μέτρα για την οικονομική ανοικοδόμηση με ιδιαίτερη φροντίδα ώστε να εφαρμοστεί πρόγραμμα οικολογικού μετασχηματισμού της παραγωγής στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τέλος, χρειάζεται να σκεφτούμε και άλλους πόρους σαν αυτούς που επιστράτευσαν διάφορα κράτη σε κρίσιμες καταστάσεις και ο σημαντικότερος μπορεί να προέλθει από τη φορολόγηση των μεγάλων και πολύ μεγάλων περιουσιών ή έστω από την επιβολή έκτακτης εισφοράς.

Το 2012 έγινε σάλος στην Αυστρία, επειδή η πρυτανεία του Πανεπιστημίου της Βιέννης κάλεσε την αστυνομία για να απομακρύνει φοιτητές που είχαν κάνει κατάληψη και διαμαρτύρονταν για την επιβολή διδάκτρων. Η αστυνομία επενέβη μόνο όταν την κάλεσε η πρυτανεία, και η κοινή γνώμη έκρινε πως η πρυτανεία έπρεπε να λύσει μόνη της το ζήτημα συζητώντας με τους φοιτητές. Το ίδιο συμβαίνει σε όλα τα Πανεπιστήμια της Ευρώπης, κι ας μην υπάρχει ειδική νομική διάταξη για το πανεπιστημιακό άσυλο. Το μόνο που κάνει ο ελληνικός νόμος είναι να ρυθμίζει τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες οι κρατικές αρχές μπορούν να παρέμβουν στον χώρο του Πανεπιστημίου και την απαιτούμενη διαδικασία: κακούργημα, οπόταν οι αρχές επεμβαίνουν χωρίς άδεια ή, σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, απόφαση του πρυτανικού συμβουλίου. Αυτό δεν είναι ειδικό προνόμιο των Πανεπιστημίων, αλλά ρύθμιση που απαγορεύει την αστυνομική αυθαιρεσία. Χωρίς άδεια της διοίκησης – στο πανεπιστήμιο του εκλεγμένου οργάνου της αυτοδιοίκησης – καμία αστυνομική αρχή δεν μπορεί να επέμβει σε κανέναν δημόσιο οργανισμό ή δημόσια εγκατάσταση: ούτε σε νοσοκομείο, ούτε σε σχολείο ούτε πουθενά, εκτός από τις εξαιρέσεις που προβλέπει ο νόμος. (...) Ο σοβαρός τραυματισμός του καθηγητή Συρίγου ήταν προφανώς λόγος αυτεπάγγελτης επέμβασης της αστυνομίας, χωρίς δηλαδή να απαιτείται καμία άδεια, εφόσον η αστυνομία το αντιλαμβανόταν ή εάν κάποιος, οποιοσδήποτε, την ειδοποιούσε. Επίσης λόγος αυτεπάγγελτης επέμβασης είναι η εμπορία ναρκωτικών ή η αποθήκευση εκρηκτικών. Λόγος αυτεπάγγελτης επέμβασης δεν είναι η φοιτητική διαμαρτυρία ούτε η κατάληψη κτιρίων. Εκεί χρειάζεται, να πάρει πρωτοβουλία το πρυτανικό συμβούλιο. Εάν αυτή η αρμοδιότητα των πανεπιστημακών αρχών καταργηθεί, τότε καταργείται ένας συνταγματικά κατοχυρωμένος και νομικά ρυθμισμένος περιορισμός της κρατικής εξουσίας και επανερχόμαστε σε μεσαιωνικό καθεστώς, και καταργείται το αυτοδιοίκητο των Πανεπιστημίων που κατοχυρώνεται επίσης συνταγματικά.