Νίκος Φίλης

Σήμερα πλέον, με την πιο αντιδραστική και νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση της Μεταπολίτευσης και μια πολιτική ηγεσία στο υπουργείο Παιδείας που ολοφάνερα έχει πρωταρχικό μέλημά της την ενίσχυση ιδιωτικών σχολείων και κολεγίων, εκείνο που προέχει επειγόντως είναι η υπεράσπιση του δημόσιου σχολείου. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει πλέον το παράδειγμα και την εμπειρία. Οφείλει να συζητήσει με τους εκπαιδευτικούς, με κάθε προοδευτική φωνή στην εκπαίδευση, και για αυτά που δεν πέτυχε ή δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει αλλά και για τις ανάγκες της επόμενης 20ετίας για ένα καλύτερο δημόσιο σχολείο: πιο ευνοϊκό στην κριτική σκέψη, πιο συμπεριληπτικό στη μοναδικότητα και ιδιαιτερότητα κάθε μαθητή, πιο ανοιχτό στην τέχνη και στην καλλιτεχνική δημιουργία. Πρωτίστως πιο ανθρωποκεντρικό, ώστε να παραδίδει πολίτες που νοιάζονται για τον διπλανό τους, που στέκονται αλληλέγγυοι στις δύσκολες στιγμές του. Βασική προϋπόθεση για ένα τέτοιο δημόσιο σχολείο είναι η χρηματοδότηση. Τα κενά που έχουν αφήσει τα μνημονιακά χρόνια, παρά τη σαφή βελτίωση του 2016-2019, έχουν συσσωρευτεί. Αίτημα του ΣΥΡΙΖΑ και σύσσωμης της εκπαιδευτικής κοινότητας, γονέων, μαθητών και εκπαιδευτικών, πρέπει να είναι η αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάπτυξης υπέρ της δημόσιας Παιδείας και Υγείας κατά απόλυτη προτεραιότητα. Από την υιοθέτηση και επιτυχία του στόχου αυτού θα κριθούν πολλά στο μέλλον.

Χρειαζόμαστε ένα σχολείο καλύτερο: πιο ευνοϊκό στη κριτική σκέψη, ώστε να μη βρίσκουν αύριο έδαφος στην κοινωνία θεωρίες συνωμοσίας. Πιο συμπεριληπτικό στη μοναδικότητα και ιδιαιτερότητα κάθε μαθητή, ώστε να μη φυτρώνουν σπόροι μίσους. Πιο ανοιχτό στην τέχνη και στην καλλιτεχνική δημιουργία, ώστε να καλλιεργεί ανθρώπους με όνειρα και φαντασία. Πιο ανθρωποκεντρικό, ώστε να παραδίδει πολίτες που νοιάζονται για τον διπλανό τους, που στέκονται αλληλέγγυοι στις δύσκολες στιγμές του. Έστω και αυτό μόνο να πετυχαίνει κάποτε ένας «δάσκαλος», έχει δικαιολογήσει την τιμή να φέρει αυτό τον τίτλο. Φέτος το πρώτο κουδούνι -που ούτε κι αυτό δεν ρύθμισαν σωστά οι «άριστοι» του υπουργείου- θα είναι διαφορετικό. Θα πρέπει στην καρδιά μαθητών και εκπαιδευτικών να σημάνει ελπίδα· να μετατραπεί σε μήνυμα αισιοδοξίας και μαχητικότητας για τη στήριξη του δημόσιου σχολείου, που θα διαχυθεί σε κάθε σπίτι και σε ολόκληρη την κοινωνία. Το χρειαζόμαστε!

Ζητήσαμε επιπλέον χρηματοδότηση για την Παιδεία προκειμένου να διαμορφωθούν τάξεις με δραστικά μειωμένη «μαθητική πυκνότητα» (10-12 μαθητών), όπως προτείνουν οι επιστήμονες διεθνώς. Για να υποστηριχθεί κάτι τέτοιο, απαιτούνταν επιπλέον προσλήψεις αναπληρωτών και επιτάχυνση του διορισμού των 10.500 μονίμων εκπαιδευτικών που είχε ξεκινήσει ο ΣΥΡΙΖΑ. Ακούμε, αντίθετα, ότι οι τάξεις θα λειτουργήσουν με πλήρη μαθητική σύνθεση, όπως προ πανδημίας, και πρακτικά με τον συνήθη αριθμό εκπαιδευτικών. Ζητήσαμε να αξιοποιηθεί το καλοκαίρι για καίριες παρεμβάσεις στη σχολική κτηριακή υποδομή (κοινόχρηστοι χώροι και χώροι υγιεινής, αίθουσες που στερούνταν ικανοποιητικού αερισμού κ.ά.). Προτείναμε έναν αποκεντρωμένο σχεδιασμό δράσης με την επίβλεψη των Περιφερειακών Διευθύνσεων και την ενεργοποίηση των δήμων. Δεν έγινε τίποτα. Προτείναμε την αναζήτηση πρόσθετων, εναλλακτικών σχολικών αιθουσών μέσω των ΟΤΑ ως προσωρινό μέτρο ανάγκης. Καμία ενέργεια. Αντίθετα, το υπουργείο ετοιμάζεται να υλοποιήσει την απαράδεκτη ρύθμιση που ψήφισε τον Ιούνιο αυξάνοντας εν μέσω πανδημίας τους μαθητές στις τάξεις του δημοτικού από 22 σε 25! (...) Χωρίς να υπονοώ στο ελάχιστο ότι η μάσκα δεν είναι απαραίτητη, είναι φανερό ότι δεν μπορεί να είναι η μόνη παρέμβαση. Την ίδια ώρα που σε άλλους τομείς τής κοινωνικής και παραγωγικής ζωής (υπηρεσίες, γραφεία, επιχειρήσεις) λαμβάνονται ιδιαίτερα μέτρα, τα σχολεία θα λειτουργούν απλώς... με μάσκες; Γίνεται φανερό ότι η επιτυχία στην πρώτη φάση της πανδημίας οφειλόταν στις σωστές προτάσεις των ειδικών και στη «low tech» καραντίνα, όλων μας, σε μια χώρα με μειωμένες εκείνη τη στιγμή αλληλεπιδράσεις με το εξωτερικό.  Όταν η οικονομία και τα σύνορα άνοιξαν, φάνηκε η κυβερνητική γύμνια με την έλλειψη σχεδίου και προετοιμασίας. Ο «Μωυσής» έκανε φτερά. Η πεντάμηνη «περίοδος χάριτος» δεν αξιοποιήθηκε έναντι του δεύτερου κύματος, που όλοι οι επιστήμονες πιθανολογούσαν ότι θα φτάσει. Οι ευθύνες τής κυβέρνησης και του ΥΠΑΙΘ είναι βαριές. Η αποτυχία της προετοιμασίας είναι η προετοιμασία της αποτυχίας.

Η κυβέρνηση είχε μια υποχρέωση. Να σεβαστεί τις θυσίες των πολιτών, που παρότι μάτωσαν -οι εργαζόμενες και εργαζόμενοι σε διαθεσιμότητα, οι επαγγελματίες, οι μικροί έμποροι- από τα περιοριστικά μέτρα, τα τήρησαν μέχρι κεραίας. Και να αξιοποιήσει το διάστημα «χάριτος» που κέρδισε, ώστε να ενισχύσει το σύστημα υγείας και να αντιμετωπίσει από καλύτερη θέση τις εξάρσεις που ήταν πάντα πιθανό να έρθουν χωρίς γενικευμένο lockdown. Να κάνει για παράδειγμα τις περίφημες 4.000 «διετείς» προσλήψεις στην Υγεία, που ενώ εξήγγειλε, ξέχασε. Ούτε καν αυτό το στοιχειώδες δεν μπόρεσε, τη στιγμή μάλιστα που είχε προηγουμένως ακυρώσει τις προσλήψεις των γιατρών επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ εξαγγέλοντας, αντί αυτών, προσλήψεις συνοροφυλάκων! Η επίθεση στους νέους έχει ρατσιστικά χαρακτηριστικά. Και πρέπει να σταματήσει σήμερα, ώστε έχοντας τη νεολαία μαζί μας, σε συνδυασμό με τα απαραίτητα μέτρα που η κυβέρνηση αμέλησε, να αντιμετωπίσουμε το δεύτερο κύμα με επιτυχία και τις λιγότερες δυνατές επιπτώσεις. Οι πάντες μπορούν να συμβάλουν σε αυτό, όχι μόνο οι επιδημιολόγοι: άνθρωποι των γραμμάτων, των τεχνών, πρόσωπα του αθλητισμού, εκπαιδευτικοί, πολιτικές και κοινωνικές οργανώσεις, όλοι μαζί, να κάνουμε ξανά «δική μας» την υπόθεση «νίκη κατά της πανδημίας» -μια νίκη που εξάλλου πάντα ανήκε στους πολίτες και όχι σε αυτούς που δοκίμασαν να την αξιοποιήσουν μικροπολιτικά. Να θυμίσω ως επίλογο ότι ο ν. 4000 είχε στην αρχή μόνο στόχο του μερίδα των νέων. Στη συνέχεια εφαρμόστηκε αδιακρίτως εναντίον όσων κινητοποιούνταν και καταργήθηκε μόλις το 1983 από την κυβέρνηση Παπανδρέου. Πρόσφατα ψηφίστηκε ο παραπλήσιος νόμος Χρυσοχοΐδη, που θα έχει την ίδια τύχη. Αποτελεί κανόνα κάθε μέτρο κοινωνικού αυτοματισμού, όπως τώρα κατά των νέων, να μετατρέπεται αργά ή γρήγορα σε όχημα αυταρχισμού συνολικά κατά των πολιτών.

Ήδη, οι νέοι διαδηλώνουν: «το πρόβλημα είναι το σύστημα, όχι το κλίμα». Η κλιματική αλλαγή που θα οδηγήσει σε φτώχεια, πείνα, ξεριζωμούς, δεν είναι ούτε ουδέτερη, ούτε αναπόφευκτη. Έχει φταίχτη, έχει κινητήριο δύναμη: λέγεται καπιταλισμός και νεοφιλελευθερισμός. Το κέρδος πάνω από τον άνθρωπο και τη φύση. Μόνος «σχεδιασμός», η αύξηση του ποσοστού κέρδους και η απόδοση των επενδύσεων. Διαρκής αύξηση της κατανάλωσης, πρωτίστως στις πλούσιες χώρες. Διαρκής αύξηση των στερεών και μη ανανεώσιμων καυσίμων που καίγονται, δάση που συρρικνώνονται, σκουπίδια που πρωτίστως δεν έπρεπε να έχουν δημιουργηθεί, αλλά επιπλέον δεν ανακυκλώνονται. (...) Δεν θέλουμε λοιπόν λύσεις που καταδικάζουν οικισμούς και κοινωνίες, αλλά λύσεις που φέρνουν θετικές αλλαγές προστατεύοντας αυτούς που θίγονται. Και αυτό μπορεί να συμβεί μόνο με σχεδιασμό, όταν η παραγωγή περάσει στα χέρια των πολλών. Ξέρω ότι κάθε νεοφιλελεύθερος θα ανατριχιάσει και μόνο στο διάβασμα αυτών των γραμμών, αλλά η αλήθεια είναι ότι τον 21ο αιώνα ο σοσιαλισμός θα γίνει πιο επίκαιρος από οποτεδήποτε στην ιστορία, πιο επίκαιρος από το 1917 ή το 1944.

Όλη η νομοθετική σας προσπάθεια, επικεντρώνεται στην προσπάθεια να επιδεινωθεί ακόμα περισσότερο το καθεστώς των σχολείων πολλαπλών ταχυτήτων στην Ελλάδα. Τα πολλά σχολεία τ' αφήνετε να βουλιάζουν. Και την ίδια στιγμή φτιάχνετε σχολεία mall, σχολεία all-inclusive, φροντιστήρια και κέντρα ξένων σπουδών μαζί, με αποτέλεσμα να προκαλείτε αντιδράσεις σε όλο το χώρο της εκπαίδευσης. Κι ας πούμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ κάνει απλώς αντιπολίτευση… Η ΔΑΚΕ ιδιωτικών εκπαιδευτικών που έβγαλε ανακοίνωση με τίτλο «νόμος πονηρός ανομίαν παρεισφέρει», κάνει κι αυτή τυφλή αντιπολίτευση; Μόνοι είστε σε αυτό το νομοσχέδιο! Ούτε οι γονείς είναι μαζί σας! Μόνο οι σχολάρχες… Υπάρχει συνταγματικό κεκτημένο για την εκπαίδευση στη χώρα μας και μάλιστα οι προσπάθειες των κυβερνήσεων ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ ήταν «ομότροπες», προς την ίδια κατεύθυνση κινούμενες: την αναγνώριση ότι οι εκπαιδευτικοί στα ιδιωτικά σχολεία δεν είναι -φυσικά- απλοί ιδιωτικοί υπάλληλοι αλλά λειτουργοί. Δεν πρόκειται απλώς για μια φράση «τιμητικής αναγνώρισης»... Αντιθέτως, το γεγονός ότι κρατική εποπτεία υπάρχει και στη δημόσια αλλά και στην ιδιωτική εκπαίδευση, αποτελεί το στοιχείο εκείνο που κατοχυρώνει την ισοτιμία των τίτλων σπουδών ιδιωτικών και δημόσιων εκπαιδευτηρίων. Αυτό ακριβώς κλονίζεται με τη νομοθέτηση Κεραμέως. Δεν φτάσαμε όμως ως εδώ τυχαία. Ο πρώτος που αμφισβήτησε αυτή την αρχή και ονόμασε «πελάτες» τους μαθητές των ιδιωτικών σχολείων, ήταν ο κ. Μητσοτάκης, όταν το έθεσε έτσι ακριβώς, με έμφαση μάλιστα, στο πρώτο συνέδριο της ΝΔ μετά την εκλογή του…

Mε το νομοθέτημα Μενδώνη προδίδεται η μακρά θετική παράδοση της ελληνικής αρχαιολογικής νομοθεσίας. Αποδυναμώνονται οι διατάξεις που θέτουν όρια στη χρήση της εικόνας των μνημείων και γεννούν εξ αυτής πόρους, προς όφελος του Δημοσίου. Με μια «πονηρή» διάταξη, που μάλλον στα ψιλά πέρασε, η πρόβλεψη του ισχύοντος αρχαιολογικού νόμου ότι τέλη καταβάλλουν, αφού απαραίτητα αιτηθούν και τη σχετική άδεια, όσοι αξιοποιήσουν την εικόνα ενός μνημείου έχοντας «άμεσο ή έμμεσο εμπορικό ή οικονομικό σκοπό» αντικαθίσταται με τη φράση όταν έχουν «σκοπό το κέρδος». Όταν όμως αφαιρείται ο άμεσος ή έμμεσος εμπορικός ή οικονομικός σκοπός, αφαιρείται και η πλειονότητα των περιπτώσεων χρήσης της εικόνας από επιχειρήσεις και συνακόλουθα μειώνονται οι περιπτώσεις που αυτές θα καταβάλουν χρήματα στο Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων. Αυτή την πονηρή τροποποίηση, η υπουργός επιχείρησε να δικαιολογήσει στη Βουλή με ανήκουστες απλοποιήσεις. Μια επιχείρηση όμως δεν ωφελείται μόνο όταν πουλάει μπλουζάκια και καπέλα με κάποιο μνημείο πάνω τους - αυτό ανέφερε ως παράδειγμα η κα Μενδώνη στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων. Μπορεί να ωφεληθεί με πολλούς έμμεσους τρόπους: μπορεί να προάγει και να αναβαθμίζει την «εικόνα» της στο κοινό κάνοντας χρήση της εικόνας ενός μνημείου, χωρίς εκείνη τη στιγμή να πουλάει ένα προϊόν και να εισπράττει χρήματα από τους πελάτες της. Είναι κάτι που πλέον, με τη νομοθέτηση της Ν.Δ., είτε επιτρέπεται χωρίς κώλυμα είτε εξαναγκάζει τα ολιγάριθμα στελέχη της αρχαιολογικής υπηρεσίας να εξετάζουν αν προκύπτει άμεσο κέρδος και να «τσακώνονται» με τους απεσταλμένους των μεγάλων εταιρειών, που εύλογα θα ισχυρίζονται ότι η χρήση που κάνουν δεν ήταν τέτοια: «Δεν έχει σκοπό το κέρδος», θα λένε. Και φυσικά αφήνει απ' έξω όλες τις μη κερδοσκοπικές εταιρείες, δίνοντάς τους πλέον πάτημα να ισχυριστούν ότι «εγώ καταστατικά δεν έχω σκοπό το κέρδος», άρα κάθε ενέργεια που κάνουν (ακόμα και η πώληση ενός t-shirt) είναι μη κερδοσκοπική και δεν οφείλουν τίποτα στο ΤΑΠ.

Μπροστά σε αυτά τα κρίσιμα ζητήματα, η κυβέρνηση καταφεύγει στην πολιτική των «υποκλοπών» και τις συζητήσεις περί σκανδάλων, θωρακίζει τον αυταρχισμό της με νομοσχέδια, όπως αυτά για τις διαδηλώσεις και την κατάργηση των συλλογικών διαπραγματεύσεων και σύρει βαθιές γραμμές διχασμού, καταφεύγοντας στην «ποδοσφαιροποίηση της πολιτικής ζωής» για να θυμηθώ την πρόσφατη προειδοποίηση της κυρίας Μπακογιάννη. Καθώς η κυβέρνηση ζει μέρες αλαζονείας είναι χρέος του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία να οργανώσει τον ΔΙΚΟ ΤΟΥ Ιούλιο, με έμφαση στη σκληρή προγραμματική αντιπαράθεση, που σημαίνει εναντίωση στα κυβερνητικά πεπραγμένα, αλλά και επεξεργασία και προβολή θετικών προτάσεων για την αντιμετώπιση της πανδημίας, της κλιματικής αλλαγής, την αξιοποίηση υπέρ των εργαζομένων των εξελίξεων της 4ης βιομηχανικής επανάστασης και την κατανίκηση των ανισοτήτων που παίρνουν πρωτόγνωρες διαστάσεις στις συνθήκες του ψηφιακού καπιταλισμού. Σε μια περίοδο που έχει καταρρεύσει η «συναίνεση στο Κέντρο» σχηματοποιούνται τα μέτωπα της αντιπαράθεσης της νέου τύπου ριζοσπαστικής συντηρητικής δεξιάς και της ριζοσπαστικής δημοκρατικής Αριστεράς, όχι ως «ριμέικ» κυβερνητικών αυτοδυναμιών του παρελθόντος, αλλά ως αντίπαλα μπλοκ κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων.

Εκεί όμως που διαφωνώ ριζικά με την προσέγγιση του δημάρχου Αθηναίων στον «μεγάλο του περίπατο», είναι ότι δεν θα τον κάνουν οι 9 κάτοικοι στους 10, αυτοί που ζουν σε κακές συνθήκες στις πυκνοδομημένες γειτονιές. Δεν μιλώ αορίστως. Εκανα προχθές ένα δικό μου «μεγάλο περίπατο» σε ένα τμήμα της Μαυρομιχάλη, της Χαριλάου Τρικούπη και κάποιων μικρότερων μεταξύ τους καθέτων. Η κατάσταση των πεζοδρομίων είναι κυριολεκτικά άθλια. Αλλη λέξη δεν υπάρχει. Μόνιμοι κάτοικοι που με σταμάτησαν να συζητήσουμε, με βεβαίωσαν ότι δεν τα έχει αγγίξει συνεργείο του δήμου τουλάχιστον δύο δεκαετίες. Μόνο για μπαλώματα, που τα κάνουν χειρότερα. Ποια είναι η εικόνα: σπασμένες πλάκες σε ποσοστό τουλάχιστον 20%, είτε αφημένες στην τύχη τους είτε πρόχειρα και ανώμαλα τσιμενταρισμένες. Σπασμένες μεταλλικές ράβδοι που εξέχουν σε διάφορα ύψη (κάποτε ήταν μπάρες...), κατάλληλες μόνο για να σκουντουφλάει κανείς. Σημεία στα οποία το βάδισμα του πεζού είναι παντελώς αδύνατο, όχι μόνο από σκαρφαλωμένα αυτοκίνητα (αυτό ο δήμαρχος θα το χρεώσει στους οδηγούς), αλλά από σήματα και κάδους του ίδιου του δήμου του! Λόγω των μόνιμων ή προσωρινών εμποδίων, ελεύθερο πλάτος πεζοδρομίου ελάχιστο, παρανόμως. Αλλού πεζοδρόμια πλήρως αποκλεισμένα, και μάλιστα με εμπόδια τοποθετημένα επίσης από τον δήμο, όπως π.χ. μπροστά από επικίνδυνα κτίρια. Χωρίς όμως να δημιουργείται παράπλευρη διάβαση για τους πεζούς. Κι όλα εκεί, επί χρόνια! Εγώ όμως ήμουν ένας απλός πεζός, μόνος μου στον δρόμο. Τι γίνεται με τον γονιό με το καροτσάκι; Τι γίνεται με τον ανάπηρο; Οσο περπατούσα, προσπαθούσα να εντοπίσω ευθεία διαδρομή που θα μπορούσε να ακολουθήσει αναπηρικό καροτσάκι. Μέγιστο, 30-40 μέτρα ανάμεσα σε δύο αδιάβατα εμπόδια και χωρίς να υπάρχει σε κανένα σημείο ράμπα ανόδου/καθόδου. Διάβασα κατόπιν μια προεκλογική δήλωση του κ. Μπακογιάννη: «Τα άτομα με αναπηρία μάς εμπνέουν καθημερινά και κερδίζουν τον σεβασμό μας για τη δύναμή τους». Και παρακάτω: «Η Αθήνα είναι αφιλόξενη πόλη για τα ΑμεΑ» (3.12.18). Αυτά πριν εκλεγεί. Αφού λοιπόν εμπνέεται, του προτείνω ένα... challenge: να πάρει ένα αναπηρικό καροτσάκι, να πάει στους δρόμους που λέω ή όποιον άλλο διαλέξει, και να προσπαθήσει να το σπρώξει 100 μέτρα συνεχόμενα. Ή να κάνει 100 μέτρα ακολουθώντας τη διάβαση τυφλών, χωρίς να τρακάρει! Γιατί ωραία τα μεγάλα λόγια που ετοιμάζουν οι εταιρείες επικοινωνίας, αλλά έχει περάσει ένας χρόνος που έχει εκλεγεί δήμαρχος. Τι έχει κάνει για τον πεζό; Τι έχει κάνει για τον γονιό με το βρέφος σε καροτσάκι, τον ηλικιωμένο, το παιδί που πρέπει να πάει με ασφάλεια στο σχολείο, τον ανάπηρο; Στις γειτονιές, εκεί που ζουν οι μόνιμοι κάτοικοι της Αθήνας, απολύτως τίποτα. Στην Πανεπιστημίου και στο Σύνταγμα, όπου ο ανάπηρος και ο ηλικιωμένος δεν θα κατορθώσουν να φτάσουν ποτέ, ναι! Εκεί κάνει τον... κόκκινο περίπατο!

Είναι απαραίτητο να συντάξουμε ένα συνολικό πολιτικό, οικονομικό και παραγωγικό πρόγραμμα. Δεν θα απαντήσουμε όμως στην κρίση με οικονομισμό. Απέναντι στην μονοκαλλιέργεια του τουρισμού, που είδαμε άλλη μια φορά πώς μια κρίση μπορεί να τον σαρώσει και να τον εξαϋλώσει, να μιλήσουμε για την αγροτική παραγωγή, τη βιομηχανία, την καινοτομία. Και το πρόγραμμά μας να έχει μήνυμα, κεντρικό άξονα -τον άνθρωπο- και ιδεολογία. Διότι σήμερα αν κερδίζει η Δεξιά παντού, με ρωγμές μεν, αλλά να το παραδεχτούμε για να το αντιμετωπίσουμε, κερδίζει, είναι γιατί εμφανίζει ένα ριζοσπαστικό ιδεολογικό πρόσωπο. Λέει πράγματα αδιανόητα πριν μερικά χρόνια, και τα λέει με επιθετικότητα: Ατομισμός, κατάργηση κοινωνικού κράτους, ιδιωτική πρωτοβουλία, κέρδος, αγορά, παντού. Και σε αυτά χρειάζεται ο δικός μας αντίλογος, το δικό μας πρόγραμμα: Παραγωγή, εργασία, δικαιοσύνη, κοινωνικά δικαιώματα, καινοτομία, στήριξη του αδύναμου.