Αναδημοσιεύσεις

Δεν πρόκειται να γίνει καμία επιστροφή στις παλιές καλές εποχές των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών, αυτή τη φορά υπό τη μετανεωτερική αιγίδα της Ε.Ε. Ο αιώνας μας δεν θα είναι ο αιώνας της Ευρώπης, αλλά της Ασίας, με την Αμερική να διεκδικεί όχι την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία, αλλά μια ισότιμη θέση. Στην εποχή των γιγάντων, οι ευρωπαϊκές χώρες, μεμονωμένες, δεν έχουν τύχη. Το ίδιο ισχύει για τις περίφημες «ευρωπαϊκές αξίες». Αν οι θεσμοί της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης -που δεν περιορίζονται στην Ε.Ε.- συμφιλιωθούν με την ιδέα ότι δεν θα υπάρξει μια «ευρωπαϊκή υπερδύναμη», αλλά ούτε και χρειάζεται, ίσως ανακαλύψουν εκ νέου την πραγματική τους χρησιμότητα. Τα επόμενα χρόνια (ίσως δεκαετίες) τα ευρωπαϊκά κράτη θα χρειαστεί να εκπονήσουν και να εκτελέσουν γιγαντιαία προγράμματα δημόσιων επενδύσεων, αν θέλουν να διατηρήσουν το υψηλό, συγκριτικά, βιοτικό επίπεδο των πληθυσμών τους. Τα διευρωπαϊκά δίκτυα υποδομών, οι τηλεπικοινωνίες 5G, η ομαλή μετάβαση σε ένα νέο μοντέλο ενεργειακής παραγωγής και κατανάλωσης, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, οι διαστημικές εφαρμογές, η επιστημονική έρευνα και η τεχνολογική καινοτομία, ο επαναπατρισμός ευρωπαϊκών βιομηχανιών και η προστασία των ευρωπαϊκών θέσεων εργασίας: αυτοί είναι κάποιοι από τους αναπτυξιακούς πυλώνες του μέλλοντος που, και μόνο λόγω κλίμακας, πρέπει να υποστηριχθούν από ένα πανευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πρόγραμμα, ανάλογο σε μέγεθος του αντίστοιχου αμερικανικού. Συγχρόνως, πρέπει να υπάρξει η απαραίτητη ευελιξία από την πλευρά της Ε.Ε. ώστε τα κράτη-μέλη να έχουν τη δυνατότητα αυτοχρηματοδότησης των δικών τους αναπτυξιακών προγραμμάτων, προσαρμοσμένων στις ανάγκες και τα δεδομένα κάθε χώρας, καθώς και για τη στήριξη των δομών κοινωνικής πρόνοιας, με άλλα λόγια, του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους που τόσο άγρια έχει πληγεί τις τελευταίες δεκαετίες. Αν τα παραπάνω ακούγονται σαν τον προστατευτισμό που προκαλεί αλλεργία σε κάθε πιστό νεοφιλελεύθερο, αυτό δεν εκπλήσσει: πράγματι, αυτό που θα χρειαστούν οι ευρωπαϊκές οικονομίες και κοινωνίες στο μέλλον -το χρειάζονται ήδη- είναι προστασία. Το πραγματικό ερώτημα δεν είναι εάν πρόκειται για μια αποστολή αντάξια των υψηλών φιλοδοξιών της Ε.Ε., αλλά εάν η τελευταία είναι ικανή -ή πρόθυμη- να τη φέρει σε πέρας. Εάν η απάντηση είναι όχι, τότε καμία βαρύγδουπη διακήρυξη, καμία επικοινωνιακή άσκηση δεν θα σταματήσει την κατρακύλα της στην ανυποληψία και την παρακμή.

Υπάρχει ένα θετικό μομέντουμ για τον ΣΥΡΙΖΑ, είναι σαφές. Το τι θα κάνει, πώς θα επιχειρήσει να το “πιάσει”, είναι ένα σύνθετο ερώτημα, καθώς μέχρι τώρα δεν έχει επωφεληθεί από την κυβερνητική φθορά. Αυτή η διαπίστωση, ωστόσο, μπορεί να είναι και η αφετηρία για αλλαγές –κάποιες είναι ορατές, τελευταία, καθώς έστω αργά, ανακοινώνονται προγραμματικές θέσεις όπως και η δραστηριοποίηση του Κόμματος σε διάφορα μέτωπα– απαραίτητες για να προχωρήσει.

Ένα από τα πιο σημαντικά και ίσως πρωτοποριακά που κατάφερε το αυτοδιαχειριζόμενο Εμπρός, είναι να συγκεντρώσει πολλούς και πολύ διαφορετικούς ανθρώπους από διαφορετικά πολιτιστικά, πολιτικά και κοινωνικά περιβάλλοντα, γεγονός που προσέφερε στο συγκεκριμένο πολιτιστικό πεδίο της πόλης μια πολύ διευρυμένη κοινωνική απεύθυνση. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι δημιουργήθηκε μέσα στον πρώτο χρόνο της γνωστής κρίσης, το 2011. Είδαμε και είμαστε πλέον σίγουροι ότι η κοινωνική ευαισθητοποίηση μέσω της τέχνης είναι όχι μόνο εφικτή, αλλά και απαραίτητη και ότι ένας συλλογικός αγώνας για μια δίκαιη κοινωνία αλληλεγγύης, ισότητας και ελπίδας γεννούν και θέτουν σε εφαρμογή επιχειρήματα ανθρωπινά, ριζοσπαστικά και αναντίρρητα. Ένα από τα πιο καθοριστικά γεγονότα για την πολιτιστική ποιότητα του Εμπρός, ήταν το πρώτο Αντιφασιστικό Φεστιβάλ Παραστατικών Τεχνών τον Μάρτιο του 2014, το οποίο κατά κοινή ομολογία ξεπέρασε κάθε προσδοκία και όνειρο που είχαμε. Από την πρώτη μέρα παραδόθηκε στη διάθεση του κόσμου και των ομάδων καλλιτεχνών που συμμετείχαν. Εμείς απλά οραματιστήκαμε έναν τόπο συνάντησης αντιφασιστικού περιεχομένου και το οργανώσαμε, αλλά από εκεί και μετά ανέλαβε ο αυθορμητισμός και ενθουσιασμός του κόσμου που ήρθε στο Εμπρός. Εκείνος ο κόσμος κατάφερε με γνήσιο τρόπο να αξιοποιήσει την υψηλή «αντιρατσιστική και αντιφασιστική» διαθεσιμότητα όλων των καλλιτεχνών και τη συνείδηση του φεστιβάλ. Οι κατάμεστοι θεατρικοί χώροι και η μυσταγωγική διάθεση είχαν αδιάκοπη διάρκεια ζωής σε όλες τις μέρες του φεστιβάλ. Η σχέση υποβολής μεταξύ κοινού και καλλιτεχνών δεν ήταν τεχνητή, δεν καθορίστηκε από… εφέ, σκηνικές υπερβολές ή άλλες συναφείς τεχνικές, δεν επιβλήθηκε «από τη σκηνή». Ήταν μοιρασμένη, ήταν φυσική, ήταν προϊόν της συνείδησης του αντιφασιστικού μηνύματος. Οι παραστάσεις πήραν χαρακτήρα μυσταγωγίας κι έτσι τελετουργούνταν μια απόλυτη συνύπαρξη μεταξύ σκηνής και «κοινού». Ήταν μοναδική εμπειρία για όσους το ζούσαν. Τέτοιες εμπειρίες δυστυχώς είναι σχεδόν ανύπαρκτες στον επαγγελματικό/ εμπορικό πολιτιστικό βίο ενός καλλιτέχνη. Τα σωματεία και οι συλλογικότητες του πολιτισμού έχοντας αποδείξει πια στην πράξη ότι αντιλαμβάνονται ως πρωταγωνιστικό το ρόλο τους στην αντιμετώπιση και αναχαίτιση της επίθεσης αυτής της κυβέρνησης στο σύνολο του πολιτισμού αλλά και του εργαζόμενου κόσμου, πρέπει να απαιτήσουν να παραμείνει το Εμπρός ανοιχτό ως ένας ανεξάρτητος, αυτοδιαχειριζόμενος, ελεύθερος πολιτιστικός χώρος έκφρασης με κάθε τρόπο.

Ο μεγαλύτερος σύμμαχος της κυβέρνησης στην προσπάθεια της να περάσει το νομοσχέδιο δεν είναι η πειστικότητα των επιχειρημάτων της. Είναι το αίσθημα παραίτησης, η πεποίθηση ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο για τον κόσμο της εργασίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι από το 2010 μια ολόκληρη γενιά έχει μπει στην αγορά εργασίας κάτω από τραγικές συνθήκες, χωρίς εμπειρίες δικαιωμάτων και συλλογικής εκπροσώπησης, με ένα αναγκαστικά χαμηλό πήχη προσδοκιών.  Για να μπορέσει να επικοινωνήσει η αριστερά με έναν τέτοιο κόσμο δεν μπορεί να αναφέρεται σε ένα κόσμο δικαιωμάτων που χάνεται. Πολύ απλά γιατί για έναν άνθρωπο 35 χρόνων σήμερα μπορεί αυτός ο κόσμος να μην υπήρξε πότε. Χρειάζεται ειλικρίνεια στην απεικόνιση της κατάστασης που είναι εξαιρετικά κακή και χειροπιαστή τεκμηρίωση του τι θα γίνει χειρότερο με τον νομοσχέδιο που έρχεται. Και πάνω από όλα χρειάζεται προοπτική. Το πιο πολύτιμο όπλο της κυβέρνησης είναι ότι ο νέος εργαζόμενος σήμερα δεν έχει μέτρο σύγκρισης. Για αυτό και πλάι στην κριτική απαιτείται να μιλήσουμε για το πώς μπορεί να ανακτηθεί το χαμένο έδαφος χρόνων.   Είναι εφικτό το νομοσχέδιο αυτό να μείνει απλά σχέδιο, αν πείσουμε τον κόσμο ότι υπάρχουν εκεί έξω οι στόχοι και τα μέσα για να αποτελέσει η ακύρωσή του την 13 αρχή για να ζει και να δουλεύει μέσα σε ένα σύγχρονο  πλαίσιο αξιοπρέπειας.

Κεντρικό αίτημα της επόμενης περιόδου, τώρα, που όλοι έχουν αντιληφθεί που οδηγεί το εξεταστικό σύστημα-λαιμητόμος του κ. Μητσοτάκη και της κυρίας Κεραμέως, είναι η μη εφαρμογή του. Όπως, επίσης, η ματαίωση της χουντικής εμπνεύσεως ρύθμισης για Αστυνομία στα Πανεπιστήμια, που αμετανόητα και προκλητικά επανέφερε σήμερα στη συνεδρίαση του υπουργικού Συμβουλίου ο κ. Μητσοτάκης.  Η κυβέρνηση, προκειμένου, να εξαπατήσει τους πολίτες έχει αναγγείλει 77.415 θέσεις εισακτέων στα Πανεπιστήμια, έχοντας, ταυτόχρονα. ψηφίσει ένα εξεταστικό σύστημα που θα αφήσει απ` έξω 30.000 υποψήφιους, ό,τι βαθμολογία και αν επιτύχουν! Ακόμη και με μέσο όρο 12 ή 13, θα υπάρξουν χιλιάδες υποψήφιοι που θα δουν κλειστές τις πόρτες των ΑΕΙ. Αυτό το αίσχος είναι κάτι που δεν αποτόλμησε ποτέ κανένα από τα προταθέντα εξεταστικά συστήματα, διαφόρων κυβερνήσεων.  Γι` αυτό, απολύτως δικαιολογημένα και με επίγνωση των λεγομένων τους, τα 41 Εργατικά Κέντρα κάνουν λόγο για επαπειλούμενη "πανεθνική εκπαιδευτική τραγωδία". Την αποκάλυψη αυτής της αλήθειας φοβάται ο πρωθυπουργός και προτιμά να εξευτελίζεται αρνούμενος να προσέλθει στη Βουλή και να απαντήσει στις επίκαιρες ερωτήσεις του Προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ.  Για τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ η συμμαχία των δυνάμεων της Εργασίας και της Παιδείας είναι κρίσιμη συνιστώσα για την οικοδόμηση του πολιτικού και κοινωνικού μετώπου για την υπεράσπιση της Δημοκρατίας και το άνοιγμα του δρόμου για τη μεγάλη κοινωνική και πολιτική αλλαγή που πλησιάζει.  Στόχοι της επόμενης περιόδου, είναι η κατάργηση στην πράξη όλων των αντιδημοκρατικών - αντιεκπαιδευτικών ρυθμίσεων. Η απόκρουση του αυταρχικού κρεσέντο της κυβέρνησης με την Αστυνομία στα Πανεπιστήμια. Ο αγώνας πριν και μετά τη διενέργεια των Πανελλαδικών εξετάσεων, να κατεδαφιστεί το εξεταστικό "σφαγείο" Κεραμέως, ώστε, να καλυφθεί το σύνολο των 77.415 θέσεων που διατίθενται στα Πανεπιστήμια.

Για πρώτη φορά μεταφράζεται στα ελληνικά (170 χρόνια μετά από τη συγγραφή της και 100 από την αρχική της έκδοση) και η Εξομολόγηση, του Μιχαήλ Μπακούνιν: ένα κείμενο που συντάχθηκε το 1851 κατ’ εντολήν του τσάρου Νικόλαου Α΄, όταν ο Μπακούνιν ήταν στη φυλακή, κινδυνεύοντας ίσως να εκτελεστεί. Ένα κείμενο που, από τη στιγμή που έγινε γνωστό, προκάλεσε συζητήσεις και ποικιλία αντιδράσεων. Η εισαγωγή στη γαλλική έκδοση, γραμμένη το 2013, και η ανάλυση που έγραψε το 1926 ο Γιούρι Στεκλόφ, βιογράφος του Μπακούνιν (και στέλεχος των Μπολσεβίκων, που συνελήφθη στις εκκαθαρίσεις του 1938 και πέθανε στη φυλακή), δίνουν μια εικόνα των έντονων συζητήσεων που προκάλεσε η έκδοση της Εξομολόγησης, καθώς, λόγω της ιδιομορφίας του κειμένου, φίλοι και αντίπαλοι του Μπακούνιν το διάβασαν με πολλούς και διάφορους τρόπους. Η Εξομολόγηση, όπως είπαμε, γράφτηκε κατ’ εντολήν του τσάρου: μετά τη συντριβή της εξέγερσης στη Δρέσδη (1849), ο Μπακούνιν συλλαμβάνεται, καταδικάζεται σε θάνατο στη Σαξονία, εκδίδεται στην Αυστρία, φυλακίζεται στην Πράγα, καταδικάζεται σε απαγχονισμό και τελικά παραδίδεται στη Ρωσία, για να καταλήξει στις διαβόητες φυλακές του φρουρίου Πέτρου και Παύλου, με άγνωστη μοίρα και πολύ πιθανή την εκτέλεσή του. Τότε ο τσάρος ζητάει από τον Μπακούνιν να του γράψει μια αναφορά «όπως θα μιλούσε το πνευματικό τέκνο στον εξομολόγο του».

Για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων και την υπεράσπιση των συμφερόντων της, η Ευρώπη χρειάζεται μια ισχυρότερη, λειτουργική και συνεκτική εξωτερική πολιτική, πέρα από εθνικούς εγωισμούς. Χρειάζεται να μιλά με μία και ισχυρή φωνή, και σ’ αυτό ο κανόνας της ομοφωνίας είναι εμπόδιο. Έχει όμως σημασία και τι θα λέει αυτή η φωνή και να μην είναι μόνο η φωνή των Μεγάλων. Η ειρήνη, η στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης, η συμμόρφωση στη διεθνή νομιμότητα και σε κανόνες, η προάσπιση -αλλά όχι η εργαλειοποίηση- των ευρωπαϊκών και οικουμενικών αξιών, είναι κρίσιμα στοιχεία μιας τέτοιας πολιτικής που εννοείται πως συμφέρει και την Ελλάδα: θα ενισχύσει την ασφάλεια και τη διεθνή μας επιρροή. Η Ελλάδα μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση και προοδευτική εξέλιξη της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής πρώτα και κύρια επικεντρώνοντας στην ειρηνική επίλυση των διαφορών με την Τουρκία και του κυπριακού. Η Ευρώπη μπορεί να μας στηρίξει σ’ αυτό, όχι όμως να μας υποκαταστήσει. Και στο πλαίσιο της Ευρώπης θα πρέπει να επενδύσουμε σε μια στρατηγική σχέση ειρήνης και συνεργασίας με την Τουρκία, όχι στην γεωπολιτική ή ισλαμοφοβική αντιπαράθεση. Δεύτερη προτεραιότητα για μας είναι η άρση των εμποδίων στον ευρωπαϊκό δρόμο των Βαλκανίων και η απόρριψη αλλαγών συνόρων σε εθνοτική βάση. Για την εποικοδομητική δραστηριοποίηση της Ελλάδας στα Βαλκάνια, η κυβέρνηση χρειάζεται να απαλλαγεί από την ομηρεία στους Μακεδονομάχους της. Η χώρα μας επιβάλλεται να τοποθετείται ενεργά και σε γενικότερα θέματα: υπέρ της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης, για μια στρατηγική σχέση συνεργασίας με τη Ρωσία και ισότιμη οικονομική και πολιτική συνεργασία με την Κίνα, ενάντια σε τυχοδιωκτισμούς στη Μέση Ανατολή, για μια πιο ανοικτή πολιτική προς τον Τρίτο Κόσμο. Η θέση μας είναι πρώτιστα με την Ευρώπη. Σ’ αυτό το πλαίσιο ενδείκνυται και μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, όχι όμως ο υποτελής και εντέλει αντιευρωπαϊκός ρόλος του «πιο πιστού εταίρου των ΗΠΑ».

Ο δήμαρχος Αθηναίων Κ. Μπακογιάννης έσπασε τη σιωπή του και δήλωσε ότι πρόκειται να ζητήσει από την ΕΤΑΔ να παραχωρήσει το «Εμπρός» στον Δήμο Αθηναίων. Υπό διαφορετικές συνθήκες, αυτό θα ήταν μια πολύ θετική εξέλιξη. Ο Κ. Μπακογιάννης, όμως, έχει δώσει μερικά πολύ ανησυχητικά δείγματα γραφής ως προς τη διαχείριση του δημόσιου χώρου, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον «Μεγάλο Περίπατο», όπου έδειξε και την απροθυμία του να διαβουλεύεται και να συναποφασίζει. Το «Εμπρός» δεν πρέπει να περάσει στον Δήμο Αθηναίων ώστε να προστεθεί στους χώρους πολιτισμού μαζί με το Ολύμπια και την Τεχνόπολη και να έχει την ίδια τύχη στη διαχείριση. Αν το ενδιαφέρον είναι ουσιαστικό και όχι ευκαιριακό, θα πρέπει να καταρτιστεί ένα ολοκληρωμένο σχέδιο διαχείρισης των κενών χώρων, οι οποίοι θα στεγάσουν έναν πολιτισμό «από τα κάτω». Άλλωστε το μεγαλύτερο πρόβλημα των καλλιτεχνικών ομάδων είναι πάντα η στέγη. Τώρα είναι η ευκαιρία να χρησιμοποιήσουμε την εμπειρία του «Εμπρός» για να στηρίξουμε τον ακηδεμόνευτο πολιτισμό, που παλεύει να ακουστεί ανάμεσα στα μεγαθήρια των ιδρυμάτων και των μεγάλων παραγωγών και που η πανδημία έχει πρακτικά ισοπεδώσει. Αν θέλουμε να κάνουμε restart στη μικρή πολιτιστική παραγωγή, στις ελεύθερες φωνές, αυτή είναι η ευκαιρία. Αν δεν λάβουμε γενναία μέτρα στήριξης -και οι δΔήμοι μπορούν να παίξουν πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτό-, η επόμενη μέρα θα μας βρει μόνο με τον πολιτισμό που παράγουν οι οικονομικά ισχυροί, με ό,τι σημαίνει αυτό για τη δημόσια ρητορική, για το πώς θα διηγούμαστε την ιστορία της εποχής μας. Θα θελήσει ο Κ. Μπακογιάννης να κάνει κάτι τέτοιο ή θα επιλέξει τον εύκολο και επικερδή δρόμο των «χορηγών»; Δεν έχουμε κανένα λόγο να του έχουμε εμπιστοσύνη, αλλά είναι μια μάχη που αξίζει να δώσουμε.

Ειδικά οι έννοιες της προόδου και του προοδευτικού συχνά (αν και όχι κατ’ ανάγκην) παραπέμπουν σε μια αφήγηση ή αναπαράσταση της ανθρώπινης Ιστορίας, σύμφωνα με την οποία η ανθρωπότητα, έστω διά μέσου αντιφάσεων, συγκρούσεων και πρόσκαιρων οπισθοδρομήσεων, διαρκώς προοδεύει, υπό την έννοια ότι οδηγείται αναπόφευκτα, νομοτελειακά, προς ένα καλύτερο μέλλον ή προς το «τελικό στάδιο» της ιστορικής πορείας. Μέχρι την πτώση του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού», τούτη η αφήγηση συνόδευε σχεδόν αποκλειστικά την ιδεολογία της Αριστεράς (βλ. σχ. στο προηγούμενο άρθρο μου στην «Εφ.Συν.»). Γι’ αυτόν τον λόγο, ό,τι πω τώρα ίσως φανεί παράδοξο, αλλά δεν είναι. Η νομοτελειακή αναπαράσταση της ιστορικής «προόδου» έχει περάσει πλέον σχεδόν εξ ολοκλήρου στην ιδεολογία του αντιπάλου της Αριστεράς – των κοινωνικο-πολιτικών δυνάμεων που ομνύουν στο όνομα της «ελεύθερης αγοράς», δηλαδή του καπιταλισμού. Και δεν αναφέρομαι μόνο στη θεωρία περί «τέλους της Ιστορίας» του Φουκουγιάμα – αυτή ίσως ήταν η πιο περίτεχνη θεωρητική της έκφανση. Τι ήταν το περίφημο «Δεν υπάρχει εναλλακτική» της Μάργκαρετ Θάτσερ αν όχι αυτό ακριβώς; Αν όχι δηλαδή η βαθιά πεποίθηση πως η Ιστορία οδηγεί νομοτελειακά την ανθρωπότητα προς την πλήρη αποδοχή των νεοφιλελεύθερων δογμάτων; Και προφανώς η ιδεολογική αυτή εμμονή στη νεοφιλελεύθερη νομοτέλεια δεν περιορίζεται στη ρητορική των πολιτικών αρχηγών. Υφέρπει ως το ιδεολογικό υπέδαφος ολόκληρης της αρχιτεκτονικής της Ε.Ε. από το Μάαστριχ κι έπειτα. Ηταν η ιδεολογική καταξίωση για τη μέχρι τελικής πτώσεως προσήλωση στην καταστροφική πολιτική των μνημονίων. Οντως, απέναντι σε μια τέτοια «πρόοδο» η Αριστερά είναι οπισθοδρομική. Η απάντηση της Αριστεράς ας μην είναι η επιστροφή στη δική της εκδοχή της ιστορικής νομοτέλειας. Ας είναι η –θεωρητική, ιδεολογική, πρακτική– καταστροφή της νομοτέλειας και της «προόδου» των ιδεολόγων του νεοφιλελευθερισμού.