Βασίλης Ρόγγας

«Οι τρόποι αντιμετώπισης της πανδημίας είναι ιδεολογικά εμποτισμένοι», όπως γράφτηκε και στο ηλεκτρονικό kaboom, και θα συμπληρώναμε και οικονομικά προσδιορισμένοι. Λόγου χάρη, θα πουν τα ίδια οι συντηρητικοί διανοούμενοι έπειτα από τις 15 Μαΐου, που θα ανοίξει ο τουρισμός, όπου οι νέοι και οι νέες θα σερβίρουν τους τουρίστες και η χώρα θα είναι ακόμα υγειονομικά ανοχύρωτη; Βεβαίως και όχι. Είναι ιδεολογία να μην προσλαμβάνεις γιατρούς αλλά αστυνομικούς, να μην αγοράζεις λεωφορεία, να μην ελέγχεις τους χώρους δουλειάς. Είναι ιδεολογία και ο καθορισμός απολύτως ανεφάρμοστων πειθαρχήσεων. Να δώσουμε ένα παράδειγμα. Σύμφωνα με τα μέτρα, εδώ και έξι μήνες ένα ζευγάρι, εφόσον δεν βρίσκεται σε γάμου κοινωνία, δεν έχει κάνει σεξ αν δεν συγκατοικεί. Είναι δυνατόν κάτι τέτοιο, θα μπορούσε να συμβαίνει; Αυτά φυσικά καθόλου δεν δικαιολογούν τις καφρίλες σε πλατείες και πεζόδρομους. Το φαινόμενο, όμως, είναι αμφίσημο και πολυπαραγοντικό. Όπως φαίνεται από σοβαρά επιτόπια ρεπορτάζ, στους ίδιους χώρους συνυπάρχουν άνθρωποι που προσέχουν, που φορούν μάσκες, που γυρίζουν σπίτι τους στις εννιά και νεοκάγκουρες αρνητές του κορονοϊού, χουλιγκάνοι που ψάχνονται για (και ενίοτε κάνουν) φασαρίες, μαγαζάτορες και μπράβοι που υπόσχονται ασυλία, αστυνομικοί που την φροντίζουν. Νεαροί πολίτες που δεν τους ενδιαφέρει αν κολλήσουν τους γηραιότερους συγγενείς τους και κόσμος που απλώς του έλειψε πολύ να βλέπει νέα πρόσωπα, να χαμογελάσει, να τραγουδήσει, έστω από απόσταση ασφαλείας. Υπάρχουν πάρκα, βουνά, παραλίες και εν γένει ελεύθεροι χώροι στην Αττική, με χιλιάδες νέους και νέες που καθόλου δεν συνωστίζονται και τηρούν τα μέτρα που πρέπει με τις παρέες τους. Με άλλα λόγια, ο δημόσιος χώρος είναι ακόμα και σε συνθήκες πανδημίας πολύμορφος και υπό διεκδίκηση από δρώντες διαφορετικών συμφερόντων και νοοτροπιών. Ωστόσο, πρέπει να αναρωτηθούμε και βαθύτερα για το φαινόμενο. Τι άλλο θα μπορούσε να συμβεί έπειτα από 6 μήνες αναποτελεσματικών απαγορεύσεων; Ποιες θα είναι οι συνέπειες στη διαδικασία της ψυχικής ανάπτυξης, που τόσο καιρό οι νέοι και οι νέες στερήθηκαν τα ενσώματα και αενάως ανανεούμενα κοινωνικά τους δίκτυα; Ποιες θα ήταν οι ασφαλείς, αλλά απολύτως απαραίτητες διαδικασίες μη στέρησης αυτών των πολύτιμων πόρων για τη ζωή τους; Γιατί και η αριστερή κοινοβουλευτική αντιπολίτευση δεν πρότεινε -ως πολύ πρόσφατα- πειστικούς και εφαρμόσιμους τρόπους αποσυμπίεσης αυτής της κατάστασης; Γίνεται το ίδιο σε χώρες των οποίων οι νέοι έχουν πολύ πιο βέβαιη προοπτική στη ζωή τους ή καλύτερα συστήματα υγείας; Γιατί δεν συνιστά ισχυρό αίτημα προς διεκδίκηση η δημιουργία νέων, μεγάλων και αποεμπορευματοποιημένων χώρων πρασίνου μέσα στις πόλεις, που αν υπήρχαν θα απέτρεπαν συνθήκες συνωστισμού; Δεν πρέπει να υπάρξουν αντιστάσεις στη βιοπολιτική πειθάρχηση που επιβλήθηκε, δεν πρέπει να μην μας ξανασυμβεί αυτός ο αυταρχισμός στο 4ο ή 5ο κύμα της πανδημίας; Από τις ερωτήσεις γίνονται κατανοητές και οι βεντάλιες των πιθανών απαντήσεων. Η νεανική ευθύνη, για να επερωτηθεί τόσο σφοδρά όσο συμβαίνει αυτή τη στιγμή, θα έπρεπε να έχει ανταμώσει με πολιτικές κοινωνικής και υγειονομικής ενδυνάμωσης, και κάτι τέτοιο δεν έγινε. Σε λιγότερο από δέκα ημέρες θα ανοίξει η εστίαση, θα αρθούν οι περισσότεροι περιορισμοί της καραντίνας και θα έχουμε νέα προβλήματα να αντιμετωπίσουμε. Καλό, όμως, είναι να μην ξεχνάμε πως το ψυχικό βάρος της καραντίνας θα το κουβαλάμε όλοι και όλες μας, ιδιαιτέρως η νεολαία που της στερήθηκε το γέλιο, οι χαζομάρες, το χάδι, οι γνωριμίες και δεν της δόθηκε τίποτε σε αντάλλαγμα.

Την μπάλα στην κερκίδα, και συγκεκριμένα στην αξιωματική αντιπολίτευση, προσπάθησε να πετάξει ο πρωθυπουργός με τη συζήτηση που προκάλεσε στη Βουλή με αντικείμενο «την ενημέρωση του Σώματος για την ποιότητα της Δημοκρατίας και του Δημοσίου Διαλόγου». Ωστόσο, όχι απλώς δεν του πέρασε αλλά στην πραγματικότητα ήταν τέτοιας έκτασης η ήττα του από το σύνολο της αντιπολίτευσης που μοιάζει πολύ με το Βατερλώ της συνέντευξης Τύπου της υπουργού Πολιτισμού κ. Μενδώνη.

Τι κι αν ο Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ του επεσήμανε πως οι «αιώνιοι φοιτητές» δεν κοστίζουν τίποτα στο ελληνικό δημόσιο; Τι κι αν όλη η αντιπολίτευση του τόνιζε τη βία και τις μπιζνες της ΔΑΠ και επίορκων δεξιών καθηγητών; Τι κι αν ο Αλέξης Τσίπρας ανέφερε πως το νομοσχέδιο δεν πρέπει να ψηφιστεί εν μέσω καραντίνας, γιατί δεν αφορά την πανδημία και έτσι ο διάλογος είναι ανεπαρκής; Τι κι αν πετιούνται έξω 25 χιλιάδες φοιτητές σύμφωνα με κόφτη του 10; Κανένα πρόβλημα, για την κυβέρνηση. «Περικοπές εισακτέων, κλείσιμο πανεπιστημιακών τμημάτων, ειδικοί φρουροί και αστυνομικά τμήματα στις πανεπιστημιουπόλεις, κάμερες στα αμφιθέατρα και στις συνελεύσεις των φοιτητών: να το όραμα της ΝΔ για την Παιδεία» συνόψισε ο Νίκος Φίλης τομεάρχης Παιδείας και εισηγητής του ΣΥΡΙΖΑ. «Σηκώνετε σκόνη για να κρύψετε από τη δημόσια συζήτηση το συμβόλαιο συμφερόντων που εκτελείτε, παρακάμπτοντας το ίδιο το Σύνταγμα, με τους ιδιοκτήτες κολεγίων τριετούς φοίτησης και μάλιστα αμφιβόλου επιστημονικής και εκπαιδευτικής επάρκειας» συνέχισε ο Αλέξης Τσίπρας και υπενθύμισε πως «τα πτυχία των οποίων τα εξισώσατε πριν ένα μήνα, σε ό,τι αφορά τα επαγγελματικά δικαιώματα με αυτά των ΑΕΙ». Ωστόσο μάλλον ο Κοινοβουλευτικός Εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ Πάνος Σκουρλέτης έθεσε καλύτερα από όλους το ζήτημα: «Πιστεύετε στην λογική που έχει ακουστεί από τα χείλη του ίδιου του πρωθυπουργού, ότι ο γιος του ψυκτικού πρέπει να παραμείνει ψυκτικός. Σας ενοχλεί η δυνατότητα που δίνει η εκπαίδευση, έτσι ώστε να υπάρχει μια κοινωνική κινητικότητα, ανέλιξη. Δεν αντιμετωπίζετε την εκπαίδευση ως αυταξία, η οποία λειτουργεί απελευθερωτικά για τον άνθρωπο. Θεωρείτε ότι οι κοινωνικές ανισότητες είναι αποτέλεσμα φυσικής επιλογής. Κι αυτό το έχει πει ο πρωθυπουργός. Οι κοινωνικές ανισότητες ως αποτέλεσμα φυσικής επιλογής».

Εκείνο που περισσότερο εννοούν όσοι θεωρούν το ζήτημα της πολιτικής βίας μείζον στην ελληνική κοινωνία, είναι πως η Αριστερά συχνά υπερασπίζεται στα δικαστήρια τα δημοκρατικά δικαιώματα αντιεξουσιαστών και μελών ένοπλων οργανώσεων. Πράγματι αυτό συμβαίνει, ωστόσο από τη σκοπιά του κράτους δικαίου και από καμία άλλη και τούτη τη φιλελεύθερη -στην ουσία- σημαία θα έπρεπε να την κρατάνε αυτοί που σήμερα εκτοξεύουν την κατηγορία. Κι είναι και ένα ακόμα. Όταν οι ενάντιοι στην πολιτική βία δεν βρίσκουν κουβέντα να πουν για την αστυνομική βία που πλειοψηφικά στρέφεται εναντίον των πολιτικών αντιπάλων της Δεξιάς, των μεταναστών, των νέων κ.ο.κ., τότε η ισχύς του λόγου τους ή, εν πάσει περιπτώσει, η ειλικρίνειά τους μειώνεται. Πράγματι λοιπόν, ας ξεκινήσει μια ειλικρινής συζήτηση για τη βία. Χρειάζονται εκατέρωθεν παραδοχές, με το βάρος, όμως, να πέφτει καταρχάς και καταρχήν σε εκείνους που το θέτουν, αλλά και κυριαρχούν στη δημόσια σφαίρα.

Η αντίπαλη πλευρά χρειάζεται να σκεφτεί σε τρία επίπεδα. Πρώτον, πώς από την έκρηξη του Δεκέμβρη του 2008 έως περίπου το 2014 η διαμαρτυρία επανανομιμοποιήθηκε ως τρόπος διεκδίκησης αιτημάτων, μέσα από συχνά δυναμικές κινητοποιήσεις σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Παρόλο που οι τότε δημοσιολογούντες των ΜΜΕ ήταν εξίσου εναντίον των κινημάτων, εντούτοις δεν τα κατάφερναν να κοντύνουν την ηγεμονία των ιδεών εκείνων των δρώντων. Οι ερμηνείες είναι πολλαπλών καταβολών, ωστόσο εκείνο που έχει ουσία να τονιστεί είναι ότι αυτά έγιναν υπό την υπόμνηση πως οι κινητοποιούμενοι αναλάμβαναν το κόστος να συγκρουστούν, να προσπαθήσουν να αλλάξουν τον κόσμο γύρω τους, να περισώσουν ό,τι μπορούν. Και το έκαναν αυτό και επειδή η εξουσία φάνταζε να τρεκλίζει, το παλιό φαινόταν να πεθαίνει. Δεύτερον, κατά την περίοδο διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, παρόλο που η καταστολή ήταν πολύ λιγότερη ποιοτικά και ποσοτικά, παρά το ότι η ΔΕΛΤΑ διαλύθηκε κ.ο.κ., είναι σαφές πως θεσμικές, στρατηγικές τομές στη δομή και νοοτροπία της αστυνομίας δεν έγιναν. Δεν είναι της ώρας να πούμε το γιατί αυτή τη στιγμή, ωστόσο το γεγονός είναι ότι χάθηκε η πολιτική ευκαιρία, το μομέντουμ να αναδιοργανωθεί το αστυνομικό σώμα με όσο το δυνατόν πιο δημοκρατικό τρόπο. Η κοινωνική αυτή αναμονή, που έρχονταν από την προηγούμενη περίοδο που περιγράψαμε πριν, δεν εκπληρώθηκε. Τούτο δεν απογοήτευσε απλώς τους υποστηρικτές του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά κατέστησε και ασύδοτους τους θύλακες εντός της ελληνικής αστυνομίας που περιμέναν να πάρουν εκδίκηση: «αυτό ζητούσαμε, να λυθούν τα χέρια μας», είχε πει λακωνικότερα ένας συνδικαλιστής της ΕΛΑΣ το 2019. Τρίτον, και για να αφήσουμε τις εξουσίες, η καταστολή μπορεί να επιφέρει ενδυνάμωση των κινητοποιήσεων, ακόμα κι αν στην αρχή φαίνονται κοστοβόρες. Οι διαδηλωτές μπορούν να φανταστούν καινοτόμους τρόπους διαμαρτυρίας, που κατεβάζουν το κόστος κινητοποίησης για εκείνους και ανεβάζουν το κόστος καταστολής για το κράτος. Μια πρώτη κίνηση ήδη έγινε την 6η Δεκέμβρη και θα συνεχιστεί: στην Πετρούπολη, στο Περιστέρι, στην Κυψέλη κ.ο.κ. διοργανώθηκαν μικροκινητοποιήσεις πέρα από εκεί που φυλούσε η αστυνομία. Η δυσκολία για καινοτομία δεν σημαίνει και αδυνατότητα για αλλαγή του ρεπερτορίου δράσης. Είναι αναγκαίο να σκεφτούμε αυτή την περίοδο πέρα από την αίγλη ή τα στραπάτσα του παρελθόντος και την ανάγκη για συμμαχίες σαν συνδετικό κρίκο με αυτό. Αλλιώς θα μας νικάει ο Χρυσοχοΐδης, κι όσο να πεις είναι ντροπή και η ντροπή (ή/και η οργή) συνιστά πολύτιμο κινηματικό πόρο.

Έπειτα από τις μεγάλες κινητοποιήσεις της αντιμνημονιακής καμπάνιας το 2012, η δράση πολλών κατευθύνθηκε σε εγχειρήματα αλληλεγγύης. Τροφή, ρεύμα, στέγη, ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη, διασκέδαση και τέχνες θεωρήθηκαν από μεγάλη μερίδα του ανταγωνιστικού κινήματος πως χρειάζεται να καλυφθούν οπωσδήποτε. Ήταν εκείνες οι χρονιές, το 2013 και το 2014, που λόγω της οικονομικής κρίσης συσσωρεύονταν η δυσπραγία και ταυτόχρονα άνθισαν τα «σπάμε τους μεσάζοντες», τα κοινωνικά ιατρεία και φαρμακεία, ωδεία και φροντιστήρια, τράπεζες χρόνου, ανταλλακτικά παζάρια, καταλήψεις και κοινωνικές κουζίνες. Ενδεικτικό είναι πως το 2014 λειτουργούσαν στην Ελλάδα 92 Κοινωνικά Ιατρεία [Π.χ. βλέπε Ηρώ Ευλαμπίδου, Μανόλης Κογεβίνας (2017), Κοινωνικά ιατρεία στην Ελλάδα: μελέτη ενός μαζικού κοινωνικού κινήματος]. Κατά την περίοδο της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ ήταν σαφής η κινηματική ύφεση αλλά και η καλυτέρευση των συνθηκών ζωής για πολλούς από όσους είχαν σφοδρά πληγεί, με διεύρυνση της κοινωνικής πρόνοιας, χωρίς φυσικά να εκλείπουν τα προβλήματα. Το 2020 η ανάγκη για επανεφεύρεση της κινηματικής αλληλεγγύης φάνηκε ήδη από την πρώτη καραντίνα. Ενημερωτικοί, κινηματικοί και διαχειριστικοί ψηφιακοί κόμβοι δημιουργήθηκαν αμέσως και φυσικά από πίσω άνθρωποι οργανωμένοι ή με αναφορά στη ριζοσπαστική αριστερά και τον αντιεξουσιαστικό χώρο προσπάθησαν για το καλύτερο. Η «Ομάδα ενημέρωσης και αλληλοβοήθειας ενάντια στην ασθένεια COVID-19» και οι σελίδες «Covid19: Κανένας Μόνος / Καμία Μόνη» και «Μένουμε Ενεργοί - υγεία, συλλογικότητα, αλληλεγγύη» παραμένουν οι πλέον πολυπληθείς. Ωστόσο η έμπρακτη, υλική αλληλεγγύη στη δεύτερη καραντίνα που διανύουμε έχει επεκταθεί και συνεχίζει να επεκτείνεται.

Η πολιτική στο επίπεδο της κυβέρνησης καθίσταται ολοένα και περισσότερο τέχνη της διαχείρισης των κρίσεων και η συγχώνευση θεάματος και πολιτικής το επικυρώνει. Δηλαδή, αν δεν αντιμετωπιστούν οι ενδημικές κρίσεις με επικοινωνιακή υπεροπλία (δηλαδή, στην εποχή μας με θέαμα, δραματοποίηση), τότε η απόδοση υπαιτιότητας για αυτές θα καταστρέψει πολιτικά αυτούς που κυβερνούν. Οι πολίτες αδυνατούν -μπουκωμένοι με εικόνες διαρκούς «βιβλικής καταστροφής»- να αντιληφθούν πως η κυρίαρχη πολιτική τάξη, σε αγαστή συνεργασία με μερίδες κεφαλαιούχων που κατέχουν τα ΜΜΕ, ευθύνονται για τον αποπροσανατολισμό τους. Εδώ το ψέμα, ανάμεσα σε άλλα, εδράζεται στην αναπαραγωγή «εικόνων που σοκάρουν», δηλαδή στο «τι» και στο «πώς» έγινε το κακό που μας βρήκε και ουδόλως στο «ποιοι έχουν την ευθύνη» και στο «ποιο σχέδιο θα εκπονήσουμε για να μην ξανασυμβεί». Τούτα θα έπλητταν καίρια τους εντολείς της θεαματικής αυτής αναπαραγωγής και ίσως τους ανάγκαζαν σε απόσυρση, κατάσχεση περιουσίας, φυλάκιση. Λόγου χάρη, ο Κυριάκος Μητσοτάκης και η κυβέρνησή του έχει επενδύσει με όρους μονοκαλλιέργειας σχεδόν στην επικοινωνία γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο. Η κυβερνώσα παράταξη δεν έχει ευθύνες για τον κορονοϊό, δεν έχει ευθύνες για τις Μυκήνες, για την Καρδίτσα κ.ο.κ. Για όλα φταίει κάτι αδύνατον να το αντιμετωπίσουμε, αλλά ακόμα κι αν έτσι είναι, δεν θα εκπονήσουμε σχεδιασμό για να το αντιμετωπίσουμε στο μέλλον. Η παθολογική αγάπη της Δεξιάς για την αύξηση της επικράτειας του εμπορεύματος καθιστά ευπώλητο εμπόρευμα την καταστροφή, εργαλείο αναπαραγωγής της ή έστω αποποίησής των ευθυνών της. Το τέλος και οι προεικονιστικές του παρουσίες στις λογιών λογιών καταστροφές είναι εκ της παρουσίασής τους η βαλβίδα αποσυμπίεσης της κοινωνικής οργής: φυτεύεις θέαμα δια της κοινοτοπίας του Κακού (που μας βρήκε), θερίζεις ησυχία.