Micro

Ανατριχιάζω κάθε φορά, που κάποιοι, στο όνομα της κοινωνικής απελευθέρωσης χρησιμοποιούν τα όπλα του αντιπάλου. Ενοχλούμαι κάθε φορά που αντικρίζω πρακτικές, που ουδεμία σχέση έχουν με το απελευθερωτικό όραμα. Αντίθετα μοιάζουν σαν δυο σταγόνες νερό με το αποκρουστικό πρόσωπο της κοινωνίας, που θέλουμε να αλλάξουμε. Έχω υποστηρίξει και σε άλλες περιπτώσεις ότι δεν είναι απλώς λάθος να μιμείσαι τον αντίπαλο, για να τον αντιμετωπίσεις δήθεν, αλλά στην ουσία πρόκειται για προσχώρηση στο δικό του στρατόπεδο, στο δικό του ιδεολογικό και αξιακό κόσμο. Αποδέχεσαι τις πρακτικές του, χρησιμοποιείς τις μεθόδους του, τον μιμείσαι και το μόνο που αλλάζει είναι ο... στόχος. Αλλά έτσι δεν αλλάζουν οι κοινωνίες και οι σχέσεις μέσα σε αυτές. Το μόνο που κάνεις είναι να διαιωνίζεις τις κυρίαρχες, ανελεύθερες και αυταρχικές, ιδεολογικές αντιλήψεις και να τις παρουσιάζεις σαν τις μόνες υπαρκτές, σαν να είναι νομοτέλεια, σαν ο δικός σου χώρος να μην έχει, να μην διαθέτει ένα διαφορετικό και ανταγωνιστικό ιδεολογικό πλαίσιο. Σαν να δέχεσαι ότι ο κόσμος θα παραμείνει ίδιος, σαν να θες να παραμείνει ίδιος. Απλώς τις άθλιες πινακίδες στον λαιμό θα τις φοράει κάθε φορά, με τη βία, ένας άλλος. Οι πινακίδες όμως θα μένουν για να μας θυμίζουν ότι αυτός ο κόσμος πρέπει να ανατραπεί. Με τα δικά μας όπλα, τα ανθρώπινα, τα απελευθερωτικά....

Στην ποίηση του Κάρβερ βρίσκουμε ένα γοητευτικό αμάλγαμα της αναμέτρησης με το παρελθόν (γνωστή η πολύχρονη μάχη του με τον αλκοολισμό), της αναψηλάφησης των οικογενειακών σχέσεων, της συντροφικότητας και γλυκόπικρων συναισθημάτων, όπως η δικαίωση, αλλά και η δίψα μπροστά στο αναπόφευκτο τέλος. Οπως χαρακτηριστικά γράφει σε έναν στίχο του: «Οπου κι αν πήγαινε εκείνη τη μέρα, βάδιζε/ μέσα στο ίδιο του το παρελθόν [...]». Στους στίχους του Κάρβερ, ακολουθούμε εκστατικά τις εναλλαγές χρόνου και χώρων και τον κυματισμό των στίχων που συνομιλούν αδιαμεσολάβητα με τα πιο μύχια συναισθήματά μας. Την ίδια στιγμή η πύκνωση και η μινιμαλιστική αποτύπωση στιγμών και καταστάσεων που χαρακτηρίζουν τα διηγήματά του υπάρχουν αυτούσια και στα ποιήματά του.

Η Εβαρίστο έχει γεννηθεί στην Αγγλία, είναι κόρη λευκής Αγγλίδας και Νιγηριανού πατέρα. Δραστήρια πολιτικά, παρεμβατική και μαχητική πάντα, το 1980 ήταν στην ομάδα που ίδρυσε το Θέατρο των Μαύρων Γυναικών. Έχει γράψει οκτώ μυθιστορήματα, ποιήματα, κριτικές, άρθρα, θεατρικά έργα. Η ίδια αποκαλεί το Κορίτσι, γυναίκα, άλλο «ένα πολύ queer, θηλυκό, πειραματικό βιβλίο» (συνέντευξη στο New Statesman). Στην πρωτότυπη έκδοση, το βιβλίο ανοίγει με μια καταπληκτική αφιέρωση, αμετάφραστη πιθανώς σε άλλες γλώσσες, η οποία θα έπρεπε ίσως να συμπεριλαμβάνεται σε κάθε έκδοση, έστω και στα αγγλικά, έστω και με μια επεξηγηματική σημείωση, λόγω της τεράστιας δύναμης και της πολιτικής φόρτισης των λέξεων που χρησιμοποιεί η Εβαρίστο για μια αφιέρωση που, με έναν τρόπο, κλείνει μέσα της όλη τη φιλοσοφία του βιβλίου: «For the sisters & the sistas & the sistahs & the sistern & the women & and the womxn & the wimmin & the womyn & our brethren & our bredrin & our brothers & our bruvs & our men & our mandem & the LGBTQI+ members of the human family». Οι φωνές από «έξω», οι φωνές από «κάτω», που επανανοηματοδοτούν κατεδαφίζοντας την τελευταία λέξη: family.

«Δυο χρόνια πριν φύγει από το σπίτι, ο πατέρας μου είπε στη μητέρα μου ότι ήμουν πολύ άσχημη. […] Αγαπούσα πολύ τον πατέρα μου, σ’ όλη του ζωή ήταν ευγενής άνθρωπος. Οι εκλεπτυσμένοι τρόποι του ταίριαζαν απόλυτα με το λεπτοκαμωμένο κορμί του. […] Το πρόσωπό του είχε λεπτά χαρακτηριστικά και τίποτα […] δεν αλλοίωνε την αρμονία. Πάντα, μου μιλούσε κεφάτος, όποια κι αν ήταν η δική του ή η δική μου διάθεση, και δεν κλεινόταν ποτέ στο γραφείο του –μια ζωή μελετούσε– αν δεν μου εκμαίευε τουλάχιστον ένα χαμόγελο». Ήδη στις πρώτες σελίδες του βιβλίου δίνονται τα σημαντικά στοιχεία για την ανάγνωσή του: η επικείμενη φυγή του πατέρα από το σπίτι σε μια πόλη σαν την Νάπολη που, όπως περιγράφεται παρακάτω, κατοικείται από πολυπληθείς οικογένειες, με άρρηκτες σχέσεις μεταξύ τους. Η κοινωνική τους τάξη, που βέβαια δεν είναι αυτή στην οποία είχε μεγαλώσει ο πατέρας, γιατί για να επισκεφτούν τους συγγενείς του έπρεπε να πάνε «κάτω, πολύ κάτω, στα έγκατα…», αλλά αυτή των αριστερών καθηγητών λυκείου που κατοικούν σε ένα σπίτι γεμάτο βιβλία, σε μια μικρομεσαία γειτονιά, ψηλά. Νομίζω ότι σε καμία πόλη, τουλάχιστον της Ιταλίας, δεν είναι τόσο κυριολεκτικά προσδιορισμένη η ταξική κατανομή όσο στη Νάπολη: οι εύποροι ζουν επάνω, στους λόφους, οι φτωχοί και το λούμπεν προλεταριάτο κάτω, ενώ από κάτω είναι ορατή ολόκληρη η πόλη, σε ένα μοναδικό κάδρο.

Ο Τζέιμς Μπόλντουιν πιάνει τη μελωδία που δεν τελειώνει και την κάνει κομμάτια! Δεν εστιάζει κάπου συγκεκριμένα, αλλά φροντίζει να χει πανοραμική θέα. Διαλύει την ομίχλη της προκατάληψης και της οργής και με ψυχραιμία αγγίζει τις ψυχές και τα χρώματα. Στο χρώμα βρίσκεται το μυστικό της υπομονής, της υποτίμησης, της βίας, της αντιβίας, της ελπίδας, του έρωτα ανεξαρτήτως φύλου. Αν είσαι μαύρος τα ερωτήματα που ορίζουν και κινητοποιούν τη ζωή σου είναι διαφορετικά από κάποιον που είναι λευκός. Το μαύρο σε έναν Αφροαμερικανό φέρνει στο νου τη σκλαβιά, την ταπείνωση, τη βία, τον διαχωρισμό, τον ρατσισμό. Το λευκό δηλώνει ανωτερότητα, υπεροχή, ιδιοκτησία. Βέβαια, το ταξικό κάνει τον τελικό διαχωρισμό, αλλά το χρώμα αφυπνίζει, τρομοκρατεί, δίνει ελπίδα, διαμορφώνει στάση ζωής. Ο Μπόλντουιν θίγει και τα δύο με μαεστρία. Υπάρχουν στιγμές, λεπτοδουλεμένες, που με διακριτικότητα αλλά βαθιά ακρίβεια, αναδεικνύουν τη σημασία που δείχνουν στους μαύρους οι λευκοί όταν οι πρώτοι δεν είναι μόνο φτωχοί και μαύροι. Όταν ο μαύρος έχει χρήματα και ντύνεται μοδάτα θα μπει στο αεροπλάνο και όχι στην οικονομική θέση.

Το έναυσμα για τον συγγραφέα ήταν η πολύνεκρη επίθεση του «Ισλαμικού κράτους» στον παρισινό χώρο συναυλιών Bataclan (13/11/2015) όπως και οι «θεατρικοί» και διαδικτυακά δημοσιοποιημένοι αποκεφαλισμοί ομήρων στην έρημο, αλλά και η τηλε-δολοφονία του Ιρανού αξιωματούχου Σουλεϊμανί με διαταγή Τραμπ (14/2/2020), παράλληλα με την περιρρέουσα κοινωνικοπολιτική συνθήκη. Σε αυτό το κλίμα, προστέθηκε εφέτος η πανδημία του Covid-19, η οποία ανανοηματοδοτεί με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο αυτόν τον «πολτό», που τον «δένουν» αλλόκοτες εικόνες εννοιολογικά συγκροτημένες. Ο Αντονάς βλέπει εδώ έναν μηχανισμό εκκένωσης του δημόσιου χώρου, μια ερήμωση του δήμου. Κι αυτή τη φορά, όπως μας λέει, η συνέπεια δεν είναι η μετα-δημοκρατία, αλλά ένα πλήγμα στην κοινότητα, μια ακύρωσή της, «αυτό που ο Ιταλός φιλόσοφος Αγκάμπεν ονομάζει α-δημία».

Η Αντρέ Μισό είναι από το Κεμπέκ και γράφει στα γαλλικά, έχοντας στο ενεργητικό της μυθιστορήματα και θεατρικά έργα που έχουν τιμηθεί με πολλά βραβεία. Η Μεθόριος είναι ένα νουάρ μυθιστόρημα που η πλοκή του εκτυλίσσεται «εκείνο το ακτινοβόλο καλοκαίρι του ’67» στην Μποντρέ. (...) Η συγγραφέας δίνει έμφαση στους χαρακτήρες της και την ψυχολογία τους (με κυρίαρχη φιγούρα εκείνη του αστυνομικού που βασανίζεται από αμφιβολίες και ερωτήματα και αμφιταλαντεύσεις, ενός ανθρώπου που καταδιώκεται διαρκώς από φαντάσματα), αλλά και στις σχέσεις μεταξύ τους (είναι χαρακτηριστικό το πώς η υπερπροστατευτική στάση των γονιών μεταφράζεται στα μάτια των παιδιών σε αιτία φόβου: «επιθυμούσαν να μας προστατεύσουν, αλλά το μόνο που κατάφερναν ήταν να τροφοδοτούν το φόβο και την περιέργεια»). Η Μισό γράφει ένα δυνατό μυθιστόρημα για να μιλήσει για έναν ασφαλή, υποτίθεται, παράδεισο που τελικά απειλείται και υπονομεύεται από τα μέσα: ο κίνδυνος δεν έρχεται από αλλού ή από άλλοτε, από το παρελθόν, δεν καραδοκεί κάπου εκεί έξω, είναι ήδη εντός των τειχών, δίπλα μας, πατώντας μάλιστα συχνά στις ίδιες αρχές και στους ίδιους κανόνες που ορίζουν τον μικρόκοσμο.

Ο Πελεκάνος στο "Ο άντρας που επέστρεψε" μιλάει και για προσωπικές του εμπειρίες, καθώς έχει συμμετάσχει πολλές φορές σε ομάδες ανάγνωσης που οργανώνονται σε φυλακές. Μπορεί η Άννα να έχει σοβαρές αμφιβολίες για το αν η προώθηση της ανάγνωσης στη φυλακή «επηρέαζε θετικά τις ζωές των κρατουμένων στο σύνολό τους» και απλώς «ήλπιζε ότο όλο και κάποιον θα επηρέαζε, ίσως μόνο έναν», ο ίδιος ο συγγραφέας όμως, σε πρόσφατη συνέντευξή του στη Μαριλένα Αστραπέλλου (στο Βήμα), φαίνεται πιο αισιόδοξος, πιστεύει ότι υπάρχουν βιβλία που μπορούν να αλλάξουν ανθρώπους, να αλλάξουν τον κόσμο: «έχω δει πολλούς να αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους από τη στιγμή που έρχονται σε επαφή με βιβλία».