Macro

Πρώτον, κανείς δεν ετοιμαζόταν να ασκήσει διώξεις κατά της επιτροπής των λοιμωξιολόγων. Η ελληνική κοινωνία έχει δείξει μεγάλη εμπιστοσύνη στους ειδικούς – και η κυβέρνηση αυτό το γνωρίζει πολύ καλά, αφού εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο και ενίοτε με χυδαίους όρους το κύρος τους για να αντλήσει ίδια επικοινωνιακά και πολιτικά οφέλη. Η ελληνική κοινωνία, αντίθετα, σέβεται τους ειδικούς, ένιωσε ευγνωμοσύνη για την παρέμβασή τους, χάρη στην οποία το έγκαιρο lockdown πέρυσι τον Μάρτιο απέτρεψε το ξέσπασμα ενός σφοδρού πρώτου κύματος στην Ελλάδα και τους επιβράβευσε με υψηλά ποσοστά δημοφιλίας και αναγνώρισης. Και στο πολιτικό επίπεδο εξάλλου, η αντιπολίτευση από την πρώτη στιγμή στοιχήθηκε πίσω τους και δήλωσε ρητά τη στήριξή της προς τους ειδικούς. Δεύτερον, ακόμα και αν κάποιος ζητούσε την ποινική δίωξη των μελών της επιτροπής των εμπειρογνωμόνων, πολύ δύσκολα θα ευδοκιμούσε μια υπόθεση εναντίον κάποιου για την παροχή επιστημονικής γνώμης. Αντίθετα, η παροχή ασυλίας είναι αυτή που δημιουργεί την – ελπίζουμε εσφαλμένη – πεποίθηση ότι «κάτι δεν πάει καλά» με τις εισηγήσεις της επιτροπής και θα δώσει τροφή σε κάθε είδους συνωμοσιολογία, ενώ θα πλήξει ανεπανόρθωτα την εμπιστοσύνη της κοινωνίας προς τους ειδικούς. Κυρίως, γεννά ερωτηματικά αν ο βασικός στόχος ήταν να προστατευτούν οι ειδικοί από ποινικές διώξεις ή να εμποδιστούν από το να καταθέσουν ως μάρτυρες σε βάρος κυβερνητικών ή υπηρεσιακών παραγόντων. Που επίσης, κάποιοι εξ αυτών, περιλαμβάνονται στον κύκλο όσων πήραν ασυλία. Τρίτον, σε κάθε περίπτωση, η κατ’ εξαίρεση ποινική ασυλία (πολύ περισσότερο η απαγόρευση να εξεταστεί κάποιος ακόμα και ως μάρτυρας) παραβιάζει τον πυρήνα της αρχής της ισότητας ενώπιον του νόμου. Γι’ αυτό και όπου αναγνωρίζεται, πρέπει να αναγνωρίζεται με φειδώ και όταν αιτιολογείται από μία αυστηρή στάθμιση εννόμων αγαθών. Για τον ίδιο λόγο εξάλλου, ακόμα και η πολιτειακή και πολιτική ηγεσία της χώρας, οι υπουργοί και οι βουλευτές, που χειρίζονται όλες τις δημόσιες υποθέσεις, περιλαμβανομένων και κρίσεων, δεν έχουν ακαταδίωκτο, αλλά κάποιες επιπλέον ασφαλιστικές δικλείδες για να τους προστατεύουν από κακόβουλες πολιτικές διώξεις. (Μεγάλη ιστορία και το δικό τους θεσμικό πλαίσιο, αλλά ας το αφήσουμε προς το παρόν). Τέταρτον, φτάνουν όλες αυτές οι υποθέσεις στα ακροατήρια; Ή πολύ περισσότερο σε καταδίκες; Εμποδίζονται, με άλλα λόγια, οι δημόσιοι λειτουργοί που δεν παρανομούν, αλλά απλώς στοχοποιούνται από κακόβουλους πολίτες, να κάνουν τη δουλειά τους; Προφανώς και όχι. Η ίδια η ποινική διαδικασία έχει όλες τις δικλείδες που απαιτούνται ώστε προφανώς αβάσιμες ή ψευδείς μηνύσεις να μην φτάνουν ποτέ ούτε στην άσκηση ποινικής δίωξης ούτε, πολύ περισσότερο, σε δίκη ή καταδίκη. Όλα ως εξειδίκευση του θεμελιώδους τεκμηρίου της αθωότητας, που επιβάλλει σειρά προϋποθέσεων πριν φτάσει ένας άνθρωπος στη θέση του κατηγορουμένου, πριν βρεθεί ενώπιον δικαστηρίου και τελικά πριν καταδικαστεί. Πέμπτον, και τελευταίο. Σήμερα έχουμε ενώπιόν μας ένα δεδομένο. Με βάση τα στοιχεία του ΕΟΔΥ: περισσότεροι από 10.000 συνάνθρωποί μας έχουν χάσει τη ζωή τους εξαιτίας της πανδημίας. Ο αριθμός όσων κέρδισαν τη μάχη με τη ζωή, αλλά θα μείνουν με μόνιμες βλάβες της υγείας τους είναι άγνωστος. Οι συνέπειες της πανδημίας και της διαχείρισής της στην οικονομική και κοινωνική ζωή ανυπολόγιστες – αλλά ας μην τις υπολογίσουμε καν.

1. Επιχείρησε εξαρχής να παρουσιάσει το μικρό αριθμό θυμάτων του πρώτου κύματος (άνοιξη 2020) ως αποκλειστική πολιτική επιτυχία της. Δεν αναγνώρισε ποτέ τη συνεισφορά της αντιπολίτευσης, παρά το γεγονός ότι εκείνη σύσσωμη από τη θέση της συνέβαλε στον κοινό αγώνα (έχουμε γνωρίσει, για παράδειγμα στο Μακεδονικό, τι σημαίνει ανεύθυνη και φαύλη αντιπολίτευση σε ένα εθνικό θέμα). Στα πρώτα στάδια της πανδημίας, οι αναφορές των κυβερνητικών στελεχών για «επιτυχία όλων» ήταν υποκριτικές και γενικόλογες, αφού διατυπώνονταν με τέτοιο τρόπο ώστε τα εύσημα να «επιστρέφουν» πάντοτε στην κυβέρνηση. Στην πράξη, η ΝΔ αξιοποίησε ξεδιάντροπα τις έκτακτες συνθήκες για δράσεις που δίχασαν πολιτικά, όπως ήταν η λίστα Πέτσα και ο καταιγισμός απευθείας αναθέσεων από το μισό υπουργικό συμβούλιο και τους γενικούς γραμματείς. Έτσι, έχασε την δυνατότητα να πείσει τους πολίτες ότι τα κίνητρά της ήταν αγαθά και απέτυχε να παίξει τον εθνικό ρόλο για τον οποίο καλούσαν οι χωρίς προηγούμενο περιστάσεις. Κοντολογίς, απέτυχε να ενώσει τους Έλληνες και βρέθηκε από τον κρίσιμο Νοέμβριο μπρος σε μια διαρκώς διογκούμενη αμφισβήτηση των πολιτών για τους χειρισμούς της, που επιβάρυνε τις συνθήκες και τις επιπτώσεις του δεύτερου και τρίτου κύματος. Η μονοκομματική διαχείριση του Ταμείου Ανάκαμψης, με επιλογές όπως να μην ενισχυθούν η εργασία και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, δηλαδή να γίνει μια νέα αναδιανομή υπέρ των εχόντων, δημιουργεί συνθήκες επιπλέον κοινωνικών πολώσεων και διχασμών. 2. Έπληξε με τους χειρισμούς της την αξιοπιστία των Ειδικών στα μάτια των πολιτών. Εμφανίστηκε πολύ συχνά, και τελευταία ακόμα συχνότερα, ως «προ-εισηγήτρια» των εισηγήσεων της Επιτροπής. Αξιοποίησε λίγα, ελάχιστα μέλη της, που δέχθηκαν να προσδεθούν στο πολιτικό της αφήγημα αιτιολογώντας πολιτικές αποφάσεις (χωρίς από τη θέση τους να οφείλουν κάτι τέτοιο). Σε μια αλησμόνητη τηλεοπτική σκηνή, ο πρωθυπουργός περιέπεσε σε βαρύτατο σφάλμα επιχειρώντας να αξιοποιήσει τη (άξια κατακτημένη) αποδοχή από την κοινωνία του επικεφαλής της Επιτροπής, Σωτήρη Τσιόδρα, με το να του απευθύνει δημόσια το λόγο σαν να ήταν «φιλαράκι» του. Όλα αυτά διέβρωσαν την εμπιστοσύνη των πολιτών στην Επιτροπή, με ενδεχόμενες συνέπειες. Αποκορύφωμα ήταν η ντροπιαστική τροπολογία για το «ακαταδίωκτο» πολιτικών και επιστημόνων, μελών της Επιτροπής, που πολύ φοβάμαι ότι, εκτός των άλλων, πλήττει ακόμα περισσότερο την αξιοπιστία της. Αντίθετα, σωτήρια για το κύρος της, ήταν η υψηλού δημόσιου και επιστημονικού ήθους δήλωση μελών της, ότι η ρύθμιση τους θίγει και δεν επιθυμούν κανένα «ακαταδίωκτο», αφού εκείνοι ως επιστήμονες συμβουλεύουν και η κυβέρνηση λαμβάνει τις πολιτικές αποφάσεις. 3. Επιτέθηκε από την πρώτη στιγμή στους νέους, αντί να επιχειρήσει να τους πείσει για το δικό τους ξεχωριστό ρόλο στη μάχη κατά της πανδημίας. Το περασμένο Ιούνιο, αντί να δείξει κατανόηση που 18χρονα παιδιά μετά από μήνες κατ’ οίκον περιορισμού βγήκαν να μιλήσουν με τους φίλους τους στις πλατείες, έβαλε τα φιλικά της ΜΜΕ να τα λοιδορούν ή ακόμα χειρότερα να τα καταδικάζουν ως... «εγκληματίες παππούδων και γιαγιάδων» και έστειλε αμέσως τα ΜΑΤ με γκλοπ και μάνικες. Επιδόθηκε έκτοτε σε ένα μπαράζ βίαιης και αυθαίρετης κατασταλτικής μανίας στους δρόμους, με τις περιγραφές συμβάντων αστυνομικής βίας στα social να προκαλούν εξέγερση και θυμό. Μορφή αυταρχισμού είναι και η αιφνίδια απόφαση, μέσα στην πανδημία, να περικοπούν 25.000 θέσεις εισακτέων για ΑΕΙ. Έτσι όμως δεν κερδίζεις καμιά νέα και κανένα νέο, είναι αυτονόητο και το είδαμε πρόσφατα σε άλλες πλατείες, με άλλη σύνθεση και χειρότερες συνθήκες. Για αυτό και τα «δάκρυα» εκ των υστέρων είναι απλώς υποκριτικά. Η κυβέρνηση της αστυνομίας, δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα κυβέρνηση των νέων, της παιδείας και της υγείας. 4. Συνόδευσε τα διαρκή «μπρος πίσω» και «άνοιξε κλείσε» που δεν εξηγούνταν επαρκώς, με το ακραίο και εξοντωτικό πρόστιμο των 300€, που αποτελεί μισό μισθό για ένα τεράστιο αριθμό πολιτών, κυρίως νέων. Πρόστιμο, που η αναλογία του στο μέσο εισόδημα, δεν έχει όμοιο σε όλη την Ευρώπη της πανδημίας. Ο πρωθυπουργός μάλιστα εξήγγειλε από το βήμα της Βουλής την αύξηση του προστίμου στα... 500€ (!), που πήρε πίσω πριν συμπληρωθεί ώρα, μέσα σε πολιτική και κοινωνική κατακραυγή. Όταν όμως «φωνάζεις» στους πολίτες ότι δεν τους θεωρείς ικανούς και συνετούς να ανταποκριθούν σε ένα κοινό αγώνα παρά μόνο αν απειλούνται με το πιο τσουχτερό μαστίγιο που υπάρχει, τότε και ξεσπάσματα θα υπάρξουν, και παραβιάσεις από την πίσω πόρτα.

Η κυνική αποδοχή της στρατηγικής της ακινησίας έχει κυρίως εσωτερικά αίτια, την ομηρία της κυβέρνησης στους εθνικιστές της και τον λαϊκισμό της αντιπολίτευσης. Ο κίνδυνος με αυτήν δεν είναι η ακινησία, αλλά η διολίσθηση προς τη σύγκρουση. Είναι βέβαιο πως οι δυνάμεις της λογικής στη χώρα μας δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε μια τέτοια προοπτική και θα συνεχίσουν να απαιτούν και να αγωνίζονται για λύσεις. Αφελείς ή επικίνδυνοι είναι όσοι νομίζουν ότι μπορούμε να σχοινοβατούμε επ’ άπειρον μεταξύ ειρήνης και πολέμου.

Στην καθημερινή ζωή, οι άνθρωποι είναι μόνοι τους. Δεν έχουν ούτε συνδικάτα ούτε πολιτικές και κοινωνικές συλλογικότητες στις οποίες θεωρούν ότι αξίζει να συμμετέχουν με την καρδιά τους. Αυτό συμβαίνει, όχι γιατί οι συλλογικότητες αυτές δεν υπάρχουν, αλλά γιατί υπόσχονται να τους λύσουν πρακτικά ζητήματα. Οι άνθρωποι αισθάνονται ότι, στο πλαίσιο ενός συσχετισμού δυνάμεων που είναι τόσο δυσμενής εις βάρος των πολλών, η επίλυση πρακτικών προβλημάτων λίγα πράγματα μπορεί να αντιμετωπίσει. Γι’ αυτό βλέπουν όλο και λιγότερο νόημα στις συλλογικότητες. Οι συλλογικότητες, από την πλευρά τους, αποδυναμώνονται και εκφυλλίζονται. Και αυτό απωθεί ακόμα περισσότερο τον κόσμο και τον βυθίζει στην απάθεια. Πρόκειται λοιπόν για έναν φαύλο κύκλο. Κι όμως, οι άνθρωποι που δεν βρίσκουν νόημα στο να υπερασπιστούν μαχητικά τη δουλειά τους, τη γειτονιά τους ή την πρόσβασή τους στο κοινωνικό κράτος, βρίσκουν τη δύναμη και τον τρόπο να το κάνουν σε διεθνές επίπεδο για την Μπαρτσελόνα. Και πετυχαίνουν και νίκες. Γιατί άραγε; Ας αφήσουμε τους κοινωνιολόγους να ερευνήσουν το θέμα και ας δώσουμε εδώ μια απάντηση οπαδική: οι άνθρωποι ενθουσιάζονται όταν βλέπουν να παίζεται καλή μπάλα. Όταν βλέπουν νίκες και αξιοπρεπείς ήττες, σχέδιο και πείσμα, ικανότητα και συλλογικότητα, μαχητικότητα, φαντασία και ήθος. Θέλουν κάτι το οποίο τους δίνει τη δυνατότητα να χαρούν και το δικαίωμα να υπερηφανευθούν. Μόνο έτσι βγαίνουν από την απάθεια. Γι’ αυτό, πρώτιστο καθήκον κάθε ομάδας είναι να παίζει καλή μπάλα και όχι να προσπαθεί να συνηθίσει τους θεατές στη μέτρια. Να δίνει μάχες και όχι να προβάλλει τις παλιές της νίκες και να υπόσχεται αόριστα μελλοντικές. Να ανεβάζει το επίπεδο του παιχνιδιού και όχι να το ρίχνει εκεί που θέλει ο αντίπαλος. Έτσι κερδίζεται η αγάπη και ο ενθουσιασμός του κόσμου. Και αυτό δεν ισχύει μόνο για το ποδόσφαιρο. Ισχύει και γενικώς.

Το αδιέξοδο είναι σαφές και για την ελληνική και την κυπριακή κυβέρνηση και θα μεγαλώνει όσο η ευρωπαϊκή ιδιότητα αξιοποιείται αποκλειστικά για κομπασμούς και καταγγελτική διπλωματία έναντι της Τουρκίας και όχι για ουσιαστικές πρωτοβουλίες. Η Τουρκία, αντίθετα, είναι πιο προσεκτική. Ακόμη και την επαύριο της αντιπαράθεσης στην Άγκυρα σχολίασαν τη στάση Δένδια έξυπνα. Ο κ. Ερντογάν αναφέρθηκε στο «καλό κλίμα» που είχαν στη συνάντησή τους «εκτός πρωτοκόλλου», ενώ ο κ. Τσαβούσογλου ανέφερε «ο κ. Δένδιας είχε ζητήσει να αποφύγουμε τις επιθετικές δηλώσεις. Και εγώ αυτό έκανα». Και στραμμένος προς το διεθνές ακροατήριο πρόσθεσε: «Δεν υπάρχει άλλη χώρα που να απαιτεί δέκα μίλια εναέριο χώρο και έξι μίλια χωρικά ύδατα. Μόνο η Ελλάδα μιλά για παραβιάσεις όταν τα αεροσκάφη μας πετούν εκεί».  Η ελληνική πλευρά έτσι ωθείται στην αγνόηση της θετικής ατζέντας της ΕΕ έναντι της Τουρκίας και αρνείται να την αξιοποιήσει, όπως όφειλε, ως διαπραγματευτικό χαρτί, πετυχαίνοντας συγκεκριμένες δεσμεύσεις από την πλευρά της γείτονος, στην κατεύθυνση της εμπέδωσης ενός κλίματος υπέρβασης της κρίσης στην προοπτική ειρηνικής επίλυσης των διαφορών. Είναι ανοικτό κατά πόσο η αντιπαράθεση της Άγκυρας θα αποτελέσει οιωνό -όχι άριστο- για την πενταμερή της Γενεύης. Προκαλεί εντύπωση, επομένως, η στάση του Ν. Δένδια με δεδομένο, ότι θα συναντηθεί με τον ΥΠΕΞ της Τουρκίας, στις 27/4 στο πλαίσιο μιας οριακής διαπραγμάτευσης, όταν επικρέμεται ο φόβος ενός οριστικού αδιεξόδου, το οποίο μπορεί να οδηγήσει την Κύπρο στη διχοτόμηση. Δυστυχώς και σε αυτό το πεδίο, η επιθετική πολιτική της Τουρκίας αντιμετωπίσθηκε με αναβλητικότητα και υπεκφυγές. Ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας ακολουθώντας  παρελκυστική πολιτική και σνομπάροντας, το προηγούμενο διάστημα τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ακιντζί, πιστό στην λογική της επίλυσης του Κυπριακού στο πλαίσιο διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας. Καλείται τώρα να αποδείξει ότι εννοεί πραγματικά αυτά που δηλώνει, ότι είναι προσηλωμένος στην επίλυση του Κυπριακού. Είμαστε ανοιχτοί σε κάθε θετική έκπληξη, αν και κρατάμε μικρό καλάθι.

Γιατί όμως προχωρεί η ΝΔ σε μια τροπολογία που κατεδαφίζει με θόρυβο ό,τι φιλοτεχνούσε έως τώρα για το “άριστο της διαχείρισης της πανδημίας” από την κυβέρνησή της; Διότι τώρα αρχίζει να αποκαλύπτεται, σιγά – σιγά, η πραγματικότητα που απέκρυβε. H πιο σπουδαία πτυχή της είναι ότι παρακάμπτει και φαλκιδεύει τη γνώμη των επιστημόνων, με τις παρεμβάσεις της, για να προχωρεί σε αποφάσεις με προβάδισμα την οικονομία και το πολιτικό κόστος και όχι την υγεία των πολιτών. Είναι μια ανεύθυνη και μυωπική, συνάμα, στάση που εγείρει βαρύτατες πολιτικές ευθύνες για την κυβέρνηση και τον Πρωθυπουργό. Μια δεύτερη πτυχή είναι η “σύγκρουση καθηκόντων” που μπορεί να υποκρύπτεται σε διάφορες αναθέσεις–αποφάσεις που μερικές, μάλιστα, ακυρώνονται  από την ίδια την κυβέρνηση. Υπάρχει, όμως, και η στιγμή όπου ήλθε η τροπολογία. Ο κόσμος ανησυχεί, αντιδρά και διαμαρτύρεται γιατί έχει χάσει την εμπιστοσύνη στην αποτελεσματικότητα της πολιτικής που ακολουθεί η κυβέρνηση. Συνεχώς, παίρνει αποφάσεις που αναιρούνται αμέσως. Όλες οι πράξεις της, λοιπόν, έπρεπε να στοχεύουν στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης όχι στην υπονόμευσή της. Αντίθετα τώρα πρώτον, υπονομεύει το κύρος των επιστημόνων, διότι αποκαλύπτεται ότι δεν τους ακούει και διότι τους προστατεύει με νόμο, άρα μειώνει και εξ αυτού το κύρος τους. Δεύτερον, κατεδαφίζει τα δικά της ιδεολογήματα περί “ατομικής ευθύνης”, σπεύδοντας να καλύψει την “ατομική ευθύνη” των στελεχών της.  Σωστά η ανακοίνωση του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ επισημαίνει ότι “η διάταξη αυτή προσβάλλει το κύρος της επιτροπής στην κοινή γνώμη και δίνει στρεβλή εντύπωση για τα μέλη της”. Όπως και ότι η διάταξη εμποδίζοντας τους ειδικούς να “κληθούν να καταθέσουν στις δικαστικές αρχές για τη διαχείριση της πανδημίας, μην τυχόν και αποκαλυφθούν οι παρεμβάσεις της κυβέρνησης, εξηγεί για ποιο λόγο εδώ και ένα χρόνο η κυβέρνηση αρνείται να δημοσιοποιήσει τα πρακτικά των συνεδριάσεων”.

Άκουγα τον κύριο Καπραβέλο να διηγείται με ταραχή τον θάνατο ενός μόνο ανθρώπου που μόλις είχε συμβεί και που κάθε φορά είναι όλοι οι θάνατοι και κυρίως εκείνων που θα μπορούσαν να έχουν σωθεί. Το άκουγα και πάλι σκεφτόμουν τα λόγια του Γιώργου Σεφέρη: «Είναι πολλών ανθρώπων τα λόγια μας»... Δεν ήταν η διήγηση ενός περιστατικού. Ήταν η βοή του πένθους και του θρήνου, ήταν η ορμητική λύπη που σκέπασε ένα ολόκληρο χωριό για τον θάνατο μιας γυναίκας 44 χρόνων, με έντονη κοινωνική παρουσία και προσφορά. Άκουγα τον λόγο του, τον πυκνοκατοικημένο από τους άλλους, από τα πάθη και τα πένθη κι από τον απόηχο μιας χαράς που πέρασε σαν να μην ήρθε και ήταν ακριβώς παρηγοριά και ακριβώς κουράγιο και ακριβώς επίγνωση από τον Πίνδαρο μέχρι τον (Σύρο) Ιωάννη τον Δαμασκηνό: «Σκιάς όναρ άνθρωπος» λέει ο πρώτος στον 8ο Πυθιόνικο, «ως άνθος μαραίνεται, ως όναρ παρέρχεται» λέει ο δεύτερος, αιώνες μετά, στα Ιδιόμελα της νεκρώσιμης ακολουθίας. Γι’ αυτή τη σκιά του ονείρου, γι’ αυτό το τρέμισμα μέσα στο χάος, γι’ αυτό το άνθος που μαραίνεται μέσα στον ασύλληπτο χρόνο, αξίζουν οι μάχες και αξίζουν όλα τα λόγια. Λείπουν οι δειλοί, λείπουν οι ριψάσπιδες, λείπουν οι τιποτένιοι της απάνθρωπης μοναχικότητας. Αλλά και πότε δεν έλειπαν;

Η ευτυχία είναι υποκειμενική, ενώ η ελευθερία, η δημοκρατία και η υλική ευημερία, κριτήρια με τα οποία κρίνουμε μέχρι σήμερα την επιτυχία των πολιτικών και τη νομιμοποίηση των καθεστώτων, προσφέρονται πιο πολύ για μετρήσεις και συγκρίσεις. Αντιθέτως, η ευτυχία ως έννοια είναι εύκολα χειραγωγήσιμη. Τι ακριβώς θα μετράμε και ποιους πολιτικούς στόχους θα βάζουμε (ειδικά αν η ευτυχία συνδεθεί με τις ατομικές επιλογές); Αν μετράγαμε, θα μας έλεγε η κυβέρνηση τι μας κάνει ευτυχισμένους; Οι μετρήσεις της θα αποφάσιζαν αν είμαστε ευτυχισμένοι; Αν δεν ήμασταν, ποιος θα έφταιγε; Αν από την άλλη δηλώναμε ευτυχισμένοι, η κυβέρνηση δεν θα χρειαζόταν να κάνει τίποτα πλέον; Και θα χρειαζόταν ή όχι να ανησυχούμε για τους άλλους που θα δήλωναν δυστυχισμένοι; Θα ασχολούμασταν με τα κοινά, αν στόχος ήταν η υποκειμενική ευτυχία; Κι έπειτα, με αυτές τις μετρήσεις, δεν θα περιοριζόταν το κοινωνικό φαντασιακό σχετικά με το ευ ζην; Δεν χρειάζεται πάντως να πολλαπλασιάζουμε τα ερωτήματα για να γίνει κατανοητό ότι η ευτυχία δεν μπορεί να αποτελέσει στόχο εθνικής πολιτικής, όχι μόνο γιατί πάντα θα είναι σε κρίσιμο βαθμό ατομική υπόθεση, αλλά γιατί αναπόφευκτα οδηγεί στην άρση των υποχρεώσεων της Πολιτείας ως προς την ανθρώπινη ευτυχία, δηλαδή την εξασφάλιση όλων των προϋποθέσεων ώστε όλοι οι άνθρωποι να έχουν τη δυνατότητα να ευτυχήσουν. Αυτό ακριβώς επιδιώκει η Δεξιά άλλωστε: να νομιμοποιηθεί η απουσία δημόσιας αρωγής στους πολίτες και να ενοχοποιηθούν όσοι και όσες τη ζητούν ως αποτυχημένοι και δυστυχείς.

Μια μικρή, δειγματοληπτική περιήγηση στον κόσμο των «εθνοσωτήριων» οικονομικών σκανδάλων