Ευκλείδης Τσακαλώτος

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι για τα τελευταία τριάντα χρόνια νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι, πολιτικοί, στοχαστές, τραπεζίτες και άλλοι πολλοί υπόσχονται ότι το πρόγραμμα τους – φιλελευθεροποίηση και απορρύθμιση των αγορών, χειραφέτηση της επιχειρηματικότητας, μικρότερο κράτος κλπ – θα οδηγήσει σε ευημερία για όλους, αν και όχι στο ίδιο βαθμό για όλους. Και συνεχώς διαψεύδονται οι προσδοκίες με όρους ανάπτυξης και κοινωνικής ευημερίας για τους πολλούς, την ίδια στιγμή που ενισχύεται η θέση των πιο ισχυρών οικονομικών παραγόντων.   Μετά από τόσες διαψεύσεις μπορούμε να μιλάμε για απάτη από τη μεριά των υποστηρικτών του όλου εγχειρήματος; Ίσως. Μπορούμε να μιλάμε για απατεώνες; Πιο δύσκολη ερώτηση.   Παλαιότερα αριστεροί και αριστερές στοχαστές ισχυριζόταν ότι ο βασικός ρόλος της εκκλησίας και της θρησκείας είναι να συμφιλιώσει τα λαϊκά στρώματα με τη μοίρα τους – να ελπίζουν για βελτίωση όχι σε αυτή τη ζωή, αλλά στην άλλη. Με λίγα λόγια η θρησκεία δούλευε λειτουργικά για το σύστημα. Δε αμφιβάλλω ότι υπάρχει και αυτή η πτυχή, αλλά η όλη προσέγγιση χωλαίνει για τον ίδιο λόγο που έχουν πρόβλημα πολλές εξηγήσεις του λειτουργισμού (functionalism). Μια εκκλησία που απαρτιζόταν από κυνικούς κληρικούς που δεν πίστευαν στη θρησκεία τους, και είχαν πλήρη επίγνωση ότι εξυπηρετούν άλλους σκοπούς, δε θα μπορούσε να παίξει το ρόλο υποστήριξης του συστήματος. Για να είναι πειστική η θρησκεία χρειάζεται ανθρώπους – ίσως όχι όλους, αλλά τουλάχιστον μια κρίσιμη μάζα – που είναι ειλικρινείς για το ρόλο που εξυπηρετούν.   Το ίδιο, εικάζω, ισχύει και με τους νεοφιλελεύθερους. Βεβαίως πολλοί θα είναι κυνικοί και ξέρουν ακριβώς τι θα είναι τα αποτελέσματα των πολιτικών τους και πόσο τους ευνοεί τους ίδιους. Αλλά δεν μπορεί αυτό να αποτελεί το όλον. Μια κρίσιμη μάζα  νεοφιλελεύθερων  κοινωνικών  επιστημόνων πραγματικά πιστεύουν στις θεωρίες τους - βέβαια άλλοι είναι πιο κυνικοί ή απλώς πάνε με το ρεύμα για να βολευτούν επαγγελματικά. Το ίδιο ισχύει με τους πολιτικούς.   Με αυτή την έννοια πρέπει να είμαστε εξαιρετικά φειδωλοί όταν  αποκαλούμε τους αντιπάλους μας απατεώνες. Από τη μια μεριά, αυτό το είδος πολιτικής αντιπαράθεσης αποξενώνει μεγάλο μέρος των πολιτών, και ιδιαίτερα τους νέους και τις νέες. Και κάτι χειρότερο: πολλοί ταυτίζουν την πολιτική με αυτό το είδος αντιπαράθεσης και όχι με μια εν δυνάμει δραστηριότητα χειραφέτησης. Από την άλλη, ακριβώς γιατί όλοι οι αντίπαλοι μας δεν είναι, και δε θα μπορούσαν να είναι απατεώνες, αυτή η τακτική υποτιμάει τον αντίπαλο – πάντα επικίνδυνο πράγμα σε όλων των ειδών διαμαχών – και δεν είναι πειστική.   Οι θεσμοί του καπιταλιστικού συστήματος εξουσίας, συμπεριλαμβανομένων της εκκλησίας και των πολιτικών κόμματων, αποτελούν πολύ σκληρά καρύδια και χρήζουν σοβαρής αντιμετώπισης.

Ο κύριος Σταϊκούρας μας ενημέρωσε ότι τα ταμειακά διαθέσιμα, ενώ βαδίζουμε τον 7ο μήνα της υγειονομικής κρίσης, είναι 37,8 δις. Θυμάμαι ότι η Νέα Δημοκρατία μέχρι και την αρχή του COVID αμφισβητούσε τον ρόλο του μαξιλαριού ως εξασφάλιση της χώρας από ενδεχόμενη κρίση. Αρνούνταν ότι ο ρόλος του είναι να δώσει τη δυνατότητα δαπανών σε έκτακτη ανάγκη, ανεξαρτήτως συνθηκών και χωρίς αύξηση του χρέους. Πλέον η ΝΔ έχει κάνει μια ακόμα... κυβίστηση. Από πολέμιος του μαξιλαριού έχει περάσει στο άλλο άκρο αντιμετωπίζοντας το ως αυτοσκοπό που πρέπει να μείνει ανέγγιχτο. Δεν λέμε η ΝΔ να μην αναπληρώνει μέρος του μαξιλαριού αξιοποιώντας τα πανευρωπαϊκά ευνοϊκό περιβάλλον επιτοκίων. Αλλοίμονο. Tο μαξιλάρι όμως τo χτίζεις σε ήρεμες περιόδους για να το ξοδεύεις σε καιρούς κρίσης για να αποφύγεις ακριβώς το να γίνει εκρηκτικός ο λόγος χρέος/ΑΕΠ. Έτσι πραγματικά δεν μπορώ να καταλάβω γιατί δεν αξιοποιεί την δυνατότητα να ξοδέψει παραπάνω, να ενισχύσει την οικονομία, τους εργαζόμενους, τις επιχειρήσεις. Με αυτό τον τρόπο η ύφεση θα ήταν ηπιότερη, όπως και η πτώση των εσόδων, και το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ δε θα αυξανόταν παραπάνω. Δεν καταλαβαίνω γιατί αρνείται τον μόνο τρόπο να μην χρειαστεί σκληρή λιτότητα στο μέλλον. Τον μόνο τρόπο να μην ξανασυμβεί στη χώρα ότι συνέβη και την προηγούμενη φορά που η ΝΔ εκτόξευσε το χρέος της. Αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι με ΝΔ ή θα έχουμε μνημόνιο de facto - μνημονικές πολιτικές χωρίς επίσημο μνημόνιο - ή μνημόνιο de jure - με τη βούλα.

Ο Πρωθυπουργός από το βήμα της ΔΕΘ μίλησε για «αυτοπεποίθηση». Όμως για την αυτοπεποίθηση του κόσμου της εργασίας, των ευάλωτων, της μεσαίας τάξης ο κύριος Μητσοτάκης δεν είπε ουσιαστικά τίποτα καινούριο. Ανακοίνωσε 15.000 προσλήψεις στις ένοπλες δυνάμεις αλλά ούτε μια στην παιδεία. Ανακοίνωσε νέες εξοπλιστικές δαπάνες αλλά τίποτα ουσιαστικό για τους εργαζόμενους, τους ανέργους, τις μικρές επιχειρήσεις. Τα περίφημα 12 βήματα είναι δυστυχώς μια από τα ίδια. Δάνεια και αναστολές, χωρίς καμία ουσιαστική ενίσχυση της οικονομίας. Εκτός από τις νεοφιλελεύθερες εμμονές ότι μόνη συνταγή για ανάπτυξη είναι η μείωση των φόρων με έμφαση μάλιστα στους ισχυρούς. Μέτρα αποσπασματικά που αδυνατούν να απαντήσουν στην εκρηκτική ύφεση, τον αποπληθωρισμό, τα χρέη των πολιτών που όλο διευρύνονται, την ανεργία, τις απολύσεις τα λουκέτα. Η κυβέρνηση συνεχίζει να εθελοτυφλεί. Δεν καταλαβαίνει ότι κάθε μέρα που μένει άπραγη η ύφεση βαθαίνει. Ότι όσο εκείνοι αρνούνται να πάρουν αποφάσεις εκατομμύρια άνθρωποι αγωνιούν. Παράλληλα Ο κ. Μητσοτάκης μίλησε για «κατάργηση παρωχημένων ρυθμίσεων» σηματοδοτώντας την κατάργηση κεκτημένων εργασιακών δικαιωμάτων. Γιατί, όπως έχει φανεί, στο μόνο πράγμα που είναι άριστοι είναι στο να μειώνουν τα δικαιώματα των εργαζόμενων. Όμως ένα από τα πιο τρομακτικά πράγματα που ακούσαμε σήμερα είναι η αντικατάσταση του νόμου δημοσίων συμβάσεων και η επανάληψη της πρότασης αλλαγής του ΑΣΕΠ από τον κ. Μητσοτάκη. Γιατί οποίος έχει δει τις πολιτικές που ακολουθεί η ΝΔ γνωρίζει καλά τι σημαίνει αυτό. Λιγότερη διαφάνεια στο δημόσιο χρήμα, λιγότερη διαφάνεια στις προσλήψεις. Με άλλα λόγια το πελατειακό κράτος της δεξιάς ξανά προς την δόξα τραβά. Ο κ. Μητσοτάκης απέδειξε σήμερα ότι ούτε θέλει ούτε μπορεί να κατανοήσει τα προβλήματα του κόσμου, πολλώ δε μάλλον να τα επιλύσει.Όμως ο κόσμος γνωρίζει ότι όταν ακούει για εξοπλιστικά «και καιρους δοξασμένους και πάλι» οι δικές του αγωνίες θα παραμένουν η δουλειά του, το εισόδημα του και το μέλλον του. Και για αυτά ο κ. Μητσοτάκης σήμερα σιώπησε εκκωφαντικά.

Τις τελευταίες μέρες οι υπουργοί του οικονομικού κύκλου επιδεικνύουν μια χαλαρότητα σχετικά με την ύφεση 15,2% το δεύτερο τρίμηνο: «Είναι κοντά στο μ.ο. της Ευρώπης», «Είναι εντός του σχεδιασμού για το σύνολο της ύφεσης του έτους», κλπ Δεν θα ήθελα να τους αγχώσω υπερβολικά ενόψει και του σαββατοκύριακου, αλλά ίσως θα έπρεπε να αγχωθούν για το χθεσινό αρνητικό ρεκόρ αποπληθωρισμού στο -2,3%, όπως αυτό προκύπτει από τον εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτή. Και παρότι είναι γεγονός ότι αυτό είναι ένα πανευρωπαϊκό πρόβλημα, στην Ελλάδα είναι σαφώς εντονότερο. Ο αποπληθωρισμός δημιουργεί έναν «φαύλο κύκλο» υπό-ανάπτυξης και δημοσιονομικών προβλημάτων ειδικά όταν εμφανίζεται σε μια χώρα με υψηλό χρέος (ιδιωτικό και δημόσιο) και μεγάλο ύψος κόκκινων δανείων όπως η Ελλάδα. Και αυτό συμβαίνει γιατί τα χρέη είναι ονομαστικά, άρα όταν έχουμε αποπληθωρισμό δηλαδή μείωση του επιπέδου τιμών, το πραγματικό χρέος αυξάνεται. Ταυτόχρονα οι άνθρωποι που έχουν χρέη - συνήθως οι πιο αδύναμοι - είναι εκείνοι που πλήττονται περισσότερο και αυτοί που χρησιμοποιούν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους για κατανάλωση. Αυτοί οι άνθρωποι που βλέπουν τα (πραγματικά) χρέη τους να αυξάνονται θα μειώσουν την κατανάλωση. Και αυτό όπως έχουμε μάθει με τον πιο άσχημο τρόπο στην χώρα οδηγεί σε βαθιά και παρατεταμένη ύφεση. Παράλληλα σε συνθήκες αποπληθωρισμού οι επενδυτές αναβάλλουν τις επενδυτικές αποφάσεις ενισχύοντας τις υφεσιακές τάσεις. Η κυβέρνηση οφείλει να ενισχύσει τώρα τα εισοδήματα των πολιτών, να στηρίξει τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες, τους ευάλωτους, τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Έχει ήδη καθυστερήσει εξαιρετικά να το κάνει και τα σημάδια ενός νέου κύκλου βαθιάς ύφεσης είναι παραπάνω από εμφανή. Και όσο και να εθελοτυφλεί η ίδια οι ευθύνες της είναι παραπάνω από προφανείς.

Η κυβέρνηση έχει βάλει την οικονομία σε μια ελεύθερη πτώση και μονολογεί αυτάρεσκα «ως εδώ όλα καλά». Όμως όπως πολύ καλά γνωρίζουμε σημασία δεν έχει -μόνο- η πτώση αλλά -κυρίως- η πρόσκρουση. Και για να αποφευχθεί αυτή η πρόσκρουση η κυβέρνηση οφείλει να αλλάξει σήμερα λογική. Η οικονομία, οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις χρειάζονται στήριξη άμεσα. Οι λογικές περιστολής των δικαιωμάτων των εργαζομένων που η ΝΔ εμμονικά επιλέγει βαθαίνουν την ύφεση. Είναι αδιανόητο ότι η κυβέρνηση αυτή τη στιγμή, με το νομοσχέδιο για το πτωχευτικό που έχει βάλει στη διαβούλευση, επιλέγει να προωθήσει τις ρευστοποιήσεις έναντι της προστασίας. Αυτή τη στιγμή για να αλλάξουμε πορεία απαιτείται πολύ πιο γενναίο πρόγραμμα από αυτό που θα χρειαζόταν στην αρχή της πανδημίας. Έστω και τώρα ας μας ακούσει η κυβέρνηση. Αλλά σημασία δεν έχει μόνο το πόσο, αλλά και το πώς. Η κατάσταση δεν μπορεί να σωθεί με αποσπασματικές λύσεις. Χρειάζεται συνολική αλλαγή λογικής. Άμεσα. Με ζεστό χρήμα και όχι με δανεισμό. Με άμεσες ενισχύσεις. Που θα κατευθυνθούν στους εργαζόμενους, στους ευάλωτους, στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Που θα αποτρέψουν έναν νέο κύκλο χρέους. Και όπως πλέον γράφουν και οι Financial Times (που κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει ότι αποτελούν όργανο του ΣΥΡΙΖΑ) έχουμε μάθει ότι η δημοσιονομική επέκταση δεν θα προκαλέσει προβλήματα με το χρέος. Το αντίθετο. Γιατί η στήριξη της οικονομίας με πραγματικά μέτρα θα μειώσει την ύφεση και άρα τον λόγο Χρέους/ΑΕΠ. Γιατί ο μόνος τρόπος να ενισχυθούν οι ιδιωτικές επενδύσεις είναι να μειωθούν οι δημόσιες αποταμιεύσεις. Η κυβέρνηση έχει ήδη αργήσει. Τώρα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της. Έχουμε ήδη μπει σε ύφεση, με ευθύνες της ΝΔ πριν από την πανδημία. Η ύφεση είναι ήδη εξαιρετικά βαθιά. Το ζήτημα είναι να μην γίνει και παρατεταμένη.

Το μεγάλο θέμα είναι τι κόμμα θέλουμε. Κανείς, νομίζω, δεν διαφωνεί στο ότι θέλουμε ένα μεγάλο, ηγεμονικό αριστερό κόμμα. Ένα κόμμα που θα κυβερνήσει ξανά τη χώρα για να ενισχύσει τους ανθρώπους της κοινωνικής πλειοψηφίας. Για να μειώσει τις ανισότητες, να οικοδομήσει κοινωνικό κράτος, να ενισχύσει τα ατομικά και συλλογικά δικαιώματα. Αυτό που ισχυρίζομαι είναι ότι για να τα πετύχουμε όλα αυτά πρέπει να αποδεικνύουμε κάθε μέρα πως ανήκουμε σε άλλον κόσμο από τις δυνάμεις που κατέστρεψαν και χρεοκόπησαν την χώρα. Αυτό που ισχυρίζομαι είναι ότι, για αυτό το λόγο μας στήριξε ο κόσμος και μας έκανε κυβέρνηση, για αυτό θα μας ξανακάνει. Με μία προϋπόθεση. Ένα κόμμα της Αριστεράς δεν μπορεί να θεωρεί τον εαυτό του έναν απλό αποδέκτη αιτημάτων, αν δεν τα ιεραρχεί και δεν τα ενσωματώνει σε μια ανάλυση για την πολυσύνθετη και πολύπλοκη κρίση που αντιμετωπίζουμε και μια στρατηγική εξόδου από την κρίση. Να σκεφτόμαστε ότι δεν είναι μόνο η επιδημία, αλλά ταυτόχρονα συμβιώνει με τις ανισότητες, την κλιματική κρίση, τον ψηφιακό καπιταλισμό και ιδιαίτερα με την κρίση της δημοκρατίας και τη βιοεξουσία. Να συμφωνήσουμε ότι το κόμμα έχει και έναν παιδαγωγικό ρόλο, μεταλαμπαδεύει αξίες. Με αυτή την έννοια οφείλει να έχει ισχυρή ταυτότητα, να παρεμβαίνει στις ιδεολογικές διαμάχες και να πείθει ότι μια αριστερή πολιτική είναι η μόνη που μπορεί να μας βγάλει από το αδιέξοδο που αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Να καταστήσει ηγεμονικό το ρεύμα της κοινωνικής προόδου. Να πείσουμε για παράδειγμα ότι η ισότητα είναι εντελώς συμβατή με μια νέα αναπτυξιακή πορεία ή ότι ο εθνικισμός δεν αποτελεί καλό σύμβουλο στην εξωτερική πολιτική. Δεν λέω λοιπόν ότι οφείλουμε να συμφωνήσουμε σε όλα. Ένα κόμμα της κοινωνικής πλειοψηφίας δεν θα μπορούσε να είναι ένα κόμμα αρραγούς ιδεολογικής ενότητας -δεν υιοθετώ βέβαια ούτε την παλιά κατάσταση του κόμματος πολιτικής ενότητας, που μας κόστισε είτε με το πλαδαρό κόμμα χωρίς ταυτότητα είτε με τον ΣΥΡΙΖΑ των συνιστωσών. Λέω όμως να συμφωνήσουμε στη μέθοδο.  Όχι επειδή έτσι αόριστα πρέπει ή επειδή μας έλειψαν τα γραφεία. Ζήσαμε όλη μας τη ζωή χωρίς αυτά. Αλλά διότι πιστεύουμε ότι η κοινωνία μάς έχει ανάγκη ενωμένους. Διότι και θέλουμε και μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα.

Θέλω να ευχηθώ καλό καλοκαίρι στους γνωστούς μου εκσυγχρονιστές που νοιώθουν μια βαθιά απέχθεια για τον «λαϊκισμό του ΣΥΡΙΖΑ», αλλά νοιώθουν πολύ άνετα με την «αντιλαϊκιστική ΝΔ». Τόσο άνετα που δεν φαίνεται να επηρεάζονται από δηλώσεις, όπως τις παρακάτω, που νομίζω αποτελούν ένα best of στην κατηγορία «τοποθετήσεις στελεχών της ΝΔ που θα μπορούσαν να έχουν γίνει από στελέχη ακροδεξιού λαϊκίστικου κόμματος που δεν θα ντρόπιαζαν έναν Σαλβίνι ή έναν Όρμπαν».   Μπογδάνος: (inter allia) «η χώρα έπαψε να είναι μια ισλαμολάγνα νεοαριστερή λαθροντίσνεϋλαντ»   Κυρανάκης: που έβγαινε «για μπύρα και χοιρινό σουβλάκι» για να προκαλέσει πρόσφυγες   Μαρκόπουλος: που είπε ότι είναι οκ να «τρέξει λίγο αιματάκι από κάποιον μπαχαλάκια»   Βαρβιτσιώτης: που είπε ότι «έκαναν [ο ΣΥΡΙΖΑ] τρανσέξουαλ (sic) τη φωνή της χώρας στο εξωτερικό»   Γεωργιάδης: που δήλωνε ότι «έχουμε πέσει θύμα ομαδικής προσπάθειας αλλοίωσης της χώρας»    Βορίδης: που για «αντίποινα» στην μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε Τζαμί μίλησε για  μετατροπή του μουσείου Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη σε μουσείο μνήμης Γενοκτονίας του Ελληνισμού.    Κατσαφάδος: που αναρωτιόταν «που είναι το κακό στα push back;»   Βούλτεψη: που έγραφε ότι «και σα να μην έφθαναν όλα αυτά, τον Ιούνιο του 2015 – λες και δεν είχαμε άλλον καημό – οι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ ψήφισαν και νόμο που διευκόλυνε τα θέματα της ιθαγένειας. Άλλο γενικό προσκλητήριο και αυτό»   Πλεύρης: που δήλωνε ότι «όποιος ψήφισε ΣΥΡΙΖΑ για να τον στηρίξει έμπρακτα να πάρει και έναν λαθρομετανάστη σπίτι του. Ψήφος ΣΥΡΙΖΑ μπόνους λαθρομετανάστης»   Κύρτσος: που δήλωνε ότι «όσοι έρχονται θα εγκλωβίζονται σε απομακρυσμένο ακατοίκητο η αραιοκατοικημένο νησί, επιτηρούμενοι σε συνθήκες ασφάλειας» Στέργιος Γιαννάκης: που έλεγε από βήματος Βουλής  για την ταυτότητα φύλου  «Αν αυτές οι καταστάσεις ήταν φυσιολογικές, τότε ο Θεός δεν θα δημιουργούσε τον Αδάμ και την Εύα.. αλλά τον Αδάμ και τον…Γιώργο»   Τι άλλο, δηλαδή, πρέπει να ειπωθεί για να θεωρήσουν, οι του ακραίου κέντρου, τη ΝΔ ως ακραία;

Νοέμβριος 2019- Προστασία πρώτης κατοικίας με ΝΔ: «Σύμφωνα με το νέο πλαίσιο, θα διασφαλίζεται η ελεύθερη επιβολή όλων των εξασφαλίσεων, (σημ. εννοεί πλειστηριασμούς) συμπεριλαμβανομένης της πρώτης κατοικίας.» σελ. 20-21 Μάιος 2020 -Προστασία πρώτης κατοικίας με ακόμη περισσότερη ΝΔ: «Το σχέδιο κώδικα περιέχει επίσης πρόταση για σχέδιο πώλησης και εκμίσθωσης, σύμφωνα με το οποίο η κύρια κατοικία των επιλέξιμων δανειοληπτών θα μπορούσε να αγοραστεί από κρατική οντότητα και να εκμισθωθεί στον οφειλέτη, με δυνατότητα επαναγοράς, ενώ οι ευάλωτοι επιλέξιμοι δανειολήπτες θα δικαιούνται επιδότηση για το ενοίκιο του μισθωμένου ακινήτου.» σελ. 111 (Δηλαδή κάποιοι θα δικαιούνται επιδότηση ενοικίου για το πρώην σπίτι τους)». Τούτων δοθέντων, ο Χρ.Σταϊκούρας είναι ο μόνος υπουργός Οικονομικών από το 2010 και μετά που δικαιούται να έχει τον τίτλο "Ο Υπουργός των Πλειστηριασμών". Γιατί άλλο οι πλειστηριασμοί γενικά και άλλο οι πλειστηριασμοί κύριας κατοικίας και σπιτιών ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.