Ευκλείδης Τσακαλώτος

Αλήθεια στη δική σας εκδοχή του καπιταλισμού, στο δικό σας αξιακό πλαίσιο υπάρχει κάποια περιοχή της κοινωνικής πολιτικής ζωής που  να είναι προστατευμένη από τις αγοραίες αξίες, τις αξίες του management; Ο καπιταλισμός είναι παρασιτικός σε δομές που έχουν άλλες αξίες και προωθούνε την εμπιστοσύνη και την συνεργασία που τις χρειάζεται ακόμα και ο ίδιος ο καπιταλισμός. Έχετε καταλάβει ότι το πανεπιστήμιο παράγει γνώση για τον δημόσιο και τον  ιδιωτικό τομέα με πολλούς τρόπους, και με πολλούς έμμεσους τρόπους; Ότι μπορεί μια έρευνα που αρχικά δεν έχει καμία σχέση με την πληροφορική να παράξει αποτελέσματα που θα ναι επαναστατικά για τον κλάδο των υπολογιστών; Έχετε καταλάβει ότι η δημιουργία κοινωνικού κεφαλαίου έχει αδρανοποιηθεί από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές; Είπατε ότι η Ευρώπη θέλει περισσότερη κατάρτιση και όχι περισσότερους φοιτητές στα πανεπιστήμια. Αλλά όπως σας επισήμανε και ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ κάνατε διπλό λάθος. Πρώτον η Ευρώπη θέλει περισσότερους νέους με πανεπιστημιακή μόρφωση και δεύτερον μιλάτε εσείς  που ήσασταν από τα πρώτα πράγματα που κάνατε ήταν να καταργήσετε τα διετή προγράμματα κατάρτισης στα πανεπιστήμια για τα παιδιά των ΕΠΑΛ που θέσπισε ο ΣΥΡΙΖΑ. Η κυρία Υπουργός με ρώτησε να της πως για το σύστημα στα Βρετανικά πανεπιστήμια που έχω σπουδάσει. Θέλω λοιπόν να της πω ότι στα Βρετανικά πανεπιστήμια δεν μένουν άδειες θέσεις, υπάρχει και δεύτερος και τρίτος γύρος κάλυψης τους, λέγεται clearing σε περίπτωση που θελήσει να του γκουγκλάρει. Και με αυτόν τον τρόπο και ο Διονύσης και η Ελένη θα περνούσαν στις σχολές τους. Στο σύστημα που επιχειρείτε να εισάγετε απλώς θα μείνουν άδειες θέσεις. Μιλάτε για αυτονομία, αποκέντρωση και από-γραφειοκρατικοποίηση. Και εμείς είμαστε με τη μείωση της γραφειοκρατίας και της αποκέντρωσης και κάνουμε πράγματα για αυτό αλλά όχι αυτό που εννοείτε εσείς ότι ο διευθυντής σε ένα σχολείο στις ακριβές γειτονιές θα μπορεί να βρει χρήματα και ένας στις λαϊκές ή στις μεσαίες δεν θα μπορεί. Αυτό το σύστημα των διευθυντών που πάτε να περάσετε που ο κ. Μητσοτάκης είπε ότι το κάνουν όλοι, έχει φέρει κοινωνική κινητικότητα; Στην Αμερική όπου εφαρμόζεται το σύστημα αυτό, που δεν είναι ευρωπαϊκό, είναι πολύ πιο δύσκολο τα παιδιά να ανέβουν στην κοινωνική σκάλα. Για την αξιολόγηση μας ζητάει ο κ. Μητσοτάκης να πάρουμε θέση ναι ή όχι τη στιγμή που φέρνετε μια συγκεκριμένη αξιολόγηση με ατομική αξιολόγηση. Και είναι εντυπωσιακό ότι πιστεύετε ότι η επιμόρφωση είναι τιμωρία στο πλαίσιο της αξιολόγησης. Όλα τα κάνετε μόνοι σας. Χωρίς συζήτηση, χωρίς διαβούλευση με κανέναν φορέα. Δεν μπορεί να συνεχίζετε να απαξιώνετε το Ελληνικό Πανεπιστήμιο. Εμείς πιστεύουμε σε ένα σχολείο και ένα πανεπιστήμιο που είναι ένα δημοκρατικό κοινωνικό συλλογικό εγχείρημα.

Συζήτηση στη Βουλή για το εργασιακό νομοσχέδιο του Κωστή Χατζηδάκη που είναι εκτός τόπου και χρόνου. Εκτός χρόνου γιατί είναι σαν να μην έχει καταλάβει τις αλλαγές και ανάγκες που προκύπτουν μετά από την αρχή της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, την ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι ανισότητες, να πάμε σε ένα άλλο αναπτυξιακό μοντέλο. Εκτός τόπου, γιατί το συγκεκριμένο νομοσχέδιο δεν παίρνει υπόψη την ελληνική αγορά εργασίας (ήδη από τις πιο απορρυθμισμένες), το βάρος των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην παραγωγική δομή της χώρας, το συγκεκριμένο εργατικό δυναμικό, αδύναμο κοινωνικό κράτος. Δεν μπορώ να πω ότι οι βουλευτές της συμπολίτευσης υποστήριξαν στην ολομέλεια το νομοσχέδιο του υπουργού τους με φανατισμό και αυταπάρνηση. Αντί να υποστηρίξουν τον κορμό του νομοσχεδίου (κατάργηση του οκτάωρου, νέα εμπόδια στη συνδικαλιστική δράση κλπ) θέλησαν να στρέψουν την προσοχή στις διατάξεις αυτές, κατά πλειοψηφία ευρωπαϊκής προέλευσης, που δίνουν κάποια δικαιώματα στους χώρους εργασίας. Η ΝΔ δεν έχει άλλωστε πρόβλημα να δώσει κάποια δικαιώματα σε ατομικό επίπεδο. Αυτό που τους αφορά είναι να  κάνουν και ρυθμίσεις και απορρύθμιση στα συλλογικά δικαιώματα  ώστε να μην μπορούν συνδικάτα και κινήματα να ανατρέψουν τα αποτελέσματα της αγοράς – η νεοφιλελεύθερη οικονομία κυριαρχεί, η πολιτική οφείλει να ασχοληθεί με άλλα πράγματα. Οι ιδιωτικοποιήσεις ή οι απορρυθμίσεις είναι απλώς εργαλεία που εξυπηρετούν το βασικό στόχο. Και όταν δε βγαίνει σε όρους οικονομικής αποτελεσματικότητας, υπάρχει και ο αυταρχισμός, είτε εκ των προτέρων είτε εκ των υστέρων. Όλο και περισσότερο προληπτικά.

Διαβάζω ότι υπάρχουν επιχειρηματίες στον χώρο, για παράδειγμα, της εστίασης ή του τουρισμού που ψάχνουν να βρουν εργαζόμενους, αλλά δεν μπορούν. Η απορία λοιπόν που γεννιέται στον αρθρογράφο είναι ότι είναι παράλογο στην Ελλάδα που περνάει μια τέτοια κρίση και που υπάρχει σημαντική ανεργία, ιδιαίτερα στους νέους, να υπάρχουν επιχειρήσεις που ψάχνουν εργαζόμενους, χωρίς κάποια ειδίκευση, και να μην βρίσκουν. Έτσι λοιπόν το συμπέρασμα που καταλήγει αβίαστα είναι ότι φταίει η επιδοματική πολιτική. Ότι δηλαδή είναι τόσο ψηλά τα επιδόματα που ο εργαζόμενος προτιμάει να κάθεται άνεργος παρά να εργαστεί. Και εδώ έχουμε λοιπόν άλλη μια απλή και εύπεπτη εφαρμογή του νεοφιλελεύθερου δόγματος ότι για όλα φταίει το κράτος – και ιδιαίτερα το κοινωνικό κράτος – και αν το μειώσουμε (π.χ. καταργώντας τα επιδόματα) όλες οι στρεβλώσεις θα εξαφανιστούν και όλα τα προβλήματα θα λυθούν. Η ρητορική αυτή δεν είναι ούτε καινούρια, ούτε πρωτάκουστη. Αντίθετα είναι στενά συνυφασμένη και με τις ρυθμίσεις που φέρνει η Νέα Δημοκρατία από την πρώτη μέρα που ανέβηκε στην εξουσία το 2019 και στόχο έχουν να αποδυναμώσουν τους εργαζόμενους για να συμπιεστούν οι μισθοί. Ρυθμίσεις όπως η μείωση της δύναμης των συνδικάτων, η αποδυνάμωση των συλλογικών διαπραγματεύσεων, η – επερχόμενη – ελαστικοποίηση του ωραρίου, η πληρωμή υπερωριών με ρεπό στόχο έχουν να κρατήσουν τους μισθούς χαμηλά και τη δυνατότητα αντίδρασης περιορισμένη. Και εδώ όμως η ελληνική Δεξιά φαίνεται να μην παρακολουθεί τις εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία. Αν δει κανείς τι γίνεται αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ, από την μια έχουμε τάση των εργαζομένων να φτιάξουν σωματεία, και από την άλλη προσπάθεια της κυβέρνησης να αυξήσει τον κατώτατο μισθό. Και όλα αυτά γιατί οι μεγάλες οικονομίες αρχίζουν σιγά σιγά να κατανοούν ότι η απορρύθμιση της αγοράς εργασίας των τελευταίων δεκαετιών δεν έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ούτε τις επενδύσεις αύξησε, ούτε τους πραγματικούς μισθούς αύξησε, ούτε τα χαμηλότερα και μεσαία στρώματα έγιναν πλουσιότερα. Αυτό που συνέβη ήταν στασιμότητα των μισθών – ενώ η παραγωγικότητα αυξανόταν – και διεύρυνση των ανισοτήτων. Σε όλη αυτή τη συζήτηση λοιπόν η ελληνική Δεξιά θέλει να αποπροσανατολίσει τον κόσμο. Δεν θέλει να συζητάμε γιατί δεν υπάρχουν καλύτερα αμειβόμενες θέσεις εργασίας και ποιες πολιτικές θα μας οδηγήσουν εκεί, αλλά προσπαθεί να εστιάσει τη συζήτηση στους γνώριμους αποδιοπομπαίους τράγους: το κράτος και τους ίδιους τους εργαζόμενους.

Η δική μας στρατηγική έχει στον πυρήνα της την παραδοχή ότι η εργασία αποτελεί παραγωγική δύναμη. Γιατί πιστεύουμε ακράδαντα ότι η στήριξη των μισθών, η διασφάλιση των εργασιακών δικαιωμάτων και η μείωση των ανισοτήτων είναι προαπαιτούμενα της ανάπτυξης. Γι’ αυτό θέλουμε κανόνες στην αγορά εργασίας και αυστηρό έλεγχο τήρησής τους. Γι’ αυτό μιλάμε για αποκατάσταση και κατοχύρωση των συλλογικών διαπραγματεύσεων, αύξηση του κατώτατου μισθού, αξιοποίηση και αναβάθμιση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού της χώρας για τη δημιουργία καινοτομίας. Ταυτόχρονα, αντιλαμβανόμενοι ότι η ανάγκη για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης είναι επιτακτική, έχουμε συγκεκριμένη πρόταση για το πώς η πράσινη μετάβαση θα γίνει με δίκαιο τρόπο. Γι’ αυτό εμείς μιλάμε για την αποκέντρωση της παραγωγής στις συμμετοχικές επενδύσεις και στη διαχείριση παραγωγής ενέργειας μέσω των ενεργειακών κοινοτήτων. Γι’ αυτό προκρίνουμε ένα μοντέλο που στηρίζει επενδύσεις για την εξοικονόμηση ενέργειας κυρίως γι’ αυτούς που έχουν δυσκολία να αντεπεξέλθουν στο αντίστοιχο κόστος επένδυσης. Δηλαδή για νοικοκυριά χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος και για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Γι’ αυτό ζητάμε ενεργειακή δημοκρατία με το 50% των αδειών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας να κατανέμεται δεσμευτικά σε ενεργειακές κοινότητες, νοικοκυριά, μικρομεσαίες επιχειρήσεις και αγρότες. Αντίστοιχη δικαιοσύνη πρέπει να υπάρξει και στην ψηφιακή μετάβαση. Κανένας και καμία δεν πρέπει να μείνει πίσω.  Έτσι η αξιοποίηση των πόρων του ταμείου ανάκαμψης για την ψηφιακή μετάβαση πρέπει να αντιμετωπίζει το ζήτημα του ψηφιακού αποκλεισμού και να έχει στόχο την προώθηση και υλοποίηση μιας συνολικής εθνικής ψηφιακής στρατηγικής. Με άλλα λόγια το σχέδιο για το ταμείο ανάκαμψης πρέπει να αντιμετωπίσει τις αιτίες που οδήγησαν στην κρίση. Και αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν αντιμετωπιστούν οι κοινωνικές, αλλά και οι θεσμικές ανισότητες. Αν το βάρος δοθεί, εκτός από τον ιδιωτικό τομέα, και στον δημόσιο, στην περιφερειακή ανάπτυξη, στους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Αν ενισχυθούν οι φορείς της κοινωνικής οικονομίας, τα νέα εγχειρήματα, οι συνεταιρισμοί. Για να γίνει όμως αυτό χρειάζεται μια σοφή διαχείριση της γνώσης. Και η γνώση δεν βρίσκεται σε ένα αποκομμένο επιτελικό κράτος. Βρίσκεται διάσπαρτη στην κοινωνία. Γι’ αυτό είναι απαραίτητος ο δημοκρατικός προγραμματισμός, τα περιφερειακά συνέδρια, η ουσιαστική διαβούλευση.  Ένα σχέδιο που καταρτίζεται εν κρύπτω, χωρίς διαβούλευση, από λίγους για τους λίγους, και δεν θα έχει τη σωστή πληροφόρηση για τα προβλήματα και δεν θα μπορεί να είναι αποτελεσματικό στην εφαρμογή. Εκτός, βέβαια, αν η ανάκαμψη για τη μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία δεν είναι καν ένας από τους στόχους του.

τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ) αποτελούν μέρος του δημόσιου χώρου. Η σχετική βιβλιογραφία είναι τεράστια. Μάλιστα διαβάζω στο Forbes ότι αμερικάνικα δικαστήρια έχουν νομολογήσει ότι τα ΜΚΔ αποτελούν επί της ουσίας δημόσιο χώρο. Και μάλιστα από αυτό προκύπτει ότι ακόμα και το μπλοκάρισμα χρηστών από δημόσιες σελίδες πολιτικών είναι παράνομο καθώς είναι αντίθετο στην συνταγματικά – με την πρώτη τροπολογία στις ΗΠΑ – κατοχυρωμένη ελευθερία λόγου. Το ότι οι πλατφόρμες ανήκουν σε ιδιώτες δεν αναιρεί καθόλου τον δημόσιο χαρακτήρα του χώρου τους. Εφόσον όμως τα ΜΚΔ αποτελούν δημόσιο χώρο, τότε αποτελούν και αντικείμενο ρύθμισης από το δημόσιο. Το ότι αποτελούν αντικείμενο ρύθμισης δεν είναι κάποια ριζοσπαστική θέση, είναι η θέση που έχει εκφράσει στο κογκρέσο των ΗΠΑ ο ιδρυτής  και ιδιοκτήτης του Fb Mark Zuckerberg: «Η θέση μου δεν είναι ότι δεν πρέπει να υπάρχει ρύθμιση. Πιστεύω ότι το πραγματικό ερώτημα, καθώς το διαδίκτυο γίνεται ολοένα και πιο σημαντικό για τις ζωές των ανθρώπων, είναι ποιος είναι ο σωστός τρόπος ρύθμισης, και όχι αν είναι απαραίτητο να υπάρχει ρύθμιση». (...) τα ερωτήματα είναι δύο: Μπορεί μια ιδιωτική εταιρία να βάζει μόνη της όρους σε ζητήματα που αφορούν την κοινωνία; Ακόμη και αν έχουμε συμφωνημένους κανόνες, ποιος ελέγχει την παραβίαση τους; Η προφανής απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι όχι γιατί παράγονται εξωτερικότητες. Δεν θα επιτρέπαμε ποτέ σε μια εταιρία να μολύνει ένα χωράφι της αν αυτό οδηγούσε στο να μολυνθεί όλο το Αιγαίο (αν και για την ΝΔ δεν είμαι και τόσο σίγουρος ότι δεν θα το επέτρεπε αν κρίνουμε τους νόμους που έχει φέρει). Έτσι δεν πρέπει να επιτρέψουμε σε κανέναν να μολύνει τη δημοκρατία μας επιλέγοντας ποιες απόψεις θα ακούγονται και ποιες όχι. Για το δεύτερο ερώτημα η απάντηση είναι πιο δύσκολη. Χρειάζεται τουλάχιστον όμως ρυθμιστικό πλαίσιο που θα περιλαμβάνει και τους εγχώριους υπεργολάβους που αναλαμβάνουν την εφαρμογή των όρων κοινότητας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης οι οποίοι μπορεί και αυτοί να έχουν πολιτικές και οικονομικές εξαρτήσεις. (...) Ο Τόμσεν αποδεικνύει μια πολύ περιορισμένη αυτογνωσία. Θεωρεί ότι εντίμως πίεζε την Ελλάδα για περισσότερες μεταρρυθμίσεις και τους Ευρωπαίους για περισσότερη αναδιάρθρωση του χρέους. Αλλά ποτέ η πίεση του δεν ήταν συμμετρική. Στο τρίτο μνημόνιο εκμεταλλεύτηκε τη θέση, ιδιαίτερα της Γερμανίας και της Ολλανδίας, ότι «χωρίς τη συμμετοχή του Δ.Ν.Τ δεν υπάρχει ελληνικό πρόγραμμα». Έτσι μπόρεσε το Δ.Ν.Τ να επιβάλει τα μέτρα-αντίμετρα στη κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ το 2017, που τόσο μας κόστισαν πολιτικά, παρόλο που τελικά εφαρμόστηκαν μόνο τα αντίμετρα και όχι τα μέτρα καθώς καταφέραμε να αποφύγουμε μια παραπέρα μείωση των συντάξεων το Γενάρη του 2018 και ψηφίσαμε την μη μείωση του αφορολογήτου. Στην ουσία όμως με τη θέση των Γερμανών και των Ολλανδών, ο Τόμσεν είχε λευκή επιταγή να επιβάλει επιπλέον μέτρα που δεν ήταν στον «συμβιβασμό» του τρίτου μνημονίου. Και ο Τόμσεν δεν είναι άνθρωπος να αφήσει μια τέτοια ευκαιρία να πάει χαμένη. Και να ήταν μόνο αυτό. Για να δικαιολογήσει την επιπλέον μείωση των συντάξεων, και του αφορολόγητου, η ομάδα του έκανε συνεχώς ασκήσεις «backward engineering». Για αυτό ακόμα και στις αρχές του 2018 τα νούμερα του Δ.Ν.Τ – σε τεράστια απόκλιση από τα δικά μας αλλά και των ευρωπαϊκών θεσμών - έδειχναν ότι δε θα φτάναμε στο στόχο για το πρωτογενές πλεόνασμα στο τέλος του προγράμματος, ενώ το είχαμε φτάσει δυο χρόνια νωρίτερα!* Με λίγα λόγια εγώ ως Πουλ Τόμσεν: θέλω επιπλέον 1% του ΑΕΠ μείωση των συντάξεων, και αντίστοιχο κέρδος από το αφορολόγητο, όποτε αντί να λέω ότι θα φτάσετε στο στόχο, ισχυρίζομαι ότι θα υπάρχει απόκλιση 2% από το στόχο. Απλά μαθηματικά. Όμως είναι ένα πράγμα να είσαι νεοφιλελεύθερος, και κάτι τελείως διαφορετικό να κανείς μασάζ στα στοιχεία μέχρι να είναι συμβατά με τις πολιτικές σου προτάσεις. (...) Τα Παραπολιτικά προχώρησαν στην αποκάλυψη ότι η εφημερίδα «Φιλελεύθερος» δημιουργήθηκε στο γραφείο το Κ. Μητσοτάκη με στόχο να αποτελεί το «ευαγγέλιο» του τελευταίου. (...) Διαβάζω στο άρθρο 9 της σύμβασης δωρεάς που κατέθεσε η κ. Μενδώνη στη βουλή και φέρει την υπογραφή της ότι: «Το Δημόσιο συμφωνεί ότι στην αρχή και την απόληξη της πλατφόρμας του Ανελκυστήρα Πλαγιάς και στην είσοδο των Προπυλαίων της Ακρόπολης δίπλα από την σχετική επιγραφή που αφορά την χορηγία της Ε.Ε και του Ινστιτούτου Θερβάντες, θα μπει ειδική μαρμάρινη επιγραφή διαστάσεων ίσων προς τις δύο προαναφερόμενες (άλλως τουλάχιστον 70x40 εκ.) που θα αναφέρει: Ο Ανελκυστήρας Πλαγιάς και ο Φωτισμός της Ακροπόλεως πραγματοποιήθηκαν με αποκλειστική χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση επί υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη (Ιούνιος 2020)» Διαβάζω μετά την διάψευση της Υπουργού όπου κάνει λόγο για fake news και δολοφονία χαρακτήρα.

Τα πολυδιάστατα προβλήματα έχουν πολυδιάστατες απαντήσεις. Η απάντηση της Αριστεράς δεν θα μπορούσε να είναι η επιστροφή στην προ του 2009 κατάσταση. Αντίθετα, θα πρέπει βασικός άξονας της πολιτικής να είναι η μείωση των ανισοτήτων, και κεντρικό ρόλο γι' αυτό πρέπει να έχει η εργασία. Η ελαστικοποίηση των σχέσεων εργασίας που καθιερώθηκε ως κυρίαρχο πολιτικό δόγμα στη Μ. Βρετανία της δεκαετίας του 1980 με τη συστηματική προσπάθεια για αποδυνάμωση των συνδικάτων και επικράτησε τις δύο μετέπειτα δεκαετίες πρέπει να αναστραφεί. Ήδη φαίνονται σημάδια της προσπάθειας των εργαζομένων για οργανωμένη και συντονισμένη δράση, τα οποία πρέπει να ενισχυθούν. Την προσπάθεια αυτή οφείλει να ενισχύσει και η Πολιτεία θεσπίζοντας το πλαίσιο για την προστασία της εργασίας, το ύψος των αμοιβών, τον χρόνο απασχόλησης και τις εργασιακές συνθήκες. Παράλληλα θα πρέπει να στηριχθεί και πάλι το κοινωνικό κράτος, με στόχο τόσο την ενίσχυση των αδύναμων αλλά και τη στήριξη των νέων εργαζομένων και των νέων οικογενειών, μέσω, για παράδειγμα, της ουσιαστικής ενίσχυσης της δημόσιας Υγείας, μιας συνολικής στεγαστικής πολιτικής και ενίσχυσης της προσχολικής αγωγής. Αλλά και η δημιουργία ενός πλαισίου στήριξης για τους νέους γονείς είναι κομβικής σημασίας για τη διευκόλυνση και ενθάρρυνσή τους για τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας, αλλά και για την ανάληψη καινοτόμων και παραγωγικών πρωτοβουλιών. Εδώ μιλάμε για τον αναδιανεμητικό ρόλο του κράτους, που επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της φορολογίας -η οποία προφανώς πρέπει να είναι εξαιρετικά προοδευτική και όσον αφορά το εισόδημα, όσο όμως και τον πλούτο- και της απόδοσης κοινωνικών αγαθών στο σύνολο του πληθυσμού, ώστε όλοι να έχουν πρόσβαση σε βασικά αγαθά όπως Υγεία, Παιδεία, στέγη, υποδομές. Έτσι, στηρίζοντας την εργασία και το εισόδημα των εργαζομένων, θα μπουν οι σωστές βάσεις για βιώσιμη ανάπτυξη και μείωση των ανισοτήτων. Θα ενισχυθεί η ζήτηση και θα δημιουργηθεί ένα περιβάλλον στο οποίο οι επιχειρήσεις θα έχουν κίνητρο να επενδύουν στην καινοτομία, αλλά και οι εργαζόμενοι θα έχουν αισιοδοξία και προοπτική για το μέλλον. Grosso modo σε όλα τα πεδία -το αντίθετο από αυτό που προωθεί η κυβέρνηση της Ν.Δ.

Ο θλιβερός Ρέντζι προκάλεσε την κυβερνητική κρίση εν μέσω πανδημίας. Έχοντας διασπάσει το Δημοκρατικό Κόμμα, και με το 3% στις δημοσκοπήσεις, συνεχίζει μια εντελώς προσωπική πολιτική εξουσίας με τη μόνη ελπίδα ότι θα βρει κάποια απήχηση σε μέρος των ελίτ. Σκέφτομαι ότι αυτή τη μοίρα υπόσχονται οι καλοθελητές όταν μας συμβουλεύουν να αποχωριστούμε από αυτό που αποκαλούν ΣΥΡΙΖΑ του 3% ώστε να ανοίξουμε πλώρη για το μεγάλο κέντρο. Μόνο που η εμπειρία του Ρέντζι, αλλά κι άλλες, μας δείχνει περίτεχνα ότι το 3% είναι το αποτέλεσμα μιας τέτοιας πορείας και όχι η αφετηρία. Γιατί και οι ψηφοφόροι που αυτοπροσδιορίζονται ως κεντρώοι έχουν ανάγκη να δουν μια πραγματική αλλαγή στη ζωή τους και όχι μία από τα ίδια. (...) Η αγορά αντλεί τη δύναμή της και από αποθέματα εμπιστοσύνης και συνεργασίας, που πηγάζουν από θεσμούς εκτός αγοράς στην κοινωνία των πολιτών (πολιτιστικούς συλλόγους, συνεταιρισμούς, τοπικές οργανώσεις περιβάλλοντος κλπ). Και πως η αγορά, στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού, υπονομεύει αυτό το κοινωνικό κεφάλαιο, ευνοώντας τον ατομικισμό και αντιμετωπίζοντας πολλούς από τους θεσμούς του κοινωνικού κεφαλαίου, όχι ως υποστηρικτικούς, αλλά ως εμπόδιο στον άκρατο πλουτισμό του επιχειρηματιών. Με ενδιέφερε, και με ενδιαφέρει ακόμα, το πως το κοινωνικό κεφάλαιο μπορεί να στηρίξει μια εναλλακτική σοσιαλιστική οργάνωση της οικονομίας. Κάποτε ήθελα να γράψω και ένα ανοικτό γράμμα στον υπουργό άμυνας του ΠΑΣΟΚ εκείνης τος εποχής για το πως και ο στρατός υπονομεύει το κοινωνικό κεφάλαιο, αλλά τελικά το γράμμα έμεινε στο συρτάρι. Μάταιο, νομίζω, να το ανασύρω τώρα και να το στείλω στη σημερινή κυβέρνηση. Μάλλον για αυτήν η δημιουργία ατομικιστικών και αυταρχικών ταυτοτήτων αποτελούν την ουσία της πολιτικής και όχι παράπλευρη απώλεια. (...) Άνθρωποι από διάφορους χώρους, τον πολιτισμό, τον νομικό κόσμο την πολιτική υπογράφουν όχι υπέρ του Κουφοντίνα αλλά υπέρ της τήρησης των νόμων και στην περίπτωσή του. Υπογράφουν δηλαδή για κάτι που σε δημοκρατικούς πολίτες θα έπρεπε να είναι αυτονόητο. Παρόλα αυτά υπάρχουν αντιδράσεις για αυτό παραποιώντας τα κείμενα και κατηγορώντας τους υπογράφοντες. Αν εξηγήσουμε ότι τα δικαιώματα που προκύπτουν από ένα φιλελεύθερο θεσμικό πλαίσιο δεν είναι μόνο για τους φίλους μας, ή για αυτούς που συμφωνούμε, τι άλλο παραμένει να ειπωθεί; (...) χωρίς μια ηθική μνήμη – δηλαδή κάποιον αναστοχασμό, αυτοκριτική και κατανόηση για το ρόλο σου σε γεγονότα που στιγμάτισαν την ιστορία του τόπου – δεν μπορείς να πεις αυτό το «αρκετά πια». Δεν αμφισβητώ τα ευγενή κίνητρα του κ. Πιερρακάκη. Αλλά όταν προέρχεσαι από τον εκσυγχρονιστικό και κεντρώο χώρο, και κάνεις χωριό με τον Βορίδη, τον Γεωργιάδη, τον Κυρανάκη και τον Μπογδάνο, ε τότε θέλει μια προσοχή. Γιατί οι τελευταίοι μάλλον δεν δικαιούνται αυτό το «φτάνει πια». Και γενικότερα ο χώρος της Δεξιάς ποτέ δεν έχει στα σοβαρά αναμετρηθεί με τη σημασία της αντίστασης, του εμφυλίου και το δικό της ρόλο στην τραγωδία της μεταπολεμικής Ελλάδας. Και ούτε το μίσος που αναδεικνύει η Δεξιά, αλλά και το ακραίο κέντρο, για τη μεταπολίτευση έχει τέλος. (...)

Ακόμη και στην Αντιγόνη του Σοφοκλή ο Κρέοντας καταλαβαίνει σιγά σιγά τη διαμάχη αξιών. Και ότι εκτός από τη λογική του κράτους υπάρχουν και άλλες δεσμεύσεις όπως η λογική της οικογένειας. Εσείς είστε χειρότεροι από τον Κρέοντα γιατί δεν καταλαβαίνετε τίποτα. Είστε χειρότεροι από τον Κρέοντα για ακόμη έναν λόγο. Γιατί δεν υποστηρίζετε ούτε καν τη λογική του κράτους. Υποστηρίζετε την λογική της ελίτ. Έχετε μεγαλώσει με παρόμοιο τρόπο, σε παρόμοιους χώρους, πήγατε σε παρόμοια σχολεία, συναναστρέφεστε με παρόμοιους ανθρώπους και έχετε αποκοπεί εντελώς από την κοινωνία. Δεν είστε ούτε καν η ελίτ. Είστε μια κλίκα της ελίτ. Που επειδή μεγαλώσατε με αυτό τον τρόπο θεωρείτε ότι οι κανόνες δεν αφορούν εσάς αλλά αφορούν τους άλλους. Και τη στιγμή που έχουμε πανδημία περνάτε όλα τα νομοσχέδια – και αυτά που είναι άσχετα με την πανδημία – σαν να μην υπάρχει πανδημία. Κατανοείτε την δημοκρατία μόνο ως την αλλαγή κυβερνήσεων κάθε τέσσερα χρόνια. Δεν είναι αυτό όμως η δημοκρατία. Η δημοκρατία έχει και τη συμμετοχή των πολιτών, τα κινήματα, τους αγώνες. Αλλά αυτό δεν σας αρέσει. Και κάνετε αυτό που βολεύει την ελίτ. Λιγότερη δημοκρατία περισσότερος αυταρχισμός. Και δεν σας απασχολεί να βελτιώσετε την δημόσια παιδεία, να βοηθήσετε τους φοιτητές να έχουν κριτική σκέψη. Γιατί αυτά αποτελούν απλώς ένα εμπόδιο για την ελίτ που πρέπει να ξεπεραστεί.

Με αφορμή τις δηλώσεις της Σοφίας Μπεκατώρου, αναδεικνύεται το θέμα της κακοποίησης γυναικών από άνδρες σε θέση ισχύος. Στη συζήτηση στην αριστερά ιδιαίτερα για το γυναικείο ζήτημα, όταν σκάει κάτι τέτοιο μπαίνει το εξής δίλλημα: από τη μία πλευρά, με ενοχλεί η υποκρισία των όψιμα σοκαρισμένων ανθρώπων, που τάχα μου δεν ήξεραν τίποτα, που ξαφνιάστηκαν ή ταράχτηκαν με τις αποκαλύψεις γεγονότων που λίγο πολύ αυτοί έπρεπε να ξέρουν πως κάτι τρέχει. Από την άλλη – και αυτή την άποψη ενστερνίζομαι περισσότερο – η παραδοχή του γεγονότος και η καταδίκη του από όλο το σύστημα, το να βγουν να το πουν δημοσίως, είναι από μόνη της μια νίκη. Δεν μπορεί πλέον κανείς να κάνει εύκολα σχόλια κατά του θύματος, και αυτή η μετατόπιση της πολιτικής ορθότητας είναι πάρα πολύ σημαντική.  Είναι καιρός πια να μη φοβούνται τα θύματα το στιγματισμό που τα εμποδίζει να καταγγείλουν  και να μειωθούν επιτέλους τα περιστατικά κακοποίησης. Ένα βήμα υπέρ μιας δικαιότερης κοινωνίας. (...) Στη Βουλή  για τη συζήτηση προκάλεσε ο πρωθυπουργός για να ενημερώσει για την πανδημία.  Μπαίνει το θέμα της πατέντας του εμβολίου. Αυτή η ανικανότητα της κυβέρνησης να συζητήσει σοβαρά οποιοδήποτε σημαντικό θέμα που αφορά τη ζωή των ανθρώπων. Αντί για μια ανταλλαγή απόψεων για το ρόλο της πατέντας σε σχέση με νέα φάρμακα - τι ποσά χρειάζονται οι φαρμακευτικές για τη χρηματοδότηση έρευνας, ιδιαίτερα σε αυτή την περίπτωση, δεδομένης της μείωσης χρόνου έγκρισης και την ύπαρξη προπληρωμένων παραγγελιών - είχαμε τα γνωστά: ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ξέρει το θεσμικό πλαίσιο, θέλει να κρατικοποιήσει τη Pfizer κλπ. (...) Στις 13/10/2020 έγραφα στο ημερολόγιο για το Social Dilemma και την επίδραση των social media στην κοινωνία και την πολιτική. Το ερώτημα που έμπαινε σχετικά με το ποιοι διαχειρίζονται αυτές τις κατ’ επίφασιν ουδέτερες τεχνολογίες έρχεται ξανά στο προσκήνιο με τον αποκλεισμό του Trump από τα social media μετά την επίθεση των ακροδεξιών και συνομοσιολόγων υποστηρικτών του στο Καπιτώλιο. Το ερώτημα είναι σαφές: ήταν σωστός ο αποκλεισμός του Trump;   Παρότι διαφωνώ μαζί του σε κάθε πιθανό θέμα που μπορεί να σκεφτεί κανείς και τον θεωρώ έναν απόλυτα επικίνδυνο άνθρωπο δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι θα απαντούσα θετικά σε αυτό το ερώτημα. Διότι άμεσα προκύπτουν τουλάχιστον 3 ακόμα ερωτήματα: ποιος και με βάση ποια κριτήρια αποφασίζει έναν τέτοιον αποκλεισμό; Που μπαίνουν τα όρια; Τι συνέπειες θα έχει αυτό; Ο Branko Marcetic, συγγραφέας και συντάκτης στο Jacobin magazine σωστά σημειώνει στον Guardian ότι «η λογοκρισία – αλλά και κάθε είδους καταπίεση - αρχίζει πάντα στοχεύοντας ιδιαίτερα αντιπαθείς ανθρώπους, εκείνους που κανείς δεν θα διαφωνούσε ότι πρέπει να λογοκρίνουν. Αλλά μόλις τεθεί προηγούμενο, αναπόφευκτα τα όρια του τι θεωρείται αποδεκτό να λογοκριθεί καταλήγουν πάντα να επεκτείνονται.»

Γνωρίζουμε ότι δεν γνωρίζουμε πως θα εξελιχθεί η πανδημία, τη ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού, τη διάρκεια της ανοσίας, εάν θα υπάρξει τρίτο κύμα. Ίσως όμως περισσότερο σημαντικό είναι ότι γνωρίζουμε ότι δεν γνωρίζουμε εάν οι αλλαγές που επήλθαν εξαιτίας της υγειονομικής κρίσης θα έχουν μόνιμη επίδραση ή θα είναι προσωρινές. Αν θα συνεχίσουν για παράδειγμα να είναι μειωμένα τα ταξίδια για επαγγελματικούς λόγους ή συνέδρια και θα λειτουργούμε με τηλεδιασκέψεις, αν η καθιέρωση της τηλε-εργασίας θα ωθήσει σε στασιμότητα τους ήδη χαμηλούς μισθούς και σε περαιτέρω ελαστικοποίηση τις εργασιακές σχέσεις. Εξίσου άγνωστο είναι εάν οι σημαντικές εξελίξεις το 2020 στη χαλάρωση της νομισματικής και οικονομικής πολιτικής θα έχουν μόνιμο ή προσωρινό χαρακτήρα. Από τη μια μεριά γνωρίζουμε ότι πολλοί επιφανείς νεοφιλελεύθεροι, δημοσιογράφοι, πολιτικοί, τραπεζίτες, στρουθοκαμηλίζουν, αρνούμενοι να συνειδητοποιήσουν τη σοβαρότητα της κρίσης που διανύουμε, κρίση που έχει τρεις διαστάσεις, την υγειονομική, την οικονομική και την κλιματική. Οι βουλευτές και το επιστημονικό προσωπικό της ΝΔ αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα. Από την άλλη διαφαίνεται μια αλλαγή στάσης σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, καθώς ο κόσμος επαναξιολογεί την αξία κάποιων αγαθών όπως η υγεία ή ακόμα και το ρόλο που παίζει το δημόσιο ακόμα και στον παραγωγικό τομέα. Άρα δεν γνωρίζουμε ακόμα εάν η κρίση θα οδηγήσει σε μια μόνιμη αλλαγή του οικονομικού υποδείγματος. Για παράδειγμα παρατηρούμε μια σημαντική αύξηση του δημοσίου χρέους. Οι αισιόδοξοι ισχυρίζονται ότι με μηδενικά επιτόκια οι επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές μπορούν να είναι συμβατές με σταθερότητα του δημοσίου χρέους ως προς το ΑΕΠ. Αντιθέτως οι απαισιόδοξοι υποστηρίζουν ότι τα επιτόκια θα αυξηθούν και αργά ή γρήγορα καθιστώντας απαραίτητη τη δημοσιονομική προσαρμογή. Ακόμα και αν διαφανεί ότι αυτή η προσαρμογή θα γίνει το 2022 θα επηρεάσει την ανάπτυξη το 2021 δυσμενέστατα. Κατά τη γνώμη μου η ανάκαμψη δεν μπορεί να έρθει χωρίς γενναίες επενδύσεις από το δημόσιο τομέα που θα λάβουν σοβαρά υπόψη την απειλή στην πραγματική οικονομία από τις κοινωνικές ανισότητες και την κλιματική αλλαγή. Υπάρχει άλλωστε και το προηγούμενο της αναιμικής ανάπτυξης μετά τελευταία χρηματοπιστωτική κρίση. Το επιχείρημα του κ. Μητσοτάκη ότι λόγω αποταμιεύσεων στην περίοδο της πανδημίας η ανάκαμψη θα έρθει από μόνη της μου φαίνεται τουλάχιστον αδύναμο – για τον απλούστατο λόγο ότι ενώ οι αποταμιευτές θα αισθάνονται πλουσιότεροι οι οφειλέτες θα αισθάνονται φτωχότεροι. Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας είναι μια πολύ θετική εξέλιξη. Στο επίπεδο της ΕΕ η μεγάλη μάχη θα δοθεί στο εάν η νίκη στην προηγούμενη μάχη των «φειδωλών τεσσάρων» θα είναι μόνιμη ή όχι. Όπως είπα στην αρχή δύσκολο το 2021 ειδικά εάν δεν υπάρξει μια σημαντική αλλαγή στο επίπεδο των ιδεών, των κοινωνικών συσχετισμών και των πολιτικών. Και αυτό χωρίς να πάρουμε υπόψη και εκείνα που δεν γνωρίζουμε ότι δεν γνωρίζουμε. Αλλά για αυτά ισχύει το απόφθεγμα του Wittgenstein «whereof one cannot speak, thereof one must be silent» (Για όσα δεν μπορεί να μιλάει κανείς, για αυτά πρέπει να σωπαίνει).