Macro

Ποιος, αλήθεια, τολμά σήμερα να δηλώσει μαρξιστής/κομμουνιστής; Ποιος αντέχει να επισύρει τη ρετσινιά του νοσταλγού του “υπαρκτού καπιταλισμού”, κι ας μην υπήρξε ποτέ θαυμαστής του, να αντιμετωπίσει εκείνους που ξαναγράφουν προς το συμφέρον τους την ιστορία, να υψώσει ανάστημα στην κυρίαρχη ιδεολογία που συντηρεί ένα σύστημα που βαδίζει μονόπαντα;  Τι κι αν “...ο αέρας της πατρίδας του (εργάτη) δεν είναι ούτε αγγλικός ούτε γαλλικός ούτε γερμανικός, αλλά είναι η ατμόσφαιρα του εργοστασίου”; Τι κι αν “ το έδαφος που του ανήκει δεν είναι ούτε αγγλικό ούτε γαλλικό ούτε γερμανικό, αλλά βρίσκεται μερικά μέτρα κάτω από τη γη;” (Χειρόγραφα, 1845 ) Η θεωρία που καταργεί τον εθνικισμό και κάθε λογής ρατσισμό κόβεται από τη λογοκρισία του επίσημου ακαδημαϊσμού και τα μέσα ενημέρωσης της κυριαρχίας. Αλλά έχουσι γνώσιν οι φύλακες. Οι όροι Μαρξ-μαρξισμός κατείχαν τις πρώτες θέσεις παγκοσμίως στις αναζητήσεις των χρηστών του διαδικτύου κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2008. Η επερχόμενη νέα οικονομική κρίση, ως μεταμοντέρνα πανώλη, θέτει, εκ νέου, επί τάπητος, παλαιά ζητήματα. Κάποτε, ίσως όχι στο πολύ μακρινό μέλλον, θα έρθει -πάλι- η ώρα που θα θα σπάσουν οι αλυσίδες και θα απαιτηθεί η ίση κατανομή του πλούτου και το τέλος της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.

Με το παρόν δοκίμιο, ο Λατούρ επιχειρεί να συνδέσει μεταξύ τους τρία φαινόμενα (έκρηξη ανισοτήτων, κλιματική κρίση, μεταναστευτικό) τα οποία θεωρεί πως έχουν κοινό πυρήνα και συνιστούν την ίδια ακριβώς απειλή. Το νήμα ξετυλίγεται με αφετηρία τις αρχές της δεκαετίας του ’90 και την πλήρη επικράτηση του καπιταλισμού μέσω της απορρύθμισης, η οποία επρόκειτο να δώσει αρνητική φόρτιση στον όρο «παγκοσμιοποίηση». Στον απόηχο αυτών των πολιτικών εξελίξεων έχουμε την ιλιγγιώδη έκρηξη των ανισοτήτων σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ την ίδια εποχή εκκινεί μία συστηματική προσπάθεια άρνησης της κλιματικής αλλαγής. Τα τρία ανωτέρω φαινόμενα είναι στην ουσία συμπτώματα της ίδιας ιστορικής συνθήκης, καθώς οι «ελίτ» φαίνεται να έχουν συμπεράνει προ πολλού πως ο χώρος δεν επαρκεί πλέον για τη φιλοξενία όλων μας. Όσο δεν αποδίδουμε κεντρική θέση στο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, τόσο οι πολιτικές εξελίξεις της τελευταίας 50ετίας θα παραμένουν ακατανόητες. Έχουμε εισέλθει σε ένα Νέο Κλιματικό Καθεστώς, μεταφορά ανάλογη της ανατροπής του ancient regime που δίνει με αρκετή ακρίβεια το μέγεθος των αλλαγών που πρέπει να λάβουν χώρα στη δημόσια ζωή. Εάν το κλίμα, με την ευρύτερη σημασία του όρου, εισάγεται στην πολιτική, χρειαζόμαστε νέους θεσμούς και ένα νέο δίκαιο. Ειδάλλως δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε την έκρηξη των ανισοτήτων, την έκταση της απορρύθμισης, την κριτική στην παγκοσμιοποίηση και –κυρίως– την απότομη επιστροφή στον προστατευτισμό του εθνικού κράτους, που χαρακτηρίζεται από την άνοδο του συντηρητικού αυταρχισμού και του ακροδεξιού λαϊκισμού. Ο τρόπος για να αντισταθούμε σε αυτή την έλλειψη κοινού προσανατολισμού, είναι η προσγείωση σε κάποιο χώρο σχεδιάζοντας κάτι σαν χάρτη των θέσεων στο νέο αυτό τοπίο, που επαναπροσδιορίζει όχι μόνο τα συναισθήματα της δημόσιας ζωής (affects) αλλά και τα ίδια τα διακυβεύματά της. Ο συγγραφέας προτείνει τη μετάβαση από μια ανάλυση με όρους συστημάτων παραγωγής σε μια ανάλυση με όρους συστημάτων αναπαραγωγής της ζωής.

Προτεραιότητα είναι βέβαια η υποστήριξη των εργαζομένων και της κοινωνίας στο σύνολό της. Όχι μόνο όμως με την αναγκαία εξασφάλιση αξιοπρεπών εισοδημάτων, αλλά και με την επιλογή νέων δραστηριοτήτων εκεί όπου έχει πληγεί η παραγωγή και η απασχόληση, την εξασφάλιση της πληρότητας και προνοητικότητας των δημοσίων υπηρεσιών σε μόνιμη βάση, τη φροντίδα των εργαζομένων σε δραστηριότητες που χρειάζονται αναδιάρθρωση για να αμβλυνθούν και να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Απέναντι σε αυτή την πολλαπλότητα προβλημάτων και στόχων, αναδεικνύονται oi αναγκαίες στρατηγικές επιλογές, που απαιτούνται για να ξεπεραστεί η οριστική αδυναμία ενός παρακμασμένου καθεστώτος να καλύψει τις ανάγκες των εργαζομένων και των πολιτών. Ο μονόδρομος της εξωστρέφειας για την ανάκαμψη της οικονομίας πρέπει να αμφισβητηθεί και να αποκτήσει σημαντικό ρόλο η εσωστρεφής ανάπτυξη, σε τοπικό ιδιαίτερα επίπεδο: μετά δύο αλλεπάλληλες καθιζήσεις της παραγωγής, χρειάζεται ισχυρή τόνωσή της σε σύντομο χρονικό διάστημα. Οι δημόσιες πολιτικές και επενδύσεις πρέπει να αποκτήσουν πρωταρχικό ρόλο για την αναπτυξιακή διαδικασία, και να υπάρξουν πρωτοβουλίες για την απόκτηση του δημόσιου ελέγχου του χρήματος. Οι θεσμοί επεξεργασίας και υιοθέτησης αναπτυξιακών σχεδίων σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, με την εκπροσώπηση των ενδιαφερόμενων κοινωνιών, πρέπει να εγκαθιδρυθούν και να αναδειχθούν σε καθοριστική οδό ενίσχυσης της δημοκρατίας. Η στενότερη σύνδεση της Αριστεράς με τις λαϊκές τάξεις, με την κοινωνία, θα περάσει μέσα από την εξασφάλιση της δυνατότητάς της να επεξεργάζεται προτάσεις που αντιστοιχούν στις παραπάνω στρατηγικές επιλογές, και να τις συζητάει με τους εκπρόσωπους και τη βάση αυτών των τάξεων. Απαιτεί όμως τη δημιουργία των κατάλληλων οργανωτικών δομών σε κομματικό επίπεδο που θα συγκεντρώσουν πολιτικά στελέχη και επιστημονικό δυναμικό, ικανά να εργαστούν για το συμφέρον των πολλών, αναλαμβάνοντας το αναγκαίο έργο της ανανέωσης των μορφών οργάνωσης της Ριζοσπαστικής Αριστεράς. Αλλά σε αυτή την προσπάθεια να αποκτήσει η κοινωνία τον έλεγχο της οικονομίας, μπορεί να εμπλακεί και η σοσιαλ-δημοκρατική Αριστερά, αναγνωρίζοντας και αυτή την καθοριστική σημασία που έχει η συζήτηση για την πραγματοποίηση μιας μεγάλης μεταρρυθμιστικής προσπάθειας.

Από την οπτική γωνία που βλέπει τα πράγματα ο πρωθυπουργός, μπορεί να διακρίνει την ανάγκη μέτρων για την αντιμετώπιση των άμεσων συνεπειών της πανδημίας τώρα, σ’ αυτή τη φάση. Δεν μπορεί, όμως, να δεχτεί την ανάγκη για μέτρα ενίσχυσης της ζήτησης και της προσφοράς μεσο-μακροπρόθεσμου χαρακτήρα, που θέτουν υπό αμφισβήτηση το νεοφιλελεύθερο αφήγημα, σύμφωνα με το οποίο απάντηση στην ύφεση είναι η ικανοποίηση των οικονομικών απαιτήσεων των δυνητικών επενδυτών, συνεπώς η μετάθεση των βαρών στους μισθωτούς και τους μικρομεσαίους, αλλά και η διαμόρφωση ανεξέλεγκτου επιχειρηματικού εδάφους σε βάρος του περιβάλλοντος. Πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς την πρεμούρα να φέρει στη Βουλή το αντιπεριβαλλοντικό νομοσχέδιο εν μέσω κορονοϊού και να το προφυλάξει από οποιαδήποτε αντίδραση θα μπορούσε να εκδηλωθεί χωρίς καραντίνα; Αλλά και τα άλλα 26(!) νομοσχέδια μέχρι τον Ιούλιο, που ετοιμάζει να καταθέσει με ρυθμό ταχύτερο και από την παραγωγή ΠΝΠ. Με τον κόσμο πίσω από τις μάσκες …

Είναι μια άλλη κολοσσιαία αποτυχία της νεοφιλελεύθερης εκδοχής του καπιταλισμού. Μαζική αποτυχία. Εάν δεν μάθουμε αυτό το μάθημα, θα επαναληφθεί χειρότερα την επόμενη φορά. Είναι πολύ προφανές τι συνέβη. Μετά την επιδημία SARS το 2003, οι επιστήμονες γνώριζαν πολύ καλά ότι υπήρχαν και άλλες πανδημίες που θα προέρχονταν, πιθανώς από την οικογένεια των κοροναϊών. Θα ήταν δυνατόν να έχουμε προετοιμαστεί σε αυτό το σημείο. Σχεδόν με τον τρόπο που γίνεται με τη γρίπη. Έρχεται ένα νέο εμβόλιο γρίπης κάθε χρόνο, επειδή υπάρχουν μικρές παραλλαγές, αλλά είναι έτοιμοι για αυτό και παράγεται γρήγορα. Υπάρχουν δύο δυνατότητες για να γίνει αυτό. [Από τη μία είναι οι] Εταιρείες φαρμάκων: έχουν τους πόρους, είναι εξαιρετικά πλούσιες λόγω των δώρων που τους προσφέρουμε. Δεν θα το κάνουν. Παρατηρούν τα σήματα της αγοράς. Τα σήματα της αγοράς λένε ότι "δεν υπάρχει κέρδος για να προετοιμαστείτε για την καταστροφή που έρχεται παρακάτω". [Από την άλλη είναι το κράτος, οπότε] έρχεται το νεοφιλελεύθερο σφυρί: ότι οι κυβερνήσεις δεν επιτρέπεται να κάνουν τίποτα, ότι οι κυβερνήσεις είναι το πρόβλημα και όχι η λύση. [Δεν γνωρίζουμε αν η πανδημία θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σχετίζονται με τη φύση] Δεν υπάρχει τρόπος πρόβλεψης. Εξαρτάται από το πώς θα αντιδράσει ο παγκόσμιος πληθυσμός σε αυτό που συμβαίνει. Θα μπορούσε να οδηγήσει σε εξαιρετικά αυταρχικά, κατασταλτικά κράτη που επεκτείνουν τη νεοφιλελεύθερη πανούκλα ακόμη περισσότερο από ό, τι συνέβη. Στην πραγματικότητα, το επεξεργάζονται τώρα. Θυμηθείτε, η καπιταλιστική τάξη δεν σταματά ποτέ, πάντα διεκδικούν. Ακριβώς στη μέση αυτού, ζητούν περισσότερη χρηματοδότηση για τα ορυκτά καύσιμα. Διαγράφοντας κανονισμούς που προσφέρουν κάποια προστασία. Η Γερμανία τα πάει πολύ καλά στην αντιμετώπιση της κρίσης. Είχε πολύ σημαντικές νοσοκομειακές δυνατότητες, περίσσεια διαγνωστικής ικανότητας παρόλο που με κάτι τέτοιο δεν τηρούν αυστηρά τους νεοφιλελεύθερους κανόνες. Η Ιταλία έχει μια αρκετά σοβαρή επιδημία. Λαμβάνουν βοήθεια από τη Γερμανία; Λοιπόν, παίρνουν βοήθεια, ευτυχώς, από τη «υπερδύναμη» πέρα από τον Ατλαντικό: την Kούβα. Η Κούβα στέλνει γιατρούς, υλικά στέλνει η Κίνα, οπότε τουλάχιστον λαμβάνουν βοήθεια. Όχι από τις πλούσιες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό είναι κάτι που αξίζει να σκεφτείς περισσότερο. Στην πραγματικότητα, η μόνη χώρα που δείχνει πραγματικό διεθνισμό - και αυτό δεν είναι για πρώτη φορά - είναι η Κούβα. Αυτό πρέπει να μας κάνει να σκεφτούμε. Η Κούβα δέχεται επίθεση από τις ΗΠΑ εδώ και 60 χρόνια, οικονομικός στραγγαλισμός, μεγάλης κλίμακας τρομοκρατία, και από κάποιο θαύμα, επέζησαν και συνέχισαν να δείχνουν στον κόσμο τι είναι ο διεθνισμός.

Ο κ. Σταϊκούρας, αφού απέστειλε κείμενο με τα επιτεύγματα του ΣΥΡΙΖΑ βασανίζει ξανά τα δεδομένα προσπαθώντας να τα κάνει να ομολογήσουν ότι τελικά ο ΣΥΡΙΖΑ δεν τα έκανε τόσο καλά. Μας λέει μάλιστα ότι «Μεταξύ 2015 και 2018, η Ελλάδα ήταν η χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που παρουσίασε τη μικρότερη αύξηση του κατά κεφαλήν πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος». Ξεχνάει μάλλον ότι μεταξύ 2010-2014 η φράση «αύξηση εισοδήματος» ήταν άγνωστη στην Ελλάδα. Με προβληματίζει πολύ η φράση «τα κέρδη που απέφερε η πολιτική αυτή στον τομέα των ανισοτήτων είναι πολύ μικρά σε σχέση με το κόστος που προκάλεσε τόσο στη βραχυχρόνια όσο και την μακροχρόνια οικονομική ανάπτυξη.» Δείχνει ότι για τον κ. Σταϊκούρα η ανάπτυξη έχει ως προϋπόθεση την αύξηση των ανισοτήτων. Ή τουλάχιστον ότι είναι θιασώτης της αντίληψης ότι πρέπει πρώτα να μεγαλώσει η πίτα, και μετά βλέπουμε τι θα γίνει με την κοινωνική δικαιοσύνη. Μόνο που για ένα περίεργο λόγο, για τους θιασώτες αυτής της προσέγγισης τα ζητήματα της κοινωνικής δικαιοσύνης ποτέ δεν είναι επίκαιρα ανεξάρτητα από το μέγεθος της πίτας.

Οι Έλληνες είναι γενναίοι, παίρνουν το ρίσκο και βγαίνουν νικητές. Πάνω απ’ όλα η εθνική υπερηφάνεια. Με αυτό το σκεπτικό πάρθηκε και η απόφαση να επαναλειτουργήσουν τα σχολεία  μόνο για 10 μέρες (!). Με ευθύνη του πολυχρονεμένου πρωθυπουργού και της υπουργού Κατηχητικού, Νίκης (το λέει και τ’ όνομά της) Κεραμέως, αποφασίσαμε να ρισκάρουμε όσα πετύχαμε ως κοινωνία τους τελευταίους δύο μήνες, μένοντας σπίτι και επιδιδόμενοι στο επικίνδυνο σπορ να παρακολουθούμε ειδήσεις στα κανάλια.

Είναι κάπως τσιμπημένες οι μάσκες, αλλά μην ανησυχείτε. Θα τα λύσουν όλα η αυτορρυθμιζόμενη αγορά και ο ελεύθερος ανταγωνισμός. Κι εσείς μην βοηθήσετε έναν άνθρωπο να δουλέψει με 5.000% κέρδος σε μια ώρα ανάγκης, αμέσως να πέσετε να του βγάλετε τα μάτια. Το ίδιο κάνατε και με τους λαδέμπορες στην Κατοχή και τρομάξαμε μετά να τους αποκαταστήσουμε. Και δεν εκτιμήσατε και τον υπουργό Ανάπτυξης που είχαμε τότε, άνθρωπο ρεαλιστή, να τα λέει έξω από τα δόντια, και ταυτόχρονα φλογερό πατριώτη με μεγάλο θαυμασμό στην Αρχαία Ελλάδα. Βασικά δεν ξέρουμε καν ποιος ήταν, αλλά σίγουρα αυτά τα χαρακτηριστικά θα είχε. Ορθώς βέβαια επισημαίνουν κάποιοι ότι και σώβρακα είμαστε υποχρεωμένοι να φοράμε στον δρόμο, αλλά δεν απαιτούμε να μας τα χορηγεί το κράτος. Σωστό. Αλλά τα σώβρακα δεν μας υποχρεώνουν να τα αγοράζουμε από έναν φίλο του Μητσοτάκη προς 100 ευρώ το ένα.

Η συζήτηση στη Βουλή, την προηγούμενη Πέμπτη για την οικονομία, τελικά, ήταν εισαγωγή στη συνειδητοποίηση ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια, ξανά, εξαιρετικά δύσκολη περίοδο, η οποία έχει ήδη αρχίσει. Δεν χρειάστηκε να υπερβάλει κανένας, ούτε να κινδυνολογήσει. Προέκυπτε, εμμέσως πλην σαφώς, από τις παρεμβάσεις του πρωθυπουργού που για δεύτερη φορά, μετά το τελευταίο διάγγελμα, υπήρξε συγκρατημένος σε προβλέψεις και τόνους, αμήχανος και ασαφής όταν κλήθηκε να περιγράψει τα επόμενα βήματα που σχεδιάζει η κυβέρνηση για την οικονομία. Μια δημοσκόπηση, το ίδιο βράδυ, στο MEGA της Metron Analysis αποκάλυπτε, συγχρόνως, ότι στην αξιολόγηση των πολιτών η οικονομία αποκτά ξανά δεσπόζουσα θέση, ενώ η θετική γνώμη για την κυβέρνηση άρχισε να κάμπτεται. Αυτό αναμένεται να είναι το πεδίο όπου θα δοκιμαστεί η κυβέρνηση την επόμενη μακρά περίοδο. Σ΄ αυτό θα γίνεται η πολιτική και η κοινωνική αντιπαράθεση καθώς η κοινωνική κρίση, μετά τα δέκα χρόνια μνημονιακών πολιτικών, θα είναι οξύτατη. Η υγειονομική πτυχή της κρίσης δεν θα χαθεί, κάθε άλλο. Αλλά οι δυσκολίες της μετάβασης στη δεύτερη φάση, που θα εμποδίζουν, με τις αβεβαιότητες και τα ενδεχόμενα πισωγυρίσματα – γι’ αυτό ανέκυψαν και διαφωνίες, ιδίως για το άνοιγμα των σχολείων ή το κόστος και τη χρήση της μάσκας – θα συνιστούν ευνοϊκό περιβάλλον μέσα στο οποίο θα δοκιμάζεται η οικονομική πολιτική.

Στην ιδιότυπη κατάσταση πολιορκίας στην οποία βρέθηκε η κοινωνία τα καθεστωτικά ΜΜΕ μπουκώθηκαν περισσότερα χρήματα απ’ όσα διατέθηκαν για το ίδιο το ΕΣΥ για να εξυμνούν την κυβέρνηση και να κάνουν τα στραβά μάτια στις διάφορες αρπαχτές που διαπιστώνονται καθημερινά και που οι περισσότερες είναι απροκάλυπτες. Τα ΜΜΕ ανέλαβαν επίσης να εξαφανίσουν την αντιπολίτευση από τις ειδήσεις. Δύσκολα θα βρεθεί άλλη ευρωπαϊκή χώρα της οποίας τα ΜΜΕ δεν θα είχαν κρίνει χρήσιμο να παρουσιάσουν την οικονομική πρόταση της αξιωματικής αντιπολίτευσης μπροστά σε αυτό που η ίδια κυβέρνηση προβλέπει ως βαριά ύφεση. Η κυβέρνηση και τα κανάλια της παρεξήγησαν ως ένδειξη αδυναμίας και όχι ως πολιτική υπευθυνότητα τη θετική στάση του ΣΥΡΙΖΑ στην αντιμετώπιση της πρωτόγνωρης υγειονομικής συνθήκης. Είναι σαφές ότι πλησιάζουμε στο τέλος της ανοχής. Αν η υγειονομική συνθήκη λήγει, η ταξική παραμένει, όπως δείχνουν οι επιλογές της κυβέρνησης, επιλογές καταστροφικές για τις εργαζόμενες τάξεις, την εργατική και τη μεσαία τάξη, αυτούς δηλαδή που αποκοιμίζουν και παραπλανούν τα κανάλια.