Macro

Η ιδέα των κυβερνητικών πάρκων είναι τόσο παλιά όσο και οι πόλεις μας. Την λάτρεψαν οι μοντερνιστές, οι βασιλείς αλλά και οι δικτάτορες. Ποιος υπουργός δεν ονειρεύεται ένα λαμπρό υπουργείο, ποιος πρωθυπουργός δεν ονειρεύεται ακόμη ένα λαμπρότερο πρωθυπουργικό μέγαρο; Στην Αθήνα τον καιρό που η επιστημονική κοινότητα και η πολιτική ηγεσία συνειδητοποιούσαν ότι η πρωτεύουσα εξελισσόταν σε τερατώδη μεγαλούπολη προτάθηκε η φυγή των υπουργείων από το κέντρο και η μεταφορά τους στο Τατόι. Δεν το πρότεινε κανένας τυχαίος αλλά ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης, το μεγαλύτερο ελληνικό όνομα της διεθνούς πολεοδομίας. Και την ίδια εποχή έπεσε κι’ άλλη ιδέα: η μεταφορά ολόκληρης της πρωτεύουσας στον θεσσαλικό κάμπο. Δεν είχαν τρελαθεί ακριβώς, αλλά σκέπτονταν πως αντί να ασφυκτιά μία πόλη με όλες τις λειτουργίες, τα αυτοκίνητα, τη ρύπανση, τη βιομηχανία τότε μέσα στο περίκλειστο Λεκανοπέδιο ας τη μετακινήσουμε στη μέση της χώρας. Δεν τους ήρθε από το πουθενά το όραμα. Όλος ο τότε «Tρίτος Kόσμος» έχτιζε επεκτάσεις των πρωτευουσών του. Βόρεια Αφρική, Αραβία, Πακιστάν. Η Βραζιλία τόλμησε το άλμα-κατασκεύασε την κυβερνούπολη της στο πουθενά, μέσα στη ζούγκλα εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τις μεγάλες πόλεις της. Είναι η Μπραζίλια του Όσκαρ Νιμέγιερ, ενός σπουδαίου κομμουνιστή αρχιτέκτονα. Βέβαια δεν κέρδισαν τίποτα από αυτό οι γιγαντιαίες μητροπόλεις Σάν Πάολο ούτε το Ρίο ντε Τζανέϊρο αλλά η Βραζιλία δοκίμασε ένα παράτολμο πείραμα που έδειξε τα όρια του. Και η Μπραζίλια είναι μία πόλη των εργασίμων ωρών της εβδομάδας και μόνο. Θυμάμαι πρόχειρα άλλες τρεις κραυγαλέες περιπτώσεις, όχι και τόσο καλές ως παραδείγματα. Τον δικτάτορα Φράνκο που έβγαλε αμέσως μετά τη νίκη του στον Ισπανικό Εμφύλιο τα υπουργεία έξω από την τότε Μαδρίτη σε μία νέα συνοικία με το όνομα Νουέβος Μινιστέριος. Τον Νικολάε Τσαουσέσκου που ισοπέδωσε βίαια το μισό παλιό Βουκουρέστι για να χτίσει ένα νέο κυβερνητικό σύμπλεγμα ισάξιο των Βερσαλλιών. Τέλος τη σύγχρονη αιγυπτιακή κυβέρνηση που μεταφέρει ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό έξω από το Κάιρο σε μία νέα γιγαντιαία πόλη με υπουργεία μαζί με κατοικίες για τα στελέχη και τους υπαλλήλους. Από ιδέες λοιπόν άλλο τίποτα. Άλλοι για να εξορθολογίσουν σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής τους, άλλοι γιατί έτρεμαν τις εξεγέρσεις και την τύχη τους, άλλοι πιο πρόσφατα γιατί ποντάρουν στο μεγάλο παιχνίδι της αγοράς γης το ρίσκαραν. Αλλού έγινε, αλλού διαλύθηκαν προϋπολογισμοί και αλλού είχαν την κατάληξη του Ρουμάνου δικτάτορα. Εδώ τι ακριβώς κάνουμε με το περίφημο κυβερνητικό πάρκο της ΠΥΡΚΑΛ; Δεν πάει κάπου όπου υπάρχει άνετος χώρος, στο Ελληνικό για παράδειγμα. Είχε προταθεί κατ’ επανάληψη αντί να κτιστούν εκεί άχρηστα mall να πάνε κυβερνητικά κτίρια. Όχι στη θάλασσα προφανώς αλλά στη λεωφόρο Βουλιαγμένης δίπλα στους σταθμούς Μετρό. Ελεύθερα προς οικοδόμηση βρίσκονται σήμερα χιλιάδες στρέμματα με μόνη προοπτική ίσως ένα καζίνο. Δεν πάει κάπου μακριά, σε απόσταση 30-40 λεπτών από το κέντρο, στο στρατόπεδο Μπογιατίου για παράδειγμα δίπλα στον Προαστιακό και στον ΠΑΘΕ, όπως σήμερα θα μπορούσε να προτείνει ο Δοξιάδης, αντί για το δασωμένο Τατόι. Πεντακόσια στρέμματα μη δασικά και κατάλληλα για τα mega-project που φαντασιώνεται η κυβέρνηση.

Η Αποστασία του 1965 και η ανατροπή της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου είχαν δημιουργήσει βαθύ ρήγμα ανάμεσα στη δημοκρατική πλειοψηφία του ελληνικού λαού και το Παλάτι. Νικητής των εκλογών, όποτε και να γίνονταν, θα ήταν πανηγυρικά η Ένωση Κέντρου. Ακόμα και με απλή αναλογική. Τις εκλογές αυτές δεν τις ήθελαν ούτε η ΕΡΕ ούτε το Παλάτι ούτε οι Αμερικανοί. Ο νέος αρχηγός της ΕΡΕ Παναγιώτης Κανελόπουλος ήταν ο μόνος που πίστευε ότι μπορεί να τις κερδίσει. Οι υπόλοιποι ζητούσαν είτε να επιστρέψει ο Καραμανλής είτε να αναβιώσει η βία και η νοθεία του 1961 είτε να αναβληθούν οι εκλογές με παρέμβαση του Παλατιού. Δηλαδή με πραξικόπημα. Ο βασιλιάς φοβόταν ότι μια νίκη της Ένωσης Κέντρου θα ήταν αποδοκιμασία του Θρόνου, καθώς και ότι αυτή τη φορά θα έχανε και τον έλεγχο του Στρατού και τις τοποθετήσεις των ανώτατων αξιωματικών. Τέλος, οι Αμερικανοί ήταν ανήσυχοι γιατί ο διαλλακτικός Γεώργιος Παπανδρέου ήταν 80 ετών και ο φυσικός του διάδοχος στην ηγεσία του Κέντρου θα ήταν ο αδιάλλακτος Ανδρέας Παπανδρέου. Όλοι φοβόντουσαν τεράστια κοινωνική αναταραχή σε περίπτωση που το Παλάτι με τον Στρατό ματαίωναν τις εκλογές. Μέσα σε αυτό το κλίμα, η ιδέα να κινηθεί ο Στρατός κατ’ εντολήν του βασιλιά και να παγώσει τις πολιτικές εξελίξεις ωρίμαζε ταχύτατα. Αυτός ήταν ο λόγος που ο Σπαντιδάκης επιστράτευσε την έμπιστη ομάδα του Παπαδόπουλου και την τοποθέτησε σε καίριες θέσεις. Οι στρατηγοί του Σπαντιδάκη ήταν απόλυτα πιστοί στον Κωνσταντίνο, αλλά για να κινηθούν έμπιστες μονάδες χρειάζονταν συνταγματάρχες. Στις 3 Απριλίου 1967 ο βασιλιάς όρισε πρωθυπουργό τον Κανελλόπουλο και λίγες μέρες αργότερα διέλυσε τη Βουλή και προκήρυξε εκλογές για τις 28 Μαΐου. Την ίδια ώρα, ο στρατός του Σπαντιδάκη σε συνεννόηση με το Παλάτι προετοίμαζε το «σχέδιο Προμηθεύς». Ήταν ένα ΝΑΤΟϊκό σχέδιο, φτιαγμένο για να αντιμετωπίσει υποτιθέμενη κομμουνιστική εξέγερση και το οποίο προέβλεπε την κατάληψη από τον Στρατό δημοσίων κτηρίων στρατηγικής σημασίας, καθώς και τη σύλληψη χιλιάδων αριστερών. Για να το καταστήσουν ρεαλιστικό, άρχισαν να επινοούν σενάρια κομμουνιστικής εξέγερσης. Ο Μακαρέζος και ο Γκαντώνας, στελέχη της ΚΥΠ, βομβάρδιζαν τη στρατιωτική ηγεσία, τον Κανελλόπουλο και τον υπουργό Άμυνας Παπαληγούρα με αναφορές γεμάτες τερατολογίες για επικείμενο πραξικόπημα του ΚΚΕ, κιβώτια με όπλα που ξεφορτώνονταν στις ελληνικές ακτές, στρατό που ανέμενε σε σοβιετικά καράβια του εμπορικού ναυτικού. Στις 20 Απριλίου ο Σπαντιδάκης μάζεψε τους στρατηγούς σε άτυπη σύσκεψη και αποφάσισαν να επισκεφθούν τον βασιλιά Κωνσταντίνο και να του ζητήσουν να κινητοποιήσει τον Στρατό για να ματαιώσει τις εκλογές. Εκτιμώντας ότι ο βασιλιάς, τελικά, θα δίσταζε, οι συνταγματάρχες αποφάσισαν να αυτονομηθούν και να κινηθούν μόνοι τους.

Μπορεί να κατανοήσει κανείς πώς η προβληματική περί των οργανικών διανοουμένων γοήτευσε στελέχη και μέλη των κομμουνιστικών κομμάτων, τουλάχιστον αυτούς που είχαν εμπλοκή σε θέματα διοίκησης στην παραγωγή ή στους δήμους και τις περιφέρειες, ή ήταν τεχνίτες σε εργοστασιακούς χώρους και είχαν τη γνώση και την εμπειρία που τους προετοίμαζαν σε μεγάλο βαθμό για ένα τέτοιο ρόλο. Ειδικά το ιταλικό ΚΚ (που ήταν σαφώς πιο μπροστά) δεν μπόρεσε ή δεν πρόλαβε κατά την περίοδο που οδηγούσε στη νεοφιλελεύθερη αντεπανάσταση, να εντάξει αυτό το κεφάλαιο γνώσεων και ικανοτήτων σε ένα ευρύτερο σχέδιο ξεπεράσματος του καπιταλισμού, και αξιοποίησης ή προετοιμασίας του ανθρώπινου δυναμικού που θα ήταν ικανό να υπηρετήσει αυτό το σχέδιο. Η επίθεση του νεοφιλελευθερισμού βασίστηκε σε καθοριστικό βαθμό στο διαχωρισμό της τύχης των μισθωτών της διοίκησης και οργάνωσης (του μάνατζμεντ) από τις άλλες κατηγορίες των μισθωτών. Η κατηγορία των προνομιούχων μισθωτών αντιμετωπίστηκε από το κεφάλαιο ως μια δεξαμενή συμμάχων απέναντι στη μεγάλη μάζα του κόσμου της εργασίας. Και αυτή η ανατροπή παρέσυρε και τους εν δυνάμει οργανικούς διανοούμενους μια αντικαπιταλιστικής προοπτικής και οδήγησε στη σταδιακή πλήρη απόσπαση του κόσμου του ΚΚ από τις ιστορικές ταξικές του ρίζες. Ο ευρωκομμουνισμός δεν είχε προετοιμαστεί για να αντιμετωπίσει μια τέτοια εξέλιξη, για λόγους που δεν έχουν αναδειχθεί με πειστικό τρόπο. Ένας από τους λόγους είναι, πάντως, ότι δεν μπόρεσε να αξιοποιήσει την τόσο ουσιαστική διορατικότητα του Γκράμσι σχετικά με τις προϋποθέσεις της μετάβασης σε μια μετακαπιταλιστική δημοκρατική κοινωνία, χάρη στην οργανική εμπλοκή των καθημερινών ανθρώπων που συγκροτούν, διοικούν και αναπαράγουν μια τέτοια κοινωνία.

Η κατάργηση του οκταώρου, η υποχρέωση για υπερ-εργασία, έως 10 ώρες την ημέρα χωρίς επιπλέον αμοιβή, το «διευθυντικό δικαίωμα» αποτελούν διαχρονικές απαιτήσεις του ΣΕΒ και του κεφαλαίου, που έχουν στηρίξει την οικονομική τους δραστηριότητα στην εποχικότητα, την ένταση της εργασίας, την απουσία καινοτομίας και προστιθέμενης αξίας. Η εμμονή της Ν.Δ. στην κατάθεση ενός τέτοιου νομοσχεδίου συνιστά ταύτιση με τα παραπάνω συμφέροντα και έναν σχεδιασμό που αποσκοπεί στο να «χρηματοδοτηθεί» από τους εργαζομένους το κόστος της ανάκαμψης από την οικονομική κρίση που συνοδεύει την πανδημία. Τα συνδικάτα ως συλλογικές μορφές οργάνωσης της μισθωτής εργασίας παραμένουν το μοναδικό αποκούμπι των εργαζομένων. Σήμερα περισσότερο από ποτέ υπάρχει ανάγκη υπέρβασης της παραταξιακής διαμάχης μπροστά στη μεγάλη μάχη για την υπεράσπιση κατακτήσεων ενός αιώνα εργατικών αγώνων, αλλά και της ίδιας της δημοκρατίας στη χώρα. Είναι αναγκαία όσο ποτέ η μετωπική συμπόρευση όλων των δυνάμεων που έχουν αποφασίσει να ρηγματώσουν τη σχέση τους με το παρελθόν του καθεστωτικού και εργοδοτικού συνδικαλισμού, να ανοικοδομήσουν τις σχέσεις τους με τους εργαζόμενους και να αντιτάξουν μια αποτελεσματική άμυνα στους κυβερνητικούς σχεδιασμούς. Η ακραία εμπειρία της πανδημίας, πέρα από την ανασφάλεια, τον φόβο της ασθένειας και του θανάτου, δίνει την ευκαιρία του αναστοχασμού, της κριτικής σε ένα μοντέλο οικονομίας και πολιτικής που οδήγησε αφενός στο ξέσπασμα της πανδημίας, αφετέρου στη βαθιά υγειονομική και οικονομική κρίση. Ας λειτουργήσει η ακραία συνθήκη της πανδημίας απελευθερωτικά από τους καταναγκασμούς του νεοφιλελευθερισμού, με την ανάπτυξη της αλληλεγγύης, της συλλογικότητας, της προστασίας του περιβάλλοντος, του κοινωνικού κράτους. Σε όλα αυτά, τα συνδικάτα μπορούν να παίξουν ενεργό ρόλο.

Το 1995, ο γιατρός Γιόνας Σαλκ, ο δημιουργός του πρώτου εμβολίου ενάντια στην πολιομυελίτιδα, παρουσιάζεται ως ήρωας σε μια τηλεοπτική εκπομπή. Ο δημοσιογράφος τον ρωτάει σε ποιον ανήκει το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. «Μα… στο λαό. Δεν υπάρχει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Θα μπορούσατε να αποκτήσετε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για τον ήλιο;» Στα τέλη της ζωής του, ο γιατρός Σαλκ αφιέρωσε το σημαντικότερο μέρος του ερευνητικού έργου του στην αναζήτηση ενός εμβολίου για το AIDS. Θα καταφέρουν, άραγε, οι διάδοχοί του να κάνουν να λάμψει μια ηλιαχτίδα ενάντια στην επιμονή όσων αντιτίθενται στις θεραπευτικές αγωγές;

Γκέιτς, Μπέζος, Μπάλμερ και άλλοι Αμερικανοί δισεκατομμυριούχοι, που ρητορικά τάσσονται υπέρ της υψηλότερης φορολόγησης του πλούτου, κάνουν... την πάπια στην πρόταση για φορολόγηση του μεγάλου πλούτου στην Ουάσινγκτον όπου φορολογούνται, που θα απέφερε στην Πολιτεία πρόσθετα ετήσια έσοδα 2,3 δισ. δολάρια. Αρκετοί δισεκατομμυριούχοι όπως ο Μπιλ Γκέιτς διαμηνύουν δημόσια εδώ και καιρό ότι είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν υψηλότερους φόρους προκειμένου να πληρωθεί ο λογαριασμός της πανδημίας αλλά και να μετριαστεί η τεράστια οικονομική ανισότητα. Ωστόσο, όταν μια νομοθετική διαδικασία για την υψηλότερη φορολόγησή τους ξεκίνησε στην Πολιτεία τους, αυτοί βουβάθηκαν μπαίνοντας σε περίοδο βαθιάς σιωπής.

Ο Γιάννης Μπανιάς μάς έλεγε πάντα ότι μετά το θάνατό του δεν θα πήγαινε στον παράδεισο, όπως κάθε καλός χριστιανός, αλλά στον αστερισμό της Ανδρομέδας. Ασφαλώς και κανείς δεν μπορεί να πει πού βρήκε καταφύγιο για την αιωνιότητα ο Γιάννης. Γνωρίζουμε όμως όλοι ότι όσο ζούσε ανήκε, όπως κάθε καλός κομμουνιστής, στον αστερισμό του «Κ». Στον αστερισμό του κομμουνισμού. Η ηγεσία του ΚΚΕ, όπως και πολλοί άλλοι, τον θεωρούσαν για χρόνια ως έναν αναθεωρητή του μαρξισμού, ως τον γραμματέα της «δεξιάς αναθεωρητικής ομάδας». Πολλοί βέβαια από αυτούς, όπως τα «τρομερά παιδιά» των απολογητών του Μπρέζνιεφ –από τη Μαρία Δαμανάκη μέχρι τον Μίμη Ανδρουλάκη και από τον Παύλο Τσίμα μέχρι τον Τ. Θεοδωρικάκο– ανακάλυψαν στη συνέχεια την κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας και προσχώρησαν στις πολιτικές εκφράσεις τού πιο ακραίου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Ο Γιάννης αντίθετα έμεινε σταθερός στην υπόθεση της αριστεράς και της κομμουνιστικής προοπτικής, μέχρι που άφησε την τελευταία του πνοή. Έχει όμως ενδιαφέρον να δούμε πώς έβλεπαν τον Γιάννη οι ίδιοι οι αντίπαλοί του, οι μηχανισμοί του κράτους –ασφάλεια, στρατός, δικαιοσύνη– ιδιαίτερα την περίοδο της χούντας. (...)

Οπως δεν υπάρχει «αγνή ιδεολογία», δηλαδή ιδεολογία που δεν σχετίζεται με κάποια συμφέροντα έστω κατά περίπλοκο τρόπο, δεν υπάρχει και «αγνό συμφέρον». Κάθε συμφέρον, στον βαθμό που υπερβαίνει τον σκοπό της ικανοποίησης κάποιων στοιχειωδών βιολογικών αναγκών, προσδιορίζεται και από ιδεολογικούς παράγοντες. Το γεγονός ότι το ίδιο το άτομο ενδέχεται να το αντιλαμβάνεται ως προσωπικό συμφέρον και όχι ως συνέπεια κάποιας ιδεολογικής επιρροής που έχει υποστεί συνίσταται στο ότι σε μεγάλο βαθμό η ιδεολογία επενεργεί ασυνείδητα επί των ατόμων. Συγκροτεί τις επιλογές τους και καθοδηγεί τις πράξεις τους, συχνά χωρίς τα ίδια να το συνειδητοποιούν. Τούτο ισχύει και για τις προσωπικές αποφάσεις της πολιτικής ένταξης. Κατά έναν ειρωνικά αναπάντεχο τρόπο, η (νυν) κυβερνητική εκπρόσωπος, κατά τη στιγμή ακριβώς που έλαβε την εντελώς κυνική απόφαση να γράψει το αριστερό και αντι-νεοδημοκρατικό της πρόσφατο παρελθόν στα παλαιότερα των υποδημάτων της, προκειμένου να ενταχθεί στο κόμμα που κατά την κρίση της θα της εξασφάλιζε επιτυχημένη πολιτική σταδιοδρομία, ακολουθούσε κατά συνεπέστατο τρόπο, χωρίς η ίδια να το συνειδητοποιεί, τα βαθύτερα ιδεολογικά κελεύσματα του κόμματος στο οποίο προσχωρούσε.

Η κυβέρνηση, ωστόσο, ακολουθεί τον σχεδιασμό της, τη νεοφιλελεύθερη ανασυγκρότηση της κοινωνίας και της οικονομίας. Ο τομέας της εργασίας, όσο και αν δίσταζε έως τώρα, πήρε σειρά. Τόσο ο κ. Χατζηδάκης με συνέντευξή του όσο και ο ίδιος ο πρωθυπουργός μιλώντας στην κοινοβουλευτική του ομάδα γνωστοποίησαν αρκετά σημεία του, θέλοντας να, εξοικειώσουν την κοινωνία, πριν το φέρουν στη Βουλή. Όσο και αν επιχειρείται με διάφορα θετικά μέτρα, δευτερεύοντα, να αμπαλάρει τα σκληρά μέρη του νομοσχεδίου, αυτά που θα περιορίζουν τα εργασιακά δικαιώματα των εργαζομένων, εν μέσω κρίσης σε μια απορυθμισμένη αγορά εργασίας, και τα συνδικαλιστικά ανατρέποντας τον γνωστό συνδικαλιστικό νόμο 1264/82, ματαιοπονεί. Η κυβέρνηση κάνει το λάθος να θεωρεί ότι στο θέμα αυτό θα βρει συμμάχους ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, όσο και αν χρησιμοποιεί μοντέρνα γλώσσα. Ο Κ. Μητσοτάκης υποστηρίζει ότι η κυβέρνηση «ανοίγει τα αυτιά της στην αλήθεια και συνομιλεί με τον υπαρκτό κόσμο της εργασίας και όχι με ένα φάντασμα που έρχεται από το παρελθόν». Η μάχη, λοιπόν, και η σύγκρουση θα είναι ιδεολογική. Και έτσι πρέπει να δοθεί. Θα είναι όμως και μια ευκαιρία να ξανατεθεί στην πράξη το πολιτικό ζήτημα της συνεργασίας της αριστερής και δημοκρατικής αντιπολίτευσης: ΚΙΝΑΛ - ΚΚΕ - ΜέΡΑ25 - ΣΥΡΙΖΑ. Και αυτή τη φορά η συνεργασία δεν μπορεί να είναι στα χαρτιά, αλλά στο δρόμο. Η κυβέρνηση μπορεί να βρεθεί μπροστά σε ένα ευρύ κίνημα για πρώτη φορά, το οποίο θα υπερβαίνει το εργασιακό νομοσχέδιο. Θα είναι μια καθαρά πολιτική αντιμετώπιση της πολιτικής της δεξιάς κυβέρνησης.

Χρειάζεται μια καθαρή εξήγηση με τον κόσμο που ψήφισε τον ΣΥΡΙΖΑ. Η κριτική αποτίμηση που επιχειρεί ο συνεδριακός Απολογισμός είναι χρησιμότατη επεξεργασία. Η εκλαΐκευσή του, όμως, απαιτεί μια ειλικρινή παραδοχή των αδυναμιών, των αστοχιών και των λαθεμένων εκτιμήσεων, που έδιναν όχι μόνο στον κόσμο, αλλά και στον ΣΥΡΙΖΑ μια ανακριβή εικόνα της πραγματικότητας το 2015. Αυτό δεν περιγράφεται αυτό με τη λέξη «αυταπάτη», αλλά με την ανάγκη ολοκληρωμένης στρατηγικής. Χρειάζεται να απαντηθεί με πειστικό τρόπο το εύλογο ερώτημα αν μια τέτοια παραδοχή, τελικά, μπορεί να σημαίνει όχι μόνο αθέτηση μιας υπόσχεσης, αλλά και εγκατάλειψη του ανέφικτου γα την ώρα στόχου. Ερώτημα που, αν μείνει αναπάντητο, οδηγεί σε μια καταστροφική παραδοχή, ότι η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού και όχι η τέχνη να επιμένεις να μετατρέψεις την κατάλληλη στιγμή το αρχικά ανέφικτο σε τελικά εφικτό. Το κυριότερο, πάντως, και πιο πειστικό επιχείρημα είναι η υπεράσπιση του υπαρκτού έργου της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Δεν πρόκειται για εγχείρημα αντιφατικό προς την παραδοχή λαθών και αδυναμιών. Αντίθετα, μια τέτοια παραδοχή κάνει πιο πειστική την υπεράσπιση της θητείας του ΣΥΡΙΖΑ, με κριτικό τρόπο και χωρίς αυταρέσκεια. Το απαραίτητο υλικό για την απόκρουση της δόλιας υπονόμευσης ότι τίποτα από αυτά που σας λένε δεν γίνεται, υπάρχει. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι η έξοδος από τα μνημόνια έγινε με την προσοχή στραμμένη στα πιο ευάλωτα τμήματα της κοινωνίας, με τη συγκρότηση μιας στοιχειώδους κοινωνικής πολιτικής σε ένα πεδίο λεηλατημένο από την κρίση και το νεοφιλελευθερισμό. Είναι και η αναστήλωση του ΕΣΥ από την κατάσταση φθοράς που είχε οδηγηθεί. Η γενίκευση της ελεύθερης πρόσβασης σ’ αυτό, ακόμα και των μη ασφαλισμένων. Είναι η διάσωση του δημόσιου χαρακτήρα του συνταξιοδοτικού συστήματος με την ενοποίηση, παρόλα τα προβλήματα που την ακολουθούν. Τις αναφέρουμε ενδεικτικά και μόνο, από ένα συγκεκριμένο πεδίο, ως πολιτικές επιλογές που μπόρεσαν να πραγματοποιηθούν μέσα σε μνημονιακές συνθήκες, τις οποίες ακόμα διστάζουν να θίξουν στον πυρήνα τους, αναβάλλοντας διαρκώς τα αντιμεταρρυθμιστικά τους σχέδια. Άλλοι θα μπορούσαν ίσως να κάνουν περισσότερα, αλλά το δόγμα ότι «δεν γίνεται τίποτα», είναι απλώς δόγμα. Το διακινούν για να υπονομεύουν το αίσθημα εμπιστοσύνης στην πολιτική και στον εαυτό μας. Αυτό το αίσθημα της διπλής εμπιστοσύνης ενισχύεται και με τον προσδιορισμό ενός «ορατού μακροπρόθεσμου στόχου». Δεν είναι μόνο η «συγκολλητική ουσία» σε ένα λεπτομερές και εξειδικευμένο πρόγραμμα. Είναι και η υπογραφή σε μια κοινωνική συμφωνία, η πυξίδα, που ενισχύει το αίσθημα της εμπιστοσύνης των πολιτών μπροστά σε ό,τι μπορεί να την υπονομεύσει, γιατί θα παρεμβληθούν εμπόδια, θα παρουσιαστούν απρόβλεπτες δυσκολίες, θα επιβληθούν άλλες προτεραιότητες. Ο ορατός μακροπρόθεσμος στόχος, το στρατηγικό σχέδιο που εμπεριέχει τα επιμέρους, ενισχύει την εμπιστοσύνη, υπενθυμίζοντας τη δέσμευση που έχει αναληφθεί, τη στιγμή ακριβώς που η πραγματοποίησή της αμφισβητείται. Η εμπιστοσύνη σε ένα πολιτικό κόμμα, σε μια πολιτική παράταξη χρειάζεται κόπο και για να αποκτηθεί, και για να ανακτηθεί, και για να διατηρηθεί. Όταν επιδιώκεται, όμως, με ειλικρίνεια η καλλιέργειά της, μπορεί να μετατραπεί όχι μόνο σε σύνθημα, αλλά και σε αυτοπεποίθηση. Σε εμπιστοσύνη στη δύναμη όλων μας. Στη δύναμη των πολλών.