Χαράλαμπος Γεωργούλας

Η χώρα και η οικονομία της, κατά συνέπεια και η κοινωνία, βγαίνουν από μια οκταετή και πλέον περίοδο αυστηρής λιτότητας επιβεβλημένης με τη σπάθη, η οποία στέρησε ακόμη και τα στοιχειώδη από ευρύτατα στρώματα του πληθυσμού, με όπλο όχι μόνο την τρέχουσα οικονομική και δημοσιονομική πολιτική, αλλά και την πολιτική τής φαλκίδευσης δικαιωμάτων και κατακτήσεων. Ακόμα και τα τέσσερα τελευταία χρόνια, που στην κυβέρνηση υπήρχαν πολιτικές δυνάμεις κατ΄ αρχήν αντίθετες μ΄ αυτή την πολιτική, η παραμικρή προσπάθεια ανάκτησης του χαμένου εδάφους απαιτούσε μακρόχρονες σκληρές διαπραγματεύσεις, χωρίς να είναι ποτέ βέβαιο ότι θα επιτραπεί. Μόλις τον περασμένο Αύγουστο απόκτησε η κυβέρνηση μια σχετική δυνατότητα να ορίζει με κάποια μεγαλύτερη ευχέρεια την οικονομική, δημοσιονομική και κοινωνική πολιτική. Διεκδικώντας την αξιοποίηση αυτού του περιορισμένου χώρου εξήγγειλε ήδη από τον περασμένο Σεπτέμβριο ένα πρόγραμμα για τη νέα περίοδο. Ένα χρόνο πριν τις βουλευτικές εκλογές, με πολύ μεγάλο συγκρατημό και με πανταχού παρούσα τη φροντίδα να μην προκληθούν περισσότερα προβλήματα από αυτά που προορίζονταν να λυθούν. Τόσο απλά και τόσο λίγα.

Τα περιθώρια ανοχής με την επίκληση του μείζονος κινδύνου της δεξιάς και της ακροδεξιάς δεν είναι δεδομένα ή απεριόριστα. Εκεί που ελπίζεις ότι με πολιτικά επιχειρήματα θα πείσεις όσους εξ αριστερών σε παρακολουθούν κριτικά, μπορεί με απερίσκεπτες επιλογές να προκαλέσεις αρνητικά συναισθήματα και συμπεριφορές ακόμα και σε παλιούς ψηφοφόρους τού ΠΑΣΟΚ, που κανείς δεν ξέρει πώς θα αντιδράσουν βλέποντας να προβάλλονται όψιμα κάποια στελέχη, τα οποία τους θυμίζουν εποχές και συμπεριφορές που έχουν προ πολλού απορρίψει. Στην προκείμενη εκλογική μάχη και στην άλλη που ακολουθεί το φθινόπωρο ο σκοπός είναι να ριχτούν όσο γίνεται ευρύτερες δυνάμεις με το πιο ακμαίο ηθικό και με την πιο εδραιωμένη πεποίθηση ότι εμπλέκονται σ’ έναν αγώνα με προοπτική, που δίνεται στο όνομα και για το συμφέρον των πολλών, και δεν αφήνει χαραμάδες για να περάσουν ιδέες και αντιλήψεις ασύμβατες με τις αξίες της ανανεωτικής και ριζοσπαστικής αριστεράς.

Όταν κατηγορούν όσους κάνουν οποιαδήποτε αναφορά στη «λιτή αφθονία» ως προάγγελους ενός χειρότερου μέλλοντος, με λιγότερα αγαθά και φτωχότερους ανθρώπους, δεν κάνουν απλώς φθηνή αντιπολίτευση, υπερασπίζονται με σθένος τα ιδιοτελή συμφέροντα που εκπροσωπούν, παρότι η εξυπηρέτησή τους οδηγεί και σε ένταση των ανισοτήτων και σε υφεσιακές τάσεις, που πλήττουν πρώτα απ΄ όλα τους πιο αδύναμους ανάμεσα στους λαούς και ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις. Οποιαδήποτε αναφορά σε έναν διαφορετικό τρόπο οργάνωσης της παραγωγής των αγαθών και της κατανομής τους στους παραγωγούς θεωρείται ύβρις, η οποία, υποτίθεται, θα τιμωρηθεί από τους νόμους της αγοράς με πρόσθετη δυστυχία για τους ήδη αδικημένους. Όταν ακούν για τη «λιτή αφθονία», αντιδρούν όπως ο Τραμπ, όταν περιγελά την άνοδο της θερμοκρασίας του πλανήτη και τους κινδύνους από την ορατή ήδη κλιματική αλλαγή.

Χωρίς παραμορφωτικά ματογυάλια μπορεί να βρει κάποιος αρκετές αναφορές στη διακήρυξη της «Γέφυρας», που δείχνουν πώς αντιλαμβάνεται την έννοια του προοδευτικού. «Η πεισματική εμμονή στο νεοφιλελευθερισμό παράγει ακραίες ανισότητες, ανεργία, ανασφάλεια και διάβρωση του κοινωνικού κράτους, που παρέχουν έδαφος στην ακροδεξιά δημαγωγία. Και, δυστυχώς, πολλά κόμματα του συντηρητικού χώρου υιοθετούν την ατζέντα της ή και συγκυβερνούν μαζί της πιστεύοντας εσφαλμένα ότι θα την αναχαιτίσουν». Εκείνο, όμως, που ίσως ενοχλεί περισσότερο όσους παριστάνουν πως δεν καταλαβαίνουν τι εστί προοδευτικό, είναι μια άλλη διαπίστωση της διακήρυξης: «Η Ελλάδα, παρά τη βαθιά κρίση και την καταστροφική θεραπεία που της επιβλήθηκε, δεν πήρε το δρόμο της δεξιάς στροφής. Δεν συμφωνούμε όλοι με τις επιλογές και τους χειρισμούς της σημερινής κυβέρνησης (…) Εκτιμούμε, ωστόσο, πως η κυβέρνηση διηύθυνε, μέσα από δύσκολες συμπληγάδες, την έξοδο της χώρας από τα μνημόνια, παρά τις δεσμεύσεις που συνεχίζουν να ισχύουν, έχει στο επίκεντρο της προσοχής της τα ασθενέστερα στρώματα, προχώρησε σε δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, νομοθέτησε σε δύσκολα ζητήματα για τα δικαιώματα των πολιτών, ακολουθεί φιλοευρωπαϊκή πολιτική».

Μια πολιτική συμμαχιών, βέβαια, δεν μπορεί να είναι μονόπλευρα προσανατολισμένη, γιατί θα αποδειχθεί αναποτελεσματική. Η ισορροπία δεν είναι απαραίτητη για να έχουμε ήσυχη την αριστερή μας συνείδηση. Χρειάζεται γιατί όλες οι δημοσκοπήσεις δείχνουν με σαφήνεια ότι ένα 15% με 20% επιμένει στην «αδιευκρίνιστη ψήφο». Κι αυτό σημαίνει ότι μεγάλο μέρος από αυτό το ποσοστό τηρεί στάση αναμονής απέναντι στον ΣΥΡΙΖΑ. Μετράει ως την τελευταία στιγμή τα συν και τα πλην. Παρακολουθεί τις πράξεις του και περιμένει εκείνο το κάτι που θα παίξει τον αποφασιστικό ρόλο στη στάση του. Πώς θα προσεγγιστεί αυτός ο κόσμος; Είναι ευτυχής συγκυρία που το εναρκτήριο λάκτισμα γι΄ αυτή την πρόσφατη κινητικότητα δόθηκε με αφορμή τη συμφωνία των Πρεσπών. Είναι αντικειμενικά ένα γεγονός που διευκολύνει προσεγγίσεις από διάφορες κατευθύνσεις. Ίσως γιατί τονίζει μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά τού ΣΥΡΙΖΑ, ακόμα και σ΄ αυτούς που τρέφουν πολλές επιφυλάξεις για την πορεία του. Μια τέτοια σύνθετη και απαιτητική πολιτική συμμαχιών, για να υπηρετηθεί με συνέπεια και να έχει θετικά αποτελέσματα, χρειάζεται σχεδιασμό και διάθεση ανθρώπινου δυναμικού. Δεν είναι ζήτημα μόνο κάποιων επιτελείων, πολύ λιγότερο ενός στενού κύκλου μυημένων. Όσο περισσότεροι μετέχουν στις επιλογές και τις αποφάσεις, τόσο περιορίζονται οι κίνδυνοι αστοχιών και λαθών. Κι από λάθη, ιδίως στην επιλογή προσώπων, έχουμε αρκετή και διδακτική σοδειά.

Δεν αρκεί η γενική πρόσκληση «όσοι πιστοί προσέλθετε». Ούτε είναι συνετή η αδιαφορία για την τροπή των πραγμάτων στο χώρο του κέντρου. Και οπωσδήποτε δεν συνιστά στρατηγική σύλληψη η υποκατάσταση μιας αναγκαίας και μελετημένης πολιτικής συμμαχιών με προοπτική, από μια ευκαιριακή, ίσως και αναγκαία προσωρινά, τακτική (προ)εκλογικών συνεργασιών. Αν εξετάσουμε από μια συγκεκριμένη σκοπιά τη μεταπολεμική ελληνική πολιτική ιστορία, θα δούμε ότι εκείνο που είχε καταστήσει για μεγάλο διάστημα ηγέτιδα δύναμη την πολιτική δεξιά, είναι η δυνατότητά της να ασκεί με σταθερότητα μια πολιτική συσπείρωσης ευρύτερων συντηρητικών δυνάμεων. Πολιτική που το κάθε φορά αντίπαλό της στρατόπεδο, Ένωση Κέντρου ή ΠΑΣΟΚ, δεν ήταν σε θέση να συλλάβει και να εφαρμόσει: τη μία με τη στρατηγική τού διμέτωπου έναντι της ΕΔΑ (προδικτατορικά), την άλλη με τη στρατηγική της λεηλασίας ή αφομοίωσης της αριστεράς (μεταδικτατορικά). Θα ήταν τραγική ειρωνεία να συμπεριφερθεί σήμερα η ισχυρή, χάρη στη λαϊκή ψήφο, ριζοσπαστική και ανανεωτική αριστερά με ανάλογο επιπόλαιο τρόπο. Όσοι θίγονται από τις ανακατατάξεις αυτές, τις περιγράφουν αποκλειστικά με ηθικολογικούς όρους και τις καταγγέλλουν, γιατί θέλουν να αποτρέψουν μια συσπείρωση στον πόλο της αριστεράς ή, τουλάχιστον, να τη δυσφημίσουν. Ο ΣΥΡΙΖΑ οφείλει να τις ερμηνεύσει σωστά και να παρέμβει δημιουργικά στην εξέλιξή τους.

Το γεγονός ότι σήμερα μπορεί ο ΣΥΡΙΖΑ εύλογα να διεκδικήσει ηγεμονική θέση, με την γκραμσιανή έννοια, σε ένα τέτοιο συμμαχικό σχήμα, δεν σημαίνει ούτε ότι θα αφομοιωθεί σ’ αυτό με την υστεροβουλία να το χειραγωγεί, ούτε ότι πρέπει να περιοριστεί στην επιδίωξη συμμαχίας με όσους είναι ήδη πρόθυμοι και να αδιαφορήσει για τους άλλους. Είναι δελεαστικό, ίσως, να επιδιώξει κανείς ένα κατ’ όνομα κεντροαριστερό σχήμα, με την ελπίδα ότι θα είναι πιο ελκυστικό, πιο εύκολα προσεγγίσιμο. Ωστόσο, η μόνη κεντροαριστερά που αξίζει αυτό το όνομα, είναι η απλή και καθαρή μετωπική συνεργασία διακριτών δυνάμεων της αριστεράς και του κέντρου, και όχι η εξαφάνιση της αριστεράς μέσα στο κέντρο ή του κέντρου μέσα στην αριστερά, με στόχο την πρόκληση μετρίας σύγχυσης στους ψηφοφόρους, που θα μας έβαζε από την πίσω πόρτα στον παλιό “καλό” δικομματισμό, με αξιωματική εναλλακτική στην εξουσία τη δεξιά. Τουλάχιστον για την αριστερά, έχει αποδειχτεί ότι μπορεί να παίξει τον ιστορικό ρόλο της διατηρώντας τη χρήσιμη και αναγκαία διακριτή παρουσία της μέσα στα πιο πλατιά σχήματα συνεργασίας. Γιατί εκεί και μ’ αυτό τον τρόπο μπορεί να αποσπά δυνάμεις από την επιρροή της δεξιάς και να αγωνίζεται αποτελεσματικά για τις ανάγκες τού σήμερα έχοντας διαρκώς στραμμένο το βλέμμα της στο όραμά της για το αύριο.

Οσοι προέβλεπαν, πριν από έναν χρόνο, ότι οι εξελίξεις στο μακεδονικό θα επέφεραν σημαντικές αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό, αποδεικνύεται πως είχαν δίκιο. Η υπογραφή της συμφωνίας των Πρεσπών βρήκε τη ΝΔ με θεαματικά τροποποιημένη τη θέση της σ΄ αυτό το σκηνικό. Η αρχική προσπάθεια της νέας ηγεσίας της να την εμφανίσει σαν ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κεντροδεξιό μεταρρυθμιστικό κόμμα, έμεινε μετέωρη, καθώς οι διαδοχικές αλλαγές γραμμής τής ηγεσίας της σ΄ αυτό το κρίσιμο ζήτημα εξωτερικής πολιτικής και η τελική άρνηση με τον πιο απόλυτο τρόπο της γραμμής που αυτή η ίδια παράταξη είχε επεξεργαστεί το 2008, τη μετατόπισε με σαφήνεια δεξιότερα, δίνοντας στο προφίλ της τα χαρακτηριστικά ακραία εθνικιστικού κόμματος της δεξιάς. (...) Το ερώτημα που ουσιαστικά θέτει μια τέτοια πρωτοβουλία στις πολιτικές δυνάμεις που ενδιαφέρονται για μια νέα σύνθεση της κυβερνητικής πλειοψηφίας, είναι απλό: τους ενδιαφέρει η ρητορική των πρόωρων εκλογών και ό,τι προκύψει, ή η συμμετοχή στην υλοποίηση μιας πολιτικής, ως το τέλος της τετραετίας, το περιεχόμενο της οποίας κατά κανόνα υπερψηφίζεται και από αυτές τις ίδιες στη Βουλή; Το ερώτημα αυτό δεν έχει ακαδημαϊκό χαρακτήρα ούτε προβοκατόρικη πρόθεση. Είναι το πιο λογικό και αναγκαίο ερώτημα την ώρα τής επιλογής. Αφαιρεί κάθε πρόσχημα από τους δεξιοτέχνες τής αριθμητικής, που έχουν αναγάγει σε κορωνίδα της πολιτικής τους τις άσφαιρες προτάσεις δυσπιστίας, τις οποίες και οι ίδιοι ακόμα διστάζουν τώρα να καταθέσουν. Όποιος αρνηθεί μια τεκμηριωμένη απάντηση σ΄ ένα τέτοιο ερώτημα, δεν νομιμοποιείται κατά οποιονδήποτε τρόπο να εγκαλεί μια κυβερνητική πλειοψηφία, που θα διαμορφωνόταν χωρίς αυτά τα προαπαιτούμενα, στο πλαίσιο πάντως της εφαρμογής των συνταγματικών διατάξεων. Γιατί η δικιά του άρνηση θα έχει οδηγήσει σ΄ αυτό το αποτέλεσμα.