Πέτρος Λινάρδος-Ρυλμόν

Όταν γυρίσαμε την Ελλάδα για τα Περιφερειακά Αναπτυξιακά Συνέδρια της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, συναντήσαμε επιτυχημένους επιχειρηματίες με πολυεθνικές, ή εκπληκτικές μικρές επιχειρήσεις που αναζητούσαν ένα δημόσιο τομέα πρόθυμο να ασχοληθεί όχι μόνο με την «εξωστρέφεια», αλλά και με τις τοπικές κοινωνίες, όπου έβλεπαν ότι υπήρχαν (και υπάρχουν) δυνατότητες, που για να αξιοποιηθούν όμως χρειάζεται κάποιος σοβαρός σχεδιασμός. Σήμερα με την επέκταση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και την παρουσία και απειλή των υγειονομικών κρίσεων, τα τοπικά σχέδια και επομένως το εθνικό σχέδιο σε όλους τους τομείς, αποτελούν έναν πολύ απαιτητικό μονόδρομο, μια αποφασιστική ρήξη με τον νεοφιλελευθερισμό και τις καθιερωμένες πρακτικές του πελατειακού κράτους, τη συνολικότητα της οποίας δυσκολεύεται παραδόξως να κατανοήσει η εν δυνάμει κυβερνητική αριστερά. Δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις που έχουν οξυνθεί την τελευταία εικοσαετία, περιμένοντας να «ανακάμψει» μια οικονομία που είναι απελπιστικά υπερχρεωμένη και συγχρόνως έχει χάσει κάθε παράγοντα δυναμισμού, ενώ διοικείται από μια ελίτ που μόνη της φιλοδοξία είναι πώς τα μέλη της θα αντλήσουν προσωπικά οφέλη από την πτωτική πορεία. Καταστροφικές καθεστωτικές λειτουργίες που ενισχύονται από το ευρωπαϊκό περιβάλλον και από τον εγχώριο πολιτικό κόσμο της δεξιάς, πρέπει να αμφισβητηθούν με ορατό και αποτελεσματικό τρόπο σε ό,τι αφορά την υπεράσπιση της εργασίας, τη μεταβολή του συσχετισμού δυνάμεων σε ό,τι αφορά την ιδιοκτησία και τον έλεγχο της παραγωγής και αξιοποίησης του χρήματος. Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, όπως και όλες οι τάξεις που πλήττονται, έναν τέτοιο προσανατολισμό χρειάζονται και αναζητούν.

Το ζήτημα των προσφύγων, που αντιμετωπίζεται με καθαρά φιλοναζιστική προσέγγιση –θα επιβιώσουν όσοι αντέξουν τις κακουχίες που τους επιβάλουμε– είναι μια εξέλιξη που συνδέεται με την περιβαλλοντική κρίση, και πρέπει επομένως να οδηγήσει σε στρατηγικές επιλογές, υποστήριξης αυτών των πληθυσμών. Οι πολιτικές για την παραγωγική ικανότητα και την απασχόληση, σε μια χώρα της οποίας ο πληθυσμός μειώνεται με ταχύτατο ρυθμό, μπορεί να συμπεριλάβουν αποτελεσματικές πολιτικές ένταξης των προσφύγων και αξιοποίησης επομένως των γνώσεων και των ικανοτήτων τους. Το να μας κυβερνούν κάποιοι που θέλουν να πιστεύουν ότι από την αρχαιότητα ως τώρα έχουμε το ίδιο ελληνικό αίμα, και δεν έχουμε ποτέ αναμειχθεί με ανθρώπους άλλων ηπείρων και πολιτισμών, είναι μια κατάντια που καθηλώνει όλες τις πλευρές της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Εφόσον έχει διαπιστωθεί ότι η υγειονομική κρίση είναι μια απειλή που δεν πρόκειται να εκλείψει, η ετοιμότητα του συστήματος υγείας και της παραγωγής φαρμάκων, που μόνο ως δημόσιες δραστηριότητες μπορούν να αναπτυχθούν, είναι κατευθύνσεις πολιτικών που υπερασπίζεται και σχεδιάζει η ελληνική ριζοσπαστική Αριστερά, αρνούμενη την καταστροφική προοπτική της γενικευμένης ιδιωτικοποίησης. Αλλά ο εγκλωβισμός στην αναμονή του θετικού αποτελέσματος του αθροίσματος μεμονωμένων ιδιωτικών συμφερόντων πρέπει επίσης να ξεπεραστεί, και να ξεπεραστεί επομένως το τελευταίο στάδιο της παρακμής του μεταπολιτευτικού αστισμού. Καμιά κοινωνία δεν έχει αντιμετωπίσει με σιγουριά και αποτελεσματικότητα το μέλλον της χωρίς θεσμούς και πρακτικές σχεδιασμού των στόχων και των μεθόδων της. Η έλλειψη κατανόησης αυτής της ανάγκης κατά τη σημερινή εποχή θα κοστίσει ακριβά, καθώς οδηγεί στην πραγματικότητα στο να υποτιμούνται προβλήματα που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν παρά με την απόκτηση από την κοινωνία της δυνατότητας να τα αναδεικνύει και να τα λύνει μέσα από συλλογικές και δημοκρατικές μορφές οργάνωσης.

Η εναλλακτική πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ δεν αποτελεί απλώς ένα πρόγραμμα για την επόμενη κυβέρνηση που θα διορθώσει τα λάθη της προηγούμενης. Φιλοδοξεί να αποτελεί το σχέδιο ενός άλματος προς ένα νέο μέλλον, χαρακτηριστικό μιας περιόδου κατά την οποία προοδευτικές πολιτικές ηγεσίες σε όλο τον κόσμο, με πλέον θεαματικό παράδειγμα την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, συνειδητοποιούν ότι οι πολιτικές τους πρέπει να επικεντρωθούν στην αντιμετώπιση των κινδύνων που αποτελούν οι διευρυνόμενες ανισότητες, η υγειονομική κρίση και η κλιματική αλλαγή, και να έχουν στρατηγικό χαρακτήρα και στοχεύσεις. Η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ αφορά τη δίκαιη πράσινη μετάβαση, τον μετασχηματισμό του παραγωγικού μοντέλου, με την ενίσχυση της εργασίας, την ενδυνάμωση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, και των αυτοαπασχολουμένων, τον ψηφιακό μετασχηματισμό, την εξασφάλιση της κοινωνικής συνοχής και ανθεκτικότητας, την παράλληλη και συνδυασμένη ανάπτυξη των περιφερειών, των πόλεων και της υπαίθρου. Για τον καθένα από αυτούς τους τομείς παρέμβασης, προβλέπονται κατευθύνσεις μεταρρυθμίσεων, επενδύσεων και έργων. Πρόκειται για προτάσεις παρεμβάσεων που επιδιώκουν να αξιοποιήσουν τόσο την προηγούμενη κυβερνητική εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ, όσο και την εμπειρία της αντιπολίτευσης μετά τον Ιούλιο του 2019, ειδικά σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της πανδημίας. Η εκδήλωση για την παρουσίαση της εναλλακτικής πρότασης, έδειξε ειδικότερα ότι ενισχύεται στον ΣΥΡΙΖΑ η συνειδητοποίηση της ανάγκης να περάσει από την υιοθέτηση νέων επιδιώξεων και στόχων στο εσωτερικό του υπαρκτού θεσμικού πλαισίου, στην υλοποίηση ισχυρών θεσμικών μεταρρυθμίσεων ικανών να υπηρετήσουν το πρόγραμμα και το σχέδιο μιας αριστερής κυβέρνησης στις σημερινές συνθήκες. Αναδείχθηκε, κατά την παρουσίαση, η ανάγκη της ενίσχυσης και του συντονισμού των δημόσιων πολιτικών, η επιδίωξη της αποτελεσματικότερης αξιοποίησης των χρηματοδοτικών εργαλείων και ειδικότερα η ενίσχυση της αναπτυξιακής τράπεζας, η ανάγκη υλοποίησης σχεδίων μετασχηματισμού της οικονομίας, ειδικότερα στον ενεργειακό τομέα, η ανάγκη ανάδειξης και αντιμετώπισης της τοπικότητας των περιβαλλοντικών, παραγωγικών και κοινωνικών ζητημάτων. Ένας τέτοιος προσανατολισμός θα μπορούσε να υποστηριχθεί από την υιοθέτηση των εξής θεσμικών πρωτοβουλιών: Τη δημιουργία “δεξαμενών σκέψης” με διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό, σχετικά με ζητήματα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και παραγωγικά, και στόχους τη μελέτη εξελίξεων, δυνατοτήτων και πολιτικών επιλογών. Τη δημιουργία σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο εργαλείων αναπτυξιακού σχεδιασμού. Την ενεργοποίηση σε τοπικό επίπεδο οργάνων εκπροσώπησης των παραγωγικών και κοινωνικών δυνάμεων ώστε να είναι δυνατή η δημοκρατική επίλυση προβλημάτων όπως η μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η προστασία από επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, η αναβάθμιση της αγροτικής παραγωγής, και η παραγωγική ανασυγκρότηση με τη ευρύτερη έννοια, η επάρκεια των θεσμών κοινωνικής προστασίας και προσφοράς κοινωνικών υπηρεσιών.

Η ανάπτυξη της ΚΑΛΟ ως συνειδητή αλλά και εφικτή διαδικασία, απαιτεί πριν απ' όλα να επιλεγούν δραστηριότητες που δεν είναι περιθωριακές αλλά πρωτοποριακές και καινοτομικές, τόσο από την ένταση γνώσης που τις χαρακτηρίζουν όσο και από τις ανάγκες που μπορούν να καλύψουν. Το γεγονός ότι σε πρωτοποριακούς κλάδους υπάρχει μια αναντιστοιχία ανάμεσα στο διαθέσιμο εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό και τις σχετικές δραστηριότητες που έχουν αναπτυχθεί, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν για μορφωμένους νέους ανθρώπους αξιόλογες ευκαιρίες ανάπτυξης συλλογικών παραγωγικών πρακτικών, που πρέπει να αποτελέσουν την αιχμή του τομέα της ΚΑΛΟ. Το ίδιο ισχύει και στον τομέα της αγροτικής οικονομίας όπου υπάρχουν πολύ μεγάλες δυνατότητες επέκτασης των συνεταιριστικών δραστηριοτήτων, σε παραγωγή νέων προϊόντων ή αναβάθμιση υπαρκτών, οι οποίες μπορούν να ενισχύσουν τον προσανατολισμό προς συλλογικές μορφές οργάνωσης της παραγωγής. Αλλά και σε δραστηριότητες που έχουν σχέση με την ενέργεια ή την προστασία του περιβάλλοντος ευρύτερα, οι συλλογικές μορφές παραγωγής και οργάνωσης της προστασίας και αναβάθμισης των φυσικών πόρων, μπορούν να ενταχθούν και αυτές στον νέο αναπτυξιακό προσανατολισμό. Η υποστήριξη αυτού του προσανατολισμού προϋποθέτει, στοχευμένες πρακτικές στον τομέα της εκπαίδευσης και κατάρτισης, την εξασφάλιση των κατάλληλων υποδομών, την οικονομικής υποστήριξης των νέων μονάδων, αλλά και την κατάλληλη χρηματοδότηση μέσω κυρίως της στήριξης των συνεταιριστικών τραπεζών, και της προσαρμογής του ρόλου μιας της αναπτυξιακής τράπεζας. Η ύπαρξη αυτών των προϋποθέσεων είναι συνάρτηση θεσμικών μεταρρυθμίσεων που χωρίς αυτές δεν είναι δυνατόν να υιοθετηθεί ο δημοκρατικός αναπτυξιακός σχεδιασμός στον τομέα της ΚΑΛΟ.

Μπορεί να κατανοήσει κανείς πώς η προβληματική περί των οργανικών διανοουμένων γοήτευσε στελέχη και μέλη των κομμουνιστικών κομμάτων, τουλάχιστον αυτούς που είχαν εμπλοκή σε θέματα διοίκησης στην παραγωγή ή στους δήμους και τις περιφέρειες, ή ήταν τεχνίτες σε εργοστασιακούς χώρους και είχαν τη γνώση και την εμπειρία που τους προετοίμαζαν σε μεγάλο βαθμό για ένα τέτοιο ρόλο. Ειδικά το ιταλικό ΚΚ (που ήταν σαφώς πιο μπροστά) δεν μπόρεσε ή δεν πρόλαβε κατά την περίοδο που οδηγούσε στη νεοφιλελεύθερη αντεπανάσταση, να εντάξει αυτό το κεφάλαιο γνώσεων και ικανοτήτων σε ένα ευρύτερο σχέδιο ξεπεράσματος του καπιταλισμού, και αξιοποίησης ή προετοιμασίας του ανθρώπινου δυναμικού που θα ήταν ικανό να υπηρετήσει αυτό το σχέδιο. Η επίθεση του νεοφιλελευθερισμού βασίστηκε σε καθοριστικό βαθμό στο διαχωρισμό της τύχης των μισθωτών της διοίκησης και οργάνωσης (του μάνατζμεντ) από τις άλλες κατηγορίες των μισθωτών. Η κατηγορία των προνομιούχων μισθωτών αντιμετωπίστηκε από το κεφάλαιο ως μια δεξαμενή συμμάχων απέναντι στη μεγάλη μάζα του κόσμου της εργασίας. Και αυτή η ανατροπή παρέσυρε και τους εν δυνάμει οργανικούς διανοούμενους μια αντικαπιταλιστικής προοπτικής και οδήγησε στη σταδιακή πλήρη απόσπαση του κόσμου του ΚΚ από τις ιστορικές ταξικές του ρίζες. Ο ευρωκομμουνισμός δεν είχε προετοιμαστεί για να αντιμετωπίσει μια τέτοια εξέλιξη, για λόγους που δεν έχουν αναδειχθεί με πειστικό τρόπο. Ένας από τους λόγους είναι, πάντως, ότι δεν μπόρεσε να αξιοποιήσει την τόσο ουσιαστική διορατικότητα του Γκράμσι σχετικά με τις προϋποθέσεις της μετάβασης σε μια μετακαπιταλιστική δημοκρατική κοινωνία, χάρη στην οργανική εμπλοκή των καθημερινών ανθρώπων που συγκροτούν, διοικούν και αναπαράγουν μια τέτοια κοινωνία.

Η καθαρά νεοφιλελεύθερη Έκθεση Πισσαρίδη εμπνέει το σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Νέας Δημοκρατίας, και όπως όλες οι εκδοχές νεοφιλελευθερισμού που υιοθετήθηκαν από τη δεκαετία του ’90 και μετά, δεν αποτελεί παρά το περίβλημα με το οποίο διατηρείται το χαρακτηριστικό ελληνικό πελατειακό σύστημα, που κατορθώνει για δεκαετίες να οδηγεί την οικονομία σε μια σταθερή πορεία παρακμής, και σήμερα πλέον συμμετέχει σε μια προσπάθεια ολοκληρωμένης επιστροφής στις μεθόδους της δεκαετίας του ’50. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η προσκόλληση στις μεθόδους του μεταπολεμικού αστικού καθεστώτος για τη διαχείριση της οικονομίας, έχει εγκλωβίσει ακόμα και τις αντιπολιτευόμενες πολιτικές και επιστημονικές ελίτ σε ένα προφανές στρατηγικό αδιέξοδο, αφήνοντας την αναζήτηση εναλλακτικής στρατηγικής σε περιθωριακές και σπάνιες μεμονωμένες επεξεργασίες.

Δεν μπορεί να κατανοήσει κανείς την προοδευτική απώλεια παραγωγικού δυναμικού στη χώρα μας, που ξεκίνησε πολύ πριν από την περίοδο των μνημονίων, αν δεν αναγνωρίσει τον ρόλο που έπαιξε η παγίωση των πελατειακών πρακτικών, χάρη στην καθιέρωση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου από τη δεκαετία του '80 και μετά. Η τοποθέτηση της πάνσοφης επιχειρηματικότητας στο κέντρο των οικονομικών πολιτικών και εξελίξεων διατήρησε ενισχύσεις επιχειρήσεων με παρωχημένα χαρακτηριστικά, αλλά με τις κατάλληλες διασυνδέσεις, και οδήγησε στο να παραμελείται ο συντονισμός ιδιωτικών επενδύσεων και δημόσιων παρεμβάσεων, δηλαδή η υλοποίηση ολοκληρωμένων αναπτυξιακών πολιτικών. Οι πελατειακές σχέσεις επηρέασαν σε καθοριστικό βαθμό τη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, όχι μόνο με τη διατήρηση της διαφθοράς, αλλά συμβάλλοντας και στη διαιώνιση οργανωτικών προβλημάτων, καθώς η παράλληλη εξυπηρέτηση διαφορετικών συμφερόντων υπονόμευσε την υιοθέτηση ορθολογικών μεθόδων διοίκησης και την πραγματοποίηση αξιοκρατικών επιλογών. Η έκθεση δεν επισημαίνει την ύπαρξη του προβλήματος των πελατειακών σχέσεων, αλλά αναγνωρίζει την ύπαρξη προβλήματος στις σχέσεις ανώτερων υπαλλήλων και πολιτικών προϊσταμένων τους. Το συνολικό και το ειδικό πρόβλημα δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν χωρίς να υπάρξει μια συστηματική εμπλοκή του υπαλληλικού προσωπικού όχι μόνο στην εφαρμογή αλλά και στην επεξεργασία των πολιτικών, με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον. Σχετικά με την αγορά εργασίας οι συντάκτες της έκθεσης αναφέρονται στο περίφημο σχέδιο Schroder-Hartz που αναπτέρωσε την ανταγωνιστικότητα της γερμανικής βιομηχανίας. Η κοινότοπη ιδέα ότι αυτό το σχέδιο μπορεί να εφαρμοστεί παντού και να έχει παρόμοια αποτελέσματα, είναι το προϊόν μιας καθαρά ιδεολογικής προσέγγισης. Η εντύπωση ότι η βιομηχανική πολιτική στη Γερμανία μπορεί να περιγραφεί ως συνδυασμός επιδοτήσεων και ελέγχου του εργατικού κόστους, δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα. Η Γερμανία είναι μια χώρα με ισχυρό ακόμα το θεσμικό πλαίσιο που κληρονόμησε από τη φορντιστική περίοδο, όπου η βιομηχανική πολιτική είναι συνάρτηση πολλαπλών και συνδυασμένων θεσμικών παρεμβάσεων, καθώς και διαπραγματεύσεων μεταξύ εργοδοτών και συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργαζομένων. Η επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, που εδώ και αρκετά χρόνια περιγράφεται πλέον ως κρίση του νεοφιλελευθερισμού, δεν είναι πουθενά απολύτως καθαρή και η ιστορία της κάθε χώρας συνεχίζει κατά κανόνα να έχει καθοριστική σημασία. Η έκθεση Πισσαρίδη είναι μια προσπάθεια να φανεί ότι το νεοφιλελεύθερο μοντέλο έχει μέλλον, και για να φανεί πειστική αυτή η προσπάθεια πρέπει να παραμείνει το εγχείρημα μακριά από την ελληνική πραγματικότητα.

Απαντώντας στο ερώτημα για την μετά τον κορονοϊό εποχή, πρόσφατη έκθεση της Διακυβερνητικής Πλατφόρμας για την Βιοποικιλότητα και την Προστασία του Οικοσυστήματος (Intergovernmental Platform on Biodiversity and Ecosystem Services) καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η κρίση του κορονοϊού δεν πρόκειται να κλείσει τον κύκλο της με ένα εμβόλιο, αλλά ότι είναι αναπόφευκτο να επαναληφθεί, καθώς πολλοί παράγοντες που έχουν σχέση με την συνύπαρξη ανθρώπων και ζωικού βασιλείου, έχουν διαταράξει παλαιότερες ισορροπίες. Και για να αντιμετωπιστούν αυτές οι απειλές, θα χρειαστεί να υιοθετηθούν μέτρα που θα έχουν αποτελέσματα μακροπρόθεσμα, και να ενισχυθούν τα συστήματα υγείας για να προστατευθούν οι ανθρώπινοι πληθυσμοί. Θα χρειαστεί δηλαδή να υπάρξει μακροπρόθεσμα ετοιμότητα σε ό,τι αφορά την εξ αποστάσεως εργασία και εκπαίδευση, αλλά και την προστασία των χώρων εργασίας και ολόκληρων γεωγραφικών περιοχών. Η Αριστερά διαθέτει το ηθικό κεφάλαιο για να κατανοήσει τη σημασία της δραστηριοποίησης προς την κατεύθυνση της λεπτομερούς κατανόησης της σημερινής δυναμικής των καπιταλιστικών καθεστώτων. Έχει τη δυνατότητα να αναλάβει την έγκυρη πρόβλεψη των επιπτώσεων που μπορεί να έχουν οι απειλές που είναι ήδη ορατές. Μπορεί επίσης να κατανοήσει ότι η υιοθέτηση της λογικής του σχεδιασμού δεν επιτρέπει μόνο την επεξεργασία και υιοθέτηση πολλαπλών στόχων, αλλά και τη δημιουργία ενός πεδίου συζήτησης πολιτικών όπου κυριαρχούν οι δημοκρατικές διαδικασίες: στις σχέσεις ανάμεσα σε επιστημονική γνώση και ανάγκες της κοινωνίας, ανάμεσα σε λαϊκή θέληση και επιλογές της διακυβέρνησης. Το τρίπτυχο “γνώση-σχεδιασμός-δημοκρατία” συνοψίζει έναν αναγκαίο στρατηγικό προσανατολισμό.

Για την “ιστορική” Αριστερά η επεξεργασία και εγκαθίδρυση ενός νέου προτύπου κοινωνίας περνούσε μέσα από την κατάληψη των εργαλείων διοίκησης του κληρονομημένου παραγωγικού δυναμικού, και τον σχεδιασμό της λειτουργίας τους με βάση τις απαιτήσεις του νέου καθεστώτος. Η αναγκαία γνώση ήταν σε καθοριστικό βαθμό η γνώση που ήταν ήδη ενσωματωμένη στους θεσμούς διακυβέρνησης και τις διοικήσεις των υπαρκτών παραγωγικών μονάδων. Η ανάδειξη από τον Γκράμσι του ζητήματος των “οργανικών διανοουμένων” σήμαινε ότι όσοι διαχειρίζονται τη νέα εξουσία θα πρέπει να αξιοποιήσουν το καθοριστικό κομμάτι αυτής της γνώσης και να το προσαρμόσουν στο νέο πρότυπο διακυβέρνησης. Το γεγονός ότι η ιδέα των “οργανικών διανοουμένων” ξεχάστηκε, ενώ αποτελούσε καθοριστική προϋπόθεση της εγκαθίδρυσης ενός μη καπιταλιστικού καθεστώτος, ήταν και είναι το αποτέλεσμα της κυριαρχίας στην Αριστερά του σταλινισμού, ή μιας σοσιαλδημοκρατικής προοπτικής, και της επιβίωσης των ανατρεπτικών προσεγγίσεων σε μικρές περιθωριακές και σεκταριστικές ομάδες. Σήμερα είναι αναγκαία η αντιμετώπιση της πολύπλευρης κρίσης των καπιταλιστικών καθεστώτων, ώστε να είναι δυνατή η ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων και η εγκαθίδρυση σχέσεων παραγωγής, που επιτρέπουν τον απεγκλωβισμό από τις καταστροφικές επιπτώσεις του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού και της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Είναι επίσης αναγκαία η ενσωμάτωση στον αναπτυξιακό σχεδιασμό της οικολογικής διάστασης και μιας νέας κοινωνικής διάστασης. Για έναν τέτοιο προσανατολισμό απαιτείται η εγκαθίδρυση γνωσιακών διαδικασιών ικανών να επιτρέψουν τόσο τις πρακτικές του αναπτυξιακού σχεδιασμού, όσο και την κοινωνική νομιμοποίηση και υλοποίηση αυτού του σχεδιασμού. Η υιοθέτηση ενός τέτοιου προσανατολισμού πρέπει να είναι το αποτέλεσμα της προσαρμογής της πολιτικής Αριστεράς, αλλά και των ανεξάρτητων κινηματικών πρωτοβουλιών. Η αμφισβήτηση των πρακτικών του πελατειακού καθεστώτος και του νεοφιλελευθερισμού, περνάει μέσα από την εγκαθίδρυση νέων πρακτικών με το συνδυασμό της λειτουργίας νέων εκπαιδευτικών θεσμών και της υιοθέτησης θεσμικών καινοτομιών που υπηρετούν το δημοκρατικό αναπτυξιακό σχεδιασμό. Μέσα από αυτό το συνδυασμό θα διαμορφωθεί ένα στελεχιακό δυναμικό και το παραγωγικό ανθρώπινο δυναμικό, που θα κατανοεί και θα υπηρετεί την αντιμετώπιση των καπιταλιστικών κρίσεων μέσω των συλλογικών μορφών επιλογής και διοίκησης στόχων και μεθόδων, προς όφελος του συνόλου της κοινωνίας.

Jean - Louis Laville et José Luis Coraggio, Les gauches du XXIe siècle, un dialogue Nord - Sud, Le Bord de l'Eau, Lormont, 2016 Το βιβλίο αυτό, που έχει δημοσιευτεί στα ισπανικά και τα γαλλικά, είναι μια σπάνια έκδοση, όπου συναντιούνται συγγραφείς που έχουν μελετήσει τόσο τις πολιτικές εκφράσεις της Αριστεράς όσο και τις μορφές συγκρότησης και οργάνωσης των κοινωνικών κινημάτων στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική. Οι δυο επιμελητές, που γράφουν την εισαγωγή και τα συμπεράσματα, συναντιούνται σε αυτό τον τόμο για να παρουσιάσουν, ο καθένας από τη δική του γεωγραφική θέση, την ανάγκη να σκύψει η Αριστερά πάνω στη συνύπαρξη πολλαπλών ριζοσπαστισμών, απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό, και να δεχθεί ότι οι υπαρκτές μορφές οργάνωσης του κόσμου της εργασίας, πέρα από τον τομέα των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, πρέπει να αποτελέσουν ένα προνομιακό πεδίο για την οικοδόμηση της κοινωνικής και πολιτικής βάσης της Αριστεράς. Σε αυτήν την ενδιαφέρουσα έκδοση συμμετέχουν με δικά τους κείμενα οι Boaventura de Sousa Santos, Ernesto Laclau, Carlos Monedero, Hilary Wainwright, Jordi Estivill, και πολλοί άλλοι.