Πέτρος Λινάρδος-Ρυλμόν

Το να πάρουμε τις τύχες μας στα χέρια μας, το να επεξεργαστούμε και να διαχειριστούμε έναν περιβαλλοντικό, κοινωνικό και παραγωγικό ορθολογισμό, μίλια μακριά από την αναμονή των αυτοματισμών της αγοράς και των αναπτυξιακών χειρισμών μέσω τεσσάρων ή πέντε μακροοικονομικών μεγεθών, σημαίνει ότι ως πολίτες, ως εργαζόμενοι, ως πολιτικά στελέχη και ως στελέχη της παραγωγής και των υπηρεσιών, έχουμε τη γνωσιακή ικανότητα να επωμιστούμε αυτή την αναγκαία προσέγγιση. Οι διψασμένοι για γνώσεις εργάτες του 19ου αιώνα ή του μεσοπολέμου, οι οργανικοί διανοούμενοι που οραματίστηκε ο Γκράμσι, έχουν σχεδόν χαθεί από τον πληθυσμό της Αριστεράς. Σε σημαντικούς τομείς σκέψης και προγραμματικού λόγου είναι σαν να έχουν αντικατασταθεί από αυτάρεσκους μεσοαστούς, ημιμαθείς και συντηρητικούς, που δεν μπορούν κατά κανόνα να φανταστούν και να σχεδιάσουν το ριζοσπαστικά διαφορετικό, αλλά αρέσκονται στο γνώριμο και την επανάληψη. Δεν μπορεί να υπάρξει επίκαιρη αριστερή στρατηγική χωρίς θεωρητική σκέψη, αλλά μια θεωρητική σκέψη που είναι προϊόν και κτήμα των πολλών, που είναι το αποτέλεσμα ενός γενικευμένου γνωσιακού άλματος.

Η Οικονομία της Γνώσης μπορεί να επιτρέψει την απόκτηση της ικανότητας κάλυψης ουσιαστικών αναγκών και όχι απλώς την αναμονή των αμφίβολων επιπτώσεων κάποιων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών και αποτελεί στην πραγματικότητα προϋπόθεση για την υλοποίηση του σχεδίου της Δίκαιης Ανάπτυξης. Το μορφωμένο και ειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό που δεν αξιοποιείται σήμερα στην Ελλάδα, αλλά και το δυναμικό που επιστρέφει λόγω της πολιτικής αύξησης των δαπανών για την έρευνα, θα αξιοποιηθεί σε μεγάλη κλίμακα αν γίνει αποδεκτό ότι μια Οικονομία της Γνώσης με αυτά τα χαρακτηριστικά είναι αναγκαία και εφικτή. Η απασχόληση επιστημόνων και ερευνητών είναι δυνατή για την αναγνώριση των αναγκών και την κατανόηση των προϋποθέσεων για την ικανοποίησή τους, για τη μετατροπή γενικών στόχων σε υλοποιήσιμες πολιτικές, για τη συνεχή βελτίωση των συνθηκών άσκησης αυτών των πολιτικών, για την εκπαίδευση του κατάλληλου στελεχιακού δυναμικού. Αυτή είναι μια αποστολή για τους νέους που μόνο η Αριστερά μπορεί να κατανοήσει και να σχεδιάσει, προσφέροντας στους νέους ανθρώπους όχι μόνο αξιοπρεπείς συνθήκες ζωής και εργασίας, αλλά και την ικανοποίηση της δημιουργίας και της κοινωνικής προσφοράς.

Η προοπτική ενός παραγωγικού, κοινωνικού και περιβαλλοντικού ορθολογισμού, ως απάντηση στην καπιταλιστική παρακμή, ήταν πάντα ένας αναγκαίος συνδυασμός αξιόπιστης και επιβεβαιωμένης κατανόησης πραγματικών δεδομένων και δυνατοτήτων, δηλαδή ενός συγκροτημένου κριτικού γνωσιακού κεφαλαίου, και πολιτικών υιοθέτησης και έκφρασης αυτής της προοπτικής από δημοκρατικές μορφές οργάνωσης της κοινωνίας. Τις οποίες προωθούν πολιτικές οργανώσεις που έχουν ως στόχο την επικράτηση αυτού του ορθολογισμού, και πολιτικές οργανώσεις σε διάλογο και αυτές με τις διαδικασίες της θεωρητικής και προγραμματικής επεξεργασίας. Δεν μπορεί να υπάρξει σχεδιασμός ενός ορθολογικού από όλες τις απόψεις μέλλοντος, χωρίς αναφορά στο έργο του Μαρξ, στις επεξεργασίες των θεωρητικών της ιταλικής Αυτονομίας, χωρίς το έργο του Διακυβερνητικού Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή, χωρίς τις άλλες ανατρεπτικές θεωρήσεις κρίσιμων θεμάτων που αφορούν τη μεταβατική εποχή μας. Οι διαδικασίες των θεσμικών ανατροπών που μπορούν να επιτευχθούν μέσω πολιτικών και κοινωνικών αγώνων, και αφορούν τον τοπικό σχεδιασμό παραγωγικών δραστηριοτήτων και περιβαλλοντικών ζητημάτων, τη διεκδίκηση και κατάκτηση κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων, την επίτευξη κατακτήσεων σε επίπεδο εργατικού ελέγχου, αυτοοργάνωσης και αλληλέγγυας οικονομίας, δεν μπορούν να μη συνοδεύονται από διαδικασίες σε μεγάλη κλίμακα, εκπαίδευσης των εργαζομένων και των πολιτών, και παραγωγής γνώσης από πανεπιστημιακούς και ερευνητικούς θεσμούς, ή και από ανεξάρτητες γνωσιακές πρωτοβουλίες, με γενικό προσανατολισμό τη δυνατότητα επιλογής, οργάνωσης και υλοποίησης ορθολογικών επιλογών σε παραγωγικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο. Ο γνωσιακός εξοπλισμός της κοινωνίας είναι σήμερα μια παραμελημένη – αν όχι αγνοημένη – προϋπόθεση της στρατηγικής κυριαρχίας της Αριστεράς, μια πολύπλευρη δραστηριότητα η οποία είναι απολύτως εφικτή, και είναι απολύτως απαραίτητη αν παίρνουμε στα σοβαρά τόσο την οικοδόμηση ώριμων κοινωνικών κινημάτων, όσο και την οικοδόμηση των θεσμών ενός μετα-καπιταλιστικού κόσμου.

Σε αυτές τις συνθήκες και σε αυτό το διεθνές περιβάλλον, ο αναπτυξιακός σχεδιασμός πρέπει να υιοθετήσει νέες κατευθύνσεις που πρέπει να μας απομακρύνουν από την επικίνδυνη ψευδαίσθηση ότι βρισκόμαστε στην αρχή μιας «κανονικής» αναπτυξιακής πορείας. Χρειάζεται, αφενός, να πραγματοποιηθεί μια αλλαγή προσέγγισης των αναπτυξιακών εργαλείων πολιτικής, ώστε να βασιστούν σε τοπικούς και περιφερειακούς σχεδιασμούς και να κατευθυνθούν κατά προτεραιότητα στην υποστήριξη μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, αλλά και συλλογικών μορφών οργάνωσης της παραγωγής στις πόλεις και στην ύπαιθρο. Η αύξηση της απασχόλησης και η ανασυγκρότηση ενός κοινωνικού ιστού μέσω της πολύπλευρης αναβάθμισης του κόσμου της εργασίας, πρέπει να αποτελέσει βασικό άξονα. Χρειάζεται επίσης να στραφεί σε μεγάλο βαθμό η αναπτυξιακή στρατηγική και προς την εσωστρεφή ανάπτυξη ώστε να πραγματοποιηθεί σε εκτεταμένη κλίμακα υποκατάσταση εισαγωγών και κάλυψη τοπικών καταναλωτικών αναγκών. Η υιοθέτηση το συντομότερο δυνατό συμπληρωματικών μέσων πληρωμής, που θα εκδίδονται από δημόσιες αρχές και θα επιστρέφουν σε αυτές μέσω της φορολογίας, θα ευνοούσε με πρωτοφανή τρόπο το σχεδιασμό της τοπικής ανάπτυξης, και θα αποτελούσε ένα ισχυρό εργαλείο άμυνας απέναντι στις συνεχιζόμενες πιέσεις των δανειστών, και τη στενότητα χρηματικών πόρων. Οι πολιτικές που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος, των φυσικών πόρων, αλλά και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, πρέπει να εγκαταλείψουν τις λογικές της αργής «προόδου» και να υιοθετήσουν σχέδια με συγκεκριμένους στόχους και χρονοδιαγράμματα, βασισμένα σε αξιόπιστες προβολές. Τα ζητήματα του περιβάλλοντος είναι σήμερα ζωτικής και πρωτεύουσας σημασίας σε ό,τι αφορά την κοινωνική συνοχή και τη βιωσιμότητα της υλικής παραγωγής. Οι θεσμοί που σχεδιάζουν, υιοθετούν και υλοποιούν τις σχετικές πολιτικές, πρέπει να αποκτήσουν τις κατάλληλες γνώσεις και εργαλεία. Εξάλλου έχει παρέλθει η εποχή που ο «ευαίσθητος μεσοαστός» πίστευε ειλικρινά ότι η ανάπτυξη, δηλαδή η μεγέθυνση του προϊόντος της οικονομίας χωρίς όρια, είναι το κλειδί της ευημερίας και για τους φτωχότερους. Σήμερα, οι περιορισμοί που θέτουν τα περιβαλλοντικά ζητήματα, η ανάγκη να αναδιοργανωθεί η παραγωγή με ορίζοντα τη βιωσιμότητα, η άμεση ανάγκη να εξαλειφθούν οι κραυγαλέες κοινωνικές ανισότητες, θέτουν τα όρια μέσα στα οποία πρέπει να σχεδιαστούν οι αναπτυξιακές πολιτικές. Οι πολιτικές για μια ανάπτυξη που μπορεί τότε να ονομαστεί και «δίκαιη».

Βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα δυναμική στην Ελληνική κοινωνία που συνδυάζει επιτεύγματα, πολιτικούς στόχους και στρατηγικές επιλογές. Μια δυναμική που μας εισάγει σε αυτό που ονομάζουμε «παραγωγική ανασυγκρότηση», με έναν τρόπο που συνδυάζει το σχεδιασμό, τη δημοκρατική νομιμοποίηση του σχεδιασμού, την αξιοποίηση διαθέσιμου ανθρώπινου δυναμικού και διαθέσιμων πόρων, την εγκαθίδρυση μιας λογικής εξασφάλισης εισοδημάτων και όχι κερδοφορίας. Πρόκειται για μια νέα κινηματική διαδικασία, πέρα από τη διαμαρτυρία και τη διεκδίκηση, που είναι δημοκρατική, πρακτική, δημιουργική και ταυτόχρονα λαϊκή και εξισωτική, για να μη πούμε κομουνιστική, και που χρειάζεται να κατακτήσει και να δημιουργήσει νέες θεσμικές λειτουργίες, να αξιοποιήσει, να συγκεντρώσει και να εγκαθιδρύσει νέους χρηματοδοτικούς πόρους, να ενισχύσει και να επεκτείνει τις νησίδες ενός νέου μετα-καπιταλιστικού καθεστώτος.