Ξέρετε τι είναι η Μεγάλη Ιδέα, ξέρετε και την καριέρα της μεταξύ του 1840 και του 1920, ξέρετε και την κατάληξή της. Η εθνική ολοκλήρωση υπήρξε η πρώτη «μεγάλη ιδέα» που ένωσε μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας σε έναν λίγο έως πολύ κοινό σκοπό. Ακολούθησαν άλλες μεγάλες ιδέες με περισσότερο ή λιγότερο διαταξικό και διαπαραταξιακό χαρακτήρα που αφορούσαν τη δυτικού τύπου ανάπτυξη με εκβιομηχάνιση και αστική ζωή, τον εκδημοκρατισμό της πολιτικής και της οικονομικής ζωής –ιδέες που υπήρχαν ταυτόχρονα με τον αντικομμουνισμό του κράτους– μέχρι να φτάσουμε στον εξευρωπαϊσμό και τον εκσυγχρονισμό του τέλους του 20ού αιώνα που μας ακολούθησε μέχρι την οικονομική κρίση.
Πλέον ζούμε σε μια παγκόσμια πολυκρίση, με την κλιματική αλλαγή να αναδιαμορφώνει την πραγματικότητα και τους στόχους των κοινωνιών μας. Στο πλαίσιο αυτό, και κατόπιν της συστηματικής απόκλισης από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και της υποχώρησης στο διεθνή καταμερισμό εργασίας, θα έπρεπε να κουβεντιάζουμε συστηματικά το μέλλον της χώρας μας, και δη την ανάγκη να υπάρξει μια νέα μεγάλη ιδέα που να μπορεί να συντονίσει τις προσπάθειες της κοινωνίας μας προσφέροντας έναν κοινό στόχο, ένα όραμα. Μια χώρα τόσο ανοργάνωτη, με τόσο μικρό «κοινωνικό κεφάλαιο» (δηλαδή σχέσεις εμπιστοσύνης και συνεργασίας με τους γύρω μας), έχει ανάγκη τον κοινό προσανατολισμό, τον συντονισμό, τα κοινά κριτήρια, το νόημα, τη συναισθηματική εναρμόνιση κ.λπ. που μπορεί να προσφέρει η ύπαρξη μιας «μεγάλης ιδέας».
Στο πρόσφατο ντοκιμαντέρ του Πάνου Χαρίτου, «The greek experiment», εμφανίζεται ο Άδωνις Γεωργιάδης να ισχυρίζεται ότι η Ελλάδα, καθώς δεν μπορεί να γίνει σαν τη Γερμανία, με βιομηχανία κ.λπ., θα πρέπει να προσπαθήσει να γίνει η «Φλόριντα της Ευρώπης», η οποία έχει τουρισμό, κατασκευές, καζίνο και διασκέδαση, και γι’ αυτό είναι από τις πλουσιότερες πολιτείες των ΗΠΑ. Αυτή είναι, πράγματι, μια «μεγάλη ιδέα». Όμως δεν είναι αυτή που θέλουμε, καθώς η παρόξυνση του σημερινού παραγωγικού μοντέλου θα οδηγήσει σε περιβαλλοντική καταστροφή και οικολογικά αδιέξοδα, οικονομική εξάρτηση από αστάθμητους παράγοντες (πολέμους κ.ά.), απώλεια εθνικής ανεξαρτησίας (αφού δεν κάνουμε πάντα –και στα πάντα– ό,τι θέλουν οι βασικές χώρες αποστολής τουριστών), υποβάθμιση όλων των υπόλοιπων παραγωγικών δραστηριοτήτων και των συνακόλουθων εργασιακών δεξιοτήτων.
Η αντίθεσή μου στη συγκεκριμένη «μεγάλη ιδέα» πάντως δεν σημαίνει ότι η σχετική συζήτηση δεν πρέπει να αναφέρεται σε πραγματικά δεδομένα και δυναμικές της ελληνικής κοινωνίας. Καλό είναι οι όποιες εναλλακτικές σκεφτούμε να λαμβάνουν υπ’ όψη τα δομικά στοιχεία της πολιτικής, οικονομικής, πολιτισμικής και περιβαλλοντικής πραγματικότητας της Ελλάδας του 2025. Η διαφορετική τους συνάρθρωση, η ενίσχυση κάποιων έναντι άλλων, η επιδίωξη εμπλουτισμού με νέους παράγοντες, είναι μαχητοί στόχοι. Αλλά σίγουρα όχι ερήμην των πραγματικών ανθρώπων με τις πραγματικές δυνατότητες και προθέσεις τους.
Στο πλαίσιο αυτό, εγώ θεωρώ ότι η χώρα μας μπορεί –και πρέπει– να μετασχηματιστεί σε μια πράσινη-βιώσιμη κοινωνία. Αυτή η «μεγάλη ιδέα» θα μπορούσε να της προσφέρει έναν ιστορικό προσανατολισμό συμβατό με την αυτοεικόνα μας – μια χώρα όμορφη (που τη χαιρόμαστε και την προστατεύουμε, κι εμείς και οι τουρίστες), δημοκρατική (όπου όλοι έχουν ένα ίσο μερίδιο, Έλληνες και μετανάστες, χωρίς υπερεργασία αλλά με λιτότερη κατανάλωση και περισσότερο ελεύθερο χρόνο), που παράγει ποιοτικά προϊόντα μέσα από τοπικά και περιφερειακά οικονομικά οικοσυστήματα.
Με μια γεωργία, κτηνοτροφία, μελισσοκομία –και φυσικά κάνναβη– όπου παραγωγή, μεταποίηση και εμπορία θα είναι σφιχτά δεμένες. Όπου θα είναι εξίσου συνδεδεμένες με τις τοπικές τουριστικές υπηρεσίες, που με τη σειρά τους θα διαχειρίζονται τα σκουπίδια τους και θα αφαλατώνουν το νερό για τις πισίνες τους. Με έναν τουρισμό όπου θα συνδέει τις θαλάσσιες δραστηριότητες της ακτής με τη γαστρονομία της πεδιάδας και της πλαγιάς και τους περιπάτους και τη διαμονή στο βουνό. Με το τοπικό κοινωνικό κεφάλαιο να αυξάνεται ακόμα περισσότερο από την αυτοπαραγωγή ενέργειας και τις ενεργειακές κοινότητες, από την επένδυση στην πολιτιστική και την καλλιτεχνική ζωή, και από τον τοπικό συντονισμό για την πρόληψη των πυρκαγιών και των πλημμυρών, την προστασία του φυσικού πλούτου και την αποκατάσταση της κοινής φυσικής κληρονομιάς. Οι αλληλένδετες αυτές δραστηριότητες μπορούν να δημιουργήσουν ισχυρές τοπικές και περιφερειακές ταυτότητες, έμπλεες νοήματος, πηγές περηφάνειας για όσα καταφέρνουμε μαζί. Και αυτό το «μαζί» περιλαμβάνει όλους τους μετανάστες χωρίς τους οποίους δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί. Και αυτό το «μαζί» θα αναζωογονήσει την τοπική αυτοδιοίκηση και θα απαιτήσει τη διατήρηση και την αναβάθμιση των νοσοκομείων και των σχολείων στην περιφέρεια που κλείνει τώρα η Δεξιά. Αυτό το «μαζί» μιας multi-local κοινωνίας μπορεί να αποτελέσει το alter-ego ενός κράτους που πρέπει να επιστρέψει στο πλευρό της κοινωνικής πλειοψηφίας και να εγγυηθεί ότι δεν θα πεθάνουμε σα χώρα.
Σκέψεις είναι… Θα επανέλθω.
