Macro

Σχεδόν δύο χρόνια βρισκόμαστε σε πανδημία, ενώ έχει ξεσπάσει οικονομική και ενεργειακή κρίση. Πώς έχει…

Η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ έχει επιλέξει ένα αντιπολιτευτικό μοντέλο, εμπνευσμένο μάλλον από το ανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ. Συνίσταται στη μετωπική αντιπαράθεση με την κυβέρνηση σε όλα περίπου τα ζητήματα, με προσωπική στοχοποίηση του Μητσοτάκη και με καταφανείς υπερβολές και ένα ακραία εριστικό ύφος («κοκορομαχίες», ανταλλαγή «εξυπνακισμών»). Η τακτική αυτή –που εξάλλου βρίσκει πρόθυμη ανταπόκριση στη ΝΔ– υποβαθμίζει το επίπεδο της δημοκρατίας, συσκοτίζει τα πραγματικά ζητήματα και επενδύει στο θυμικό, ακόμη και στην ανωριμότητα των πολιτών, όχι στην κρίση τους. Πολύ αμφιβάλλω για την αποτελεσματικότητά της στη σημερινή Ελλάδα. Σε κάθε περίπτωση, δεν αντιστοιχεί στη δική μου αντίληψη για μια σύγχρονη, ριζοσπαστική Αριστερά. Η πολιτική δεν είναι ασφαλώς επιστημονικό σεμινάριο, τα μηνύματα πρέπει να είναι τρανταχτά, η απλούστευση και κάποια υπερβολή είναι μέρος του δημοκρατικού παιχνιδιού. Όμως, πέρα από ένα σημείο, η υπερβολή γίνεται ανευθυνότητα. Επιπλέον, όταν τα πάντα καταγγέλλονται με την ίδια οξύτητα, «χάνονται» τα πραγματικά κρίσιμα ζητήματα. Δεν νομίζω πως οι περισσότεροι πολίτες ξυπνούν και κοιμούνται με την πεποίθηση πως ζούμε περίπου σε δικτατορία. Πολλοί είναι δυσαρεστημένοι ή και αγανακτισμένοι από την κατάσταση και την κυβέρνηση, αλλά οι περισσότεροι χρειάζονται επιχειρήματα και όχι κραυγές για να επιλέξουν ΣΥΡΙΖΑ.

Ποιος, λοιπόν, έχει την εξουσία; Πάντως δεν την έχει κανένα κόμμα. Ούτε καν τα κόμματα που, επειδή κυβέρνησαν για δεκαετίες –στην Ελλάδα η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ– έχουν αυξημένη επιρροή στη δημόσια διοίκηση, στις δικαστικές αρχές και στα ένοπλα σώματα του κράτους. Οπωσδήποτε αυτά τα κόμματα δεν εξουσιάζουν τον Τύπο. Τα ιδιωτικά συγκροτήματα του Τύπου τα ελέγχουν οι ιδιοκτήτες τους, οι οποίοι έχουν –όχι αδίκως– ταυτίσει τα συμφέροντά τους με το αστικό καθεστώς. Όπως όλα τα ισχυρά οικονομικά συγκροτήματα, ταυτίζουν ακόμα τα συμφέροντά τους με την ακύρωση της εισβολής των λαϊκών τάξεων στο πολιτικό προσκήνιο, όπως αυτή συνέβη στη διάρκεια της κρίσης στην Ελλάδα. Δεν είναι ότι οι λαϊκές τάξεις «κατέλαβαν την εξουσία». Την αποδυνάμωσαν, όμως, και απέκτησαν ερείσματα σε αυτήν. Αυτή η δυσάρεστη εισβολή απειλεί την ανάπτυξη του καπιταλισμού με τη δική του εσωτερική λογική και πρέπει να ακυρωθεί. Από τα προηγούμενα θα μπορούσε να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι στις σύγχρονες αστικές δημοκρατίες κανείς δεν «έχει την εξουσία». Το συμπέρασμα έχει μία ορθή πλευρά: στη σύγχρονη αστική δημοκρατία καμία στενή ομάδα ανθρώπων δεν μπορεί να μονοπωλεί την εξουσία και να επιβάλλει τα συμφέροντά της σε άλλες. Η εκμετάλλευση των μισθωτών δικαιολογείται αντικειμενικά με τις ανάγκες της υλικής αναπαραγωγής, ρυθμίζεται με τους κανόνες της δημοκρατίας και, επομένως, δεν εμφανίζεται ως εξουσία των καπιταλιστών επί των μισθωτών, αλλά ως αντικειμενικά δεδομένη τάξη πραγμάτων. Αυτή η κατάσταση διάχυσης και περιορισμού της πολιτικής εξουσίας αντιστοιχεί στην ιδιομορφία του καπιταλισμού, η οποία απαιτεί ελεύθερο οικονομικό ανταγωνισμό, σχετική ελευθερία της κίνησης των ιδεών (διαφορετικά δεν αναπτύσσεται, ας πούμε, η επιστήμη, ούτε εκδηλώνονται ελεύθερα τα διαφορετικά συμφέροντα) και συγκερασμό αντιτιθέμενων και ανταγωνιστικών συμφερόντων –προπάντων μεταξύ των μερίδων των καπιταλιστών, αλλά και μεταξύ κυρίαρχων και υπεξούσιων τάξεων. Απαιτεί επίσης, στο ιδεολογικό επίπεδο, κοσμική δικαιολόγηση του κοινωνικού και του πολιτικού καθεστώτος, αφού ο καπιταλισμός, για να επικρατήσει και να αναπαράγεται, χρειάστηκε να απελευθερώσει τους ανθρώπους από την αναγωγή της εξουσίας στη θεία χάρη ή στο αίμα.

Ας θυμηθούμε την άποψη ενός ζάπλουτου ανθρωπιστή, δωρητή της διεθνούς κοινωνίας των πολιτών, έτσι όπως τη μετέφερε, γράφοντας στην «Εποχή» (7/3/21), ο Δημήτρης Χριστόπουλος. Σε μια μεταξύ τους συνομιλία, όταν αυτός αναρωτήθηκε «έχει νόημα η βοήθεια της κοινωνίας των πολιτών στην Ελλάδα, η οποία φαίνεται πως θα καταλήξει σαν την Ουγγαρία;», και στις αιτιάσεις του Χριστόπουλου –πρόεδρου, τότε, της Διεθνούς Ομοσπονδίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου– ότι η ΝΔ υπήρξε ανέκαθεν μια σύνθεση παραδοσιακής λαϊκής δεξιάς παράταξης και φιλελεύθερου ευρωπαϊκού κεντροδεξιού κατεστημένου, ο συνομιλητής του του απάντησε: «και ο Όρμπαν κάπως έτσι ξεκίνησε: ως μια ουγγρική παραλλαγή μετάβασης στη φιλελεύθερη δημοκρατία του μεταπολιτευτικού “ανήκομεν εις τη Δύση” και στο τέλος κατέληξε σε αυτό που είναι σήμερα. Ο εκφασισμός μιας κοινωνίας δεν γίνεται με πορεία προς την πρωτεύουσα. Αυτό έγινε άπαξ. Εκφασισμός είναι η βαθμιαία μετάλλαξη των υποκειμένων προς θέσεις που κάποτε και τα ίδια θα αποστρέφονταν. Ο Όρμπαν δεν είναι Μουσολίνι. Θυμώνει αν τον πεις φασίστα». Ο διάλογος αυτός έγινε τον Οκτώβρη του 2019. Από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Η κυβέρνηση της ΝΔ έχει δώσει απτά δείγματα γραφής. Από την πανδημία μέχρι τα εργασιακά, και από την παιδεία μέχρι το προσφυγικό/μεταναστευτικό, τον αυταρχισμό και την καταστολή, δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών ως προς τις επιλογές της. Η δεξιά παράταξη, όμως, είναι αυτή που είναι. Δεν έκρυψε ποτέ τις προτεραιότητες και τους στόχους της. Δεν ξεγέλασε κανέναν. Αυτή είναι η ατζέντα της, αυτήν προωθεί. Χρέος της Αριστεράς, σύσσωμων των δημοκρατικών δυνάμεων του τόπου, είναι να προωθήσουν τη δική τους. Να ιεραρχήσουν τα θέματα αιχμής, να διαμορφώσουν ατζέντα πάνω τους και να αποτελέσουν την αντιπρόταση. Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει ξεκάθαρο στίγμα, σχέδιο και μέθοδο. Μακριά από επαμφοτερίζουσες συμπεριφορές που κινδυνεύουν να θολώσουν το αφήγημα.

Η «ηθική» των επαναπροωθήσεων είναι μία ανήθικη «ηθική» και κανένας δημοκρατικός πολίτης δεν έχει δικαίωμα να κλείνει τα μάτια και να την αρνείται. Ακόμη περισσότερο όταν το ζήτημα τίθεται ανοικτά στον δημόσιο διάλογο σε εκλεγμένους εκπροσώπους της χώρας, όπως είναι ο πρωθυπουργός. Αυτό που οφείλει η Ελλάδα, στην παγκόσμια, ευρωπαϊκή και ελληνική κοινότητα, είναι να ζητήσει δημόσια συγγνώμη και να αναληφθούν άμεσα δραστικά μέτρα για την εξάλειψη του φαινομένου, με ταυτόχρονη καταδίκη κάθε τέτοιας προσπάθειας που έρχεται στο φως της δημοσιότητας. Συμπερασματικά, παραθέτουμε μία αληθινή μαρτυρία από συνέντευξη με Σύριο πρόσφυγα 35 ετών που επαναπροωθήθηκε στις 22.8.2013 από τη Σάμο: «Περίπου στις 10 το πρωί ήμασταν κοντά στο νησί. Κάποια μέτρα μακριά από εμάς ήταν η ελληνική ακτοφυλακή και μας συνέλαβε. Ήταν ένα μεγάλο σκάφος. Ήταν περίπου δέκα αστυνομικοί στο σκάφος. Δύο από αυτούς φορούσαν μάσκες full-face. Μας είπαν να σταματήσουμε να σηκώσουμε τα χέρια μας και να μην κουνηθούμε. Φώναξαν και ένα δεύτερο σκάφος ήρθε. Ήταν ένα μικρότερο, περίπου 15 μέτρων. Στο δεύτερο το μικρότερο σκάφος, όλοι όσοι ήταν εκεί είχαν επίσης καλυμμένα τα πρόσωπά τους. Με απειλή όπλου και πυροβολισμούς στον αέρα μας ανάγκασαν να μπούμε μέσα και ξαναβρεθήκαμε στη θάλασσα»

Αυτή τη φορά η Πρόεδρος της Δημοκρατίας φέρεται να θέτει υπό την αιγίδα της συνέδριο προώθησης «επιστημονικού σχεδίου» πάνω στο οποίο σύμφωνα με ΜΜΕ «θα πατήσει η κυβέρνηση» για να αιτιολογήσει νομοθετικές πρωτοβουλίες της. Πληροφορούμαστε ότι το σχέδιο διαφημίζει, ανάμεσα σε άλλα, το «δυναμισμό» που δήθεν θα προσδώσει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, που απαγορεύεται από το Σύνταγμα. Επίσης, προτείνει την κατάργηση της δημοκρατικής διοίκησης στα ΑΕΙ, με ολική επαναφορά του νόμου Διαμαντοπούλου, που ως γνωστό, μετά τις αντιδράσεις της πανεπιστημιακής κοινότητας πέρασε στα αζήτητα. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα που έδωσαν οι διοργανωτές στη δημοσιότητα: Η εκλογή των δημοκρατικών οργάνων στο δημόσιο πανεπιστήμιο έχει δήθεν «(...) αρνητικά αποτελέσματα, όπως πελατειακή ροπή, κομματική εξάρτηση (...) η παθογένεια αυτή είναι ευρέως γνωστή και δεν απαιτεί ιδιαίτερη τεκμηρίωση». Τόση η βεβαιότητα, που αναρωτιέται κανείς, προς τι η συζήτηση και τα συνέδρια; Εν κατακλείδι: είναι δικαίωμα των διοργανωτών παρόμοιων εκδηλώσεων να καλλιεργούν τις αρνητικές -κατά τη γνώμη μας- για την κοινωνία και το δημόσιο πανεπιστήμιο απόψεις τους, με όποιον τρόπο νομίζουν. Η απόπειρα όμως εμπλοκής της Προέδρου της Δημοκρατίας, προκειμένου να προσδώσει κύρος και αξιοπιστία σε αντιλήψεις καταδικασμένες από τη μεγάλη πλειοψηφία της πανεπιστημιακής κοινότητας και της κοινωνίας είναι -προφανώς- απαράδεκτη. Ο ρόλος της Προέδρου επιτάσσει να θέτει υπό την αιγίδα της την ενότητα του Έθνους και του λαού. Όχι να πέφτει στην παγίδα και να παίρνει έμμεσα θέση σε ανοιχτά ζητήματα που διχάζουν. Αναμένω ότι θα το σκεφτεί «δυο φορές» πριν επιτρέψει στην κυβέρνηση και τους συν αυτώ να πλήξουν το θεσμό που εκπροσωπεί και ότι διαθέτει τη διορατικότητα να προφυλάξει το αξίωμά της από μια ακόμη «αιγίδα-παγίδα».

Ο καπιταλισμός της επιτήρησης υπονομεύει όχι μόνο το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα αλλά και την ίδια τη δημοκρατία, ενώ παράλληλα ενισχύει τη γνωσιακή ανισότητα, αφού οι επιχειρήσεις του έχουν τα μέσα να γνωρίζουν τα πάντα για εμάς, ενώ εμείς ξέρουμε ελάχιστα για γι’ αυτές. Ευτυχώς όσο η συζήτηση συνεχίζεται, όλο πληθαίνουν οι φωνές που διεκδικούν αυστηρό δημοκρατικό έλεγχο και ένα σταθερό ηθικό πλαίσιο για τους αλγόριθμους της Τ.Ν., προστασία της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, προστασία της ελευθερίας της έκφρασης και της πληροφόρησης, χρήση προγραμμάτων ανοιχτού κώδικα (ώστε να υπάρχει έλεγχος) και σεβασμό στην αυτονομία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Κρούσματα κορονοϊού στις φυλακές Διαβατών στην Θεσσαλονίκη. Δεκάδες κρούσματα. Κρούσματα στις φυλακές Γρεβενών και θάνατοι ανθρώπων. Πολλών ανθρώπων. Κρούσματα και σε άλλες φυλακές... Θα μου πείτε "και που το νέο;" Και η αλήθεια είναι πως η κοινωνία βράζει. Πως θα γλίτωναν οι φυλακές; Δεν θα γλίτωναν... Αλλά τα κρούσματα και κυρίως οι θάνατοι μέσα στις φυλακές είναι δυσανάλογα περισσότεροι. Και πως να μην είναι όταν τα μέτρα στη χώρα των κλουβιών δεν ισχύουν ή ισχύουν από την ανάποδη. Ο συνωστισμός σε κλειστούς χώρους είναι υποχρεωτικός, τα μέτρα προστασίας ελάχιστα και οι αρχικές εξαγγελίες για μια έστω μερική αποσυμφόρηση παραμύθι.... Απλώς τώρα απαγορεύουν και τα επισκεπτήρια. Περισσεούμενος κόσμος. Ποιος νοιάζεται, ποιος συγκινείται με το δράμα, ποιος αντιδρά;

Από το G20 στη Ρώμη είχε διαφανεί ότι η προσπάθεια ανασυγκρότησης μιας νέας παγκόσμιας συνεργασίας, βασισμένης σε μια νέα συνθήκη πολυμερικότητας (multilateralism), δεν είχε φέρει τους προσδοκώμενους καρπούς, παρά τις προσπάθειες της ιταλικής προεδρίας (Ντράγκι), και εξαιτίας της αντιφατικότητας της αμερικανικής πολιτικής (ακατέργαστο μείγμα εθνικού επι-κυριαρχισμού με επιλεκτικές δόσεις συμμαχιών).Τα αποτελέσματα του G20 (πχ. θέσεις για το κλίμα), αλλα κυρίως η μετέωρη ανασυγκρότηση της νέας διεθνούς «τάξης», επέδρασσαν στις προσπάθειες ανάκαμψης της χαμένης αξιοπιστίας των COP. Οι ηχηρές απουσίες των ηγετών της Κίνας και της Ρωσίας, και στις δυο διασκέψεις, ανέδειξαν την ρευστότητα και την αστάθεια των διεθνών σχέσεων, σε μια ιστορική φάση που, τρεις κρίσεις, κλιματική, υγειονομική, οικονομική, επισωρεύονται, δημιουργώντας ένα εκρηκτικό μείγμα προβλημάτων. Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, η πορεία του «ορυκτού καπιταλισμού» δεν μοιάζει με ανέμελη «βόλτα στο δάσος», παρ’ ότι η πιστοποιημένη ικανότητα προσαρμογής του στις νέες συνθήκες, είναι πάντα αξιοσημείωτη και σχετικά αποτελεσματική. Αυτή την φορά, δεν κινδυνεύει από τις αντιδράσεις των ιστορικών ανταγωνιστών, αλλά από τις συνέπειες του τρόπου λειτουργίας του. Η «φρούρηση» των συμφερόντων των μεγάλων ενεργειακών ομίλων επισημάνθηκε και έγινε αισθητή από την πολυπληθή, άμεση ή έμμεση, εκπροσώπηση (503 άτομα) στη συνδιάσκεψη. Οι περισσότεροι από αυτούς ανήκαν, με τον ένα η άλλο τρόπο, στο ισχυρό λόμπι της Σαουδικής Αραβίας (17% των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου), που «καταφέρνει να ξενερώνει τις αποφάσεις», όπως αναφέρει η Τζένιφερ Μόργκαν της Greenpeace International. Τελικά, είναι τα περιβαλλοντικά κινήματα ικανά να επιφέρουν ριζική αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης ή θα κυριαρχήσει η έλλειψη συγκροτημένης οικολογικής ατζέντας στην πολιτική των κομμάτων; Παρ ότι ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας έχει συνειδητοποιήσει το περιβαλλοντικό πρόβλημα, δεν το θεωρεί θέμα προτεραιότητας και κατά συνέπεια, δεν επιζητεί την συμπερίληψή του στα κομματικά προγράμματα. Μόνο στις τελευταίες γερμανικές εκλογές, το πρόγραμμα των Πράσινων περιλάμβανε συγκεκριμένες προτάσεις συμπεριληπτικής οικολογικής ανάπτυξης, και κατάφερε έτσι να συναντήσει σημαντική εκλογική αποδοχή, αντίθετα με ότι συμβαίνει σε άλλες χώρες που, το χάσμα μεταξύ των λίγων «happy few» και των πολλών, τροφοδότησε μια διάχυτη αδιαφορία για ότι δεν συνδέεται άμεσα με την κοινωνική και οικονομική συγκυρία και σε κάποιες περιπτώσεις, ανέδειξε και μια μορφή επιφύλαξης απέναντι στις ελίτ, στις οποίες κατατάσσουν και τα οικολογικά κινήματά, που, σχεδόν κατηγορούνται ότι απασχολούνται αποκλειστικά με τα περιβαλλοντικά.

Πόσο καθαρές είναι στην πραγματικότητα οι καθαρές τεχνολογίες; Οι κύριες πηγές των πρώτων υλών στις οποίες βασίζονται βρίσκονται στην Αφρική, την Αυστραλία και τις Άνδεις, περιοχές που υποφέρουν εξαιρετικά από την κλιματική αλλαγή. Σε όλα αυτά τα μέρη το νερό είναι δυσεύρετο και απαιτούνται τεράστιες ποσότητες ενέργειας για την επεξεργασία των μεταλλευμάτων. Η σύνθλιψη και η άλεσή τους αντιπροσωπεύει έως και το 3% της παγκόσμιας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας, δηλαδή περισσότερο από το σύνολο της ποσότητας που χρειάζεται η Γερμανία. Η εξορυκτική βιομηχανία περιγράφεται συνήθως ως «βρόμικη, σκονισμένη και επικίνδυνη» κι αυτό είναι αλήθεια. Καμία άλλη δεν είναι τόσο καταστροφική για το περιβάλλον. Οι δραστηριότητές της συχνά αφήνουν πίσω τους σεληνιακό τοπίο, εκτός από τις λίμνες της μολυσμένης λάσπης όπου καταλήγουν τα τοξικά υπολείμματα της επεξεργασίας. Περίπου 32.000 από αυτές τις τοξικές λίμνες βρίσκονται διασκορπισμένες σ’ όλο τον κόσμο. Τα τελευταία 15 χρόνια η περιεκτικότητα του μεταλλεύματος χαλκού στα ορυχεία της Χιλής μειώθηκε σχεδόν κατά το ένα τρίτο, στο 0,7%. Πριν από τρεις γενιές το ποσοστό αυτό ήταν 2% - 3%. Σήμερα οι μεταλλωρύχοι πρέπει να σκάψουν πολύ πιο βαθιά για να εξορύξουν τις ίδιες ποσότητες μετάλλου από ό,τι στο παρελθόν καταναλώνοντας αντίστοιχα περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια και καύσιμα. Ακόμη και οι πιο φιλόδοξες προσπάθειες ανακύκλωσης δεν θα είναι αρκετές για να βάλουν τέλος στην αδίστακτη εκμετάλλευση του περιβάλλοντος χάριν της πράσινης ενέργειας. Η φύση θα συνεχίσει να εξαντλείται, εν μέρει επειδή η ανθρωπότητα ελπίζει ότι θα συνεχίσει να ζει, να εργάζεται και να ταξιδεύει με πιο φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο στο μέλλον. Αλλά όσο θα διατηρούμε τα τρέχοντα επίπεδα ευημερίας θα συνεχίσουμε αναπόφευκτα να καταναλώνουμε περισσότερους πόρους. Καταναλώνοντας περισσότερα από όσα αναπληρώνει η φύση, το περιβαλλοντικό κραχ θα επέλθει νομοτελειακά. Είναι σαν ένας τραπεζικός λογαριασμός, λέει στο Spiegel ο Βακερνάγκελ: “Μπορείς να κάνεις υπερανάληψη για κάποιο χρονικό διάστημα, αλλά όχι για πάντα”...