Macro

Η ΝΔ παρέδωσε μια χώρα το 2015 που δεν είχε πάρει χρήματα από το Αύγουστο του 2014, είχε σχεδόν μηδενικό πρωτογενές πλεόνασμα, δεν είχε πρόσβαση στις αγορές, και δεν είχε υπολογίσιμα αξιοποιήσιμα ταμειακά διαθέσιμα. Μια χώρα με μη βιώσιμο χρέος, τεράστιες ανάγκες για την αποπληρωμή του χρέους της το επόμενο 6μηνο, ανάγκες που για το σύνολο του 2015 έφταναν τα 21.9 δις. Μια χώρα δηλαδή έτοιμη να χρεοκοπήσει. Και ο κ. Σταικούρας το γνωρίζει αυτό γιατί αυτό ήταν συνειδητή επιλογή της ΝΔ. Αντίθετα εμείς αφήσαμε στα ταμεία του κράτους 31 δις (43 με τον ευρύ ορισμό), ρυθμισμένο χρέος, πρωτογενές πλεόνασμα, πρόσβαση στις αγορές, καμία ανάγκη για νέο πρόγραμμα. Η διαφορά είναι κολοσσιαία. Καλό είναι όταν μιλάμε για τα χρήματα των Ελλήνων πολιτών να δείχνουμε τον ανάλογο σεβασμό στις θυσίες τους. Ειδικά όσοι πήγανε να στήσουν παγίδες ονειρεμένοι αριστερές παρενθέσεις. Τώρα είναι η ώρα να αξιοποιηθεί σωστά η παρακαταθήκη που άφησε ο ΣΥΡΙΖΑ. Μπορεί ο κ. Σταικούρας να το αγνοεί αλλά η έξοδος της χώρας από τα μνημόνια ήταν μια δύσκολη δουλειά. Ας μην χρειαστεί να την επαναλάβουμε.

Μια οικογένεια σπεύδει πρώτα να φροντίζει τα πιο ευάλωτα μέλη της. Ανάλογα η ευρύτερη κοινωνία θα έπρεπε κατά προτεραιότητα να ασχολείται με όσους βρίσκονται στην πιο δύσκολη θέση. Να προωθήσει μέτρα διασποράς των μεταναστών που βρίσκονται σε κέντρα των νησιών, καθώς και θεσμούς σταθμισμένης αποσυμφόρησης των υπερκορεσμένων φυλακών. Κι αν ο ανθρωπισμός για τους κρατούντες σήμερα δεν αποτελεί υπολογίσιμο επιχείρημα, ας σκεφτούν το συμφέρον των «δικών τους»: Ο ανέλεγκτος συνωστισμός των στοιβαγμένων μεταναστών αργά ή γρήγορα θα μεταδίδεται στον περίγυρο. Και, παραδίπλα, οι κρατούμενοι, όταν φτάσει η κανονική ώρα της απόλυσής τους, θα αισθάνονται ότι τίποτε πια δεν τους συνδέει με την κοινωνία που τους στέρησε την στοιχειώδη ανθρώπινη μεταχείριση. Η αύξηση της εγκληματικής υποτροπής και αντίστοιχα η υπόσκαψη της ασφάλειας θα είναι η ευνόητη, προγραμματισμένη θαρρείς, συνέπεια.

Το 2010 τα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη υποστήριξαν την Ελλάδα με αυτό που αποδείχθηκε να είναι τελικά το πρώτο από τρία προγράμματα διάσωσης. Αυτό το πρόγραμμα υποτίθεται ότι θα έσωζε την Ελλάδα από τη χρεοκοπία. Θα αφήσω κατά μέρος το αν αυτή η διάσωση ήταν επιτυχημένη και αν το Πρόγραμμα Δημοσιονομικής Προσαρμογής, με το οποίο συνοδεύτηκε, ήταν η σωστή απάντηση για την ελληνική οικονομία και τον ελληνικό λαό. Αυτό που είναι σημαντικό να τονιστεί, και αποκαλύφθηκε εκείνη την περίοδο μέσω διαρροών στην εφημερίδα "Wall Street Journal", ήταν ότι η ελληνική διάσωση ήταν κρίσιμη για να σώσει εκείνες τις τράπεζες που είχαν ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου. Εδώ έχουμε μια σημαντική διαφοροποίηση. Ενώ οι γερμανικές, ολλανδικές και γαλλικές εμπορικές τράπεζες ήταν πολύ εκτεθειμένες στα ελληνικά ομόλογα, οι ιταλικές και ισπανικές εμπορικές τράπεζες δεν ήταν. Παρ' όλα αυτά, η Ισπανία και η Ιταλία, ούσες μεγάλες οικονομίες, συνεισέφεραν σχεδόν το ίδιο στην ελληνική διάσωση όπως η Γερμανία και η Γαλλία. Και αυτό σημαίνει ότι, στην πραγματικότητα, η Ιταλία και η Ισπανία μετέφεραν πόρους προς τις πιο εύρωστες οικονομίες του Βορρά. Κατά την περίοδο που συμμετείχα στο Eurogroup, η Γερμανία και η Ολλανδία καθυστερούσαν την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης (και ειδικότερα τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης καταθέσεων) με το πρόσχημα ότι θα έπρεπε να διασφαλίσουμε πως μειώνουμε τον κίνδυνο πριν αρχίσουμε να τον μοιραζόμαστε - ακόμα μία φορά χρησιμοποιώντας το επιχείρημα ότι δεν θα έπρεπε να αναμένει κανείς οι φορολογούμενοι των βορείων χωρών να βοηθήσουν τις επίφοβες τράπεζες των χωρών του Νότου. Πάντως, το 2010, οι οικονομίες των νότιων ευρωπαϊκών κρατών ήταν εκείνες που έδειξαν πρόθυμες να μοιραστούν τον κίνδυνο προς όφελος των βορειοευρωπαϊκών οικονομιών. Τώρα που η Ιταλία και η Ισπανία χρειάζονται έναν υποτυπώδη επιμερισμό του κινδύνου, οι Βόρειοι αρνούνται, στην πραγματικότητα, να επιστρέψουν τη χάρη. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μεγαλύτερο δείγμα υποκρισίας.

Για να είναι χρήσιμο ένα ευρωομόλογο θα πρέπει να είναι ευρωπαϊκό χρέος που δεν προσμετρείται στα εθνικά. Σ’ αυτήν την ανάγκη απαντά η γαλλική πρόταση μαζικής έκδοσης ευρωομολόγων από ένα νέο Ταμείο Ανάκαμψης, για το οποίο συμφώνησε το Eurogroup. Σύμφωνα με τη γαλλική πρόταση, αν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφασίσει την κοινή έκδοση χρέους, οι πόροι που θα αντλήσει το Ταμείο Ανάκαμψης θα χορηγηθούν στα κράτη-μέλη μέσω του κοινοτικού προϋπολογισμού ως μεταβιβάσεις και όχι ως δάνεια, με σκοπό την πραγματοποίηση επενδύσεων και με κριτήριο τις ανάγκες τους για ανάκαμψη, ενώ η εξόφληση των ευρωομολόγων θα γίνει από τον κοινοτικό προϋπολογισμό, βάσει του ΑΕΠ του κάθε κράτους-μέλους, σε 20 ή 30 χρόνια (ή ποτέ, εάν υιοθετηθεί η πρόταση του Iσπανού πρωθυπουργού Σάντσεθ για διηνεκή ομόλογα – perpetual bonds). Θα μπορούσε επίσης να γίνει με τα έσοδα ενός υπερεθνικού-ευρωπαϊκού φόρου ή από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα με έκδοση χρήματος, κάτι που προς το παρόν απαγορεύεται.

Συμβαίνει συχνά στον πολιτικό λόγο οι ίδιες λέξεις να χρησιμοποιούνται με διαφορετικό νόημα και περιεχόμενο και να λειτουργούν περισσότερο ως το «σύνθημα» μιας πολιτικής θέσης ή, όπως μας διδάσκουν κριτικές προσεγγίσεις στη μελέτη του λόγου, ως μετέωρα ή μηδενικά σημαίνοντα που μετατρέπονται σε εργαλεία άσκησης εξουσίας. Κάτι τέτοιο μας θυμίζει το περίφημο σύνθημα «επιστροφή στην κανονικότητα» που επικράτησε στις εκλογές του Ιουλίου 2019 και προσδιόριζε τους πρώτους μήνες της πολιτικής της νέας κυβέρνησης της ΝΔ - τουλάχιστον μέχρι τις πρόσφατες «κρίσεις» του προσφυγικού και του κορωνοϊού που μένει να δούμε πώς θα επηρεάσουν αυτήν την «επιστροφή» μας. Το δίπολο «κρίση - κανονικότητα» δεν είναι φυσικά καινούριο σχήμα στον δημόσιο λόγο, όμως κάθε φορά επιστρέφει για να υπηρετήσει διαφορετικές στρατηγικές στο πεδίο του πολιτικού ανταγωνισμού. Έτσι λοιπόν σε μια συγκυρία όπου ο κυβερνητικός λόγος βάζει στην ημερήσια ατζέντα την «κανονικότητα» ως υπόσχεση της πολιτικής του κυβερνώντος κόμματος, στρεφόμαστε στο μιντιακό οικοσύστημα όχι για να καταγράψουμε τις αναφορές σε αυτήν την έννοια, αλλά για να διερευνήσουμε πρακτικές «κανονικότητας» στους τρόπους με τους οποίους ο δημοσιογραφικός λόγος σχολιάζει την πολιτική.

Η αριστεία είναι καρπός της δικής μας εργασίας, αφού η ισχύς των επιχειρήσεων -αλλά και του κράτους- οφείλεται στις δικές μας γνώσεις και ικανότητες, είναι άρα χρέος μας να τις πάρουμε πίσω και να τις θέσουμε στην υπηρεσία των δικών μας. (...) Εκείνο που διαφοροποιεί την κοινοτική πολυτέλεια από την ιδιοκτησιακή πολυτέλεια είναι: 1. το άνοιγμά της σε εκείνες και εκείνους που «δεν ξέρουν», 2. η μετάδοση, στο όνομα του εν λόγω ανοίγματος, των τεχνικών και πρακτικών δεξιοτήτων του κοινού αιτήματος και 3. η αποδοχή των ενδεχόμενων μετατοπίσεων στα κοινά αιτήματα που οι νέες γνωριμίες φέρνουν. Η κοινοτική πολυτέλεια είναι το πρόγραμμά μας. Με κάθε τρόπο, ακόμα και καλλιτεχνικό.

Μόνες τους αποφάσισαν να εκδοθούν γιατί δεν είχαν τι άλλο να κάνουν και είπαν να αρχίσουν να μεταδίδουν ιούς για να περνάει η ώρα. Μόνες τους κλείστηκαν εκεί. Μόνες τους γδύνονταν. Μόνες τους το έκαναν. Μόνες τους ντύνονταν. Μόνες τους πλήρωναν. Μόνες τους εισέπρατταν. Όλα μόνες τους. Γι’ αυτό είναι πανικόβλητοι οι φιλήσυχοι οικογενειάρχες της περιοχής. Επειδή δεν είχαν καμιά σχέση. Εκείνοι ούτε που είχαν ιδέα. Εξάλλου, μεγάλο μέρος το Κρανίδι. Κάτι σαν Σαϊγκόν, Ρίο, Πόλη του Μεξικού. Πού να ξέρουν οι νοικοκυραίοι τι γίνεται τα βράδια στη δομή φιλοξενίας; Πού να ξέρουν ότι μένουν κορίτσια εκεί; Πού να ξέρουν ότι το κάνουν σχεδόν τζάμπα; Όπως ήταν πανικόβλητοι οι φιλήσυχοι οικογενειάρχες με τις οροθετικές στην Ομόνοια. Κι εκείνες μόνες τους εκδίδονταν. Χωρίς πελάτες. Χωρίς άντρες που ήθελαν σεξ χωρίς προφυλακτικό. Ποτέ δεν υπάρχουν πελάτες σε αυτές τις ιστορίες. Ποτέ δεν υπάρχουν φιλήσυχοι οικογενειάρχες νοικοκυραίοι που πάνε στις γυναίκες που εκδίδονται και μετά πανικοβάλλονται. Ποτέ δε θα μάθουμε για αυτούς. Αυτούς μόνο τους κολλάνε. Και μάλιστα χωρίς να τις ακουμπήσουν. Τώρα θα ακούσουμε πάλι λόγο που αναβιώνει μνήμες αθάνατης ελληνικής επαρχίας. Πάντα κραταιό το δίπολο: βρώμικες-καθαροί, μιαρές-αμόλυντοι, πόρνες-οικογένεια. Και κυρίως ξένες-Έλληνες. Γιατί πάνω από όλα, αυτή τη δύσκολη ώρα αδέρφια ένας είναι ο εχθρός στο Κρανίδι και αλλού: η αδήλωτη μολυσματική αλλοδαπή πορνεία. Απειλεί τη δηλωμένη ηθική καθαρότητα της αγίας ελληνικής οικογένειας.

Η πανδημία προσδίδει μια χαοτική ελευθερία στην πραγματικότητα και κάθε προσπάθεια να την καταγράψουμε αναλυτικά είναι καταδικασμένη να αποτύχει, επειδή η πραγματικότητα είναι πάντα ένα βήμα μπροστά σε ό,τι νομίζουμε ή αισθανόμαστε γι’ αυτήν. Για να τη θεωρητικοποιήσουμε ή έστω για να γράψουμε γι’ αυτήν πρέπει πρώτα να τοποθετήσουμε τις κατηγορίες μας και τη γλώσσα μας στην άκρη της αβύσσου. Πρέπει να συλλάβουμε τη σύγχρονη κοινωνία και την κουλτούρα της σαν ένα mise en abyme, όπως θα το έθετε ο André Gide. Οι διανοούμενοι θα πρέπει να φοβούνται αυτή την κατάσταση περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο. Όπως συμβαίνει με τους πολιτικούς, οι διανοούμενοι γενικά δεν είναι πλέον οι διαμεσολαβητές μεταξύ των ιδεολογιών, των αναγκών και των προσδοκιών των απλών πολιτών. Διαμεσολαβούν μεταξύ τους τις μικρομέγαλες ιδεολογικές τους διαφορές. Γράφουν για τον κόσμο, αλλά όχι μαζί με τον κόσμο. Υπάρχουν λίγοι δημόσιοι διανοούμενοι, και αυτοί αποτυγχάνουν επίσης να ξεφύγουν από τη σημερινή μας άβυσσο. Η γενιά που γεννήθηκε ή μεγάλωσε την περίοδο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο συνηθίζει να σκέφτεται κατ’ εξαίρεση σε κανονικές περιόδους. Αντιμέτωποι με την κρίση της πανδημίας, δυσκολεύονται να σκεφτούν την εξαίρεση σε περιόδους έκτακτης ανάγκης. Το πρόβλημα είναι ότι η μεταβαλλόμενη, χαοτική καθημερινή πρακτική ξεγλιστρά από όλες τις προσπάθειες θεωρητικοποίησης και απαιτεί να γίνει κατανοητή με μορφή υπο-θεωρητικοποίησης. Είναι σαν η σαφήνεια της πανδημίας να παράγει τόσο έντονη διαφάνεια που μας καθιστά ανίκανους να διαβάσουμε, πόσο μάλλον να ξαναγράψουμε αυτό που γράψαμε σε μια οθόνη ή σε ένα χαρτί. Επιτρέψτε μου να δώσω δύο παραδείγματα.

«Όλοι αγαπάμε σύμφωνα με τις διαστάσεις μας», λέει κάποια στιγμή ένας από τους πρωταγωνιστές του Νυχτοδάσους. Αυτές τις «διαστάσεις» της ανθρώπινης ψυχής που αγαπάει, άλλοτε φωτεινές και άλλοτε ερεβώδεις, άλλοτε γαλήνιες και άλλοτε φουρτουνιασμένες, διερευνά η Τζούνα Μπαρνς σε αυτό το ανατρεπτικό και εμβληματικό για τον μοντερνισμό μυθιστόρημα, σκαλίζοντας φόβους, απογοητεύσεις, ελπίδες («δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε τίποτα περισσότερο από την ελπίδα»), ανατάσεις, συντριβές. Τόπος και χρόνος, η Ευρώπη του Μεσοπολέμου, και κυρίως το Παρίσι και η ατμόσφαιρα «γοητευτικής παρακμής» που κυριαρχούσε τότε εκεί. Ο άξονας της αφήγησης (η λέξη πλοκή θα είχε μια μάλλον ιδιόμορφη χρήση μιλώντας γι’ αυτό το βιβλίο) συγκροτείται από τα σημεία όπου τέμνονται οι ζωές των πέντε πρωταγωνιστών του βιβλίου. Κεντρικό πρόσωπο, πραγματική πρωταγωνίστρια, η μυστηριακή, φασματική Ρόμπιν που, σχεδόν σιωπηλή στις σελίδες του βιβλίου, στοιχειώνει με τις πράξεις της την ύπαρξη των υπολοίπων, σημαδεύει με τις επιλογές της τις ζωές τους. Η Ρόμπιν παντρεύεται με τον Φέλιξ, κάνουν παιδί, αυτή αρχίζει να περιπλανιέται και να εξαφανίζεται για μεγάλα χρονικά διαστήματα «ανίκανη ή απρόθυμη να δώσει λογαριασμό για τις κινήσεις της» και όταν επανεμφανίζεται έχει αρχίσει μια σχέση με την Νόρα. Η Νόρα την ερωτεύεται τρελά, με ένα πάθος απελπισμένο που γίνεται ασφυκτικό, κτητικό, και τελικά χωρίζουν και στη ζωή της Ρόμπιν μπαίνει η Τζένη: «λίγο αργότερα η Τζένη και η Ρόμπιν πήραν το πλοίο για την Αμερική», αφήνοντας πίσω την Νόρα συντετριμμένη. Έτσι, με άξονα τις σχέσεις αυτών των ανθρώπων και με τη φιγούρα του γιατρού Ο’Κόνορ να στοιχειώνει τις νύχτες της πόλης, η ιστορία οδεύει προς τον λυγμό του τέλους.

Τελικά, το μεγάλο λάθος που έκαναν οι Σουηδοί δεν το έκαναν τώρα, με τα μέτρα που πήραν για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορονοϊού. Το έκαναν τότε, όταν έδωσαν το ελεύθερο στις δυνάμεις τις αγοράς να διαχειριστούν τις τύχες τους. Νόμιζαν ότι οι εταιρείες θα ακολουθούσαν τους νόμους και, κυρίως, ότι θα είχαν τους ίδιους ηθικούς κώδικες, που έχουν οι άνθρωποι οι οποίοι οικοδόμησαν το κράτος που έγινε πρότυπο σε όλο τον κόσμο. Και χρειάστηκε να έρθει ο κορονοϊός για να δείξει, στον υπόλοιπο κόσμο αλλά, κυρίως, στους ίδιους, την εσφαλμένη εικόνα που έχουν για την πραγματική κατάσταση που επικρατεί σήμερα στη χώρα τους. Το παραδέχθηκε, άλλωστε, και ο Γιόραν Χέγκλουντ, Χριστιανοδημοκράτης υπουργός Αγοράς (αντίστοιχο του ελληνικού υπουργείου Ανάπτυξης και Ανταγωνισμού) το κόμμα του οποίου συμμετείχε και στην προηγούμενη, συντηρητική και στη σημερινή, σοσιαλδημοκρατική, κυβέρνηση σχολιάζοντας το ζήτημα των ελλείψεων που σημειώθηκαν στα ιδιωτικοποιημένα από το 2009 φαρμακεία, τα οποία έως τότε βρίσκονταν στην ευθύνη και τη διαχείριση του δημοσίου: «Κοιτάζοντας προς τα πίσω καταλαβαίνουμε ότι θα έπρεπε να έχουμε προνοήσει για τη διατήρηση της κοινωνικής ευθύνης των επιχειρήσεων που ιδιωτικοποιήσαμε».