Κωστής Παπαϊωάννου

Ανοίγουν όλη την ακροδεξιά ατζέντα. Πετάνε στη δημόσια αυλή μας τον οχετό του αμερικανικού και ευρωπαϊκού Alt Right. Ετοιμάζουν ανοιχτά θέμα για τις αμβλώσεις. Δυσφορούν με την προβολή του me too, αμφισβητούν τον όρο γυναικοκτονία. Μαζεύουν υπογραφές εναντίον των λοατκι. Πολιορκούν το μεταπολιτευτικό συμβόλαιο με συνέδρια για τη γονιμότητα, αμφισβητούν τα θεμελιώδη ενός στοιχειωδώς σύγχρονου οικογενειακού δικαίου, κάνουν ανοιχτές επιθέσεις στα βασικά του Διαφωτισμού. Οι ίδιοι που θεωρούν ότι η θρησκευτική κατήχηση (προσοχή, η κατήχηση, όχι η γενική θρησκευτική/θρησκειολογική αγωγή) είναι δουλειά του κράτους και του σχολείου και όχι των οικογενειών, οι ίδιοι λένε ότι η σεξουαλική αγωγή είναι δουλειά της οικογένειας και όχι του κράτους και του σχολείου. Μα είναι όντως δουλειά της οικογένειας και τα βλέπουμε τα αποτελέσματα. Είναι δουλειά των οικογενειών αυτών των ανθρώπων η σεξουαλική αγωγή και το βλέπουμε στην έμφυλη βία, στη σεξουαλική κακοποίηση και τους βιασμούς. Έχουν διαρκή ώσμωση με τους θεσμούς, μπαινοβγαίνουν στα υπουργεία, το βαθύ κράτος βαράει ενίοτε μπροστά τους προσοχή. Ιδίως εσχάτως. Δεν είναι γραφικοί. Όχι πια. Τα κάνουν και καθόλου δεν κρύβονται. Εμείς κάνουμε ότι δεν τους βλέπουμε. Δεν έχουμε ιδεολογική αντιπαλότητα. Με αυτούς τους ανθρώπους δεν είμαστε απλώς σε αντιπαράθεση. Δεν έχουμε διαφορετικές αντιλήψεις. Θέλουμε να ζούμε σε τελείως διαφορετικές κοινωνίες. Ειναι ένας κηρυγμένος πόλεμος. Ας το καταλάβουμε μια ώρα αρχύτερα.

Καλή η εθνική μας συμφιλίωση, βαρύνων ο εθνικός ρόλος του Μίκη, καταλυτικές οι παρεμβάσεις του για την υπέρβαση των διαχωριστικών γραμμών. Και ναι, ο Μϊκης είχε προ πολλού περάσει σε άλλη σφαίρα. Και ναι, η ιστορία θα πει κι αυτή τα δικά της όταν στεγνώσουν τα δάκρυα και το χώμα αναλάβει κι αυτό να κάνει τη δουλειά του. Και για τα στερνά και για τα πρώτα. Αλλά, βρε παιδιά, με την αριστερά όπου γης, καλή και στραβή, ήταν ο μακαρίτης. Κομμουνιστές και σοσιαλιστές ήταν οι συνομιλητές του κυρίως. Με τον Αλιέντε ήταν, όχι με τον Πινοσέτ. Επαναστατικά κινήματα προχωρούσαν με τις μουσικές του, όχι τάγματα εφόδου. Οι αριστεροί Λαμπράκηδες το (παρα)κράτος της Δεξιάς πολεμούσαν, δεν ήταν γαύροι κατά βάζελων. Έκανε στραβές; Πολλές. Όμως, ya basta. «Το Άσμα Ασμάτων ( Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου) για τις Κοπέλες του 'Αουσβιτς του Νταχάου κοπέλες μιλάει. Δεν είναι ερωτικό τραγουδάκι σε φεστιβάλ τραγουδιού της χούντας. Για ένα αριθμό στο άσπρο της το χέρι, για ένα κίτρινο άστρο στην καρδιά λέει κυρ Πλεύρη μου. Και το Γελαστό παιδί (ο Ιρλανδός αγωνιστής Μ. Κολινς) στην Ελλάδα πάντα έφερνε στον νου τον δολοφονημένο Λαμπράκη κύριε Γεωργιάδη. Όχι τον Κατσίφα. Και αυθόρμητα ο κόσμος τραγούδαγε "σκοτώσαν οι φασίστες". Κι ο Επιτάφιος κι η Μέρα Μαγιού μου μίσεψες ήταν για τους νεκρούς καπνεργάτες απεργούς, θύματα της δικτατορίας Μεταξά, κύριε Βορίδη μου. Δεν ήταν για τα καλόπαιδα του κουμπάρου σας του Λεπέν. Και ποιοι χτυπούν το βράδυ στην ταράτσα τον Αντρέα; Ποιο ήταν το σφαγείο; Και της Δικαιοσύνης ήλιε νοητέ και όταν σφίγγουν το χέρι ήταν τραγούδια που συνέγειραν τα πλήθη που γιόρταζαν τη δημοκρατία το 74 κυρ Βελόπουλε. Δεν ήταν για κηραλοιφές ούτε για αρνητές εμβολίων εθνοκάπηλους. Και τη Ρωμιοσύνη και το Σώπα όπου να ναι θα σημάνουν οι καμπάνες, γυναίκες πολιτικών κρατουμένων την πήγαν στον Θεοδωράκη. Όχι ιδιοκτήτες κολεγίων, κλινικάρχες ή κατασκευαστικές εταιρίες. Και μια μέρα του 66, ανήμερα Φώτα, ο Μίκης έφαγε ξύλο στον Πειραιά σε συγκρούσεις με την αστυνομία. Και τότε μελοποίησε τη Ρωμιοσύνη. Κι η Δραπετσώνα του Λειβαδίτη δε μιλάει για το σπιτάκι μας έτσι γενικά κι αόριστα κυρ Μηταράκη μου. Μιλάει για τους πρόσφυγες στη Δραπετσώνα που τους ξεσπίτωναν. Τους τουρκόσπορους και τις παστρικιές.

Μετά την οργή τι; Τώρα χρειάζεται επείγον πρόγραμμα ανάταξης μιας χώρας διαλυμένης, νέο σχέδιο για το ταμείο ανάκαμψης, κοινωνικές συναινέσεις στα βασικά και στο βάθος μια νέα πλειοψηφία που θα φέρει στοιχειώδη ηρεμία σε άλλη πολιτική κατεύθυνση, με προτάγματα κοινωνικής δικαιοσύνης, ισότητας, δημοκρατικών δικαιωμάτων. Είμαστε σε οριακό σημείο από κάθε άποψη. Η πολιτική προστασία πλέον αφορά το σύνολο των λειτουργιών της χώρας. Η χώρα η ίδια χρειάζεται συνολική πολιτική προστασία σε καιρούς κλιματικής κρίσης. Το πολιτικό μας σύστημα χρειάζεται νέο σχέδιο έκτακτης ανάγκης. Χρειάζεται άμεσα πρόγραμμα 10 σημείων για την ανάταξη με ρητές προβλέψεις για τους εκτοπισμένους της φωτιάς και την αναδάσωση των καμένων. Χρειάζεται νομοθετικός οδικός χάρτης με άμεσες αλλαγές στους βλαπτικούς για το περιβάλλον νόμους. Οι προτάσεις των ειδικών και των περιβαλλοντικών οργανώσεων υπάρχουν ήδη στα συρτάρια του κ. Χατζηδάκη που τις αγνόησε. Απαιτείται συνολική ανάταξη ανά τομέα, με ειδική πρόβλεψη για τον χώρο της υγείας και της εκπαίδευσης που θα δοκιμαστούν από τις συνδυαστικές συνέπειες covid και πυρκαγιών. Χρειάζονται προτάσεις δραστικών και γενναίων συνεννοήσεων με γειτονικές χώρες και κυρίως την Τουρκία με στόχο κοινές δυνάμεις δασοπροστασίας αντί για ανταγωνισμό εξοπλισμών. Κυρίως, χρειάζεται ριζική αλλαγή προτεραιοτήτων και αναχρηματοδότηση πυροπροστασίας και υγείας με χρήματα που έχουν προσανατολιστεί αλλού πχ  αστυνομία. Πώς θα γίνουν αυτά; Με μια πρόταση συνεννόησης των κομμάτων της αντιπολίτευσης που θα σύρει και αυτή την εν πολλοίς απονομιμοποιημένη κυβέρνηση ή θα την ωθήσει να συγκρουστεί μετωπικά με τη λαϊκή βούληση. Τώρα, χωρίς καθυστέρηση. Μια πρόταση στην οποία δε θα χωράει άρνηση. Μια πρόταση κοινής λογικής, πολιτικής και κοινωνικής επιβίωσης. Η χωρίς σχηματοποιημένη διεκδίκηση οργή δεν αρκεί να φέρει κανέναν στην κυβέρνηση με προϋποθέσεις ουσιαστικής αντιμετώπισης προβλημάτων. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ ποντάρει εκεί, θα διαψευστεί με τρόπο ηχηρό. Το 15 δεν επαναλαμβάνεται, τα λάθη του 15 όμως μπορούν κάλλιστα να επαναληφθούν. Το 15 υπήρχε οργή με ελπίδα. Τώρα υπάρχει μόνο οργή. Χωρίς ελπίδα στις στάχτες όμως, θα μας πάρει ο διάβολος. Είναι δημοκρατικό μας χρέος να βρούμε ελπίδα στις στάχτες. Η οργή και η καταστροφή πρέπει να γεννήσουν κάτι θετικό.

Αυτό που παρακολουθούμε τον τελευταίο καιρό είναι μια στρατηγική να ανοίξουν μια σειρά από θέματα που συγκροτούν μια ατζέντα συντηρητικής παλινόρθωσης στα ζητήματα της έμφυλης ισότητας, της αυτοδιάθεσης του σώματος, των δικαιωμάτων των γυναικών, είτε έχουν να κάνουν με την προστασία του αγέννητου παιδιού -βλέπε την αμφισβήτηση της θεσμικής κατοχύρωσης της δυνατότητας της γυναίκας στην άμβλωση- είτε έχουν να κάνουν με όσα είδαμε στο πλαίσιο της συζήτησης για τη συνεπιμέλεια και τώρα με τα ζητήματα της γονιμότητας ή της υπογεννητικότητας, πίσω από τα οποία βρίσκεται μια εξαιρετικά συντηρητική λογική που βλέπει τη γυναίκα -όπως όλα τα ακροδεξιά καθεστώτα- μια μηχανή αναπαραγωγής νέων τέκνων για χάρη του έθνους. Αυτό δεν είναι καινούργιο διεθνώς. Μπορεί κανείς να πει ότι είναι η ατζέντα των χωρών του Βίσενγκραντ που τίθεται και στην Ελλάδα. Έχει σαφέστατα να κάνει με τη νέα Δεξιά, την Alt Rright της Αμερικής, όπου τα θέματα αυτά έχουν τεθεί εκεί εδώ και πολλές δεκαετίες. Να θυμίσουμε εδώ τι έλεγε, ήδη από τη δεκαετία του 2000, το Tea Party με τη Σάρα Πέιλιν, που έβαζε μετ’ επιτάσεως όλα αυτά. Πώς συγκροτείται όμως αυτή η ατζέντα; Ποιες δυνάμεις την προωθούν; Υπάρχουν τάσεις τέτοιες στο εσωτερικό της ελλαδικής Εκκλησίας, όπως και πολιτικές δυνάμεις ή μορφώματα. Επίσης είναι εξόχως ανησυχητικό το γεγονός ότι με αφέλεια και απροσεξία κορυφαίοι πολιτειακοί θεσμοί, όπως η Προεδρία της Δημοκρατίας, δέχονται ή επιλέγουν να συνδέονται με τέτοιου είδους επιλογές. Κατά τη γνώμη μου, είναι πολύ σημαντική η ηχηρή αντίδραση της ελληνικής κοινής γνώμης μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μάλιστα είναι μια αντίδραση που στιγματίζει τη στάση των μεγάλων ΜΜΕ, που δεν βρίσκουν «δημοσιογραφικό ενδιαφέρον» σε τέτοιου είδους θέματα. Από την άλλη, πιστεύω πως, για να υπάρξει τόσο έντονη αναδίπλωση και ακύρωση του συνεδρίου, υπήρξαν βροντερές αντιδράσεις που εμείς δεν τις είδαμε. Τα θέματα αυτά, από την κατάργηση της προίκας, την αποποινικοποίηση της μοιχείας μέχρι το σύμφωνο συμβίωσης και την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, δημιουργούσαν πάντα ηθικούς πανικούς από την πλευρά της Ακροδεξιάς. Το ζήτημα είναι ότι πλέον δεν τίθενται αμυντικά, όπως από το 1980 και μετά, σε μια προσπάθεια αποτροπής εξελίξεων που βοηθούσαν στην απελευθέρωση της γυναίκας, αλλά επιθετικά, δηλαδή να ξηλωθούν όσα έχουν γίνει.

Καμιά διάθεση δεν έχουμε για κολακείες, για ύμνους στην "αιώνια λιακάδα ενός νεανικού μυαλού". Όποτε οι νέοι φέρονται βαρέως αντικοινωνικά, να το στιγματίζουμε χωρίς υπεκφυγές. Αλλά είναι κραυγαλέα η υπερπροβολή αυτής της νεανικής διακινδύνευσης ξεκομμένης από τις κοινωνικές και γενεακές συνθήκες που τη γεννούν, ως αποτέλεσμα τάχα εγκληματικής αντικοινωνικής ανευθυνότητας και μόνο. Ιδίως όταν ταυτόχρονα αποσιωπώνται πολύ μεγαλύτερες διακινδυνεύσεις που ήταν αποτέλεσμα οικονομικών συμφερόντων ή ιδεοληπτικών πολιτικών επιλογών. Κι ύστερα ήρθε η βία. Η συγκρουσιακή συνθήκη μεταξύ νέων και ΕΛΑΣ υπερέβη κατά πολύ τους συνήθεις υπόπτους, εκτάθηκε σε μεγάλο μέρος των νέων. Ακόμα και νέων που δεν έχουν καμιά εξεγερσιακή τάση. Η καχυποψία ή και εχθρότητα προς τις ειδικές μονάδες της αστυνομίας αγγίζει πλέον τις συντηρητικές αστικές οικογένειες. Κι αυτό είναι σημαντική αλλαγή. Κατάλαβαν όλοι ότι η αστυνομική βία δεν είναι φυσικό φαινόμενο, δεν είναι σαν τη βροχή ή τον άνεμο. Το τελευταίο διάστημα οι έλεγχοι και η αυθαιρεσία περιορίστηκαν γιατί αυτές είναι οι πολιτικές και επιχειρησιακές εντολές. Όπως πριν ήταν άλλες. Συνέβαλε κι αυτό στην διεύρυνση του χάσματος μεταξύ θεσμών και νέων. Όταν μια Κυριακή πιτσιρικάδες δέρνονται γιατί κάθονται στα παγκάκια και την άλλη Κυριακή η κυβέρνηση βγάζει τον κόσμο έξω για να υπάρξει αποσυμπίεση εσωτερικών χώρων, έχουμε σοβαρό πρόβλημα στοιχειώδους εμπιστοσύνης. Μέρος της νεολαίας αδιαφορεί συνειδητά για την επίσηµη φραστική εκδοχή του κοινού συµφέροντος. Τα πομπώδη κοινότοπα "ενωµένοι θα νικήσουµε" δε φτάνουν στις πλατείες και τα παγκάκια. Οι νέοι δεν αποτελούν target group / κοινό-στόχο της κυβερνητικής ρητορικής. Αποτελούν σκέτο στόχο.

Εσύ και οι καλοί συνάδελφοί σου να πιέσετε για λογοδοσία. Στο κάτω-κάτω, γιατί εσύ στο τμήμα λειτουργείς με το ονοματεπώνυμό σου και ο άλλος διεκδικεί ανωνυμία, αρνούμενος να φέρει διακριτικά; Σε βάρος σου το κάνει. Στις δικές σου πλάτες στηρίζεται. Όπως ο κουκουλοφόρος πετάει τη μολότοφ και κρύβεται στην πορεία, έτσι ακριβώς κάνει ο συνάδελφός σου, που δέρνει πολίτες και απαιτεί ανωνυμία για τις πράξεις του. Μην ανέχεσαι δίπλα σου «συναδέλφους» που στοχοποιούν και χτυπούν όποιον συναθροίζεται. Μην ανέχεσαι συναδέλφους με φασιστικά σύμβολα, εχθρούς της δημοκρατίας. Πρέπει να αντιδράσεις εσύ και οι καλοί συνάδελφοί σου. Δεν ξέρω πόσοι είστε, πάντως τον τόνο πλέον τον δίνουν άλλοι.

«Ας είμαστε ρεαλιστές. Η Ελλάδα δεν πάσχει σήμερα από καταπάτηση δικαιωμάτων. Από ασφάλεια υποφέρει». Αυτά έλεγε στις προγραμματικές δηλώσεις. Και στην τελετή παράδοσης: «Η ασφάλεια ταυτίζεται με τη Δημοκρατία». Ο υπουργός πρεσβεύει ένα δόγμα που θέτει πολιτειακά ζητήματα. Ναι, η δημοκρατία χρειάζεται ασφάλεια, ναι βασίζεται στην ασφάλεια. Αλλά όχι, η δημοκρατία δεν ταυτίζεται με την ασφάλεια. Όταν ταυτίζεται μαζί της, η δημοκρατία ρηγματώνεται: αστυνομοκρατούμενοι δρόμοι, στρατικοποίηση των σωμάτων ασφαλείας, αποδυνάμωση κάθε μηχανισμού λογοδοσίας, απαγόρευση συνάθροισης με απλή απόφαση αστυνομικού οργάνου. Ένα δόγμα «αστυνομία παντού, νέα σώματα, νέες αρμοδιότητες, νέες προσλήψεις» δεν είναι ασφάλεια. Δεν είναι αστυνόμευση. Πρόκειται για αλλαγή παραδείγματος. Επιτέλους, «τα χέρια της αστυνομίας λύθηκαν»! Ο κ. υπουργός είναι διαρκώς θυμωμένος: σε κάθε ερώτηση για τα πεπραγμένα του αντιδρά θιγμένα και εριστικά, είτε αφορά τον φυγόποινο Παππά είτε την εθνική οδό που κλείνει. Εξαγριώνεται όταν τεθεί ζήτημα αστυνομικής αυθαιρεσίας, βρίσκεται σε δικό του πόλεμο με αντιπάλους «κάποιους φωνακλάδες επώνυμους», τους «βιαιολόγους των κοινωνικών μέσων», τη «δήθεν ευαισθησία της αριστεράς». Ο κ. υπουργός είναι σε τροχιά αυτανάφλεξης, ο λόγος του εκτραχύνεται, προσομοιάζει στον λόγο ακραίων συνδικαλιστών της ΕΛΑΣ στα τηλεοπτικά παράθυρα παρά θεσμικά υπεύθυνου προσώπου. Είναι πλέον μια γκροτέσκα φιγούρα. Ο κ. Χρυσοχοΐδης φωνάζοντας «Η δημοκρατία επανέρχεται» παίρνει μια δική του φαντασιακή ρεβάνς από τη μεταπολίτευση.

Τι άγρια χαρά στα κοινωνικά δίκτυα κατά της Σοφίας Μπεκατόρου που βγήκε μπροστά, στο φως, και μίλησε για τον βιασμό της! Πόση μανία να αποδομηθεί αμέσως η αφήγηση, να μην στηριχτεί πάνω της ίχνος ταύτισης, να μην προλάβει κανείς να νιώσει αλληλεγγύη ή συμπάθεια ή θυμό. Η εξομολόγηση στη σέντρα, να βρεθούν κενά, ανακολουθίες. Να στηλιτευτεί η αφήγηση, να γίνει η ίδια η αποκάλυψη του βιασμού ως πράξη αυτοτελές έγκλημα, τεκμήριο ενοχής. Να σπάσει το αφηγηματικό περιεχόμενο από την αφήγηση, να μην τα συνδέει τίποτα, να είναι άλλο ο βιασμός κι άλλο η αποκάλυψή του. Κι αν το πρώτο κάποτε παραγράφεται, το δεύτερο δεν θα βρίσκει ποτέ θέση μέσα στον χρόνο. Γιατί δεν το έκανε τότε (που δεν μπορούσε) 22χρονη απέναντι στον μεγάλο παράγοντα; Κι αφού δεν το έκανε τότε, γιατί το κάνει τώρα που μπορεί; Πόση μανία να γίνει το θύμα θύτης. Ύποπτη και τότε, ύποπτη και σήμερα. Ας πρόσεχε, χαζές είναι όσες δε μιλάνε; Κι αφού μίλησε, ας γίνει παράδειγμα προς αποφυγή για τις άλλες. Πολλά σχόλια τα αντρικά, τα «δεν θα τολμάμε ούτε να μιλήσουμε σε μια κοπέλα». Πόσο θλιβερή κι ανάξια, κυρίως όμως προβλέψιμη η κλασική αντίδραση στο Me too. Κι από δίπλα, «τώρα το θυμήθηκε;» και «γιατί μπήκε στο δωμάτιο;» σε σχόλια γυναικών. Τι αυτοχειριαστική επιμονή να επιβεβαιωθούν τα κλασικά μοτίβα , η αντρική κυριαρχία, η υποτίμηση των γυναικών. Το μήνυμα είναι ένα: καλύτερη η σιωπή, η αυτοενοχοποίηση, η καταστολή των συναισθημάτων. Τι μένει; Ένα μόνο: πιο πολύ από την επισήμανση της έμφυλης βίας και της τοξικής αρρενωπότητας, πιο πολύ από τη διαπόμπευση του ισχυρού άντρα που «παίρνει» με το ζόρι τη γυναίκα, αυτό που προκαλεί φόβο και ταραχή είναι η απελευθέρωση του λόγου των γυναικών. Μπροστά στον φόβο αυτόν, ποτάμια χολής θα χυθούν ακόμα. Υγ. Όσοι έχετε κορίτσια μη χάνετε στιγμή. Κι όσοι έχετε αγόρια το ίδιο.

Σε κάθε περίπτωση, όποιος αναλαμβάνει δημόσιο αξίωμα οφείλει να δέχεται την κριτική, ακόμη και την πιο ακραία και δυσανάλογη. Και αυτό η κ. ΓΓ οφείλει να το ξέρει καλά. Κριτική δικαιολογημένη σε ένα τέτοιο νομοσχέδιο για τις φυλακές μπορεί να είναι ένα άρθρο, ένα πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη, μία πορεία με τρικάκια. Όλα χωράνε σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα. Και όταν ρωτήθηκα αν θεωρώ τον χαρακτηρισμό «δολοφόνος κρατουμένων» υβριστικό, είπα ότι στις πολιτικές αξιολογήσεις συχνότατα η γλώσσα χρησιμοποιείται μεταφορικά. Ο χαρακτηρισμός «πολιτικός απατεώνας» για έναν πρωθυπουργό δεν εννοεί ότι είναι απατεώνας κυριολεκτικά. Ο χαρακτηρισμός «δολοφόνος» για έναν γραμματέα υπεύθυνο για τις φυλακές ή για έναν υπουργό άμυνας δεν σημαίνει ότι σκότωσε με τα χέρια του. Είναι ακραία μεν, εύλογη δε, μεταφορική χρήση της γλώσσας με πολιτικό περιεχόμενο. Η πολιτική της κ. ΓΓ και ο τρόπος που την ασκεί είναι υπό κρίση. Και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο μας έχει μάθει ότι όποιος παίρνει δημόσιο αξίωμα παίρνει μαζί και την κριτική. Να μάθει λοιπόν να ζει με αυτή και να την ανέχεται. Και το να περνάνε κάποιοι με μηχανάκια στο κέντρο της Αθήνας κάτω από το γραφείο της και να πετάνε τρικάκια είναι «κομμάτι της δουλειάς της», να μάθει να το δέχεται. Το δικαστήριο απάλλαξε τους κατηγορούμενους για την απείθεια και την αντίσταση. Το καλύτερο είναι πως θα καλέσει τέλος Δεκεμβρίου την ίδια την κ. Νικολάου να εξηγήσει τι είναι αυτό που θεώρησε υβριστικό.

Όμως ο τραμπισμός κερδίζει. Για την ακρίβεια, αποτελεί τη συνταγή της επόμενης μάχης. Αύξησε τις ψήφους του, τσιμεντάρισε τη βάση του, την τράβηξε ακόμα πιο δεξιά, ακόμα πιο μισαλλόδοξα, ακόμα πιο πολεμικά. Οι Αμερικανοί δεν απέρριψαν τον τραμπισμό κι ας κερδίζει ο Μπάιντεν. Γιατί ο τραμπισμός δείχνει το δρόμο: αμφισβήτηση κάθε δομικής αρχής του πολιτικού συστήματος, αποδόμηση θεμελιωδών αρχών πολιτικής συνύπαρξης, μνησικακία, κατασκευή μιας «μη πραγματικής πραγματικότητας», διχαστική ρητορική, σύγκρουση. Ο δημαγωγικός εθνισμός και η ένταση κινητοποιούν περισσότερους οπαδούς από το ενωτικό συμπεριληπτικό μήνυμα που τον αντιπαλεύει. Άρα η Αμερική έχει μπει για τα καλά σε μια δεξιόστροφη σπειροειδή, το μόνο ερώτημα είναι ποιος θα επιβληθεί ως επίγονος του Τραμπ για να επιχειρήσει το comeback. Η συνταγή είναι έτοιμη. Απευθύνεται στη λευκή Αμερική που συρρικνώνεται. Τα μη λευκά παιδιά θα είναι σε λίγους μήνες η πλειονότητα των 74 εκατομμυρίων παιδιών στις ΗΠΑ και το 2040 οι λευκοί θα είναι το 49%. Σε όσους νιώθουν δυσφορία, φόβο, οργή από αυτή την προοπτική απευθύνεται ο λόγος του Τραμπ. Κι αυτοί τον έβλεπαν σαν το μόνο ανάχωμα στην εξάπλωση των μη λευκών. Οι δύο Αμερικές θα αναμετρηθούν σύντομα ξανά. Γιατί οι ρεπουμπλικάνοι έχασαν αλλά τώρα ξέρουν τι πρέπει να κάνουν για να κερδίσουν ξανά: να έχουν Τραμπ. Και οι Δημοκρατικοί κέρδισαν αλλά δεν έπαψαν οι επιλογές τους να είναι κοινωνικά προβληματικές και μακριά από όσους νιώθουν ότι το αύριο δεν τους περιλαμβάνει. Το γεγονός ότι η παταγώδης αποτυχία στη διαχείριση της πανδημίας δεν ήταν αρκετή να γκρεμίσει τον Τραμπ είναι από μόνο του κόκκινος συναγερμός. Ο φόβος του Τραμπ αποδείχθηκε ισχυρός στο τέλος, αλλά οι μορφωμένες ελίτ θα ξαναβρεθούν γρήγορα απέναντι στους οργισμένους λευκούς των μεσοδυτικών πολιτειών και του νότου. Γράφει ο Thomas Friedman: «Γιατί πολλοί εργαζόμενοι αγκαλιάζουν έναν πλουτοκράτη-λαϊκιστή, του οποίου οι πολιτικές δεν τους βοηθούν πολύ; Οι δημοκρατικοί πρέπει να μελετήσουν την αίσθηση της ταπείνωσης που αισθάνονται οι εργαζόμενοι που πιστεύουν ότι η οικονομία τους έχει αφήσει πίσω και ότι οι αξιόπιστες ελίτ τους κοιτάζουν αφ’ υψηλού». Πολλοί ψηφοφόροι του Τραμπ από την εργατική τάξη όχι μόνο αισθάνονται υποτιμημένοι, αλλά επίσης αγανακτούν για αυτό που βλέπουν ως πολιτισμική λογοκρισία από τις φιλελεύθερες μορφωμένες ελίτ.