Macro

Αληθεύουν δεν αληθεύουν τα αντικρουόμενα των πηγών για το τι όντως συνέβη στον Γολγοθά, εδώ ακριβώς, στον ανθρωποποιημένο “γιο του θεού”, τον  Βαρ-αββά, και στην επιλογή να κρατηθεί ζωντανός, εδράζεται ο εξουσιαστικός χαρακτήρας της θρησκείας: η παντελώς λανθασμένη απόφαση των από κάτω, συνέχεια του προπατορικού αμαρτήματος, έρχεται να αποδείξει πως τα σφάλματα που διαπράττει ο λαός δεν είναι “απείρως προτιμότερα και πολυτιμότερα” από τα αλάθητα των, φυσικών και μεταφυσικών, ηγεσιών, μα το αντίθετο. Εάν οι Ιουδαίοι διέσωσαν τον επαναστάτη, τόσο το χειρότερο για τους Ιουδαίους. Το “λάθος” έπεσε στα κεφάλια τους, ο ίδιος ο σωτηριολογικός χαρακτήρας του “λάθους” -δίχως σταύρωση δεν έρχεται ανάσταση- ξεχάστηκε κι ένας ολόκληρος λαός, ο εβραϊκός, έμεινε στη συνείδηση της κατόπιν χριστιανικής ανθρωπότητας ως προδοτικός. Ώσπου οι διαρκείς επιστρώσεις του ρατσιστικού λόγου, μαζί με άλλα, επέφεραν το Ολοκαύτωμα.  Ιησούς, λοιπόν, ή Βαραββάς; Διαχωρίζονται τα πρόσωπα; Διαχωρίζεται η φυσική, της ζωής, από τη μεταφυσική, της ψυχής, σωτηρία; Διαχωρίζεται η ανάγκη του, έστω, βίαιου, αγώνα για την ελευθέρωση από τους ζυγούς, από την τάση του ανθρώπου να διάγει βίο ειρηνικό; Ως διιστορικό, το δίλημμα δεν απαντιέται, όπως δεν απαντιέται, ορθολογικώ τω τρόπω, η ύπαρξη του θεού. Μπορεί όμως να γίνει ένα διαρκές ερέθισμα αναστοχασμού των δεσμεύσεων της ύπαρξης από τις βίαιες σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται στην εγκόσμια ζωή, υπενθυμίζοντας ταυτόχρονα τη ματαιότητά της. Η επίγνωση του λιγοστού χρόνου του καθενός επί Γης έπρεπε, κανονικά, να κάνει τον άνθρωπο  ανθρωπινότερο. Αλλά και πιο μαχητικό. 

Σε αυτήν τη δύσκολη κατάσταση διαμορφώνονται τάσεις που αναδεικνύουν στοιχεία θετικής διεξόδου. Ας σταθούμε σε τρία τέτοια δυνητικά θετικά στοιχεία που κάνουν εφικτή μια προσέγγιση υπέρ του κόσμου της εργασίας. Πρώτον, η υγειονομική κρίση υπογράμμισε δραματικά την σημασία των δημόσιων αγαθών και την ισότιμη πρόσβαση σε αυτά. Ανέδειξε έτσι το πόσο σημαντικός είναι ο κοινωνικός μισθός και το πόσο κοινωνικά και οικονομικά ωφέλιμη είναι η εξαίρεση κρίσιμων για την κοινωνία τομέων από την αγορά. Δεύτερον, καθιστά πασιφανές αυτό που πάντα ίσχυε: οι εργαζόμενοι σε κρίσιμα μέτωπα, είτε στο σύστημα υγείας είτε στην εφοδιαστική αλυσίδα, συνεχίζουν να κάνουν την δουλειά τους σε πολύ δύσκολες συνθήκες. Το καινούργιο στοιχείο εδώ δεν είναι η αυταπάρνηση ή η αλληλεγγύη, αλλά το ότι ξαφνικά έγινε είδηση το γεγονός ότι θεμέλιο της κοινωνίας είναι η εργασία. Τρίτον, η έκταση και το βάθος της κρίσης διαμορφώνει μια νέα δυνατότητα σύγκλισης ανάμεσα στο υψηλά ειδικευμένο και σχετικά υψηλότερα αμειβόμενο κομμάτι της εργατικής τάξης και το επισφαλώς εργαζόμενο, χαμηλής ειδίκευσης κομμάτι της. Αν και είναι αντικείμενο μιας ευρύτερης συζήτησης, ο διαχωρισμός αυτός έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης με επιτυχία από τις δυνάμεις του Brexit και του Trump, ενώ αναπαράγεται διαρκώς στην προσπάθεια να αποκτήσει κοινωνικό έρεισμα το ιδεολόγημα της αριστείας.

Έχει σημασία να αναρωτηθούμε όχι απλώς με ποιες αξίες θα βγούμε στο «ξέφωτο» της μετά την πανδημία εποχής, όσο κυρίως να αντιμετωπίσουμε το ερώτημα στο πώς παράγονται οι αξίες της νέας εποχής. Ιστορικές αναφορές από προηγούμενες φάσεις στην ανθρώπινη περιπέτεια δείχνουν ότι υπάρχουν κοινωνικοί, πολιτικοί, πολιτισμικοί και άλλοι επανακαθορισμοί μετά από τέτοιες καταστάσεις. Το ίδιο,  αλλά ίσως και τελείως διαφορετικό, θα συμβεί κατά την γνώμη μου και με την  πανδημία του κορωνοϊού, που εξελίσσεται ραγδαία σε όλο τον πλανήτη. Επιπλέον «όλοι» λένε ότι τίποτε δεν θα είναι ίδιο την επόμενη ημέρα. Απλώς νομίζω ότι εννοούν διαφορετικά πράγματα. Ορισμένοι θεωρούν ότι τώρα είναι η στιγμή να μπούμε σε μια γενικευμένη κατάσταση εξαίρεσης. Σε νέους γενικούς κανόνες, που την ηθική τους βάση θα προσφέρει η όποια επιτυχία  στην αντιμετώπιση της πανδημίας προκύψει  στο «τέλος της ημέρας», μέσα από μηχανισμούς γενικευμένων απαγορεύσεων και επιτήρησης. Από την άλλη πλευρά πολλοί θεωρούν ότι μπορεί να επέλθει σχεδόν αυτομάτως και αυτονοήτως ο θρίαμβος των ιδεών, που αφορούν το κοινωνικό κράτος, την κρατική-δημόσια ρύθμιση και τα ισχυρά δημόσια συστήματα υγείας. Νομίζω όμως ότι είναι ακόμη πολύ νωρίς για να προβλέψουμε με κάποια πιθανότητα επιτυχίας ποια ακριβώς θα είναι η έκβαση. Ταυτόχρονα είμαστε ενήμεροι ότι και παγκόσμια think tanks καταστρώνουν (όχι μόνο επί χάρτου) σενάρια και σχέδια για την επόμενη ημέρα. Η πολυπλοκότητα της κατάστασης αυξάνεται στο φόντο των εξελίξεων στις «δίδυμες τεχνολογίες της πληροφορίας και της βιοτεχνολογίας που μπορούν όχι μόνο  να  αναδιαρθρώσουν την οικονομία και την κοινωνία μας, αλλά και το ίδιο το σώμα και το νου μας»[‡]. Ποιες λοιπόν είναι οι δυνατότητές μας από την σκοπιά των «δικών» μας αναλύσεων και εργαλείων όχι μόνο να κατανοήσουμε το πώς παράγονται οι αξίες της νέας εποχής, αλλά και να επηρεάσουμε αυτή την εξέλιξη, υπέρ των συμφερόντων της συντριπτικής πλειοψηφίας των ανθρώπων αλλά και της βιωσιμότητας και αειφορίας του πλανήτη; 

Η κυβέρνηση διακατέχεται, επιπλέον, από μια άκρως συντηρητική αντίληψη στη χάραξη της πολιτικής της. Αυτό υποδηλώνει, ως αντιμετώπιση της κρίσης, το «βλέποντας και κάνοντας». Έχει σχέση, όμως, και με το ότι δεν θέλει να δεσμευτεί τώρα σε μέτρα που ενισχύουν τον ρόλο του δημοσίου στο μέλλον. Θέλει να έχει λυμένα τα χέρια της και για το «μετά» το τέλος της υγειονομικής κρίσης, πώς θα διανεμηθεί το κόστος της επανόδου της κοινωνικής και οικονομικής ζωής στην «κανονικότητα». Αυτό το σχέδιο είναι μια αυταπάτη, αλλά ωστόσο η επιδίωξή της από την κυβέρνηση θα έχει πολλά, πάρα πολλά, θύματα. Μ’ αυτή την οπτική, το σχέδιο για την αντιμετώπιση των συνεπειών της υγειονομικής κρίσης του ΣΥΡΙΖΑ, αντιμετωπίστηκε με σιωπητήριο. Στα περισσότερα ΜΜΕ, οι πολίτες άκουγαν να επικρίνει και να απαξιώνει ο κ. Πέτσας ή ο κ. Σταϊκούρας, το σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ, το οποίο όμως δεν είχαν πριν ακούσει! Ο κ. Πέτσας μίλησε ξανά για «ανεύθυνες υποσχέσεις» και «πλειοδοσία» προκειμένου να το χαρακτηρίσει. Μέσα στη διατύπωσή του «να αντιμετωπίσουμε μέχρι τον Ιούνιο την υγειονομική κρίση ώστε να σχεδιάσουμε ξανά την επανεκκίνηση της οικονομίας» εμπεριέχεται η, τραγική για το κοινωνικό κόστος της, πολιτική της Κυβέρνησης.

Σε καιρούς πανδημίας καλούμαστε όλοι μας να λειτουργήσουμε με αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και αλληλεγγύης. Παράλληλα επαγρυπνούμε για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνικής συνοχής και υπενθυμίζουμε το καθήκον της Πολιτείας να μην επιτρέψει στο προσωρινό καθεστώς εξαίρεσης να αφήσει μόνιμα σημάδια στο Δημοκρατικό Κράτος Δικαίου.

Για τη Naomi Klein, μια σειρά από μαζικά κινήματα, από αυτά των αποκλεισμένων περιοχών (Blockadia - τόποι αντίστασης των κατοίκων των περιοχών που πλήττονται από εξορυκτικές δραστηριότητες) μέχρι τα πολύμορφα κοινωνικά κινήματα (φεμινιστικό, δικαιωματικό, αποανάπτυξης κ.λπ.) χαρτογραφούν νέους τρόπους ζωής εντός των ορίων δυνατοτήτων του πλανήτη, τρόπους ζωής που βασίζονται σε σχέσεις αμοιβαιότητας με τη φύση και μεταξύ των ανθρώπων. Η κλιματική κρίση ορίζει ένα νέο πεδίο συνάντησης. Η Klein συστρατεύεται μαζί τους ενάντια στις συμφωνίες για το εμπόριο, την κατασκευή αγωγών και τερματικών ενεργειακών σταθμών και στηρίζει την αποπληρωμή διάφορων χρεών των αναπτυγμένων κρατών ως επανορθώσεις προς τα αναπτυσσόμενα. Είναι δύσκολο εντέλει να κατατάξεις αυτό το έργο σαν ένα έργο που αφορά τις ανισότητες ή την κλιματική αλλαγή περισσότερο. Είναι και τα δύο και αυτό είναι μια σημαντική προσφορά της Naomi Klein σε μας.

Η κυβέρνηση πορεύεται με τη λογική «βλέποντας και κάνοντας». Τα μηνύματα για τη πορεία της ελληνικής οικονομίας είναι ήδη ανησυχητικά  και αν δε ληφθούν άμεσα μέτρα ενίσχυσης, όπως πρότεινε ο ΣΥΡΙΖΑ με το εμπροσθοβαρές πρόγραμμα “Μένουμε Όρθιοι”, θα δούμε χιλιάδες λουκέτα και νέες στρατιές ανέργων. Πολύ περισσότερο που ενώ η κυβέρνηση παραδέχεται ύφεση έως 10%, δρομολογεί παρεμβάσεις μόλις 3,5% του ΑΕΠ.  Απαιτείται η ενίσχυση και όχι φιλοδώρημα που δόθηκε, των ανέργων και μακροχρόνια άνεργων (στο σύνολο των 550.000 και όχι μόνο σε 155.000), των εισοδημάτων μισθωτών με καταβολή πλήρους μισθού για 6 μήνες, μηνιαίου επιδόματος σε ελεύθερους επαγγελματίες-αυτοαπασχολούμενους ίσου με το 1/12 του περσινού τους εισοδήματος, και η ενίσχυση των επιχειρήσεων (π.χ. υπολογίζεται ότι θα χρεωκοπήσει το 65% των ξενοδοχείων) με 3 δισ. χωρίς υποχρέωση επιστροφής, παράταση προστασίας της πρώτης κατοικίας, όπως προτείνει με το κοστολογημένο πρόγραμμά του ο ΣΥΡΙΖΑ. Από τα 37 δισ. του μαξιλαριού, μαζί με της ΕΕ, τα ταμειακά διαθέσιμα είναι περίπου 50 δισ., Ζεστό χρήμα άμεσα στην αγορά 14 δισ…   Η κυβέρνηση, με τη λογική του σταγονόμετρου, προφανώς σκέφτεται μικροπολιτικά για πρόωρες εκλογές, για να ρίξει χρήματα λίγο πριν από αυτές, μη ορρωδώντας στη καταστροφή της κοινωνίας -οικονομίας, υιοθετώντας τη λογική της …«ανοσίας της αγέλης».

Κανείς σήμερα δεν μπορεί να επικαλεστεί σαν ελαφρυντικό τον υπέρτατο νόμο της σωτηρίας της πατρίδας για την επιβολή της μονοφωνίας. Είναι πολύ πρόσφατο το καταστροφικό αποτέλεσμα που είχε η εφαρμογή της ίδιας τακτικής πολύ πρόσφατα, την εποχή των μνημονίων. Με την ίδια λογική, από τους ίδιους ανθρώπους, από τα ίδια μέσα πολεμήθηκε τότε κάθε αντίθετη πολιτική πρόταση, που απέκρουε τα μνημονιακά μέτρα, που εμφανίστηκαν όχι μόνο ως μέτρα ανάγκης, αλλά και ως ορθές επιλογές. Τι να πρωτοθυμηθούμε! Την τυφλή αποδοχή των προβλέψεων για τη μικρή διάρκεια της κρίσης; Την πρόθυμη αποδοχή της συνταγής της εσωτερικής υποτίμησης; Τη θεοποίηση του παραλογισμού ότι το φάρμακο για την αποπληρωμή του χρέους είναι η καταβαράθρωση της ελληνικής οικονομίας με την επιβολή της ύφεσης και όχι η αναδιάρθρωσή του; Ή μήπως τις καταστροφικές διαψεύσεις αυτών των προβλέψεων, που τις εξυμνούσε ο τύπος, και την εκ των υστέρων ανώφελη αναγνώριση της εγκληματικής αστοχίας τους; Δεν τα λέμε όλα αυτά σαν έκφραση ενός παράπονου. Τα θυμίζουμε γιατί τα βλέπουμε να επαναλαμβάνονται σήμερα προδιαγράφοντας τα ίδια καταστροφικά αποτελέσματα από την έλλειψη αντικειμενικής πληροφόρησης και ισότιμης δημοκρατικής πολιτικής αντιπαράθεσης, με ευθύνη και του τύπου, είτε την αποδέχεται είτε όχι. Δεν φοβάται κανείς, άραγε, μήπως και η σημερινή μονοφωνία οδηγήσει τη χώρα και το λαό της σε νέες περιπέτειες, ίσως και μεγαλύτερες από τις μνημονιακές; Δεν βλέπει κανείς από αυτούς που ορίζουν τις τύχες του τύπου την αδήριτη ανάγκη της απρόσκοπτης δημόσιας αντιπαράθεσης, με επιχειρήματα, όχι με συνθήματα ή αναθέματα, πολύ περισσότερο με φίμωμα, μπροστά σε μια κρίση που πολλοί προβλέπουν ότι θα ξεπεράσει σε σοβαρότητα εκείνη του 1929; Και αν η ευθιξία είναι αγαθό εν ανεπαρκεία, το ένστικτο αυτοσυντήρησης έχει πάψει κι αυτό να λειτουργεί;

Την παροιμία «Οπου φτωχός κι η μοίρα του» θυμίζουν τα στοιχεία της εξάπλωσης του κορονοϊού σε Ευρώπη και Ηνωμένες Πολιτείες, αν και η συντριπτικά μεγαλύτερη επιβάρυνση των οικονομικά ασθενέστερων δεν είναι... παιχνίδι της μοίρας, αλλά προκύπτει από τη ζοφερή ταξική πραγματικότητα: συνωστισμός, ανάγκη για δουλειά και μετακίνηση με ΜΜΕ εκθέτουν τους εργάτες στον ιό πολύ περισσότερο. Ο μύθος της ισότητας απέναντι στον κορονοϊό καταρρίπτεται καθημερινά από την ίδια την πραγματικότητα, καθώς οι χάρτες που καταγράφουν την πορεία του COVID-19 όχι μόνο σε χώρες αλλά και σε πόλεις και γειτονιές αποκαλύπτουν πως όσο φτωχότερος είσαι τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα έχεις να μολυνθείς, να νοσήσεις και να πεθάνεις από τον ιό.