Macro

Απέναντι στο «πνεύμα της Φιλαδέλφειας», που διακήρυσσε ότι «η διαρκής ειρήνη δεν δύναται να εδραιωθεί, ειμή μόνον εάν βασίζεται επί της κοινωνικής δικαιοσύνης», ορθώθηκε το θατσερικό δόγμα: «Δεν υπάρχει κοινωνία, υπάρχουν άτομα που παλεύουν άγρια να επιβιώσουν». Απέναντι στα αιτήματα για κοινωνικές πολιτικές ενίσχυσης των φτωχότερων στρωμάτων, αντιτάχθηκε η αντίληψη ότι οι επιδοματικές πολιτικές κάνουν τους ανθρώπους νωθρούς, τεμπέληδες και βλάκες (εδώ και χρόνια τα επισημότερα κείμενα της Ε.Ε. μιλούν για την «παγίδα των επιδομάτων» ανεργίας και πρόνοιας). Απέναντι στην απαίτηση για αναδιανεμητική φορολογία, αντιπαρατάσσεται η απαίτηση απαλλαγής της επιχειρηματικότητας από τους επαχθείς φόρους που πνίγουν τις επενδύσεις. Με λίγα λόγια, το μήνυμα του συρφετού της ατομικής ευθύνης είναι απλό, όπως αυτό που περιμένει την κατά Θανάση Παπακωνσταντίνου Περσεφόνη στην είσοδο του Αδη: «Και να σου πλησιάζουνε, ανδρείκελα που μοιάζουνε./ Περίεργα κοιτάνε, μα δε με βοηθάνε./“Βγάλ’ τα πέρα μοναχή σου, όπως κάναμ’ όλοι μας,/ ωχ! ωχ! ω! γαμώ το πορτοφόλι μας”». Είμαστε στην αιχμή μιας τελικής αναμέτρησης. Η πανδημία, παρ’ ότι αποτελεί κατ’ εξοχήν πεδίο εθνικής και διεθνούς συνεργασίας, για το επιθετικότερο τμήμα του νεοφιλελεύθερου συρφετού θεωρείται ιδεώδης ευκαιρία απαλλαγής από τα «αντιπαραγωγικά καρκινώματα» της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης· εξαφάνισής τους από κάθε θεσμό και μηχανισμό του κράτους και των διεθνών οργανισμών. Ο συρφετός διακηρύσσει ξεδιάντροπα: «Αφήνουμε προς το παρόν το κράτος να κάνει τη βρόμικη και δαπανηρή δουλειά αντιμετώπισης του Covid-19. Μετά θα λογαριαστούμε μια και καλή, ξηλώνοντας τα τελευταία απομεινάρια ψευδο-ανθρωπισμού. Μετά βγάλτε τα πέρα μόνοι σας! Είμαστε βέβαιοι ότι οι ευφυείς, υγιείς, ωραίοι, δυνατοί, ευέλικτοι και ανταγωνιστικοί θα τα καταφέρουν μια χαρά. Αληθινή δικαιοσύνη είναι η επιβίωση των άξιων».

Το επίμαχο ζήτημα [ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία] είναι το διεθνές δίκαιο. Και οι δύο κυβερνήσεις το επικαλούνται. Και οι δύο κυβερνήσεις ισχυρίζονται ότι το εφαρμόζουν κατά γράμμα. Η μία κατηγορεί την άλλη ότι το παραβιάζει. Δεν γίνεται όμως να έχουν δίκιο και οι δύο πλευρές. Είναι το διεθνές δίκαιο το κριτήριο; Στο θεωρητικό επίπεδο είναι. Ωστόσο, όπως έχει αποδειχθεί σε πολλές περιπτώσεις, οι μικρές και αδύναμες στρατιωτικά χώρες δεν είναι σε θέση να το επιβάλουν στις διενέξεις τους με τις μεγάλες χώρες. Αυτές το καταστρατηγούν για να προωθήσουν τα συμφέροντά τους και τις ιμπεριαλιστικές επιδιώξεις τους, χωρίς μάλιστα να υπολογίζουν τις κυρώσεις. Στις διεθνείς σχέσεις, όπως και στην πολιτική, το θέμα είναι ποιος έχει το πάνω χέρι, δηλαδή ποιος αποφασίζει. Τα έχει πει ο Θουκυδίδης: «Οι ισχυροί πράττουν ό,τι τους επιτρέπει η δύναμή τους και οι αδύναμοι υποχωρούν και το αποδέχονται». Η Τουρκία έχει την πεποίθηση ότι είναι η ισχυρότερη χώρα στην περιοχή και πιστεύει ότι θα πετύχει τους στόχους της με τσαμπουκά. Στην προκειμένη περίπτωση πάντως χρειάζεται και συμμάχους για να εξασφαλίσει πλεονέκτημα. Για την ώρα δυσκολεύεται να βρει και αντί για μια κατάσταση «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες» (δόγμα Νταβούτογλου), είναι σε σύγκρουση με τους πάντες.

Ο ρόλος όμως που διαδραματίζει η ανεργία στην καθυστερημένη ενηλικίωση και αυτονόμηση των νέων από τη γονική οικογένεια είναι ηλίου φαεινότερος. Η νέα γενιά δεν γνωρίζει αν και πότε θα ξεφύγει από την οικογενειακή εστία και το παιδικό δωμάτιο και, εφόσον τα καταφέρει, δεν γνωρίζει πώς θα πληρώσει το ενοίκιο κάθε μήνα. Δεν γνωρίζει επίσης αν και πότε θα βρει δουλειά με αξιοπρεπείς συνθήκες. Όπως έχει γραφτεί χιλιάδες φορές, παραμένει η πρώτη γενιά μεταπολεμικά που ζει χειρότερα από τη γενιά των γονιών της και καλείται να έρθει αντιμέτωπη με τη μία οικονομική κρίση μετά την άλλη. Αυτή η θλίψη του αποκλεισμού, της περιθωριοποίησης, της ματαιότητας, της αποτυχίας, της αφάνειας, της αόρατης νέας γενιάς που δεν εκφράζεται, δεν εκπροσωπείται, δεν υπολογίζεται παρά μόνο ορισμένες φορές για να βρεθεί στο στόχαστρο είναι η πραγματική και μόνη αντιπαράθεση που έχει νόημα. Για να σωθεί ό,τι σώζεται, για να σωθεί η νιότη μιας σχεδόν χαμένης γενιάς.

Ένα πρόσφατο ρεπορτάζ που συνέκρινε την εργασία στις ΗΠΑ μεταξύ 1910 και 2000 μάς δίνει μια ξεκάθαρη εικόνα (εικόνα που -υπογραμμίζω- αντανακλάται και στο Ηνωμένο Βασίλειο). Κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, ο αριθμός των εργατών που ασχολούνται με τα οικιακά, τη βιομηχανία και τον αγροτικό τομέα έχει υποστεί δραματική ύφεση. Την ίδια στιγμή, νέου τύπου «επαγγελματίες» όπως managers, υπάλληλοι, πωλητές και «εργαζόμενοι παροχής υπηρεσιών» έχουν τριπλασιαστεί, αυξανόμενοι, πλέον, «από το ένα στα τρία τέταρτα του συνολικού αριθμού απασχολουμένων». Με άλλα λόγια, όπως ακριβώς είχε προβλεφθεί, οι παραγωγικές δουλειές έχουν αυτοματοποιηθεί σε τρομακτικά μεγάλο βαθμό (ακόμη κι αν συνυπολογίσει κανείς τους βιομηχανικούς εργάτες που υπάρχουν παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένης της στρατιάς ανθρώπων που μοχθούν στην Ινδία και στην Κίνα, τέτοιου τύπου εργάτες δεν αγγίζουν ούτε μετά βίας ένα υπολογίσιμο ποσοστό του συνολικού παγκόσμιου πληθυσμού, όπως συνέβαινε παλαιότερα). Αλλά αντί η συγκεκριμένη εξέλιξη να οδηγήσει σε μια δραστική μείωση των ωρών εργασίας, απελευθερώνοντας τον πληθυσμό του πλανήτη προκειμένου να ασχοληθεί με τις προσωπικές του ασχολίες, τις απολαύσεις, τα οράματα και τις ιδέες του, αυτό που συναντούμε είναι η υπερδιόγκωση, όχι τόσο του τομέα των «υπηρεσιών», όσο του διοικητικού τομέα, έως το σημείο που δημιουργεί ολόκληρες νέες βιομηχανίες όπως αυτή των οικονομικών υπηρεσιών ή του telemarketing, ή την άνευ προηγουμένου επέκταση τομέων όπως το εταιρικό δίκαιο, η διοίκηση των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και της υγείας, του ανθρωπίνου δυναμικού και των δημοσίων σχέσεων. Και αυτοί οι αριθμοί δεν αντανακλούν καν όλους εκείνους τους ανθρώπους των οποίων η δουλειά είναι να παρέχουν διοικητική και τεχνική υποστήριξη ή ασφάλεια σε αυτές τις βιομηχανίες, ή, πολύ πιο πέρα από αυτά, μια πλειάδα υποστηρικτικών υπηρεσιών (κομμωτήρια σκύλων, ολονύκτιες διανομές πίτσας) που υπάρχουν μόνο και μόνο επειδή όλοι οι υπόλοιποι ξοδεύουν τόσο πολύ χρόνο στη δουλειά τους. Είναι αυτές που αποκαλώ «δουλειές του κώλου».

Η κυβέρνηση έχει βάλει την οικονομία σε μια ελεύθερη πτώση και μονολογεί αυτάρεσκα «ως εδώ όλα καλά». Όμως όπως πολύ καλά γνωρίζουμε σημασία δεν έχει -μόνο- η πτώση αλλά -κυρίως- η πρόσκρουση. Και για να αποφευχθεί αυτή η πρόσκρουση η κυβέρνηση οφείλει να αλλάξει σήμερα λογική. Η οικονομία, οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις χρειάζονται στήριξη άμεσα. Οι λογικές περιστολής των δικαιωμάτων των εργαζομένων που η ΝΔ εμμονικά επιλέγει βαθαίνουν την ύφεση. Είναι αδιανόητο ότι η κυβέρνηση αυτή τη στιγμή, με το νομοσχέδιο για το πτωχευτικό που έχει βάλει στη διαβούλευση, επιλέγει να προωθήσει τις ρευστοποιήσεις έναντι της προστασίας. Αυτή τη στιγμή για να αλλάξουμε πορεία απαιτείται πολύ πιο γενναίο πρόγραμμα από αυτό που θα χρειαζόταν στην αρχή της πανδημίας. Έστω και τώρα ας μας ακούσει η κυβέρνηση. Αλλά σημασία δεν έχει μόνο το πόσο, αλλά και το πώς. Η κατάσταση δεν μπορεί να σωθεί με αποσπασματικές λύσεις. Χρειάζεται συνολική αλλαγή λογικής. Άμεσα. Με ζεστό χρήμα και όχι με δανεισμό. Με άμεσες ενισχύσεις. Που θα κατευθυνθούν στους εργαζόμενους, στους ευάλωτους, στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Που θα αποτρέψουν έναν νέο κύκλο χρέους. Και όπως πλέον γράφουν και οι Financial Times (που κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει ότι αποτελούν όργανο του ΣΥΡΙΖΑ) έχουμε μάθει ότι η δημοσιονομική επέκταση δεν θα προκαλέσει προβλήματα με το χρέος. Το αντίθετο. Γιατί η στήριξη της οικονομίας με πραγματικά μέτρα θα μειώσει την ύφεση και άρα τον λόγο Χρέους/ΑΕΠ. Γιατί ο μόνος τρόπος να ενισχυθούν οι ιδιωτικές επενδύσεις είναι να μειωθούν οι δημόσιες αποταμιεύσεις. Η κυβέρνηση έχει ήδη αργήσει. Τώρα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της. Έχουμε ήδη μπει σε ύφεση, με ευθύνες της ΝΔ πριν από την πανδημία. Η ύφεση είναι ήδη εξαιρετικά βαθιά. Το ζήτημα είναι να μην γίνει και παρατεταμένη.

Μπορεί κάποιος να συλλάβει μια χίμαιρα; Μπορεί αυτή να τον οδηγήσει σε μονοπάτια απελευθέρωσης και προσωπικής πληρότητας; Είναι δυνατό να ξεπεράσουμε τα προσωπικά ψυχικά μας τραύματα και τα χτυπήματα της ζωής και να πετύχουμε την αυτοεξέλιξη και την αυτοβελτίωση; Μπορούμε να διαχειριστούμε τον εαυτό μας σαν εμπορικό μπραντ και να ευδοκιμήσουμε επαγγελματικά και κοινωνικά, αφήνοντας πίσω τα αρνητικά συναισθήματα και την ηττοπάθεια; Είναι η «ψυχική ανθεκτικότητα» (resilience) μια ιδιότητα που μπορούμε να χτίσουμε; Η απάντηση της Θετικής Ψυχολογίας -ενός κλάδου που άκμασε και ακμάζει στις ΗΠΑ (και όχι μόνο) τις τελευταίες δεκαετίες- σε αυτά τα ερωτήματα είναι απολύτως καταφατική. Οχι μόνο μπορούμε να τα πετύχουμε όλα αυτά, αλλά επιβάλλεται να τα επιχειρήσουμε με τη βοήθεια των «ειδικών» και μετά από προσωπική μας απόφαση. (...) Είναι χαρακτηριστικό ότι η έννοια του Ακαθάριστου Προϊόντος Ευτυχίας (Gross Happiness Product) εισήχθη για πρώτη φορά στην Χιλή «ενδεχομένως για να ελέγξει εάν το "δόγμα του σοκ", η βίαιη εφαρμογή νεοφιλελεύθερων οικονομικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων που πραγματοποίησε ο Αουγκούστο Πινοσέτ, υπό την καθοδήγηση του Μίλτον Φρίντμαν και άλλων οικονομολόγων της Σχολής του Σικάγου, συνέχιζε να αποφέρει καρπούς». Στη συνέχεια η έννοια αυτή, που προτείνεται να αντικαταστήσει το ΑΕΠ, υιοθετήθηκε από τον ΟΟΣΑ και τον ΟΗΕ. Αυτή η «τυραννία του θετικού», που ταυτίζει υπόρρητα την ευτυχία με την ηθική, απονευρώνει τα αρνητικά συναισθήματα, όπως ο θυμός και η οργή, τα οποία, σύμφωνα με τους συγγραφείς, μπορεί κατά περίπτωση να συμβάλλουν στην πολιτική κινητοποίηση και στην προσπάθεια κοινωνικής αλλαγής. Αρα η «θετικότητα» μπορεί να λειτουργεί και ως απολύτως συντηρητικό στοιχείο που υποκρύπτει και δικαιολογεί την κοινωνική ανισότητα και αποτρέπει τις σκέψεις και πράξεις αλλαγής του συστήματος, συμβάλλοντας στην περιχαράκωση στον «εαυτό φρούριο» και στις προσπάθειες βελτίωσής του ως μόνη εναλλακτική προσωπικής κινητοποίησης. Η «Ευτυχιοκρατία» είναι ένα πολύτιμο βοήθημα για την κατανόηση ρευμάτων εσωτερισμού, «αυτοβελτίωσης» και «προσωπικής ευδοκίμησης» -που αποτελούν μετεξέλιξη του ρεύματος του New Age της δεκαετίας του 1970- και πετυχαίνουν με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια: και την αποχαύνωση του ατόμου, αλλά και την κοινωνική αδρανοποίησή του, αφού όλο το βάρος, οι ευθύνες και οι ενοχές μετατίθενται στους ώμους των μεμονωμένων ανθρώπων, οι οποίοι καλούνται να διαχειριστούν τον εαυτό τους σαν εμπορικό μπραντ, εάν θέλουν να ευδοκιμήσουν και να προκόψουν.

Από την άνοιξη, οπότε λόγω της πανδημίας έκλεισαν τα σχολεία, μέχρι τώρα που θα ξανανοίξουν, δηλαδή επί σχεδόν έξι μήνες, η κυβέρνηση είχε όλο τον χρόνο στη διάθεσή της για να προετοιμάσει υποδομές, διαδικασίες, εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές για το άνοιγμα των σχολείων. Δεν έκανε τίποτε απ' όλα αυτά, παρότι βρήκε χρόνο να περάσει ένα νομοσχέδιο για την Παιδεία, με το οποίο μάλιστα, αντί να μειώνει τον αριθμό των μαθητών στις τάξεις, αντιθέτως τον αύξησε. Έτσι, λίγες ημέρες πριν από το πρώτο κουδούνι, δεν γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία έναρξης των μαθημάτων. Και δεν έχει διασφαλιστεί καν το αν στα σχολεία θα υπάρχουν μάσκες για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς, παρά το γεγονός ότι η χρήση τους είναι υποχρεωτική. Πολλώ δε μάλλον δεν έχουν εξασφαλιστεί πρόσθετες αίθουσες και εκπαιδευτικοί ώστε να μειωθεί ο αριθμός των μαθητών ανά τμήμα ούτε έχει προσληφθεί πρόσθετο προσωπικό καθαριότητας ώστε να υπάρχει συνεχής καθαρισμός των αιθουσών διδασκαλίας και όχι άπαξ ημερησίως. Δεν έχουν γίνει σεμινάρια σε γονείς και εκπαιδευτικούς για το πώς θα είναι το σχολικό περιβάλλον σε συνθήκες πανδημίας. Πώς θα εκπαιδευτούν οι μαθητές στην αναγκαία υγειονομική πειθαρχία. Πράγματα που έκαναν ανεξαιρέτως όλες οι άλλες χώρες.

Μην αφήσουν ένα κομμένο κεφάλι αλόγου στο κρεβάτι της Τουλουπάκη, αμέσως να πείτε ότι την έχουν στοχοποιήσει. Το υπόλοιπο άλογο το παράτησαν μπροστά στους αστυνομικούς που φύλαγαν το σπίτι, αλλά δεν τους φάνηκε να συμβαίνει κάτι ύποπτο. Κι αυτή δεν φτάνει που χώνει τη μύτη της σε ξένες υποθέσεις, απαιτεί και αστυνομική προστασία. Έχετε δει σε κανένα σοβαρό κράτος να φυλάει η αστυνομία τους εισαγγελείς Διαφθοράς; Εδώ την αστυνομία την έχουμε για να βαράει κόσμο όταν παραβιάζει τα στοπ ο Δημητριάδης. Οι εισαγγελείς Διαφθοράς να κάνουν τη δουλειά τους και να μην προκαλούν, δήλωσε στη Βουλή ο δον Χρυσοχοΐδης. Είπε επίσης ότι μάλλον πρόκειται για ξεκαθάρισμα λογαριασμών ανάμεσα σε συμμορίες της νύχτας. Αλλά μπορεί και να το σκηνοθέτησε η ίδια. Κανένα ενδεχόμενο δεν πρέπει να αποκλείεται εξαρχής. Σε κάθε περίπτωση είναι ντροπή να συκοφαντούνται τίμιοι άνθρωποι μόνο και μόνο επειδή τα φάγανε από τη Novartis και την είχαν απειλήσει και δημοσίως. Διαβεβαίωσε ωστόσο ότι ο ίδιος θα κάνει έρευνα και, αν προκύψει κάτι εις βάρος του, θα μας ενημερώσει αμέσως. Και ο Καμίνης έσπευσε να διαβεβαιώσει ότι πρόκειται για διάρρηξη ρουτίνας, αλλά δεν καταλάβαμε αν το είπε ως καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου ή ως πεπειραμένος διαρρήκτης. Αν ήταν ο Σέρλοκ Χολμς, θα είχε βρει στάχτες από μια μάρκα πούρων που τα πουλάει μόνο ένα κατάστημα, του οποίου μοναδικός πελάτης είναι κάποιος που κάνει μόνο διαρρήξεις ρουτίνας και ποτέ δεν στοχοποιεί εισαγγελείς Διαφθοράς.

Το αν, πότε, πού, με ποιο τρόπο και σε ποιο βαθμό θα εκμεταλλευτεί η Ελλάδα τον φυσικό της πλούτο είναι ένα σοβαρό θέμα εσωτερικής πολιτικής που πρέπει να συζητηθεί πολύ εξονυχιστικά, σε ορθολογική βάση (τι περιμένουμε να κερδίσουμε, τι επιπτώσεις θα έχει στο περιβάλλον και στον τουρισμό σε κάθε περίπτωση κλπ). Ακούμε με μεγάλο ενδιαφέρον προτάσεις αριστερών και οικολογικών δυνάμεων, στην Ελλάδα και διεθνώς, που προτείνουν να ανταμείβονται με διεθνή συμφωνία οι χώρες που παραιτούνται από την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων τους, συμβάλλοντας σημαντικά στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο θα ήταν αφελές να πιστέψει κανείς ότι η οικολογία είναι ο από μηχανής θεός που λύνει όλα τα προβλήματα, ακόμη και ζητήματα ζωής ή θανάτου στην εξωτερική πολιτική των κρατών. Είναι άλλο πράγμα να αποφασίσεις, με τη δική σου βούληση, αν και πώς θα ασκήσεις ένα κυριαρχικό δικαίωμα και εντελώς άλλο να παραιτηθείς μονομερώς από αυτό το δικαίωμα, ανοίγοντας την όρεξη σε όσους επιβουλεύονται και άλλα.