Αναδημοσιεύσεις

Υπάρχει πράγματι μια αυθεντική πολιτική οικονομία της μαρμελάδας, όπως υπάρχει η πολιτική οικονομία του μελιού, μια αυθεντική οικονομία κλοπής, υπεξαίρεσης και απαλλοτρίωσης, που δεν είναι της παρούσης. Η πολιτική οικονομία της μαρμελάδας, διατυπωμένη τον 19ο αιώνα από τον Λιούις Κάρολ, στο σίκουελ της «Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων», συνίσταται στον απλούστατο κανόνα της Βασίλισσας: «Μαρμελάδα χθες, μαρμελάδα αύριο, αλλά ποτέ μαρμελάδα σήμερα». Οι μεσήλικες και άνω πιθανότατα κατανοούν την ευρύτατη χρήση του κανόνα της μαρμελάδας, που τριχοτομεί τον πολιτικό χρόνο σε ένα αμαρτωλό και ενοχικό παρελθόν, σε ένα οραματικό μέλλον και σε ένα εφικτό και -συνήθως- οδυνηρό παρόν. Το πρόβλημα αυτής της τριχοτόμησης είναι ότι οι κοινοί θνητοί, αποδέκτες των προϊόντων της πολιτικής οικονομίας της μαρμελάδας, είναι αδύνατο να τραφούν μόνο με μνήμες και ενοχές για το παρελθόν ή με μεγάλες προσδοκίες για το μέλλον. Τρέφονται αποκλειστικά με «παρόν». Από τις τρεις εκδοχές μαρμελάδας της Βασίλισσας μόνο η «μαρμελάδα σήμερα» είναι βρώσιμη. Οι άλλες δύο μαρμελάδες είτε απλώς οξύνουν το αίσθημα της ανικανοποίητης πείνας είτε, αντιθέτως, προκαλούν τη μέχρι αηδίας αίσθηση κορεσμού. Ο πονηρός συλλογισμός του κανόνα της μαρμελάδας είναι ότι ο λόγος που στερείστε τη μαρμελάδα σήμερα είναι πως καταναλώσατε υπερβολική μαρμελάδα στο παρελθόν, πιθανότατα φτάνοντας με επικίνδυνους ακροβατισμούς το φυλαγμένο στα ψηλά ράφια βάζο. Προϋπόθεση, λοιπόν, για να έχετε επαρκή μαρμελάδα στο μέλλον είναι να τη στερηθείτε σήμερα. Αυτό, άλλωστε, παραμένει ώς σήμερα η κυρίαρχη ερμηνεία για ό,τι υπέστη η οικονομία και η κοινωνία τη δεκαετία των μνημονίων. Είναι ο απόηχος του παγκάλειου «μαζί τα φάγαμε», του οποίου ποικίλες εκδοχές, λίγο πιο περίτεχνες και επιστημονικοφανείς, ακούμε και σήμερα. Οι ψηλές συντάξεις, άρα οι συνταξιούχοι φταίνε για τα ελλείμματα του ασφαλιστικού συστήματος. Ο εφησυχασμός των ανέργων στα ανεπαρκή προσόντα τους φταίει για την ανεργία τους. Η διοχέτευση των δημόσιων πόρων σε καταναλωτικές δαπάνες φταίει για το παραγωγικό και επενδυτικό έλλειμμα της χώρας. Κι είναι αληθινά εντυπωσιακή η ευκολία με την οποία η έκθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη επαναλαμβάνει τον κανόνα της μαρμελάδας, αποτελώντας υπόδειγμα επιστημονικοφανούς λαϊκισμού: αυτά που περιγράφει ως «πληγές» της ελληνικής οικονομίας -οι χαμηλές επενδύσεις, το αποταμιευτικό κενό, η τεράστια πιστωτική επέκταση, τα ελλείμματα, η χαμηλή παραγωγικότητα, η υψηλή εξάρτηση από τον τουρισμό- παρουσιάζονται όχι ως το αποτύπωμα των επιλογών των κυβερνήσεων των τελευταίων δεκαετιών, των κυρίαρχων επιχειρηματικών καρτέλ και του πελατειακού καπιταλισμού α λα ελληνικά, αλλά ως προϊόντα «αυθόρμητων» επιλογών της κοινωνίας, των μικροεπιχειρηματιών, των καταναλωτών, των εργαζόμενων και των κηφήνων. Ητοι, ως προϊόν μιας απληστίας για υπερβολική, μέχρι διαβητικού κώματος, κατανάλωση μαρμελάδας που τώρα υποχρεούμαστε να τη στερηθούμε προκειμένου να ξανάχουμε μαρμελάδα αύριο, στο εγγύς ή στο απώτατο μέλλον.

Ο απόλυτος και ψυχρός τρόπος με τον οποίο ο πρωθυπουργός αντιμετώπισε το ζήτημα της απόδοσης των αναδρομικών στους συνταξιούχων, δεν αναδεικνύει μόνο την απόσταση προεκλογικών λόγων και κυβερνητικών έργων, μας δείχνει και την κατεύθυνση στην οποία εντάσσονται οι λύσεις που επιλέγει κάθε φορά μια κυβέρνηση εμπνεόμενη στα οικονομικά από το νεοφιλελευθερισμό. Και υποδεικνύει σε αντίστιξη τις υποχρεώσεις μιας αντιπολίτευσης που οφείλει τη δύναμή της, την ανθεκτικότητά της και τους ισχυρούς δεσμούς της με τις λαϊκές τάξεις και τη νέα γενιά στις ενδείξεις και τις αποδείξεις ριζοσπαστικότητας που τη συνόδευαν ήδη από τη θεαματική ανοδική πορεία της μέχρι την κυβέρνηση και έως σήμερα στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Μιας ριζοσπαστικότητας που δεν είναι ένα είδος μόδας, ούτε περιορίζεται στο πεδίο των δικαιωμάτων. Χρειάζεται να αγγίζει, να επιχειρείται και να δοκιμάζεται και στο πεδίο των σχέσεων παραγωγής. Όχι γιατί το επιτάσσει κάποια ιδεολογία, αλλά γιατί, όπως πρόσφατα αποδείχτηκε με την υγειονομική και την επακόλουθη οικονομική κρίση, χρειάζεται να φτάνουμε στη ρίζα των προβλημάτων, αν θέλουμε να συναντήσουμε τα στοιχεία μιας βιώσιμης για το περιβάλλον και τους ανθρώπους λύσης.

Από το σημείο παραδοχής της αδυναμίας των αριστερών μεταρρυθμίσεων και της καταστροφής τους από τη Δεξιά μέχρι να οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως «καμιά πολιτική, κυβερνητική απόφαση ή επιτυχία δεν είναι τερματικός σταθμός» και πως «όσο πλησιάζουμε στον ορίζοντα (του σοσιαλισμού;) αυτός απομακρύνεται» υπάρχει μεγάλη απόσταση. Απόσταση που δεν καλύπτεται από μια ποιητική, αλλά καθόλου βάσιμη αισιοδοξία του είδους «κάθε επιτυχία οδηγεί στο επόμενο βήμα, στην επόμενη μείωση των ανισοτήτων ή εμβάθυνση της δημοκρατίας… Δεν θα φτάσουμε ποτέ στο τέρμα, δεν θα αναφωνήσουμε κάποια στιγμή ‘πετύχαμε, έχουμε σοσιαλισμό’. Αντίθετα, θα είμαστε συνεχώς στον δρόμο, το ταξίδι θα είναι ο προορισμός». Πρόταση που μάλλον θυμίζει τη σοσιαλδημοκρατική οδύσσεια στον δρόμο για την Ιθάκη εξωραϊσμού τού καπιταλισμού που βλέπουμε σήμερα πού οδηγεί…

Tο προ της κρίσης του 2008 αναπτυξιακό πρότυπο αποδείχτηκε μη βιώσιμο. Η επαναβιομηχάνιση, η τεχνολογική αναβάθμιση και η εξωστρέφεια της παραγωγής, η ανάπτυξη μιας οικονομίας της γνώσης και ο οικολογικός μετασχηματισμός της οικονομίας αποτελούν μονόδρομο για την επόμενη μέρα. Ομως η ριζική αλλαγή αναπτυξιακού προτύπου προσκρούει σε οργανωμένα συμφέροντα και προϋποθέτει έναν ισχυρό ρόλο του κράτους στον σχεδιασμό της αναπτυξιακής στρατηγικής, στην ανάπτυξη των θεσμών υποστήριξής της και τη δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων και κινήτρων για την πραγματοποίηση, τον προσανατολισμό και τον συντονισμό των ιδιωτικών επενδύσεων. Επιπλέον η προαγωγή μιας οικονομίας της γνώσης που στηρίζεται στην ειδικευμένη εργασία επιβάλλει την αναγνώριση του κομβικού ρόλου των εργαζομένων στην καινοτομία και την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και προϋποθέτει την προστασία της εργασίας, τη μείωση της επισφάλειας και τη βελτίωση των όρων αμοιβής. Είναι βέβαιο ότι μόνο αυτός ο προσανατολισμός θα επιτρέψει και την ανάσχεση του brain drain.

Η εκχώρηση αυξημένων πολιτικών δικαιωμάτων και αρμοδιοτήτων η οποία υποβόσκει παράλληλα με την καλλιέργεια της λογικής της στείρας αντιδεξιάς αντιπαράθεσης χωρίς σαφές ιδεολογικό στίγμα και με επικοινωνιακή στρατηγική το «θα τους κάνουμε ό,τι μας έκαναν» ούτε τον εσωκομματικό διάλογο και τη συλλογικότητα προωθούν ούτε την αντιπολιτευτική υπεροπλία προάγουν. Αντιθέτως συρρικνώνουν το κόμμα, δεν ευνοούν την όσμωση του με άλλες πολιτικές και κοινωνικές ομάδες και αποδυναμώνουν τη δυναμική που πρέπει να αναπτύξει για να αντεπιτεθεί με καθαρά πολιτικούς και κινηματικούς όρους. Στελέχη που θέλουν να διαδραματίζουν ρόλο καθοδηγητή και μπροστάρη οφείλουν να λαμβάνουν υπ’ όψιν πως η προτροπή σε στείρες αντικομματικές αντιπαραθέσεις και η καλλιέργεια αισθήματος αγέλης και οπαδισμού ούτε αρμόζουν σε μέλη ενός κόμματος της Αριστεράς ούτε προάγουν το δικό μας πολιτικό σχέδιο στη βάση των αξιών και των οραμάτων μας.

Παίζοντας το παιχνίδι της χυδαιότητας το μόνο σίγουρο είναι ότι θα χάσεις. Το πανίσχυρο ΣΥΣΤΗΜΑ έχει όλες τις μεθόδους και τα μέσα να το παίζει καλύτερα. Έχει την τεχνογνωσία να κάνει αποκρουστική την πολιτική αντιπαράθεση και να οδηγεί τον κόσμο σε απολίτικη -και εν τέλει συμφέρουσα για το ΣΥΣΤΗΜΑ- στάση. Εκεί οδηγεί η αηδία. Ακροατήριο πραγματικό δημιουργεί η άμεση αναφορά στην κοινωνία που μαστίζεται για μια ακόμη φορά από την κρίση που επιφέρει η πανδημία και οι κυβερνητικές επιλογές της δεξιάς. Ο κόσμος έχει προβλήματα και ζητάει απαντήσεις και συγκεκριμένο πολιτικό σχέδιο. Το πανίσχυρο ΣΥΣΤΗΜΑ και οι εκφραστές του πρέπει να αποδομούνται καθημερινά με σαφή πολιτικό λόγο. Η αριστερά με ολική πλαστική προσώπου, μια αριστερά αγνώριστη, μοιραία θα εξαφανιστεί. Αυτό, όμως, ούτε πρέπει ούτε μπορεί να γίνει, απλώς επειδή κάποιοι επιλέγουν τη χυδαιότητα και κάποιοι άλλοι δηλώνουν οπαδικά ότι δεν τους ενοχλεί.