Συνεντεύξεις

Απ’ όλες τις φυλακές εκπέμπεται το ίδιο μήνυμα ανησυχίας και αγωνίας. Όταν όλοι είμαστε σε καραντίνα, οι έγκλειστοι υποχρεώνονται να είναι στοιβαγμένοι σε μικρούς θαλάμους. Αν αυτό ήταν βασανιστήριο, τώρα συνιστά έγκλημα. Αυτή η γυναίκα αν ήταν ελεύθερη θα πήγαινε σε γιατρό. Τώρα πέθανε αβοήθητη, απ’ ό,τι κι αν πέθανε. Οι κρατούμενες αρνούνται τώρα να φάνε και σε απάντηση, τους έκλεισαν και το κυλικείο απ’ όπου όσες έχουν λεφτά θα μπορούσαν να πάρουν κάτι. Αυτός ο κόσμος αντιμετωπίζεται σαν να περισσεύει. Οι κρατούμενοι ζουν σε φοβερή αγωνία προσπαθούν να φυλαχθούν, ενώ δεν χωράνε στα κρεβάτια και κοιμούνται στο πάτωμα. Χωρίς γιατρούς, καθαριότητα, χλωρίνη με το σταγονόμετρο κι ενώ οι φύλακες μπαινοβγαίνουν, χωρίς να γνωρίζουμε αν τηρούν τους κανόνες υγιεινής. Εισαγγελείς υπάρχουν μέσα στις φυλακές και θα έπρεπε να έχουν παρέμβει εδώ και πολύ καιρό, όπως και για την Μόρια ή άλλα ΚΥΤ. Την ίδια ώρα συνεχίζονται οι συλλήψεις και οι προφυλακίσεις για ψύλλου πήδημα.

Δυστυχώς, η έννοια και το περιεχόμενο της λέξης “αλληλεγγύη” τείνει να “στοιχειώσει” τη σημερινή Ευρώπη. Το βλέπουμε από τον τρόπο που δυσκολεύεται να απαντήσει σε πραγματικά ζητήματα που αφορούν την ίδια την ύπαρξή της. Και των λαών της κάθε χώρας ξεχωριστά, αλλά και της Ευρώπης, ως ενιαίο σύνολο.[…] Προσπαθούν, με κάθε τρόπο, δυστυχώς με μια κοντόθωρη ματιά να προσπεράσουν το περιεχόμενο της έννοιας της αλληλεγγύης. […] Γνωρίζετε ότι η Ευρώπη έχει έρθει και άλλες φορές αντιμέτωπη με δύσκολες καταστάσεις. Το 2008 ήταν πάλι μια δύσκολη περίοδος για τη συνοχή της Ευρώπης και τότε επιλέχθηκαν πολιτικές οι οποίες δεν βοήθησαν αυτό που ονομάζουμε ευρωπαϊκή συνοχή, επιλέχθηκαν τα προγράμματα λιτότητας τα οποία αποδείχθηκαν κερδοφόρα για τις ισχυρές οικονομίες, αλλά πολύ επώδυνα για τις περιφερειακές οικονομίες. Εάν, τελικά, επικρατήσει αυτή η λογική και τώρα, τότε είναι αβέβαιο το μέλλον της. (...) Τα προβλήματα που αφορούν την οικονομία και την εργασία τα έχουμε μπροστά μας. Μόλις τώρα ξεκινούν. Ακόμη και αν επικρατήσουν τα πιο αισιόδοξα σενάρια στον τομέα της καταπολέμησης του κορονοϊού, το βέβαιο είναι ότι αυτά τα οποία θα αφήσει πίσω του στα ζητήματα της οικονομίας, θα μας συντροφεύουν για πάρα πολύ μεγάλο διάστημα. Εκείνο το οποίο μπορούμε να κάνουμε για να περιορίσουμε τις αρνητικές επιπτώσεις αυτής της υπόθεσης, είναι τώρα, όσο ακόμα υπάρχει ο παραγωγικός ιστός, να μπορέσουμε να κρατήσουμε στη ζωή όσο το δυνατόν περισσότερες επιχειρήσεις και όσο το δυνατόν περισσότερες θέσεις εργασίας. Για να γίνει αυτό χρειάζεται έμπρακτη στήριξη από οριζόντια μέτρα. Αυτή είναι και η μεγάλη διαφωνία μας με την κυβέρνηση, η οποία βρίσκεται εγκλωβισμένη σε μία λάθος πολιτική, που λέει να κρατήσουμε “καύσιμα” για όταν μας χρειαστούν για τη φάση της ανάταξης της οικονομίας. Αυτό μπορεί να αποβεί ολέθριο για την οικονομία. (...) Αυτό που χρειάζεται αυτή τη στιγμή είναι μια επεκτατική πολιτική στον τομέα των δαπανών και στον τομέα της νομισματικής πολιτικής, πράγμα που σημαίνει ότι θα πρέπει να εγκαταλείψουμε το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα, εκείνες τις πολιτικές οι οποίες θεωρούν ότι μέσα από την κρίση θα απαλλαγούμε από τους πιο αδύναμους κρίκους στην κοινωνία και θα μείνουν οι πιο ισχυροί παίκτες.[…] Αυτό βρίσκεται και στον πυρήνα της πρότασης για την έκδοση του ευρωομολόγου, για να μπορέσουν οι ευρωπαϊκές οικονομίες να ενώσουν δυνάμεις για να εγγυηθούν το σύνολο του ευρωπαϊκού χρέους και να μη κινείται η κάθε μια ξεχωριστά, πέρα από επιμέρους ανταγωνισμούς που υπάρχουν στο εσωτερικό της. Άρα θέλει μια λογική που θα ξεπερνά τα όρια των μέχρι τώρα ακολουθούμενων πολιτικών.

Η Ε.Ε. έχει μπει σε αναπνευστήρα. Το αίτημα για ευρω-ομόλογο, δηλαδή για αμοιβαιοποίηση του χρέους, στην ουσία επαναφέρει με μεγαλύτερη ορμή τη συζήτηση για ριζική αλλαγή της οικονομικής πολιτικής. Θα επιμείνει η κυρία Μέρκελ στην άρνησή της, όπως έκανε στην ελληνική κρίση, ή θα υποχρεωθεί σε συμβιβασμό που θα δούμε πόσο βιώσιμος θα είναι. Ηγέτες εννέα χωρών που αντιπροσωπεύουν το 60% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ καλούν την καγκελάριο να υποχωρήσει. Πρόκειται στην ουσία για ένα δεύτερο πολύ πιο ισχυρό αυτή τη φορά σύνθημα «Go back κυρία Μέρκελ», που τόσο είχε λοιδορηθεί στην ελληνική περίπτωση. Αυτή τη φορά όμως η αξίωση εδράζεται πάνω στο δράμα της Ιταλίας και της Ισπανίας, για το οποίο η Γερμανία και ο περίγυρός της επέδειξαν αδιαφορία, προξενώντας έτσι ένα βαθύ ψυχολογικό ρήγμα στην Ε.Ε., ένα τραύμα που δύσκολα θα επουλωθεί. Καθώς μάλιστα ενεργοποιεί δυο αντίρροπες δυνάμεις που και οι δυο μάχονται τη σημερινή αδιέξοδη αρχιτεκτονική της Ευρώπης με διαμετρικά αντίθετους στόχους. Από τη μια η πολιτική για περισσότερη κοινωνική και δημοκρατική Ευρώπη με ανθρωπιά και αλληλεγγύη και από την άλλη οι εθνικοί απομονωτισμοί, οι ακροδεξιές πολιτικές, ακόμη και οι αντιδημοκρατικές εκτροπές, όπως έδειξαν οι πρόσφατες εξελίξεις στην Ουγγαρία του αποκρουστικού κυρίου Ορμπαν. (...) Με την πανδημία κλείνει ο κύκλος του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος που ξεκίνησε τη δεκαετία του ’80. Ξαφνικά όλοι προσβλέπουν στον ρόλο του κράτους. Αντιγράφω τον διαπρεπή γεωγράφο Ντέιβιντ Χάρβεϊ, ο οποίος σημειώνει: «Αν οι μόνες πολιτικές που αποδίδουν είναι οι σοσιαλιστικές, τότε η άρχουσα ολιγαρχία θα κινηθεί για να εξασφαλίσει ότι αυτές δεν θα είναι λαϊκές σοσιαλιστικές, αλλά εθνικές σοσιαλιστικές. Καθήκον των δυνάμεων που προτείνουν μια αντικαπιταλιστική πολιτική είναι να εμποδίσουν μια τέτοια εξέλιξη» (ΕΠΟΧΗ, 29/3/2020). Στην ουσία επανέρχεται το φάντασμα του Μεσοπολέμου, σε μια περίοδο μάλιστα που ο ακροδεξιός ριζοσπαστισμός παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής ατζέντας σε Ε.Ε. και Αμερική. Η απάντηση δεν είναι η κεντρώα συναίνεση, αλλά ο αριστερός ριζοσπαστισμός που μπορεί να συναντηθεί με μια νέα κοινωνική εμπειρία και διαθεσιμότητα.

Είναι προφανές πως για να διαχειριστούμε κρίσεις όπως αυτή χρειάζεται να είμαστε καλά πληροφορημένοι. Επειδή μιλάμε για πανδημία, κάτι που επηρεάζει όλους, δεν υπάρχει αυτός ο κατακερματισμός του ενδιαφέροντος επάνω στον οποίο έχουν στηριχθεί τα ισχύοντα μοντέλα διάδοσης της επιστημονικής γνώσης. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητη η πρόσβαση από τους πάντες με πιο έντονο και επείγοντα τρόπο, ανεξαρτήτως της γεωγραφίας ή της οικονομικής κατάστασης. (...) Τις περισσότερες φορές είναι δημόσιο χρήμα [που έχει χρηματοδοτήσει την επιστημονική έρευνα] και ο παραλογισμός είναι πως για να την προσπελάσουμε απαιτείται κι άλλο. Υπάρχουν διάφορες εκτιμήσεις για το πού κυμαίνεται η δαπάνη για την πρόσβαση στην επιστημονική πληροφόρηση. Παρά την αδιαφάνεια του συστήματος, ένας ασφαλής αριθμός είναι περίπου 700 εκατομμύρια ευρώ ετησίως για τις χώρες της Ευρώπης. Αντίδοτα υπάρχουν αρκετά και δοκιμάζονται, όπως οι λεγόμενες συμφωνίες μετασχηματισμού αλλά και η ενίσχυση εκδοτικών μοντέλων αμιγούς ανοικτής πρόσβασης. (...) Στις αρχές της πανδημικής κρίσης ενώσεις επιστημονικών συντακτών εξέδωσαν οδηγίες για το πώς πρέπει να γίνονται οι αναφορές στην εξέλιξή της. Σε μεγάλο βαθμό αυτό συνέβη. Στο Διαδίκτυο δεν λείπει η παραπληροφόρηση, τα σενάρια συνωμοσίας κ.λπ., αλλά σίγουρα ο κόσμος προσπαθεί να ενημερώνεται καλύτερα από πριν, γιατί αντιλαμβάνεται ότι η υπεύθυνη πληροφόρηση είναι πιο ψύχραιμη και καθησυχάζει. Βασικό ρόλο παίζει και η ένταση της κρατικής πληροφόρησης που βοηθά να διευρυνθεί η απόσταση μεταξύ των υπεύθυνων ΜΜΕ και αυτών της τρομολάγνας «δημοσιογραφίας». (...) Ο βασικός κίνδυνος είναι να επιστρέψουμε δίχως τα διδάγματα της συγκυρίας στην προηγούμενη κατάσταση ή να καλύψουμε τα προβλήματα με ένα ωραίο κέλυφος, αλλά οι παθογένειες να ισχύουν. Πρέπει να παλινορθώσουμε το σύστημα των επιστημονικών δημοσιεύσεων επάνω στις αρχές της βιωσιμότητας και της διαφάνειας. Αυτά είναι τα βασικά μας εργαλεία που θα πρέπει να απαιτήσουν οι χρηματοδοτικοί φορείς και να υιοθετήσουν όλοι όσοι συμμετέχουν στο σύστημα αυτό. Αν υπάρξουν, τότε θα προκαλέσουν μια σειρά από αλλαγές στις νοοτροπίες και στις πρακτικές, που θα αρμόζουν σε έναν σύγχρονο κόσμο και θα εξυπηρετούν τις ανάγκες του.

Η οριζόντια επιδοματική πολιτική της κυβέρνησης των 800 € για ενάμιση μήνα ως αναπλήρωση των χαμένων εισοδημάτων δεν παίρνει υπόψη της, όπως κάναμε εμείς πάντοτε στις πολιτικές μας, την έννοια του νοικοκυριού, πόσα άτομα εξαρτώνται από το άτομο που επιδοτείται. Για ενάμιση μήνα μια τετραμελής οικογένεια που βρίσκεται στην ακραία φτώχεια και είναι δικαιούχος του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος (πρώην ΚΕΑ), παίρνει 600 €. Γι αυτό ο ΣΥΡΙΖΑ προτείνει τρία μέτρα: • Αύξηση του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος –ΕΕΕ (πρώην ΚΕΑ) κατά 50% από τα 200 στα 300 Ευρώ για τον δικαιούχο και αναλογικά για τα υπόλοιπα μέλη του νοικοκυριού, με ταυτόχρονη αύξηση των εισοδηματικών κριτηρίων για όσο διαρκέσει η κρίση. Να δίνεται ολόκληρο το επίδομα σε όλους • Αύξηση των αναπηρικών επιδομάτων κατά 50%, παράταση της χορήγησης  για όσο είναι κλειστά τα ΚΕΠΑ και  χορήγηση σε όσους έχουν υποβάλει ολοκληρωμένη αίτηση στον ΟΠΕΚΑ για πρώτη φορά  χωρίς να περιμένουν την κρίση του ΚΕΠΑ • Αύξηση του επιδόματος ανασφάλιστων υπερηλίκων κατά 50%

Μπορεί και πρέπει να ακουστεί ο λόγος που φέρνει όλους προ των ευθυνών τους, απέναντι στην εθιστική χρήση εκτελεστικών πράξεων από την εξουσία χωρίς νομιμοποίηση, την ώρα που η ΕΕ βλέπει χωρίς να αντιδρά χώρες να παραγκωνίζουν κοινοβούλια. Απειλούνται οι ατομικές ελευθερίες και τα δικαιώματα που σχετίζονται με τον σκληρό πυρήνα του δημοκρατικού πολιτεύματος με τα μέτρα που λαμβάνονται. Αποφασίζουμε εμείς για όσα μας συμβαίνουν; Υπάρχουν μηχανισμοί διαβούλευσης και διαφάνεια στη λήψη των αποφάσεων; Είναι βολική και εθιστική η υποκατάσταση της κανονικής εκτελεστικής εξουσίας από εκτελεστικές πράξεις. Εμείς οι «άσχετοι» καθηγητές ΑΕΙ, δουλεύουμε με τηλεδιασκέψεις, γιατί έχει σιγάσει η Βουλή των Ελλήνων; Λένε για «ανεύθυνη» κριτική, αλλά πότε ήταν «υπεύθυνη»;

Κομμάτι της κυρίαρχης ιδεολογίας στις δυτικές κοινωνίες είναι η ατομική ευθύνη και η υποτίμηση της κρατικής μέριμνας. Π.χ. παρουσιάζεται κόσμος στις αγορές, στο μετρό κ.λπ. και ο συλλογικός θυμός εκφράζεται απέναντι σε αυτούς ως μονάδες. Λέμε ότι είναι ηλίθιοι, δεν έχουν συνείδηση κ.λπ. Ωστόσο η ιδέα της ατομικής ελευθερίας, χωρίς να σκέφτεσαι πώς αυτή θα επηρεάσει τους γύρω σου, είναι αυτό που προωθείται κατεξοχήν από τις φιλελεύθερες δημοκρατίες και αναπαράγεται από τα ΜΜΕ. Π.χ. «κυνηγάω το όνειρό μου», το όνειρο της κοινωνικής ανέλιξης, ανεξάρτητα από τις επιπτώσεις σε άλλες ομάδες. Με τον ίδιο τρόπο θεωρείται ότι είναι ατομική ευθύνη του καθενός να διαχειριστεί το ατομικό του άγχος, π.χ. με γιόγκα ή με διαλογισμό. Το άγχος δεν γίνεται αντιληπτό ως παράγωγο συστημικών προβλημάτων λόγω των συνθηκών εργασίας, των απαιτήσεων για αυξημένη παραγωγικότητα κ.λπ. Το ίδιο αναπαράγεται στις εικόνες για τον κορωνοϊό: δεν μιλάμε για την κρατική ευθύνη, για τα διαγνωστικά τεστ που δεν γίνονται ή για τα κρεβάτια αν νοσήσει κάποιος. Το κράτος και τα ΜΜΕ σου πετάνε το μπαλάκι: είναι θέμα δικής σου διαχείρισης. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουμε ευθύνη να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους, όμως θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται σε συλλογικό επίπεδο. Με κρατική μέριμνα, με αλληλεγγύη και συλλογική υπευθυνότητα. Το πλαίσιο της «ατομικής ευθύνης» που είπαμε λειτουργεί ως ο καλύτερος υποδοχέας ώστε η ενοχή και ο φόβος που παράγονται από τα ΜΜΕ να ενσωματωθούν ως κυρίαρχα συναισθήματα. Στην Ελλάδα κάτι τέτοιο βιώσαμε τον καιρό επιβολής των Μνημονίων. Δηλαδή τα ΜΜΕ προσπάθησαν να μας πείσουν ότι για την κρίση φταίμε εμείς, οι τεμπέληδες και οι σπάταλοι. Υπάρχει όμως μια ειδοποιός διαφορά. Η οικονομική κρίση του 2008 - 2010 ήταν ενδογενής, δηλαδή είχε σχέση με την αρχιτεκτονική του οικονομικού μοντέλου. Εάν χαλάρωναν τα δημοσιονομικά μέτρα, θα ήταν μια παραδοχή ότι το δημοσιονομικό σύστημα που είχε επιβληθεί δεν λειτουργεί και βέβαια θα ανατρεπόταν το δόγμα ΤΙΝΑ. Σήμερα ο Covid-19 δεν έχει «οικονομική ταυτότητα», δηλαδή δεν είναι ενδογενές πρόβλημα του συστήματος, αλλά εξωγενές. Παρότι εξωγενές, αναδεικνύει τις αδυναμίες του νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου. Από τη μία η Ε.Ε. «νομιμοποιείται» να φύγει από το δόγμα της δημοσιονομικής σταθερότητας και λέει στα κράτη - μέλη «ξοδέψτε». Από την άλλη βεβαίως αυτό συμβαίνει έως το σημείο που δεν ανατρέπονται τα συμφέροντα των κυρίαρχων κρατών εντός της Ε.Ε.

Αυτή την στιγμή, στο 80% περίπου της οικονομίας έχει σταματήσει η παραγωγική δραστηριότητα, το 80% περίπου των μισθωτών με την αναστολή συμβάσεων γίνονται οιωνεί άνεργοι με επίδομα κάτω του κατώτατου μισθού, την ώρα που σε άλλες χώρες καλύπτεται ποσοστό του μισθού και παραμένεις εργαζόμενος -και με τα μέτρα που έχουν ανακοινωθεί μετά τη λήξη της περιόδου αναστολής η ισόχρονη περίοδος διατήρησης θέσεων αφορά αριθμό, όχι συγκεκριμένους εργαζόμενους, αμοιβές και καθεστώς εργασίας. Το χειρότερο είναι ότι εμποδίζουν έτσι και τις προσλήψεις. Πέρυσι Απρίλιo-Μάιο έγιναν 600.000 προσλήψεις, 250.000 σε καταλύματα και εστιατόρια και 50.000 στο εμπόριο, ενώ μαζί με Μάρτιο και Ιούνιο ήταν άλλες 500.000. Φέτος, η πολύ συντηρητική εκτίμηση είναι ότι δεν θα γίνουν 600.000 προσλήψεις, μπορεί όμως να είναι και 1.000.000. Υπάρχει κίνδυνος να γυρίσουμε σε ανεργία επιπέδων 2013-2014. Μεταξύ των όσων προτείνει ο ΣΥΡΙΖΑ, είναι ο Κοινωνικός Τουρισμός που είχε πέρυσι 200.000 ωφελούμενες οικογένειες από ΟΑΕΔ και ΟΠΕΚΑ, να επεκταθεί σε διάρκεια, επίδομα και σε πολύ μεγάλο αριθμό νοικοκυριών για διακοπές σε ελληνικές τουριστικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα.

Σε περιόδους κρίσης όπως η σημερινή, γίνεται πιο φανερή η μεγάλη αξία του κοινωνικού κράτους. Στην Ελλάδα και τις άλλες χώρες του Νότου το κράτος πρόνοιας, απαξιωμένο και συκοφαντημένο από το νεοφιλελευθερισμό, είχε τις χαμηλότερες δαπάνες σε όλη την Ευρώπη και λειτουργούσε με αδιαφάνεια και διαπλοκή. Ο ΣΥΡΙΖΑ ανέτρεψε αυτήν την κατάσταση. Σήμερα όλη η κοινωνία καταλαβαίνει ότι το κοινωνικό κράτος δεν είναι μόνο για τους φτωχούς και τους ευάλωτους αλλά για όλους, και αυτό παλεύουμε να κατακτήσουμε. Είναι τώρα που πρέπει να διεκδικήσουμε 50% αύξηση των δαπανών για ένα προνοιακό κράτος που θα αγκαλιάζει όλους τους πολίτες σε κάθε φάση της ζωής τους, που αντιμετωπίζουν κίνδυνο ανισότητας λόγω φτώχειας, ανηλικότητας, γηρατειών ή αναπηρίας. Το πώς όμως θα φθάσουμε στην επόμενη μέρα εξαρτάται από το πώς δουλεύουμε σήμερα και αν βιώνουμε την κρίση με ανθρωπιά και αλληλεγγύη ή με φόβο και αποξένωση. Για αυτό εμείς στο Τμήμα Κοινωνικής Πρόνοιας και Αλληλεγγύης και την ΕΠΕΚΕ δημιουργούμε έναν κόμβο ενημέρωσης και επικοινωνίας για τα θέματα της κοινωνικής πρόνοιας και αλληλεγγύης, το #Κοινωνική πρόνοια στις μέρες του κορωνοϊού. Και συγχρόνως δημιουργούμε ένα φόρουμ διαλόγου και προβληματισμού για την επόμενη μέρα. Γιατί η πανδημία του κορωνοϊού θα περάσει, ελπίζουμε σύντομα. Εμείς, με βάση τα διδάγματα που τώρα αποκομίζουμε, οφείλουμε να σχεδιάσουμε το μέλλον μας. Για το σχέδιο που θα επεξεργαστούμε συλλογικά, θα αγωνιστούμε για μια ζωή με αξιοπρέπεια και κοινωνική αλληλεγγύη για όλους. Δημιουργούμε το παρόν και το μέλλον μας και δεν δίνουμε λευκή επιταγή σε κανέναν για να το διαχειριστεί.

Όταν λήξει η κρίση φοβάμαι ότι τίποτα δε θα είναι ίδιο, ούτε εμείς. Νομίζω ότι πρέπει να γίνει μακρόπνοος σχεδιασμός για την πλήρη λειτουργική αναβάθμιση του ΕΣΥ με προοδευτική κάλυψη όλων των κενών σε προσωπικό (που φθάνουν τις 25-30.000), γενναία αύξηση της χρηματοδότησης, καθώς υπάρχει και χαλάρωση των δημοσιονομικών περιορισμών, βελτίωση του αριθμού κλινών ΜΕΘ ανά πληθυσμό και βέβαια ολοκλήρωση της σημαντικότερης ίσως μεταρρύθμισης που άρχισε η προηγούμενη κυβέρνηση, αυτή της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ), που αποτελεί τη βάση όλων των Συστημάτων Υγείας με επίκεντρο τον άνθρωπο μέσα στην κοινότητα. Σήμερα, εν μέσω επιδημίας, η ενεργοποίηση όλων των μονάδων και δομών ΠΦΥ μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στον περιορισμό της διασποράς της λοίμωξης στην κοινότητα, αλλά και στον περιορισμό «παράπλευρων» απωλειών από τη συνήθη νοσηρότητα με τη διαχείριση τέτοιων περιστατικών στο σπίτι. Ωστόσο, το ποια θα είναι η επόμενη μέρα για το ΕΣΥ μετά την κρίση θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την εγκατάλειψη ή μη από την κυβέρνηση της ιδεοληψίας έναντι του δημοσίου συστήματος υγείας, μιας στάσης που παρά τα χειροκροτήματα δε φαίνεται μέχρις στιγμής να έχει αναθεωρηθεί και η συνειδητοποίηση ότι ειδικά σε καταστάσεις κρίσης είναι το δημόσιο σύστημα υγείας εκείνο που σηκώνει το βάρος και μπορεί να προστατεύσει αποτελεσματικά την υγεία του πληθυσμού.