Macro

"Μόνον οι ριζοσπάστες έχουν, στην Ιστορία, αλλάξει τη χώρα".

Τόσο η μοναξιά όσο και η μοναχικότητα (που δεν είναι το ίδιο, αλλά συχνά είναι δύσκολο να διαχωριστούν ακόμα και γλωσσικά), δεν είναι μονόλιθοι, είναι σύνθετες πολυπαραγοντικές συνθήκες. Το ίδιο και η κατάθλιψη, η αυτοκτονία, για τα οποία δεν έχουμε ολικές απαντήσεις ούτε από την κοινωνιολογία, ούτε καν από τις νευροεπιστήμες ή την νευροκοινωνιολογία, και ούτε συνδέονται από μια ευθεία γραμμή, επειδή χωρούν τακτοποιημένα σε μια παράγραφο. Ωστόσο, μπορεί κανείς να δει τόσο τους επιμέρους επικαθορισμούς, τα δίπολα και διπλά δεσμά τους, όσο και την ιδρυματοποιημένη ύφανση και κειμενικότητά τους, εγγεγραμμένη στους κανόνες λειτουργικότητας του νεοφιλελευθερισμού. Ο τελευταίος χτυπάει ακαριαία στις σχέσεις του ανθρώπου με τον κόσμο, in toto. Αντίστοιχη στόχευση είχε πάντα, βέβαια, και ο καπιταλισμός από την αρχή, αλίμονο, είναι κατάσταση που παράγει και αναπαράγει. Ωστόσο, στο νεοφιλελευθερισμό αυτό βρίσκει το άκρο του, αφού ο νεοφιλελευθερισμός πρέπει να νοηθεί ως η απόλυτη αυτοσυντήρηση του κεφαλαίου, μασκαραμένη σε μια σχέση όπου το κεφάλαιο συγχαίρει τον εαυτό του. Η επιτυχία του είναι το μη αναγώγιμο άτομο, αντι-πλανητικό και στατικό, που βρίσκεται μόνο στην οικογένεια και μόνο σε ένα μοντέλο της. Η Θάτσερ μάς έδειξε τα επινοήματα αυτά σε πλήρη διαφάνεια και διαύγεια.

Το περιοδικό «der Spiegel» στο πρώτο του τεύχος για το 2019 ζητούσε από τους Ευρωπαίους να επιδείξουν περισσότερο θάρρος και να θέσουν στο επίκεντρο το θέμα της ασφάλειας. Όσο και αν το περιοδικό έχει συνδεθεί τα τελευταία χρόνια με ένα συχνά μεγαλόστομο, αλλά επικίνδυνα επιφανειακό τρόπο αντιμετώπισης της πραγματικότητας, το κείμενο είναι αποκαλυπτικό μιας ευρύτερης τάσης, που επιτήδεια έχουν εμφυσήσει συγκεκριμένα συμφέροντα και σε μεγάλη μερίδα του Τύπου. Με τον όρο δεν εννοείται απλώς η εσωτερική ασφάλεια από τις οποιεσδήποτε απειλές, όπως τις είχε θέσει για παράδειγμα η νεοσυντηρητική και πρακτικά αποτυχημένη αυστριακή προεδρία της ΕΕ, που μόλις ολοκλήρωσε τα καθήκοντά της με το γενικό τίτλο «Μια Ευρώπη που προστατεύει». Η ασφάλεια όπως δείχνουν να την κατανοούν πλέον συγκεκριμένοι κύκλοι στη Γερμανία, αλλά όχι μόνο εκεί, έχει να κάνει περισσότερο με το ζήτημα της στενότερης στρατιωτικής συνεργασίας, υπό γαλλογερμανική καθοδήγηση. Είναι μια από τις προτεραιότητες που έχει θέσει το τελευταίο διάστημα ο νεοσυντηρητισμός, βάζοντας μπροστά πραγματικές ή εικονικές εξελίξεις, όπως οι εντάσεις μεταξύ των μεγάλων μη ευρωπαϊκών δυνάμεων του πλανήτη. Όλα δείχνουν ότι με αφορμή τη «μάχη κατά της τρομοκρατίας», αλλά και τις ανισορροπίες που προκαλούν περιφερειακές συγκρούσεις στις οποίες εμπλέκονται πολλοί και συχνά απρόβλεπτοι παίκτες, η θεσμική Ευρώπη με πρωτοβουλία της Γερμανίας θα εστιάσει το επόμενο διάστημα σε αυτό το θέμα, αφού εκτιμά ότι έτσι μπορεί να ικανοποιήσει πολλαπλούς στόχους.

Η συζήτηση που συνδέει τον πολιτισμό με την ανάπτυξη βρίσκεται δυστυχώς σε εμβρυϊκό στάδιο στη χώρα μας ή μάλλον εξαντλείται σε ακαδημαϊκούς λόγους, προγραμματικές ομιλίες και κάποιες ενδιαφέρουσες αλλά μεμονωμένες πρωτοβουλίες, θεσμικές ή μη. Ωστόσο, ο πολιτισμός αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο από τους διεθνείς οργανισμούς, όχι απλώς ως ένας ακόμη πυλώνας της βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά ως κρίσιμος παράγοντας για την εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών στα αναπτυξιακά εγχειρήματα, ως προϋπόθεση για την κοινωνική συνοχή και τη δυνατότητα των κοινωνιών να εξελίσσονται και να αλλάζουν ανταποκρινόμενες στους κοινωνικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς. Ο πολιτισμός έχει τη δυνατότητα να κινητοποιεί και να ευαισθητοποιεί τους πολίτες προς νέες κατευθύνσεις, να δημιουργεί πολλαπλώς αξιοποιήσιμη ταυτότητα για έναν τόπο, μια πόλη ή μια χώρα, ενώ ταυτοχρόνως αποτελεί οικονομικό κλάδο αιχμής για μια εξωστρεφή και καινοτόμο ανάπτυξη με ποιοτικές θέσεις εργασίας. (...) Η χώρα μας διαθέτει τεράστιο υλικό και άυλο πλούτο τόσο στο επίπεδο της πολιτιστικής κληρονομιάς όσο και σε αυτό της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας αλλά και της δημιουργικής οικονομίας. Μέχρι πρόσφατα, οι δημόσιες πολιτικές από τη μια αντιμετώπιζαν την πολιτιστική κληρονομιά ως ένα πάγιο περιουσιακό στοιχείο (asset) που δεν απαιτεί ξεχωριστό σχεδιασμό για την ενσωμάτωσή του στην εθνική αναπτυξιακή στρατηγική, ενώ, από την άλλη, όσον αφορά τη σύγχρονη πολιτιστική δημιουργία, λειτουργούσαν στη βάση μιας πολιτικής επιχορηγήσεων χωρίς στόχους και σχέδιο.

Το βασικό ερώτημα παραμένει και παραμένει αναπάντητο, και γι’ αυτό γίνεται ολοένα πιο πιεστικό: Θα απελευθερώσει η τεχνολογία τον κόσμο; Ή θα γίνει το σκοτεινό στοιχείο που θα τον καθυποτάξει; Η μαύρη τρύπα που θα τον ρουφήξει; Θα δώσει περισσότερο και ουσιαστικότερο έλεγχο στις ζωές μας ή θα τις στερήσει ακόμα και από εκείνον τον ελάχιστον που απαιτούν οι πιο μικρές και «ανώδυνες» αποφάσεις ή επιλογές μας; Αντί να παραμείνουμε τεχνο-κεντρικοί, πρέπει να ξαναγίνουμε ανθρωποκεντρικοί. Είναι ανάγκη να επιστρέψουμε στο βασικό ζητούμενο του ανθρωποκεντρικού σχεδιασμού: τη λύση θεμελιωδών προβλημάτων της ανθρώπινης ζωής.