Δώρα Κοτσακά

01
02

Δώρα Κοτσακά: Οι βολικοί μύθοι του καπιταλισμού για την τεχνητή νοημοσύνη

Η μελέτη της ιστορίας του ανταγωνισμού μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας των τελευταίων αιώνων καθιστά σαφές ότι το "αφήγημα" σχετικά με την επερχόμενη απαξίωση της ανθρώπινης εργασίας, λόγω της υποκατάστασής της από την επιστήμη και την τεχνολογία, είναι μια εκδοχή με πολλαπλά οφέλη για την πλευρά του κεφαλαίου και της εργοδοσίας. Συνόδευσε την εισαγωγή κάθε μεγάλης τεχνολογικής καινοτομίας στην παραγωγή -είτε στη βιομηχανία είτε στην αγροτική παραγωγή- και πάντα, ιδιαίτερα στα πρώτα της στάδια, λειτούργησε ως απειλή προς τους εργαζόμενους με στόχο την περαιτέρω συμπίεση των δικαιωμάτων και των διεκδικήσεων τους. Το 2018, στη Σύνοδο για την Ανάπτυξη που πραγματοποιήθηκε στον Καναδά, ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας Μ. Κάρνεϊ σημείωνε6: “Αν αντικαταστήσουμε την ατμομηχανή με την τεχνητή νοημοσύνη, τα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας με πλατφόρμες και τον τηλέγραφο με το Twitter, θα αναγνωρίσουμε τις ίδιες δυναμικές με εκείνες που υπήρχαν πριν από 150 χρόνια, όταν ο Μαρξ έγραφε το 'Κομουνιστικό Μανιφέστο'”. Όπως τότε έτσι και σήμερα τον εργαζόμενο δεν τον ενδιέφερε η τεχνική πρόοδος αφηρημένα, αλλά η αποφυγή της ανεργίας και η διατήρηση του βιοτικού του επιπέδου, το οποίο περιλαμβάνει όχι μόνο τον μισθό, αλλά και μη χρηματικούς συντελεστές όπως η ελευθερία και η αξιοπρέπεια.
Περισσότερα »
12
11

Δώρα Κοτσακά: Μια καινοτόμος οικονομική κουλτούρα από τα κάτω

Στο πλαίσιο των συνθηκών που προκάλεσαν η πανδημία και η πίεση των συστημάτων Υγείας κατέστη σαφές ότι το ισχύον μοντέλο έρευνας και ανάπτυξης, τιμολόγησης και διάθεσης φαρμάκων, εμβολίων και υγειονομικού υλικού αδυνατούσε να αντεπεξέλθει στις ανάγκες που είχαν δημιουργηθεί. Το επιχειρηματικό μοντέλο που εφαρμόζεται στην παροχή των υπηρεσιών Υγείας έχει υπονομεύσει την ικανότητά του στην αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών. Την ίδια στιγμή η κρίση της πανδημίας προκάλεσε κύμα πρωτοβουλιών αλληλοβοήθειας και κινητοποίηση του συνόλου των δυνάμεων των κινημάτων των makers και της ομότιμης παραγωγής, τα οποία ενεργοποιήθηκαν σε τέτοιο βαθμό ώστε να προβληθούν για πρώτη φορά από τα ΜΜΕ σε αυτή την έκταση. Σε παγκόσμιο επίπεδο κατεγράφη έντονη δραστηριότητα γύρω από τις πρακτικές των κοινών όπως η ανοιχτή έρευνα και επιστήμη, η χρήση λογισμικού (software) και υλισμικού (hardware) υπό ανοικτή άδεια, ο διαμοιρασμός δεδομένων κ.ά. Η κρίση που προκάλεσε η Covid-19 κατέστησε ορατές αξιοσημείωτες πρωτοβουλίες αλληλοβοήθειας, αλλά και την ικανότητα αυτών των κινημάτων να δίνουν λύσεις εκεί που το κράτος και η αγορά αποτυγχάνουν. Φανερή κατέστη και η απουσία πρωτοκόλλων συνεργασίας δημοσίου - κοινών (όπως οι Συμπράξεις Δημοσίου Κοινών) τη στιγμή που η ανάγκη τους ήταν κατεπείγουσα. Ο ομότιμος τρόπος παραγωγής είναι συμβατός με τον τύπο της οικονομίας που αναπτύσσεται στο πλαίσιο του μετασχηματισμού του παραγωγικού μοντέλου: μεγιστοποιεί τα οφέλη των δικτύων μεταξύ ομοτίμων και της αρθρωτής δομής της παραγωγής και ενισχύει την ανοιχτότητα και την κυκλοφορία σε μέγιστο βαθμό. Στο στάδιο εξέλιξης της οικονομίας όπου βρισκόμαστε σήμερα οι καταχρηστικές περιφράξεις και ιδιωτικοποιήσεις κάθε πιθανού πόρου συνιστούν ιδεοληπτική και ζημιογόνο πρακτική, ιδιαίτερα ως προς τις δυνατότητες παραγωγής αξίας. Κάτι που σημαίνει ότι ο ρόλος τους είναι επιβλαβής και για τη λειτουργία των αγορών. Ωστόσο η ανοικτότητα, η ομότιμη παραγωγή και τα κοινά δεν είναι σε θέση να αυτό-προστατευθούν από την εταιρική απληστία, τα μονοπώλια και την ακραία απορρύθμιση. Η προερχόμενη “από τα κάτω” καινοτομία συνδέεται ζωτικά με νέους θεσμούς και νέα δικαιώματα. Η καινοτομία είναι καλοδεχούμενη από το κεφάλαιο μόνο εφόσον αντιπροσωπεύει, τη συγκεκριμένη στιγμή, για τη συγκεκριμένη επιχείρηση, υπό τις συγκεκριμένες κάθε φορά συνθήκες, την αύξηση της κερδοφορίας της, διαφορετικά είναι κάτι αδιάφορο έως και απειλητικό. Γι’ αυτό, ενώ είναι αλήθεια ότι η εποχή του κεφαλαίου έφερε τη χωρίς ιστορικό προηγούμενο απογείωση των παραγωγικών δυνάμεων, άλλο τόσο είναι αλήθεια ότι ο καπιταλισμός δημιούργησε και δημιουργεί χωματερές επιστημονικών ανακαλύψεων που έμειναν στα αζήτητα όχι επειδή δεν ήταν κοινωνικά χρήσιμες, αλλά διότι δεν φαίνονταν οικονομικά συμφέρουσες.4 Στην ανθρώπινη ιστορία οι κοινότητες έπρεπε να υπερασπιστούν ξανά και ξανά το δικαίωμά τους στη γη, στους φυσικούς πόρους, στα χειροτεχνήματα, στη γλώσσα, στον πολιτισμό κ.ά. Σήμερα είναι αναγκαίο ένα ισοδύναμο για την επιστήμη και την πληροφορία, μία νέα αρχή ενάντια σε νέες περιφράξεις. Εξαιτίας της απουσίας του κατάλληλου νομικού πλαισίου και της αναγκαίας θεσμικής εποπτείας, όσο πιο ανοιχτά και προσβάσιμα είναι τα δεδομένα και η πληροφορία τόσο περισσότερο λειτουργούν προς όφελος των μεγάλων παικτών της αγοράς. Σε αυτό το σημείο γίνεται σαφής η καίρια σημασία της ρύθμισης.
Περισσότερα »
17
09

Δώρα Κοτσακά: Μονοπώλια εναντίον δημοκρατίας στην ψηφιακή εποχή

Τα ψηφιακά δικαιώματα, το ιδιοκτησιακό καθεστώς των δεδομένων και των προϊόντων που προκύπτουν από την επεξεργασία τους, το δικαίωμα στη συλλογική διεκδίκηση και την οργάνωση των εργαζομένων συγκροτούν σήμερα μία νέα πολιτική ατζέντα που αναζητά τόσο πολιτικό φορέα εκπροσώπησης όσο και διοικητικό επίπεδο διαπραγμάτευσης. Αναμφίβολα πρόκειται για μία διαδικασία αντιφατική και δύσκολη, ωστόσο η συζήτηση έχει ξεκινήσει, έστω και με τρόπο άτακτο και χαοτικό. Η σαφής και τεκμηριωμένη τοποθέτηση των πολιτικών δυνάμεων συνιστά προϋπόθεση προκειμένου η σχετική συζήτηση να οδηγήσει σε ρυθμιστικά αποτελέσματα. Ο έλεγχος του καπιταλισμού της παρακολούθησης είναι ένα πολιτικό πρόταγμα. Ο προοδευτικός πολιτικός κόσμος, καθώς και οι νομοθέτες και διαμορφωτές πολιτικών θα χρειαστεί να προασπίσουν νέες μορφές συλλογικής δράσης, κατά τον ίδιο τρόπο που σχεδόν έναν αιώνα πριν η νομική προστασία του δικαιώματος στην οργάνωση, την απεργία και τη συλλογική διαπραγμάτευση δημιούργησε κοινό μέτωπο με τους εργαζόμενους στην προσπάθεια περιορισμού της εξουσίας του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Είναι απαραίτητη η δημιουργία νέων συμμαχιών με πολίτες και κινήματα που παλεύουν για τον περιορισμό της ανεξέλεγκτης εξουσίας των big tech και με εργαζομένους που ζητούν δίκαιους μισθούς και εργασιακή αξιοπρέπεια. Η διαπραγμάτευση είναι εφικτή, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Έως τώρα οι συζητήσεις επικεντρώνονταν στη σκανδαλώδη φοροαποφυγή των τεχνολογικών κολοσσών και την παραβίαση της νομοθεσίας περί πνευματικών δικαιωμάτων. Αν αφήσουμε το ισχύον οικονομικό μοντέλο να αναπτυχθεί χωρίς ρύθμιση, είναι θέμα χρόνου οι νέες ανισότητες που συνεπάγεται να καταστήσουν την ιδιωτικότητα αγαθό πολυτελείας αποκλειστικά για όσους έχουν τα χρήματα να το αποκτήσουν.
Περισσότερα »
02
06

Δώρα Κοτσακά: Η έλευση της «οικονομίας της καλοσύνης»;

Σύμφωνα με την Portas, ‘Κάθε ευρώ που ξοδεύουμε μετά το lock down, είναι μία ψήφος για το πώς θέλουμε να ζήσουμε’. Τα τελευταία 20 χρόνια το λιανεμπόριο λειτουργεί με κριτήριο το πόσο γρήγορα και πόσο φτηνά μπορεί να βρεθεί ένα προϊόν στην αγορά. Ωστόσο, η εμπειρία της πανδημίας φαίνεται να αλλάζει τα δεδομένα και νέα καταναλωτικά ήθη ισχυροποιούνται. Οι εταιρείες που κατέγραψαν κοινωνικά αλληλέγγυες πρακτικές εν μέσω πανδημίας είναι πιθανό να δουν την προτίμηση των καταναλωτών προς τις φίρμες τους να διαρκεί. Το συμβουλευτικό πρακτορείο της Portas, για παράδειγμα, διατηρεί μία λίστα ‘λιανεμπόριο vrs πανδημία’ (retail vrs corona), όπου καταγράφεται ποιες εταιρείες προέβησαν σε κοινωνικά ωφέλιμες πρακτικές και ποιες όχι. Από τα social media προκύπτει με σαφήνεια ότι συγκεκριμένες εταιρείες αμαύρωσαν τη φήμη τους εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο αντιμετώπισαν το προσωπικό τους την ίδια περίοδο, ενώ άλλες εντυπωσίασαν τους καταναλωτές με την ευαισθησία που επέδειξαν. Τον πρώτο καιρό της πανδημίας, μεγάλες αλυσίδες όπως τα JD Wetherspoon ή τα Waterstones είδαν τις φίρμες τους να προηγούνται σε #boycott στο Twitter, μετά από διαμαρτυρίες των εργαζομένων για τις συνθήκες στις οποίες υποχρεώνονταν. Αντίθετα τα επισκευαστικά καταστήματα Timpson επαινέθηκαν για την κίνησή τους να καλύψουν μισθολογικά το προσωπικό που είχε τεθεί σε προσωρινή αργία προκειμένου να μην μειωθεί το εισόδημά τους. Οι εκπτώσεις για το υγειονομικό προσωπικό του NHS στις οποίες προχώρησαν κάποιες φίρμες είναι ένα άλλο παράδειγμα. Για την γκουρού του λιανεμπορίου η βασική ιδέα συνοψίζεται σε αυτό που ονομάζει ‘kindness economy’ (οικονομία της καλοσύνης). Υποστηρίζει ότι οι αγοραστές πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση σχετικά με το πως μεταχειρίζονται οι επιχειρήσεις τους ίδιους, τους εργαζόμενούς τους και τον πλανήτη. Την ίδια στιγμή ο πρώην διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, M. Carney σε άρθρο του στον Economist σημειώνει[6]: ‘Οι παραδοσιακές οικονομικές αξίες διαταράχτηκαν εκ θεμελίων εξαιτίας της πανδημίας. Νέες αξίες πρόκειται να αναδειχθούν και είναι πιθανό το χάσμα ανάμεσα στο τί αξιολογούν ως σημαντικό οι αγορές και τί οι πολίτες, να κλείσει’. Ο Covid-19 ήρθε να αποκρυσταλλώσει μία κοινωνική και οικονομική τάση που διαρκώς ενισχύονταν την τελευταία δεκαετία. Το 77% των καταναλωτών υποστηρίζει ότι αξιολογεί την αξιοπρέπεια των επιχειρήσεων, όσο και τις καλές τιμές και την ευκολία στις αγορές[7]. Τα ευρήματα των ερευνών αγοράς καταδεικνύουν με συνέπεια ότι η αειφορία, η καινοτομία και σύνδεση μίας φίρμας με συγκεκριμένες αξίες δεν είναι απλά διαφημιστικά σλόγκαν, αλλά το κλειδί για τη δημιουργία καταναλωτικής αφοσίωσης από την πλευρά των νεότερων αγοραστών. Ωστόσο, η μετάβαση στη νέα εποχή δεν έχει να κάνει μόνο με την οικονομία του λιανεμπορίου, αλλά και με την οργανωτική δομή της επιχείρησης. Σύμφωνα με τους ειδικούς είναι μεγάλης σημασίας και συνδέεται με την παραδοσιακή ιεραρχική δομή που επιβάλει η κουλτούρα του κυρίαρχου αρσενικού αφεντικού (alfa male) εντός των χώρων εργασίας, η οποία εμποδίζει το προσωπικό να είναι ο εαυτός του και να εκπληρώσει το σύνολο των δυνατοτήτων του στον τομέα του. Αυτή η οργανωτική δομή σύμφωνα με την Portas πρόκειται να ξεπεραστεί και οι φίρμες που θα ευδοκιμήσουν θα είναι αυτές που θα εισάγουν σε ισχυρές δόσεις αξίες όπως ‘συνεργασία, συσχέτιση, ανοιχτότητα, ευαισθησία’ συγκροτώντας μία νέα επιχειρηματική κουλτούρα. Η πρόβλεψή της είναι ότι τοξικότητα του παλαιότερου μοντέλου επιχειρήσεων θα αντικαθίσταται καθώς οι millennials και η generation Z μπαίνουν στο παιχνίδι με νέες αξίες
Περισσότερα »
20
04

Δώρα Κοτσακά: Ψηφιακά δικαιώματα και αγροτική παραγωγή – Γιατί οι Big Tech στρέφονται σήμερα στη γεωργία;

Οι εταιρείες υψηλής τεχνολογίας δείχνουν όλο και πιο έντονο ενδιαφέρον για τον αγροδιατροφικό τομέα, τις γεωργικές εκτάσεις, τον έλεγχο του μοντέλου γεωργικής παραγωγής και κυρίως για τα δεδομένα που συνδέονται με αυτόν. Δεν πρόκειται μόνο για τους ψηφιακούς κολοσσούς της Silicon Valey, αλλά και για εταιρείες όπως η Bayer, η Monsanto, η AliBaba ή η IBM. Ο ανταγωνισμός είναι σφοδρός και η νέα λογική αρχίζει να γίνεται σαφής. Έχει να κάνει με την ενοποίηση των εταιρειών που προμηθεύουν προϊόντα στους αγρότες (παρασιτοκτόνα, τρακτέρ, drones κ.λπ.) και αυτών που ελέγχουν τις ροές δεδομένων και έχουν πρόσβαση στους καταναλωτές. Το αγροδιατροφικό λόμπι ενισχύει την τάση που θέλει τους αγρότες να χρησιμοποιούν εφαρμογές στο κινητό τους μέσω των οποίων παρέχουν δεδομένα και παίρνουν "συμβουλές". Οι μεγάλες εταιρικές ψηφιακές πλατφόρμες εξαγοράζουν την παρουσία τους στον τομέα και παίρνουν τον έλεγχο της διανομής της τροφής. Ωστόσο, η πραγματικότητα περισσότερων από 500 εκατ. μικροκαλλιεργητών γης, οι οποίοι παράγουν το μεγαλύτερο ποσοστό τροφής σε παγκόσμιο επίπεδο, απέχει πολύ από όλα αυτά. Εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας, όπως τρακτέρ χωρίς οδηγό και drones που ψεκάζουν παρασιτοκτόνα, είναι ξεκάθαρο ότι δεν αναπτύσσονται γι' αυτούς. Η ποιότητα των πληροφοριών που παρέχουν οι ψηφιακές πλατφόρμες στους αγρότες εξαρτάται από τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί. Σε περιοχές που υπάρχουν πολλά δεδομένα προς συλλογή (τακτικά τεστ του εδάφους, αγροτικές μελέτες, μετρήσεις απόδοσης της σοδειάς κ.λπ.) και δυνατότητα χρήσης των νέων τεχνολογιών που τα συλλέγουν (όπως τρακτέρ νέας τεχνολογίας, drones και αισθητήρες καλλιεργειών), οι εταιρείες τεχνολογίας μπορούν να διαθέσουν μεγάλο όγκο δεδομένων, υψηλής ποιότητας και σε πραγματικό χρόνο. Η μεγάλη διαφορά έγκειται στο μέγεθος της αγροτικής έκτασης και στο αν είναι αφιερωμένη σε μονοκαλλιέργεια ή όχι, διότι αυτά τα χαρακτηριστικά καθιστούν ευρέως ευκολότερη τη συλλογή και την ανάλυση δεδομένων, άρα και την ποιότητα των παρεχόμενων συμβουλών. Οι εταιρείες τεχνολογίας και οι κυβερνήσεις που προωθούν την ψηφιακή γεωργία δεν εργάζονται προκειμένου να αντιμετωπίσουν την έλλειψη γεωργικών δεδομένων για τις μικρές καλλιέργειες. Παράλληλα, δημόσια κεφάλαια κατευθύνονται σε υποδομές που συνδέουν την ύπαιθρο με δίκτυα κινητών τηλεφώνων και Διαδικτύου (περιλαμβανομένης και της νέας κούρσας επέκτασης του 5G), ενώ δεν υπάρχει η ίδια μέριμνα ως προς τη βελτίωση των κρατικών υπηρεσιών που υποστηρίζουν τη γεωργία.9 Οι καλλιεργητές, μικροί και μεγάλοι, ήδη χρησιμοποιούν ψηφιακές τεχνολογίες. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι κακό μέσω μιας εφαρμογής στο κινητό να γνωρίζει κάποιος περισσότερα σχετικά με τη γονιμότητα του εδάφους του και την υγεία της σοδειάς του ή τη σχέση με τους καταναλωτές. Το πρόβλημα είναι ποιος ελέγχει τα δεδομένα και ποιος δίνει τη συμβουλή και είναι μείζονος σημασίας ως προς το πόσο ασφαλή θα αποβούν αυτά τα εξελισσόμενα συστήματα. Ο πλούτος των παραδοσιακών γνώσεων και πρακτικών και η προστασία της βιοποικιλότητας επηρεάζονται δραστικά από τις ψηφιακές τεχνολογίες, καθώς πρόκειται για παραμέτρους που δεν λαμβάνονται καν υπόψη. Οι εταιρείες τεχνολογίας μεροληπτούν υπέρ της βιομηχανικής γεωργίας, ενισχύουν τη χρήση χημικών και ακριβών μηχανημάτων, όπως και την παραγωγή προϊόντων για εταιρικούς αγοραστές και όχι για τις τοπικές αγορές. Ενθαρρύνουν τον συγκεντρωτισμό, την κεντρική διαχείριση, την ομοιομορφία και τα μονοπώλια, διότι μόνο έτσι μπορεί να δουλέψει το μοντέλο τους. Με αυτά τα χαρακτηριστικά, μια πιθανή βαθύτερη παγκόσμια κρίση που θα πλήξει το παγκόσμιο σύστημα τροφής και θα συνδεθεί με νέες υγειονομικές κρίσεις επιταχύνεται. Οι αγώνες των αγροτών γης στο νότιο ημισφαίριο μας αφορούν περισσότερο από όσο φανταζόμαστε. Όχι μόνο ως προς τα ψηφιακά μας δικαιώματα και τη διάβρωση των δημοκρατιών, αλλά και ως προς την ίδια την τροφή και την υγεία μας.
Περισσότερα »