Macro

Ο Θεοδωράκης θα οργανωθεί στην ΕΠΟΝ, τη νεολαία του ΕΑΜ, το 1943 –μόλις δεκαοκτώ χρόνων και ήδη ταγμένος στη μουσική την οποία θα συνεχίσει να σπουδάζει– και πυροδοτημένος από το όραμα της εθνικής και κοινωνικής απελευθέρωσης θα συνδέσει την προσωπική και καλλιτεχνική του μοίρα με τις περιπέτειες και την τραγωδία της ελληνικής Aριστεράς. Θα ζήσει τα Δεκεμβριανά του ‘44, τις απηνείς διώξεις του αυταρχικού κράτους και παρακράτους, την εμφύλια διαμάχη, δηλαδή, όπως εκδηλώθηκε στις μεγάλεις πόλεις και την Αθήνα, θα εκτοπιστεί πρώτα στην Ικαρία κι ύστερα στη Μακρόνησο, απ’ όπου θα μεταφερθεί βαριά τραυματισμένος σε στρατιωτικό νοσοκομείο […]. Όλα αυτά τα χρόνια δεν θα σταματήσει στιγμή να γράφει συμφωνική μουσική και να μελοποιεί έργα, προπολεμικών, κυρίως, ποιητών. Το 1954 θα δώσει εξετάσεις στο ΙΚΥ για μια υποτροφία στο Παρίσι, την οποία και θα κερδίσει […]. Εκεί θα ζήσει πολύ δύσκολες οικονομικά στιγμές, αλλά θα είναι ιδιαίτερα παραγωγικός. Μουσική για μπαλέτο, θέατρο, κινηματογράφο, συμφωνικά έργα, προσωρινό φλερτ με το δωδεκαφθογγισμό. Όμως θα νιώθει σαν ψάρι έξω απ’ τα νερά του. Θα επιστρέψει στην Ελλάδα, εγκαταλείποντας τη διεθνή καριέρα που ανοιγόταν μπροστά του –το 1959 είχε διακριθεί ως ο καλύτερος νέος συνθέτης της Ευρώπης– εκφράζοντας ανοιχτά τη βαθιά του ανάγκη «να απευθύνεται σε όλο το λαό και όχι στο περιορισμένο κοινό μιας ελίτ». Θα μελοποιήσει το ποιητικό έργο του Γιάννη Ρίτσου στο Παρίσι το 1958 –δύο χρόνια νωρίτερα από την κυκλοφορία του στην Ελλάδα– για να το τραγουδήσει σε συγκέντρωση με σκοπό τον έρανο για προεκλογική ενίσχυση της ΕΔΑ (το τυχαίο ως μορφή έκφρασης μιας αδήριτης ανάγκης;), χωρίς να είναι ακόμα κατασταλαγμένος για τον χαρακτήρα που θέλει να του προσδώσει. [Έχει όμως ήδη αποφασίσει] να στρέψει την προσοχή του στο λαϊκό τραγούδι με τους δικούς του όρους. Ο Επιτάφιος θα γίνει ένας συνειδητός πειραματισμός, καθοριστικός για την επιβεβαίωση της ορθότητας της απόφασής του να επιστρέψει. Στέλνει το έργο στον Χατζιδάκι, ο οποίος το ενορχηστρώνει και το ηχογραφεί με την ερμηνεία της Νάνας Μούσχουρη. Θα κάνει αίσθηση αμέσως, όμως το αισθητικό αποτέλεσμα απέχει από τις βαθύτερες προσδοκίες του δημιουργού του. Έτσι θα ηχογραφηθεί ξανά, αυτή τη φορά με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση ως λαϊκού ψάλτη, τον Μανώλη Χιώτη στο μπουζούκι και λαϊκή ορχήστρα, υπό τη διεύθυνση του ίδιου του συνθέτη. Ένα ποίημα εμβληματικό για την Αριστερά και τα πέτρινα χρόνια της με τις εκατόμβες θυμάτων, ένα μοιρολόι γραμμένο σε στίχο δεκαπεντασύλλαβο, όπως τα δημοτικά τραγούδια, ο Ερωτόκριτος, οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι και ταυτόχρονα ύμνος για την εργατική τάξη και τους αγώνες της, έγινε με τη σειρά του τραγούδι. Πρόκειται για μια σύζευξη που ανέδειξε το διττό χαρακτήρα του ποιητικού λόγου σε ατμόσφαιρα μουσικής «χαρμολύπης», λιτής, χωρίς περιττά αρμονικά κι ενορχηστρωτικά βάρη, με ρίζες στη βυζαντινή υμνωδία, το δημοτικό και το λαϊκό τραγούδι, αλλά με απρόσμενες για τους λαϊκούς μουσικούς αρμονικές αλλαγές και πτώσεις που τους ενθουσίαζαν και αποκάλυπταν τη βαθιά δυτική μουσική παιδεία του Θεοδωράκη. Οι εξαντλητικές πρόβες μεταβλήθηκαν σε ένα μουσικό πανηγύρι. Ο συνθέτης δίδασκε τον τραγουδιστή λέξη προς λέξη, φράση προς φράση, αναπνοή την αναπνοή –όπως θα κάνει και με όλους τους ερμηνευτές των έργων του– τον τρόπο ερμηνείας που οραματιζόταν. Ο Μπιθικώτσης, που ο Θεοδωράκης τον γνώριζε από τα χρόνια της Μακρονήσου και στην ουσία τον επέβαλε στη δισκογραφική εταιρία Columbia, έχοντας ήδη θητεύσει σε αυθεντικά λαϊκά τραγούδια, θα σφραγίσει με τη φωνή του –το εύρος, τους δραματικούς τόνους, την ποιότητα της χροιάς του, «ξύλινης σαν σήμαντρο»– το ύφος του έντεχνου λαϊκού τραγουδιού. Θα αποδειχθεί η ιδανικότερη αντρική φωνή για το θεοδωρακικό μουσικό κόσμο, έχοντας την καθαρότητα και τη δύναμη ακατέργαστης ύλης, που μοιάζει σε κάθε τραγούδι να σμιλεύεται, αναδεικνύοντας απρόσμενα ποικίλματα και ημιτόνια. Γι’ αυτό θα μείνει άρρηκτα δεμένη μαζί του στη συλλογική μνήμη.

Μεταρρύθμιση. Πρόκειται για την πιο κακοποιημένη λέξη του πολιτικού λεξιλογίου. Ολα τα κόμματα υπόσχονται μεταρρυθμίσεις. Ολες οι κυβερνήσεις ισχυρίζονται ότι κάνουν μεταρρυθμίσεις. Εννοούν το ίδιο; Σε καμιά περίπτωση. Μεταρρύθμιση είναι η ιδιωτικοποίηση του ασφαλιστικού συστήματος, μεταρρύθμιση είναι η αύξηση των ωρών εργασίας, μεταρρύθμιση είναι ο περιορισμός του δικαιώματος στην απεργία, μεταρρύθμιση είναι η ιδιωτικοποίηση των δασών, μεταρρύθμιση είναι οι φορολογικές διευκολύνσεις των μεγάλων επιχειρήσεων, μεταρρύθμιση είναι η μείωση της φορολογίας των πλουσίων. Μεταρρύθμιση είναι όμως και η αύξηση των μισθών, μεταρρύθμιση είναι η συμμετοχή των εργαζομένων στις διοικήσεις των επιχειρήσεων, μεταρρύθμιση είναι η μείωση των ωρών εργασίας χωρίς μείωση μισθού, μεταρρύθμιση είναι ο δημόσιος έλεγχος στις τράπεζες, μεταρρύθμιση είναι η δημιουργία μηχανισμών παρακολούθησης των ασύδοτων αγορών. Και οι πρώτες και οι δεύτερες είναι μεταρρυθμίσεις γιατί παρεμβαίνουν δυναμικά στα πεδία της οικονομίας, της εργασίας, των θεσμών και αλλάζουν τη φορά των πραγμάτων. Δεν έχουν όμως τους ίδιους στόχους. Δεν υπηρετούν τις ίδιες κοινωνικές ομάδες. Χωρίζονται μεταξύ τους με σινικά τείχη.

Καλή η εθνική μας συμφιλίωση, βαρύνων ο εθνικός ρόλος του Μίκη, καταλυτικές οι παρεμβάσεις του για την υπέρβαση των διαχωριστικών γραμμών. Και ναι, ο Μϊκης είχε προ πολλού περάσει σε άλλη σφαίρα. Και ναι, η ιστορία θα πει κι αυτή τα δικά της όταν στεγνώσουν τα δάκρυα και το χώμα αναλάβει κι αυτό να κάνει τη δουλειά του. Και για τα στερνά και για τα πρώτα. Αλλά, βρε παιδιά, με την αριστερά όπου γης, καλή και στραβή, ήταν ο μακαρίτης. Κομμουνιστές και σοσιαλιστές ήταν οι συνομιλητές του κυρίως. Με τον Αλιέντε ήταν, όχι με τον Πινοσέτ. Επαναστατικά κινήματα προχωρούσαν με τις μουσικές του, όχι τάγματα εφόδου. Οι αριστεροί Λαμπράκηδες το (παρα)κράτος της Δεξιάς πολεμούσαν, δεν ήταν γαύροι κατά βάζελων. Έκανε στραβές; Πολλές. Όμως, ya basta. «Το Άσμα Ασμάτων ( Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου) για τις Κοπέλες του 'Αουσβιτς του Νταχάου κοπέλες μιλάει. Δεν είναι ερωτικό τραγουδάκι σε φεστιβάλ τραγουδιού της χούντας. Για ένα αριθμό στο άσπρο της το χέρι, για ένα κίτρινο άστρο στην καρδιά λέει κυρ Πλεύρη μου. Και το Γελαστό παιδί (ο Ιρλανδός αγωνιστής Μ. Κολινς) στην Ελλάδα πάντα έφερνε στον νου τον δολοφονημένο Λαμπράκη κύριε Γεωργιάδη. Όχι τον Κατσίφα. Και αυθόρμητα ο κόσμος τραγούδαγε "σκοτώσαν οι φασίστες". Κι ο Επιτάφιος κι η Μέρα Μαγιού μου μίσεψες ήταν για τους νεκρούς καπνεργάτες απεργούς, θύματα της δικτατορίας Μεταξά, κύριε Βορίδη μου. Δεν ήταν για τα καλόπαιδα του κουμπάρου σας του Λεπέν. Και ποιοι χτυπούν το βράδυ στην ταράτσα τον Αντρέα; Ποιο ήταν το σφαγείο; Και της Δικαιοσύνης ήλιε νοητέ και όταν σφίγγουν το χέρι ήταν τραγούδια που συνέγειραν τα πλήθη που γιόρταζαν τη δημοκρατία το 74 κυρ Βελόπουλε. Δεν ήταν για κηραλοιφές ούτε για αρνητές εμβολίων εθνοκάπηλους. Και τη Ρωμιοσύνη και το Σώπα όπου να ναι θα σημάνουν οι καμπάνες, γυναίκες πολιτικών κρατουμένων την πήγαν στον Θεοδωράκη. Όχι ιδιοκτήτες κολεγίων, κλινικάρχες ή κατασκευαστικές εταιρίες. Και μια μέρα του 66, ανήμερα Φώτα, ο Μίκης έφαγε ξύλο στον Πειραιά σε συγκρούσεις με την αστυνομία. Και τότε μελοποίησε τη Ρωμιοσύνη. Κι η Δραπετσώνα του Λειβαδίτη δε μιλάει για το σπιτάκι μας έτσι γενικά κι αόριστα κυρ Μηταράκη μου. Μιλάει για τους πρόσφυγες στη Δραπετσώνα που τους ξεσπίτωναν. Τους τουρκόσπορους και τις παστρικιές.

Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944. Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου είχε ενταχθεί στην ΕΠΟΝ ως μαθήτρια και η αντιστασιακή της δράση ανακόπηκε με τη σύλληψή της τον Ιούλιο 1944. Αφού βασανίστηκε άγρια στο κολαστήριο των SS στην οδό Μέρλιν, χωρίς να κατορθώσουν οι βασανιστές της να αποσπάσουν την οποιαδήποτε πληροφορία για τους συναγωνιστές της, οδηγήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα. Η εκτέλεση έγινε με 17 σφαίρες. Όσα και τα χρόνια της… Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα, όπου και έζησε, στις 16 Ιουλίου 1927. Οι γονείς της ήταν από την Σπάρτη. Ήταν μαθήτρια γυμνασίου όταν εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ. Μιλούσε τέσσερις γλώσσες ανάμεσα στις οποίες και τα γερμανικά. Στις αρχές Ιουλίου του 1944, μία ομάδα των Ταγμάτων Ασφαλείας εισέβαλε στο σπίτι της οικογένειάς της στην οδό Βεΐκου 57 στο Κουκάκι και τη συνέβαλαν, αφού πρώτα τη βασάνισαν. Ο πατέρας της που ήταν εύπορος, κατάφερε με τις γνωριμίες του να την απελευθερώσει. Λίγο πριν την αποχώρηση των Γερμανών συμμετείχε στην ανατίναξη τρένου που μετέφερε πυρομαχικά. Συνελήφθη ξανά στις 31 Ιουλίου του 1944. Οδηγήθηκε στην οδό Μέρλιν, όπου ήταν το αρχηγείο της Κομαντατούρ, και βασανίστηκε επί τέσσερα μερόνυχτα. Οι SS της ζητούσαν να δώσει πληροφορίες για τους συνεργάτες της. Δεν ενέδωσε παρά και τις δελεαστικές προτάσεις που της έγιναν. Λέγεται ότι γνωρίζοντας γερμανικά, τους «μαστίγωνε» πίσω. Αφού δεν κατάφεραν οι ναζί να αποσπάσουν ό,τι ήθελαν την έστειλαν στην πτέρυγα των μελλοθανάτων στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Ξημερώματα της 5ης Σεπτέμβρη, μπήκε ο φρουρός φωνάζοντας «Ηρώ Κωνσταντοπούλου». «Εγώ είμαι» είπε περήφανα. «Έρχομαι». Η Λέλα Καραγιάννη, που επίσης κρατούνταν εκεί, την πλησίασε και της είπε: «Μπράβο, Ηρώ μου. Έτσι πεθαίνουν οι Ελληνίδες» κι έσκυψε και τη φίλησε για τελευταία φορά. Οδηγήθηκε μαζί με 49 άλλους στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Εκτελέστηκε με 17 σφαίρες όσο και τα χρόνια της «προς παραδειγματισμό», όπως είπαν οι SS. «Υπομονή κι υπομονή, καρτέρι και καρτέρι, και τούτος ο Σεπτέμβρης τη Λευτεριά θα φέρει». Ήταν οι τελευταίοι στίχοι που έγραψε λίγο πριν την πάρουν για εκτέλεση. Όντως, περίπου ένα μήνα μετά, στις 12 Οκτωβρίου του 1944 η Αθήνα απελευθερώνεται από τους ναζί.

Σήμερα η αναθεώρηση της στρατηγικής αντιμετώπισης της πανδημίας είναι επείγουσα ανάγκη. Η αντιμετώπιση των επιδημικών κυμάτων πρέπει να στοχεύει ταυτόχρονα και υποχρεωτικά στην -ελάττωση της κυκλοφορία του ιού μέσα στην κοινότητα -πρόληψη της λοίμωξης από τον SARS-CoV-2 -έγκαιρη θεραπεία των ασθενών που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο επιδείνωσης της νόσου. Η επίτευξη αυτού του στόχου θα προστατεύσει την υγεία των πολιτών και θα δώσει χρόνο στην αναδιοργάνωση και ενίσχυση του ΕΣΥ. Εχοντας ξεκινήσει το 4ο κύμα (και προβλέποντας το 5ο) είναι επείγουσα ανάγκη και απόλυτη προτεραιότητα να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. Αυτό είναι δυνατόν να γίνει μονο με τον συνδυασμό 1. μαζικού καθολικού εμβολιασμού. Οι μελέτες φάσης 4 και η ανάλυση των επιδημιολογικών δεδομένων που προκύπτουν από την παρακολούθηση 3 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που έχουν εμβολιαστεί μέχρι σήμερα δείχνουν ότι οι εμβολιασμένοι πολίτες έχουν περίπου 17 φορές μικρότερο κίνδυνο να νοσήσουν με σοβαρό COVID-19 σε σχέση με τους ανεμβολίαστους. Οι εμβολιασμένοι πολίτες μεταδίδουν μικρότερο ιικό φορτίο στο περιβάλλον τους. Αρα, ο εμβολιασμός ελαττώνει την πιθανότητα μετάδοσης και σοβαρής νόσησης τόσο των εμβολιασμένων πολιτών όσο και των ανεμβολίαστων που θα έρθουν σε επαφή με εμβολιασμένους φορείς του ιού. 2. στοχευμένη και συστηματική επιδημιολογική επιτήρηση 3. την ανάπτυξη δικτύου πρωτοβάθμιας φροντίδας εστιασμένης στο COVID-19 ώστε να γίνεται έγκαιρη διάγνωση του COVID-19, ανίχνευση των ασθενών που βρίσκονται σε κίνδυνο επιδείνωσης της νόσου, χορήγηση των συνιστομένων θεραπειών στο σπίτι και κατά προτεραιότητα νοσηλεία των ασθενών που παρουσιάζουν σημεία και συμπτώματα επιδείνωσης ώστε να μην χάνεται πολύτιμος χρόνος και οι ασθενείς καταλήγουν στο νοσοκομείο με βαριά κλινική εικόνα. Σύμφωνα με την διεθνή βιβλιογραφία η εφαρμογή αυτής της στρατηγικής έχει ως αποτέλεσμα την έως και 50% ελάττωση της θνητότητας στους ασθενείς με COVID-19. Η ένταξη στον εθνικό σχεδιασμό και η εκπαίδευση των ιδιωτών γιατρών και η χρησιμοποίηση των εργαλείων τηλεϊατρικής θα επιτρέψει την έγκαιρη και αποτελεσματική παροχή υψηλού επιπέδου δωρεάν ιατρικής φροντίδας στο σπίτι ξεπερνώντας τα γεωγραφικά και κοινωνικά/οικονομικά εμπόδια πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας που χαρακτηρίζουν το ελληνικό σύστημα υγείας 4. Ενημέρωση των πολιτών από τους ιατρικούς συλλόγους, τις ιατρικές σχολές και το υπουργείο Υγείας που να είναι συνεχής, απλοποιημένη και να απαντά στα βασικά ερωτήματα τους για την νόσο, τις επιπλοκές της, το εμβόλιο και τις θεραπείες. 5. μακροπρόθεσμες και μεγάλες επενδύσεις για την προστασία της δημόσιας υγείας με την οργάνωση και καθοδήγηση τους κράτους 6. Ανοιγμα των πατεντών όλων των προϊόντων που σχετίζονται με την αντιμετώπισης της πανδημίας (εμβόλια, φάρμακα, διαγνωστικά τεστ)

Από την πλευρά της Αριστεράς, ιδιαίτερα της Ανανεωτικής και Ριζοσπαστικής Αριστεράς, επιβάλλεται ανάληψη ευθύνης και καθαρότητα θέσεων. Τώρα έχει ανάγκη η κοινωνία την αλληλεγγύη, τον ανθρωπισμό της, την εμπειρία της, την εμπιστοσύνη της στην επιστήμη, την εμπιστοσύνη και στην ικανότητά της στον διάλογο και στην πειθώ. Και εμείς, ακόμη περισσότερο, οφείλουμε να ανησυχούμε για το επίμονο – όποια/ος μελετήσει τα ευρήματα επ’ αυτού της ΚΑΠΑ Research θα τρομάξει – και επιθετικό αντιεμβολιαστικό ρεύμα, που σωστά λέμε τροφοδοτήθηκε και από τη στάση της κυβέρνησης που τώρα το “βλέπει” επιπλέον σαν “πολιτική οντότητα” και προσπαθεί να το προσεγγίσει με τον κ. Πλεύρη. Χρειάζεται καθαρή και παρεμβατική θέση. Η απόφαση του Πολιτικού Κέντρου του ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ, λίγες μέρες πριν, ήταν στη σωστή κατεύθυνση, καθώς διαπίστωνε το αδιέξοδο της πολιτικής της κυβέρνησης και αναλάμβανε, μέσω των κομματικών του δυνάμεων και των φίλων του, μια πανελλαδική καμπάνια για την αναγκαιότητα του εμβολιασμού, με αιχμή και τον εθελοντισμό. Άρχισε ήδη να υλοποιείται αυτή η δράση και να απελευθερώνει ευρείες και ποικίλες δυνάμεις, που κατανοούν τα εμπόδια και τα όρια της δεξιάς κυβέρνησης. Ήταν, επομένως, λάθος σήμα, και μάλιστα σοβαρό από την πλευρά των τεσσάρων βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ που παραβρέθηκαν, και μάλιστα ως αντιπροσωπεία του κόμματος, στη συγκέντρωση της ΠΟΕΔΗΝ. Θολώνει την καθαρότητα της καμπάνιας υπέρ του εμβολιασμού και διευρύνει τον χώρο επιρροής στις ανορθολογικές θέσεις του Π. Πολάκη, που εκμεταλλεύονται κατά κόρον οι “έξυπνοι” τροφοδότες του αντί - ΣΥΡΙΖΑ ρεύματος. Τα συνδικάτα είναι αυτόνομα να καθορίζουν τη γραμμή τους αλλά και τα κόμματα είναι αυτόνομα. Οι θέσεις της ΠΟΕΔΗΝ υποστηρίζουν την κατάργηση της υποχρεωτικότητας. Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ είναι υπέρ της υποχρεωτικότητας στην υγεία – δομές πρόνοιας αλλά κατά της προσωρινής απόλυσης και της στέρησης μισθού. Αν οι βουλευτές που παραβρέθηκαν ήθελαν να βοηθήσουν τους υγειονομικούς, μπορούσαν να επισκεφθούν ένα, π.χ., νοσοκομείο ή ένα ΕΚΑΒ και να δείξουν την αλληλεγγύη τους, με βάση την άποψη του κόμματός τους όμως.

Αν κι είναι μάλλον ακατόρθωτο να πεις κάτι που να ξεχωρίζει από τον χείμαρρο της κοινοτοπίας, η ταπεινότητά μου θα απέδιδε στον μεγάλο απόντα το χαρακτηριστικό που έπειτα από πέντε αιώνες επιβίωσης η σκληρή, νεοφιλελεύθερη εποχή εξαφανίζει βίαια: ο Μίκης είναι ένας από τους τελευταίους «Οικουμενικούς Ανθρώπους», μια ασθμαίνουσα, ετεροχρονισμένη ενσάρκωση του αναγεννησιακού Hominis Universalis (ονομαστική: Homo Universalis) που πάει κόντρα στον απόλυτο καταμερισμό εργασίας, αναιρεί τον κατακερματισμό του ανθρώπου και των ικανοτήτων του, υπερβαίνει τις διαιρέσεις της ανθρωπότητας και πασχίζει να αποκαταστήσει τη φυσική συνοχή κι ενότητά της. Μουσική και πολιτική, συγγραφή και οικονομία, τέχνη και κοινωνία, λόγος και έργο, σκέψη και δράση, θεωρία και πράξη, πατριωτισμός και διεθνισμός, σύγκρουση και συμφιλίωση, παράδοση και πρωτοπορία, αντίθεση και σύνθεση, καινοτομία και λαϊκότητα, ατομικότητα και συλλογικότητα, μια ακατάπαυστη κίνηση από το ένα στο άλλο. Οι άνθρωποι που καταφέρνουν να ξεπεράσουν τα σύνορα ανάμεσα σ’ αυτές τις κατηγορίες γίνονται μια προβολή ενός λαμπερού ανθρώπινου μέλλοντος. Και υποθέτω ότι αυτό εννοούσε ο Μίκης κρατώντας από τα «Μεγάλα Μεγέθη» της ζωής του την επιθυμία «να φύγει σαν κομμουνιστής». Το είχε ξαναγράψει άλλωστε ο ίδιος, το 1968, οδυνηρά και αυτοσαρκαστικά: «Αυτό που ήσουν κάποτε θα γίνεις ξανά./ Πρέπει να γίνεις, πρέπει να κλάψεις./ Ο εξευτελισμός σου να γίνει τέλειος./ Η εκπόρθηση να φτάσει ώς τις ρίζες των βουνών». Ζούμε στην εποχή της ριζικής εκπόρθησης και του τέλειου εξευτελισμού. Ελπίζουμε πως το μέλλον ανήκει στους Homines Universales.

Μαρία Φαραντούρη Ο Μίκης έφυγε. Αλλά πώς είναι δυνατό να φύγει ο Μίκης; Κι αυτό δεν είναι ρητορικό ερώτημα. Δε μιλώ μόνο για μένα, που θα ήταν ίσως αυτονόητο. Αλλωστε σημάδεψε από την πρώτη αρχή όλη την καλλιτεχνική μου πορεία. Με το έργο του και την παρουσία του όμως έχει σημαδέψει και σφραγίσει τα τελευταία 60 χρόνια της ελληνικής πραγματικότητας. Αλλά τελικά ποιος είναι ο Μίκης και ποιος τον γνωρίζει πραγματικά; Το βάθος και το εύρος του έργου του; Εκεί που συναντιούνται τα χορικά της αρχαίας τραγωδίας, το βυζαντινό μέλος, η δυτική κλασική μουσική παράδοση, το λιντ, το δημοτικό και το λαϊκό τραγούδι με την ποίηση και τους αγώνες για ελευθερία και αξιοπρέπεια. Με τη σπουδαία μουσική του ταξίδεψε σ’ όλο τον κόσμο μαζί με την ποίηση του Σεφέρη, του Ελύτη, του Ρίτσου, του Αναγνωστάκη, του Λειβαδίτη, του Καμπανέλλη, του Σικελιανού και τόσων άλλων Ελλήνων ποιητών, ενώ η μελοποίηση του «Κάντο Χενεράλ» του Νερούδα και του «Ρομανθέρο Χιτάνο» του Λόρκα είναι αξεπέραστες. Αλλά και ο αυθεντικός λυρισμός του, γεμάτος έρωτα για τη ζωή και αγωνία για τις περιπέτειες της ύπαρξης. Κάθε έργο του γινόταν ένα κομμάτι του εαυτού του: Είναι ο Ρομανθέρο Χιτάνο, ο ερωτευμένος κρατούμενος στο Μαουτχάουζεν, ο εξόριστος ποιητής, ο επιβάτης, ο φυλακισμένος, ο εραστής της Ουτοπίας και της Βεατρίκης, ο εξεγερμένος της Λατινικής Αμερικής, ο Διόνυσος, ο Οδυσσέας. Αυτός που μιλάει για τους αδικοχαμένους της γενιάς του. Ενας οικουμενικός Ελληνας. Ανθρωπος δύσκολος και πείσμων υπήρξε πάντα ανοιχτός στις ανθρώπινες αντιφάσεις. Διάφανος απέναντι σε εχθρούς και φίλους, δεν φοβήθηκε ποτέ να εκτίθεται χωρίς αναστολές και προσχήματα. Η πληθωρικότητα του χαρακτήρα του, το υψηλό αισθητικό του κριτήριο, το οραματικό του στοιχείο, η πηγαία έμπνευσή του, η διαίσθησή του, βρίσκονται μέσα στη μεγαλοσύνη του έργου του που έσπασε τα σύνορα γεμάτο αληθινά «γιγάντιες σκέψεις». Είχα τη χαρά να μοιραστώ μεγάλες στιγμές μαζί του. Την επαφή με τόσους λαούς, τους αγώνες τους και την ιστορία τους, δίνοντας συναυλίες παντού στον κόσμο. Τη μέθεξη με τόσο διαφορετικά ακροατήρια. Ηταν μια εποχή μεγάλων δυσκολιών και κινδύνων αλλά και ανοιχτών οριζόντων. Συναντήσεις με άλλους καλλιτέχνες απ’ όλο τον κόσμο, μεγάλες πολιτικές προσωπικότητες όπως ο Αλιέντε, ο Κάστρο, ο Μιτεράν, ο Πάλμε. Αλλά και μέχρι σήμερα έργα του παίζονται όπου μπορεί να φανταστεί κανείς. Τον τίμησαν στο Σάλτσμπουργκ, δώσαμε συναυλία στο στρατόπεδο Μαουτχάουζεν, τα γερμανικά συνδικάτα ζήτησαν το «Κάντο Χενεράλ» στην επέτειο ίδρυσής τους, Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι στις συναντήσεις ειρήνευσης, δικό του έργο άνοιξε τους Ολυμπιακούς της Βαρκελώνης, τον τραγουδούν στην Κορέα. Οι Γερμανοί τον θεωρούν συνεχιστή των κλασικών τους. Συχνά τον αναφέρουν ως Μπετόβεν της Μεσογείου. Εχουν γραφτεί μεγάλες κριτικές για το σύνολο του έργου του. Γι’ αυτό συνήθισα πολύ καιρό τώρα να χαμογελάω πικρά με τους εύκολους εγχώριους επικριτές που επιδιώκουν να το υποβαθμίσουν. Θυμάμαι πάντα το σημείωμα που μου άφησε τις πρώτες μέρες της δικτατορίας που κρυβόταν, παροτρύνοντάς με εμένα και τους μουσικούς να φύγουμε στο εξωτερικό, χωριστά ο καθένας για να μη δώσουμε στόχο, και να διαδώσουμε τη μουσική του, υπηρετώντας τον αγώνα για την ελευθερία και τη δημοκρατία. «Μη φοβηθείτε, αυτοί είναι που φοβούνται τα τραγούδια μας». Εγραψε σπουδαία τραγούδια και κύκλους τραγουδιών φυλακισμένος και εξόριστος. Τον «Ηλιο και το Χρόνο», την «Κατάσταση πολιορκίας», τις «Αρκαδίες»... Εσπασε τα δεσμά με τη μουσική του. Και μας τα έστελνε έξω με κάθε δυνατό τρόπο για να τα τραγουδήσουμε. Δεν υπέβαλε την τέχνη του στις ανάγκες του αγώνα, τον διαμόρφωνε με τους όρους τους τέχνης του, γι’ αυτό εκείνη αντέχει στον χρόνο. Θεωρώ μαγική στιγμή τη νοερή συνάντησή μας, όταν παρουσιάζαμε πρώτη φορά την «Κατάσταση πολιορκίας» στο Λονδίνο κι εκείνος μας άκουγε από κρυφό τρανζιστοράκι εξόριστος στη Ζάτουνα. Δεν ζήσαμε όμως μόνο τη μεγάλη αποδοχή, τη μέθεξη, την αποθέωση. Ζήσαμε και τη σιωπή, τις κατηγορίες περί επικού. Τον είπαν ξεπερασμένο, τον υποτίμησαν. Ομως, Μίκη μου, εσύ δεν χρωστάς πουθενά. Εχεις ξεπληρώσει το χρέος σου στην Ιστορία, τηρώντας πάντα την παραίνεση του Σικελιανού «Ομπρός οι δημιουργοί, την αχθοφόρα ορμή σας». Κι έτσι «Πρωτάκουστες βαριές μας ζώνουν (οι) αρμονίες» σου, αυτές που σε ενέπνευσαν κι αυτές που μας χάρισες. Ιθάκη για μας το πέλαγο το ξέσκεπο γεμίσαν με μνηστήρες τα λιμάνια Ο κόσμος πάντα βρίσκει καινούργιο βασιλιά κι εμείς μονάχοι ποιητές θα μείνουμε Ετσι τελειώνει το «Τραγούδι των συντρόφων» από την «Οδύσσεια» του Κώστα Καρτελιά, τον τελευταίο κύκλο τραγουδιών που μελοποίησες, κι έτσι θέλω πάντα σε σκέφτομαι. Είναι βαθιά μου πεποίθηση όμως, Μίκη, πως πάντα θα σε ανακαλύπτουν οι επόμενες γενιές μέσα στο έργο σου κι αυτό θα ταξιδεύει μες στον χρόνο.

Οι νέοι Ταλιμπάν (κυρίως Παστούν) δεν είναι πλειοψηφία στο Αφγανιστάν, η κατοχή της κεντρικής εξουσίας δεν τους εξασφαλίζει το μέλλον. Η ισορροπία μεταξύ υπερδυνάμεων, περιφερειακών ισχυρών γειτόνων και εσωτερικής αστάθειας είναι δύσκολο παζλ. Οι Ταλιμπάν θα βρουν ένα τεράστιο δημοσιονομικό κενό: δις αποθεματικών μπλοκαρισμένα σε ξένες τράπεζες, δέσμευση διεθνών κεφαλαίων για τη βασική λειτουργία του κράτους. Με πολύ χαμηλό ΑΕΠ (20 δις), αλλά και παραοικονομία που στηρίζεται στην παράνομη εξαγωγή χρυσού κτλ. (περίπου 2 δις) και στην παραγωγή οπίου συνολικού κύκλου εργασιών 6,5 δις (2017, UNODC), η χώρα είναι στα πρόθυρα ανθρωπιστικής καταστροφής. Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Τροφίμων προβλέπει αύξηση της πείνας και της ακραίας φτώχειας που σημαίνει νέα προσφυγικά κύματα. Το Αφγανιστάν ήταν πάντα εξαρτημένο από το εξωτερικό, από τη Βρετανική Αυτοκρατορία, από τους Σοβιετικούς και από τους Αμερικανούς. Πριν από το 1978, η χώρα απολάμβανε κάποια σταθερότητα. Η αφγανική κοινωνία βασίστηκε σε ένα σχετικά σαφές κοινωνικό συμβόλαιο: υπήρχε ένα μικρό κράτος που κυβερνούσε τις πολυεθνικές πόλεις, ενώ η ύπαιθρος και οι επαρχίες ήταν στα χέρια των φυλετικών αρχών. Οι Σοβιετικοί ήθελαν να φέρουν τον δικό τους πολιτισμό στις επαρχίες, πυροδοτώντας, όμως, αμέσως τον εμφύλιο πόλεμο. Στην ίδια παγίδα έπεσαν αργότερα και οι Αμερικανοί. Το Αφγανιστάν σήμερα δεν είναι εκείνο των ‘90ς. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού γεννήθηκε μετά την εισβολή των ΗΠΑ το 2001 και έχει προσδοκίες για το ελάχιστο που εγγυάται ένα κράτος: αστικά και πολιτικά δικαιώματα, σεβασμό των γυναικών, προστασία των μειονοτήτων. Η συντριβή των προσδοκιών αυτών θα δημιουργήσει προβλήματα στους Ταλιμπάν, οι οποίοι έχουν ανάγκη πολιτικής νομιμοποίησης και διεθνούς αναγνώρισης.

Συχνά μιλάμε για την έμφυλη βία ή τα έμφυλα στερεότυπα, τον σεξισμό, αλλά βγάζουμε από το κάδρο τους άνδρες ή θα τους εντάξουμε στη συζήτηση όπως κάνει ο κυρίαρχος μιντιακός λόγος, όπου τότε θα ακούσουμε για το «τέρας» (στην καλύτερη περίπτωση) ή για το ψυχολογικό προφίλ του δράστη αποπολιτικοποιώντας το φαινόμενο της γυναικοκτονίας ή, στην πιο γνωστή περίπτωση, θα μιλήσουμε για τα «εγκλήματα πάθους». «Ποτέ δεν βάζουμε στο κάδρο την αρρενωπότητα, τα αγόρια δηλαδή, τους άντρες και το πώς μεγαλώνουν» εξηγεί ο Β. Κοσμάτος. «Πώς μας μεγαλώνουν οι πατεράδες, οι μανάδες, οι δάσκαλοί μας, οι διαφημίσεις στην τηλεόραση; Πόσο άκαμπτες είναι οι νόρμες για εμάς τα αγόρια και πόσο περιοριστικές και φυσικά επιβλαβείς για τις θηλυκότητες, για τους ΛΟΑΤΚΙ ανθρώπους, για τις μη στερεοτυπικές αρρενωπότητες; Πόσο μεγάλη απαίτηση υπάρχει για έναν άνδρα να είναι πραγματικός ή τι είναι αρρενωπότητα;". Άλλο πράγμα είναι οι αρρενωπότητες και άλλο η αρρενωπότητα. Η καθηγήτρια Φιλοσοφίας Ολίβια Γκαζαλέ το λέει εξαιρετικά. Οι αρρενωπότητες είναι πολλές και εμπεριέχουν μεγάλη ελευθερία, μπορεί να μπολιαστούν με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε αγοριού, αλλά η μία αρρενωπότητα είναι μια πάρα πολύ σκληρή νόρμα. Αν ένας άνδρας θέλει να αναγνωριστεί ως άντρας και να πάρει το διαβατήριο του πραγματικού άντρα, είναι υποχρεωμένος να επιδείξει μια σειρά από συμπεριφορές και κανόνες οι οποίες εμπεριέχουν μέσα την ισχύ, την εξουσία, τον έλεγχο και την κυριαρχία πάνω σε άλλα φύλα, άλλες έμφυλες ταυτότητες, σε άλλους σεξουαλικούς προσανατολισμούς.