ΣΥΡΙΖΑ

Το ζήτημα της «αξιακής ουδετερότητας» στις κοινωνικές επιστήμες, ιδωμένο αφαιρετικά και μέσα στη «γυάλα» της «καθαρής ακαδημαϊκής εργασίας», είναι κάτι πολύ συζητήσιμο ούτως ή άλλως. Οταν όμως οι κοινωνικές επιστήμες χρησιμοποιούνται για να καθορίζουν πολιτικές αποφάσεις, η «αξιακή ουδετερότητα» είναι απλώς το –συχνά άρρητο- άλλοθι των «ειδικών συμβούλων» για να κάνουν ό,τι τους καπνίσει. Απολύτως ιδεολογικοί και πολιτικοί στις επιλογές τους, οχυρώνονται πίσω από τις περγαμηνές του «ειδικού», άρα του «αξιακά ουδέτερου», ήτοι του «αμόλυντου» από ιδεολογικές θέσεις και πολιτικές επιρροές. Οταν οι «ειδικοί» προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε νεοφιλελεύθερα ή νεοφιλελευθεροποιημένα κόμματα, ουδέν πρόβλημα. Εκεί το ιδεολόγημα της «αξιακής ουδετερότητας» συμβαδίζει αρμονικά με την ιδεολογία και την οργάνωση του κόμματος που εξυπηρετούν. Η ηγεσία του κόμματος τους χρησιμοποιεί όπως ο μάνατζερ τους τεχνικούς συμβούλους της επιχείρησής του. Το νεοφιλελεύθερο ιδεολόγημα της αδιαμφισβήτητης -καθ’ ότι ακριβώς «ιδεολογικά ουδέτερης»- ευθυκρισίας των «ειδικών» είναι τόσο διάχυτο και επιδραστικό που φαίνεται πως συμπαρασύρει και αριστερές ηγεσίες. Και εκεί τα πράγματα είναι λιγάκι πιο προβληματικά.

Το μεγάλο ερώτημα είναι κατά πόσο θα ανοιχτεί ο ΣΥΡΙΖΑ στην κοινωνία, θα εμπνεύσει τη νέα γενιά, τη μοναδική στην ιστορία που ζει χειρότερα από την προηγούμενη και δεν δικαιούται να ονειρεύεται, την εκπτωχευμένη μεσαία τάξη που έγινε η καύσιμη ύλη των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων, τους βουβούς και αόρατους. Το μεγάλο στοίχημα είναι κατά πόσο θα εμπνεύσει νέα κινήματα που γίνονται η έκφραση της συσσωρευμένης κοινωνικής ανέχειας και εναντιώνονται στο νεοφιλελευθερισμό οριζόντια, ασυντόνιστα, αρνούμενα διαμεσολαβήσεις και εκπροσωπήσεις, με βραχύβιες εξεγέρσεις και «τουφεκιές στον αέρα». Το ζητούμενο είναι πώς ο θυμός και η απόγνωση θα μετουσιωθούν σε δυνάμεις μετασχηματισμού των κοινωνικών σχέσεων. Η επόμενη φορά «κυβέρνηση της Αριστεράς» ως αριστερής διακυβέρνησης περνά μέσα από την πραγμάτωση της ηγεμονίας των ιδεών στην κοινωνία, με όχημα ένα κόμμα που αρθρώνει με ευκρίνεια τα οράματα και την εναλλακτική πρόταση που κυοφορούν και ψελλίζουν οι ηττημένοι της κρίσης εναντίον όσων θεωρούν τη σημερινή βαρβαρότητα μονόδρομο, αλλά και ένα κόμμα που συζητά, παράγει, ακούει και κρίνει. Ένα κόμμα οπαδών που εκλαμβάνει την κριτική ως υπονόμευση και εξαντλείται στην προσωπολατρεία καταδικάζει την Αριστερά σε παρένθεση ή καρικατούρα του εαυτού της. Ένα κόμμα με μέλη που καταπίνουν χωρίς να αφομοιώνουν ό,τι σερβίρεται, αφορίζουν τη διαφορετική άποψη και δαιμονοποιούν τη συζήτηση και την κριτική θα λέγαμε, παραφράζοντας τον αείμνηστο Ελεφάντη, ότι από τη σκοπιά του σοσιαλισμού με δημοκρατία και ελευθερία, «μας αφήνει παγερά αδιάφορους».

Η απάντηση στο ερώτημα: αν αυτό που φιλοδοξούμε να παραχθεί είναι ένα πολιτικό υποκείμενο οργανικά συνδεδεμένο με την ιστορία και την κοινωνία, που παράγει ιδέες, ταυτότητα, πολιτική κουλτούρα και διεκδικεί την ιδεολογική ηγεμονία, ή αν η προτεραιότητα είναι η συγκρότηση ενός αποτελεσματικότερου μηχανισμού διεκδίκησης της κυβερνητικής εξουσίας, είναι απολύτως υποχρεωτική. Η ιστορική εμπειρία πάντως δείχνει ότι η αναμέτρηση με το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα απαιτεί μια Αριστερά υψηλών προδιαγραφών και απαιτήσεων. Το ζήτημα της Ταυτότητας και της Ιδεολογίας του νέου κόμματος βρίσκεται στην καρδιά της συγκρότησής του. Η συζήτησή του, που ήδη ξεκίνησε, δεν θα είναι εύκολη. Θα ήταν πολύ χρήσιμο, μορφωτικοί θεσμοί και διανοούμενοι που κινούνται στον χώρο της Αριστεράς να συμβάλλουν στην αποσαφήνιση εννοιών και στην μεθοδολογική προσέγγιση θεμάτων που δεν προσφέρονται για στείρα πολεμική. Αποσπασματικά και σχηματικά μπορούν να καταγραφούν κάποια σημεία ενδεικτικά της συνθετότητας του ζητήματος: Η αποδιάρθρωση ισχυρών κομματικών ταυτοτήτων στην χώρα μας και στην Ευρώπη παρήγαγε ανίσχυρα πολιτικά υβρίδια μιας «κεντρώας» στάσης, που αφομοιώθηκαν εύκολα από τον κυρίαρχο φιλελευθερισμό. Το παράδειγμα της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας και του Ιταλικού Κ.Κ. αποτελεί τυπικό δείγμα. Εκείνες οι ταυτότητες δεν αντλούσαν την συνοχή και την αποτελεσματικότητά τους από «προγράμματα» και τρέχουσες πολιτικές. Συνδέθηκαν με το πάθος, τη στράτευση, τις προσδοκίες και τις φαντασιώσεις των ανθρώπων, μέσω ιδεών και εναλλακτικών, ευρύτερα πολιτισμικών πρακτικών, που αμφισβητούσαν την καπιταλιστική ιδεολογική ηγεμονία. Η αντίληψη πως οι σύγχρονες κομματικές ταυτότητες μπορούν να συγκροτούνται μόνο Πολιτικά και Προγραμματικά είναι άκρως ιδεολογική ͘ ανήκει σ’ αυτό που ο Ελεφάντης χαρακτήρισε ως «ιδεολογία της μη ιδεολογίας». Η συγκρότηση της ταυτότητας του νέου κόμματος θα είναι μια δύσκολη διεργασία. Αυτό που επιβάλλεται, δεν είναι να οικοδομήσουμε τον φράχτη της αυτοαναφορικότητάς μας. Αυτό που μας αρμόζει είναι μια ταυτότητα – παράθυρο, για να κατανοήσουμε την κοινωνία και να συνομιλήσουμε μαζί της, από την σκοπιά των υποτελών.

Τι πέτυχε στην οικονομία; Πώς ομαλοποίησε την εκπαίδευση σε συνθήκες Μνημονίου; Πώς κράτησε όρθια την Υγεία; Πώς πήρε μέτρα προστασίας στα εργασιακά; Και τι έκανε λάθος; Πώς απέτυχε στον χώρο των ΜΜΕ; Αστοχες συμμαχίες, καμία εκκαθάριση μιντιακού τοπίου, τραγικά λάθη στην ΕΡΤ. Γιατί δεν προσπάθησε αποφασιστικά να ρυθμίσει τις σχέσεις Κράτους - Εκκλησίας; Γιατί στο προσφυγικό, αν και επιτυχώς εξέπεμψε σήμα αλληλεγγύης, βούλιαξε στη λάσπη της Μόριας; Γιατί φετιχοποίησε τη συμφωνία-μέγκενη Ε.Ε. - Τουρκίας; Πρέπει να αναστοχαστεί με ψυχραιμία. Ούτε αυτομαστίγωμα, ούτε αυταρέσκεια. (...) Ο ΣΥΡΙΖΑ κατάλαβε την έκταση της κρίσης, τη διάβασε στη διεθνή της διάσταση, είχε αργοπορημένη αλλά ορθή εκτίμηση των συσχετισμών, κράτησε φιλολαϊκό χαρακτήρα, έβγαλε πέρα το πρόγραμμα. Είναι για να πανηγυρίζει; Οχι. Μνημονιακή λιτότητα με μεγάλο κόστος επέβαλε. Οντως άμβλυνε κοινωνικές επιπτώσεις. Αλλά όχι πανηγύρια, όχι success stories. (...) Αντίβαρο στη μνημονιακή στροφή, σύνδεση με Κεντροαριστερά και πολιτικό φιλελευθερισμό. Δεν ήταν πρώτη προτεραιότητα, δεν ήταν αμελητέες. Σύμφωνο συμβίωσης, ταυτότητα φύλου, αντιρατσιστική νομοθεσία, πρόσβαση στην υγεία, ιθαγένεια. Μπορούσαν να γίνουν περισσότερα, μα θα αργήσουμε πολύ να δούμε άλλα.

Ο Συνασπισμός και ο ΣΥΡΙΖΑ κατέκτησαν τη ριζοσπαστική και κινηματική ιδιότητα στην ταυτότητά τους όχι επειδή την εγγράψανε στον τίτλο τους, αλλά από τη στιγμή που ενταχθήκανε στην κίνηση της κοινωνίας, στο αντιπαγκοσμιοποιητικό, το αντιπολεμικό κίνημα, το αμεσοδημοκρατικό των πλατειών, στην κοινωνική διαμαρτυρία για τον νεοφιλελευθερισμό και τα Μνημόνια, στην αλληλεγγύη στους μετανάστες και πρόσφυγες Στη δική μας ταυτότητα και πολλών φίλων και συνοδοιπόρων εγγράφονται οι αξίες της ισότητας, της ελευθερίας, η αλληλεγγύη, η αντίθεση μας στον εθνικισμό, τον ρατσισμό, την ομοφοβία. Με αυτή την έννοια, δεν είναι ευπρόσδεκτοι οι ολίγον ρατσιστές, οι ολίγον εθνικιστές, οι ολίγον σεξιστές, με το επιχείρημα ότι είναι «λεβέντες» Το πρόγραμμα είναι το πιο δύσκολο κομμάτι της ανασύνταξης του ΣΥΡΙΖΑ, το πιο σύνθετο και το πιο απαιτητικό. Το κορυφαίο ερώτημα είναι: Ποια πολιτική να εφαρμόσουμε όταν επανέλθουμε; Ποιοι είναι οι μεγάλοι μετασχηματισμοί που πρέπει να κάνουμε για να μεταμορφωθεί η οικονομία και η κοινωνία; Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ένας ανοδικός κύκλος αγώνων αναπτύσσεται παγκόσμια με ατμομηχανή τη νεανική ριζοσπαστικότητα και με αιτήματα δομικής αντιπαλότητας σε έναν καπιταλισμό που εξαθλιώνει τους ανθρώπους και καταστρέφει το περιβάλλον. Δεν είναι παράδοξο ότι η Σουηδή πιτσιρίκα, η Γκρέτα Τούνμπεργκ, δεν μιλά για βελτιωτικές λύσεις, για ένα πράσινο new deal, αλλά μιλά για την αλλαγή του συστήματος, για αντικαπιταλισμό