Συνεντεύξεις

Δεν είναι καθόλου αυτονόητο ότι η ανάπτυξη γενικά θα ωφελήσει όλη την κοινωνία. Έχουμε πολλά παραδείγματα διεθνώς, της Ελλάδας μη εξαιρουμένης, με χώρες που έχουν στο παρελθόν καταγράψει ταχύτατους ρυθμούς ανάπτυξης αλλά τα οφέλη έχουν περιοριστεί σε μικρά κομμάτια του πληθυσμού. Το αναπτυξιακό μοντέλο της ΝΔ είναι μια συνταγή πιο ξεπερασμένη από σεμεδακι πάνω στη τηλεόραση. Η λογική είναι να δώσουμε φοροαπαλλαγές που στην πράξη ωφελούν λίγους, έτσι ώστε αυτοί να επενδύσουν και να έχουμε ανάπτυξη. Η ανάπτυξη αυτή, σύμφωνα με τη ΝΔ, θα συμπαρασύρει όλα τα κοινωνικά στρώματα και θα βελτιώσει το βιοτικό τους επίπεδο. Είναι το γνωστό επιχείρημα του trickle-down που έχει κυριαρχήσει τα τελευταία 40 χρόνια νεοφιλελευθερισμού. Όμως αυτή η προσέγγιση στην πραγματικότητα έχει φανεί ότι δεν δουλεύει, αφού τα τελευταία χρόνια οι ανισότητες έχουν αυξηθεί, ενώ η συγκέντρωση πλούτου στα ανώτερα εισοδηματικά κλιμάκια έχει φτάσει σε επίπεδα που δεν έχουμε ξαναδεί. Αυτό είναι κάτι που έχουν αρχίσει να βλέπουν οι μεγάλες οικονομίες. Δείτε για παράδειγμα τις δηλώσεις του Biden που είπε ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε αναπτυξιακά αποτελέσματα από την διάχυση από πάνω προς τα κάτω και πρέπει να αναπτυχθεί η οικονομία μέσω της στήριξης στα χαμηλά και μεσαία στρώματα. Ή πιο κοντά σε εμάς συγκρίνετε τις προτάσεις για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Ελλάδας και της Πορτογαλίας και πόσο μεγάλη έμφαση έχει δώσει η δεύτερη στο κομμάτι της κοινωνικής συνοχής (αρχίζοντας από κάτω δηλαδή). Ως προϋπόθεση και της ανθεκτικότητας και της ανάκαμψης.

Το περασμένο εξάμηνο, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, διερευνήσαμε μέσω μιας ποιοτικής έρευνας τα βιώματα της πανδημίας στους νέους σε τρεις διαστάσεις: πώς βίωσαν το πρώτο λοκντάουν, πώς βίωσαν την τηλεκπαίδευση στα πανεπιστήμια όσοι βρίσκονταν σε αυτήν τη διαδικασία και τη λεγόμενη «μάχη της πλατείας». Διαπιστώσαμε ότι από την αρχή της πανδημίας οι νέοι ένιωσαν να στοχοποιούνται και να ενοχοποιούνται με αφετηρία το κυβερνητικό αφήγημα: οι νέοι δεν κινδυνεύουν από τον ιό αλλά είναι φορείς του. Οι νέοι επωμίστηκαν ως καθήκον και χρέος να περιορίσουν τις μετακινήσεις, τις επαφές, τις σχέσεις, τις σπουδές τους αλλά και την εργασία τους. Μετά το πρώτο σοκ, οι νέοι άρχισαν να αναζητούν μια «αναπλαισίωση» για να αντιμετωπίσουν μια πρωτόγνωρη και τραυματική κατάσταση. Τότε άρχισαν να βιώνουν τις κοινωνικές και ψυχολογικές συνέπειες της διαχείρισης αυτής. Στην έρευνά μας περιγράφουν μια σειρά από απώλειες: την ελευθερία, την εγγύτητα, το φλερτ, τον έρωτα, τη φιλία, κ.ά. Περιγράφουν επίσης μια σειρά από ψυχοσωματικά συμπτώματα, από πονοκεφάλους μέχρι κρίσεις πανικού και κατάθλιψη. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε όλη αυτή την περίοδο καταγράφεται σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο αύξηση των αυτοκτονιών και της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών στους νέους. Η επόμενη φάση αφορούσε την προσπάθεια διαχείρισης του χρόνου και του χώρου τους, αφού είχαν απωλέσει τις χρονικές και χωρικές αναφορές τους, ιδιαίτερα ανάμεσα στον εργάσιμο-σχολικό χρόνο και τον ελεύθερο χρόνο. Παράλληλα, όλες οι δραστηριότητές είχαν συμπυκνωθεί στο χώρο του σπιτιού και μπροστά από μια οθόνη, είχαν δηλαδή απωλέσει την επαφή τους με το δημόσιο χώρο και την κοινωνικότητα.

Η πατριαρχία είναι όπως το οξυγόνο και η μόλυνση του περιβάλλοντος, είναι παντού. Οι ίδιες οι γυναίκες λαμβάνουμε πατριαρχία και στη συνέχεια αναγκαστικά την αναπαράγουμε, ώστε να επιβιώσουμε μέσα σε αυτήν, υιοθετώντας χαρακτηριστικά τοξικής αρρενωπότητας που και οι ίδιες αποστρεφόμαστε.  Δεν φωτίζουμε την υπέροχη φύση μας, αντίθετα την κρύβουμε ή «φοράμε» εκείνη των αντρών, δημιουργώντας ένα δυσλειτουργικό αποτέλεσμα. Δεν μας μαθαίνουν, ούτε μας αφήνουν να ανακαλύψουμε τις δικές μας δυνάμεις, οπότε πρέπει να τις βρούμε μόνες μας, περνώντας απ’ αυτήν την αμήχανη στιγμή μιας διεργασίας που δεν ξέρουμε πώς να διαχειριστούμε, τραυματίζοντας ακόμα και η μία την άλλη. Πρέπει πρώτα εμείς οι ίδιες να λατρέψουμε το είδος μας, να γίνουμε πιο συμπεριληπτικές. Έτσι θα δώσουμε ένα καλό παράδειγμα στους άντρες για το πώς θα έπρεπε να μας αντιμετωπίζουν. Θα έχουν έναν επιπλέον λόγο να σταματήσουν να συντηρούν και να διαιωνίζουν την κατάφωρη αδικία που βιώνει το γυναικείο φύλο εδώ και αιώνες. Δεν είναι εύκολο όμως, πρέπει να αλλάξουμε δέρμα».

Ο πυρήνας της κυβερνητικής παρέμβασης είναι να γίνει πιο φθηνή η εργασία μέσα από τις απλήρωτες υπερωρίες και τα απλήρωτα 10ώρα και με την υπόσχεση ενός ρεπό και μίας άδειας. Επίσης δεν υπάρχουν ελεγκτικοί μηχανισμοί. Το δεύτερο πιο κρίσιμο είναι οι ατομικές συμβάσεις. Όλοι ξέρουν ότι το ισχυρό μέρος είναι ο εργοδότης και έχει περισσότερα εργαλεία στα χέρια του, άρα ατομική σύμβαση σημαίνει καμία δυνατότητα διαπραγμάτευσης. Μπορεί μόνος του να βγάλει τον εργαζόμενο σε αναγκαστική άδεια άνευ αποδοχών. Πρώτη φορά στην μερική απασχόληση προβλέπεται το σπαστό ωράριο. Εργαζόμενος δηλαδή με 4ωρο θα ολοκληρώνει την εργασία του και θα επιστρέφει π.χ. και στην απογευματινή βάρδια για άλλο ένα 4ωρο. Όλα αυτά θα έχουν αρνητικό αποτέλεσμα στους μισθούς και στην ζήτηση. Η μείωση της ζήτησης θα χτυπήσει και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.   Θα έχουμε νέο κύμα braindrain  γιατί ένας νέος επιστήμονας δεν θα επιλέξει να δουλεύει εδώ απλήρωτα 10ώρα. Τέλος θα υπάρξουν αρνητικές εξελίξεις για την μείωση της ανεργίας. Όλα  αυτά γίνονται πάνω σε διαλυμένους ελεγκτικούς μηχανισμούς. Επιτρέψτε μου να δώσω ένα συγκεκριμένο παράδειγμα: το 2017 μεγάλη τράπεζα πλήρωσε 1,6 εκατομμύρια για παράνομες υπερωρίες απλήρωτες, σήμερα το πρόστιμο είναι 109.000.  Η Νέα Δημοκρατία με την πολιτική της βάζει πλάτη στους εργοδότες που παραβιάζουν τον νόμο και αυτό που μέχρι χθες ήταν παράνομο το κάνει νόμιμο.

Κίνημα νεολαίας, όπως αυτό προηγούμενων εποχών, δεν μπορεί να υπάρξει. Η νεολαία σήμερα έχει άλλες ευαισθησίες από αυτές που είχαμε συνηθίσει, άλλους τρόπους κοινωνικότητας, ενημέρωσης, έκφρασης. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι υπάρχει ένα χάσμα. Διαμορφώνονται δύο κόσμοι, οι οποίοι δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι της νεολαίας που είναι μορφωμένο, ζει και εργάζεται στην επισφάλεια και πολύ εύκολα στοχοποιείται από την κυβέρνηση για οτιδήποτε αρνητικό συμβαίνει στην κοινωνία. Επιπλέον, είναι δύσπιστοι απέναντι στα κόμματα και ο λόγος των πολιτικών δεν «περνά» στους νέους ανθρώπους. Δεν υπάρχει κοινή γλώσσα. Θα πρέπει, λοιπόν, να πάρουν τον λόγο. Να μιλήσουν. Να αποκτήσουν συλλογική φωνή. Και αυτό είναι ένα ακόμα τεράστιο ερωτηματικό. Πώς θα βγει αυτό προς τα έξω; Οι νέοι δεν ανέχονται την καταπάτηση των δικαιωμάτων τους, τον πατερναλισμό, τη χειραγώγηση, τον αυταρχισμό και τη βία. Αυτά συνιστούν μια καλή αφετηρία για να διεκδικήσουν το μέλλον τους,  ένα μέλλον που η κυβέρνηση δεν μπορεί να τους προσφέρει.

«Άκουγα λίγο πριν τον κ. Θεοδωρικάκο, ο οποίος ήταν μέχρι προ λίγων μηνών υπουργός Εσωτερικών, και είπε κάτι τελείως αποκαλυπτικό, αλλά και προσβλητικό για τους πολίτες. Είπε ότι υπήρχε εκπροσώπηση στα δημοτικά συμβούλια ατόμων που δεν εκπροσωπούσαν κανέναν. Τι θα πει αυτό; Δεν ψηφίστηκαν; Έκαναν κάποιο κόλπο; Υπάρχει, δηλαδή, μία ψήφος η οποία μετράει μιάμιση και δύο φορές παραπάνω από την ψήφο κάποιου άλλου; Δεν υπάρχει το Συνταγματικό και δημοκρατικό, κατοχυρωμένο δικαίωμα της ισοτιμίας της ψήφου»; «Η ΝΔ έχει διαμορφώσει και πάει να επιβάλει το πιο αντιδημοκρατικό σύστημα που υπάρχει σε όλη την Ευρώπη, σε σχέση με τον τρόπο ανάδειξης των δημοτικών συμβουλίων». «Αποσκοπεί στο να δημιουργήσει συνθήκες αδιαφάνειας μέσα στους ίδιους τους δήμους. Αδιαφάνειας σε σχέση με τη διαχείριση τοπικών κονδυλίων, πράγματα τα οποία θα οδηγήσουν σε φαινόμενα αρκετά επικίνδυνα και σε διευκόλυνση του να υπάρξει η ρεμούλα ως κυρίαρχη πρακτική». «Η απλή αναλογική εξασφάλιζε μια πραγματική αντιπροσώπευση των λαϊκών συσχετισμών».

Η δημιουργία του ελληνικού κράτους με σαφή σύνορα και διεθνή αναγνώριση, και μάλιστα με τις εγγυήσεις διεθνούς συνθήκης, συντελέστηκε σταδιακά σε ένα τοπίο, τη νότια Βαλκανική, που για αιώνες δεν είχε καμία εμπειρία διακρατικών συνόρων. Μάλιστα από το 1830 ώς το 1949 τα όρια της ελληνικής επικράτειας ήταν ιδιαίτερα πορώδη. Μέσα λοιπόν στη ρευστότητα της εδαφικής μεταβολής και της αμφισβητούμενης πολιτικής εξουσίας το γραμματόσημο λειτούργησε προς δύο κατευθύνσεις, τις οποίες ο αναγνώστης παρακολουθεί βήμα βήμα σαν… θρίλερ. «Ηταν φορέας ενός ιδεολογικά φορτισμένου μηνύματος, αλλά και συνδιαμόρφωνε την υλική πραγματικότητα της κοινωνίας της οποίας υπήρξε προϊόν». Μια πραγματικότητα που είχε κάθε φορά νέα χαρακτηριστικά, δικαιικά αλλά και πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά ή και εθνικά. Η εσωτερική κινητήρια δύναμη που εξέφραζε τις επιδιώξεις και τις προσδοκίες για εδαφική ή εθνική ολοκλήρωση μέσω της επέκτασης της Ελλάδας ήταν η θεωρία του εθνικού κέντρου στο οποίο θα ενσωματώνονταν τα αλύτρωτα εδάφη. Μέσα από το πρόγραμμα της «Μεγάλης Ιδέας» το ελληνικό κράτος επικαλούνταν την ύπαρξη ομοεθνών ομάδων πέραν των κρατικών συνόρων. Και ο ελληνικός αλυτρωτισμός ακολουθούσε το πνεύμα του ρομαντικού ή βίαιου εθνικισμού που κυριαρχούσε ιδεολογικά σε κάθε εποχή. Ενα μεγάλο ποσοστό των επίσημων γραμματοσήμων καθρεφτίζει αυτή τη συνθήκη. Από εκεί και πέρα το γραμματόσημο έπαιξε και παίζει ρόλο στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης του έθνους και συμμετέχει στην «καθημερινή κατασκευή της εθνικής ταυτότητας και του λεγόμενου "μπανάλ εθνικισμού"".

Όπως έχει στηθεί φάμπρικα ενημέρωσης για να εξωραΐζεται η πραγματικότητα, έτσι υπάρχει πέπλο αδιαφάνειας στη διαχείριση του δημοσίου χρήματος. (...) Η κυβέρνηση, με καύσιμη ύλη τον διχαστικό λόγο και την προπαγάνδα, στο όνομα των ιδεοληψιών της για μεροληπτική ικανοποίηση συμφερόντων, υπονομεύει την δημοκρατία. Γι‘ αυτό και οι επιθέσεις στον Τσίπρα και στον Τζανακόπουλο για τοποθετήσεις τους που δεν επιδέχονταν παρερμηνείες. (...) Υπάρχουν εγκληματικές ευθύνες της κυβέρνησης για μια σειρά νόμων που πέρασε εν μέσω πανδημίας για το ότι έχουν εξαφανιστεί ή απογυμνωθεί κρίσιμες υπηρεσίες, όπως είναι το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας, των Εποπτών Υγείας, του Περιβάλλοντος. Κατήργησε τους φορείς προστασίας ειδικών περιοχών που χρήζουν προστασίας λόγω φυσικού κάλλους, μεθαύριο φέρνει εργασιακό νομοσχέδιο που ποινικοποιεί την συνδικαλιστική δράση και υποβαθμίζει τα εργασιακά δικαιώματα. Έχουμε τις απαγορεύσεις των διαδηλώσεων , έχουμε συμβάσεις σε όλη την κλίμακα του κράτους, με απευθείας αναθέσεις και συμβάσεις με ΠΝΠ για τις οποίες αρνήθηκαν την προτεραιοποίηση τους. Δεν είναι μόνο οι απευθείας αναθέσεις της κας Νικολάου. (...)

Οι πολλοί πρέπει να συνεχίσουν να τηρούν τους νόμους και τις αποφάσεις που λαμβάνονται σύμφωνα με την υπόσχεση ότι όλοι αντιμετωπίζονται ισότιμα, ενώ στην πραγματικότητα έχουν την εύλογη αντίληψη ότι μόνο οι λίγοι απολαμβάνουν μια πραγματική -ίση- ισχύ στη δημοκρατία μας; Το τέλος της ευρείας ισότητας (ή ανεκτής ανισότητας) των κοινωνικών συνθηκών και η έλλειψη ευκαιρίας βελτίωσης για μεγάλο αριθμό ανθρώπων δημιουργεί αμφιβολίες για το γεγονός ότι εξακολουθούμε να ζούμε σε συνταγματική Δημοκρατία. Ο συμβιβασμός μεταξύ των πολλών και των λίγων ισχύει εάν οι πρώτοι αντιλαμβάνονται πως η νομική και πολιτική τους υπόσταση δεν είναι απλώς μια καταγέλαστη διατύπωση. Η Δημοκρατία είναι ένα πολιτικό σύστημα που δεν υπόσχεται σοσιαλισμό ούτε επίπεδη εξίσωση των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών. Ωστόσο, είναι ένα σύστημα που δεν θα διαρκέσει εάν η διάσπαση μεταξύ των λίγων και των πολλών είναι τόσο ριζική σαν να είναι δύο χώρες σε μία. Χρειάζεται κάποια κοινωνική ισότητα για να διατηρηθεί η πολιτική Δημοκρατία. Το μάθημα του Σόλωνα εξακολουθεί να ισχύει σήμερα: όταν εξελέγη άρχων (περί το 594 π.Χ.), η πρώτη του πράξη ήταν να ελευθερώσει τη γη και να καταστρέψει τα σύμβολα δουλείας και υποθήκης των γαιών. Με την πράξη του αυτή, γνωστή ως σεισάχθεια ή «παραίτηση από όλα τα βάρη», ακύρωσε όλα τα χρέη, απελευθέρωσε τους αγρότες και έδωσε γη στους καλλιεργητές της. Η δεύτερη πράξη του Σόλωνα ήταν η απαγόρευση της υποθήκευσης γης και της δουλείας εξαιτίας των ενυπόθηκων δανείων. Χωρίς αυτές τις πράξεις, δεν θα υπήρχε πολιτική ελευθερία και ούτε ασφάλεια στη δικαιοσύνη. (...) Ως πολιτικός, ο Μπάιντεν γεννήθηκε μετριοπαθής. Ως Πρόεδρος, ίσως αναγκάζεται να είναι ριζοσπαστικός. Η νίκη του Μπάιντεν κατάφερε να αναζωογονήσει τον κομματικό διάλογο στην αμερικανική πολιτική σκηνή χωρίς καν να αναζητήσει τη συναίνεση των (πολύ λίγων) μετριοπαθών Ρεπουμπλικανών. Μπορούμε τώρα να δούμε ότι ένα κόμμα, το Δημοκρατικό Κόμμα -χάρη και στο ότι τελικά άκουσε την Αριστερά-, βρίσκεται σε θέση να δείξει ότι είναι δυνατόν να κάνουμε θαρραλέες κοινωνικές πολιτικές ακόμη και αν η κοινωνία είναι διχασμένη και τα κόμματα κινητοποιούνται σύμφωνα με αντίθετες απόψεις ως προς το τι πρέπει να γίνει. Ο Μπάιντεν προσπαθεί να... ρίξει δημόσιο χρήμα στο εξασθενημένο κοινωνικό σύστημα προκειμένου να δημιουργήσει σταθερές θέσεις εργασίας, να βελτιώσει τα δημόσια σχολεία, να λύσει τα χρόνια προβλήματα αδικίας στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, να ελαφρύνει φοιτητές από τα χρέη και, τέλος, να φορολογήσει τους λίγους πλούσιους και τις εταιρείες. Ακόμη και σε σύγκριση με τους -λίγους ακόμη- Ευρωπαίους σοσιαλδημοκράτες, οι πολιτικές του Μπάιντεν φαίνονται ριζοσπαστικές.

Οπως έκανε πρόσφατα ο Μητσοτάκης, έτσι και όταν ξέσπασε το κίνημα των «κίτρινων γιλέκων», ο Μακρόν είπε πως τα σόσιαλ μίντια καταστρέφουν τη δημοκρατία και πίεσε τις πλατφόρμες για να φιμώσουν σελίδες του κοινωνικού κινήματος. Η δικαιολόγηση μιας τέτοιας φίμωσης βασίζεται στο ιδιωτικό συμφωνητικό με το οποίο ο κάθε χρήστης αποδέχεται τους όρους χρήσης της πλατφόρμας, που ειδικά στο Facebook είναι γενικόλογοι ώστε να του αφήνουν περιθώρια για ερμηνείες κατά το δοκούν που εξυπηρετούν τα συμφέροντα της εταιρείας και των συμμάχων της. Να σημειώσουμε ότι μέσα στο Facebook βρίσκουμε πολιτικά πρόσωπα σε υψηλές θέσεις. Ο υπεύθυνος επικοινωνίας του Facebook παγκοσμίως είναι ο Νικ Κλεγκ, πρώην πρόεδρος του Φιλελεύθερου Κόμματος και μέλος της κυβέρνησης Κάμερον. Στη Γαλλία ο διευθυντής του Facebook λέγεται Λοράν Σολί και ξεκίνησε την καριέρα του ως ειδικός σύμβουλος του Νικολά Σαρκοζί στο υπουργείο Εσωτερικών. Επίσης το Facebook ακολουθεί και τις επιταγές του συμπλέγματος των υπηρεσιών ασφαλείας των ΗΠΑ, κάτι που ξέρουμε από τις αποκαλύψεις του Ασάνζ αλλά και του Σνόουντεν. Στην περίπτωση του Κουφοντίνα, δεν αποκλείεται αυτό να έπαιξε σημαντικό ρόλο. (...) Πρέπει να καταλάβουμε ποια είναι η ιστορική συγκυρία που μας οδήγησε εδώ. Αυτή η σεκάνς ξεκινά το 2016 με το Brexit και την εκλογή του Τραμπ για τα οποία το Facebook δέχθηκε μεγάλη κριτική αφού επέτρεψε μαζικές καμπάνιες προπαγάνδας και παραπληροφόρησης. Το 2017 πάρθηκε μια στρατηγική απόφαση και είναι δηλωμένη επιλογή του Ζούκερμπεργκ να μειώσει στην πλατφόρμα τον χώρο όπου διενεργείται πολιτική συζήτηση γιατί μια τέτοια δραστηριότητα δεν είναι ιδιαίτερα επικερδής αλλά δημιουργεί προβλήματα στην εταιρεία. Η αυστηροποίηση της διαχείρισης περιεχομένου στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς εντάσσεται σε αυτή τη στρατηγική. (...) Αυτό που λείπει από τα κινήματα είναι μια συνολική στρατηγική. Πώς θέλουμε να χειριστούμε τις πλατφόρμες με αυτά τα εργαλεία και αυτά τα δεδομένα; Είμαι υπέρ της χρήσης όλων των δυνάμεων και των μέσων που διαθέτουμε για να πιέσουμε τις εξελίξεις προς την κατεύθυνση που θέλουμε εμείς οι προοδευτικοί άνθρωποι: από ένα report στους φασιστικούς λογαριασμούς μέχρι ένα ψήφισμα στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Οταν ασκούμε πίεση, υπάρχουν αποτελέσματα. Πρέπει να θεωρούμε τις πλατφόρμες πεδίο πάλης, όπως τα ΜΜΕ ή τον δρόμο, και δεν πρέπει να τα περιμένουμε όλα από το κράτος.