Macro

Η αγορά στηρίζεται στον πελάτη, η δημοκρατία στην ψήφο, η Τεχνητή Νοημοσύνη στον αλγόριθμο, όχι στον άνθρωπο - μονάδα. Η δημοκρατία δηλαδή είναι ασύμβατη με ένα σύστημα που μονοπωλεί τη γνώση, παράγει και ασκεί την εξουσία. Στο καθεστώς αυτού του συστήματος οι προγραμματιστές και γενικά οι διαχειριστές των σέρβερς θα σχηματίσουν αναπόφευκτα μια ελίτ. Αν μάλιστα δημιουργηθεί ένα «Διαδίκτυο όλων των πραγμάτων», τότε ο συγκεντρωτισμός και η ολιγαρχία θα μπορούν να φθάσουν σε έναν παγκόσμιο ολοκληρωτισμό.

Η προηγούμενη ύφεση έχει αφήσει σημαντικά κενά στον παραγωγικό ιστό, αλλά έχει δείξει επίσης, σε όποιο μέρος της Ελλάδας και να πάει κανείς, ότι μαζί με την ανάγκη να διερευνηθεί και να αποφασιστεί ποιες αναδιαρθρώσεις είναι αναγκαίες, χρειάζεται να ανανεωθούν και τα εργαλεία με τα οποία θα πραγματοποιηθούν. Είναι αναμενόμενο ότι μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις θα αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα επιβίωσης κατά την επερχόμενη ύφεση, αλλά δεν αρκεί η υποστήριξή τους με κεφάλαια ή ρευστότητα. Πρέπει να θυμίσουμε για πολλοστή φορά, ότι στο γνωσιακό κεφάλαιο της Αριστεράς υπάρχει η μέθοδος του σχεδιασμού των παραγωγικών ανασυγκροτήσεων, ως απαραίτητη αλλαγή πλαισίου άσκησης αναπτυξιακής πολιτικής, μετά τις αλλεπάλληλες και συνεχιζόμενες καταστροφές που φέρνει το νεοφιλελεύθερο μοντέλο, με ενισχυμένη την πελατειακή του διάσταση. Γνωρίζουμε επίσης οτι το “κοινωνικό πρόβλημα” δεν είχε αντιμετωπιστεί με επάρκεια από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, και οτι αυτή ήταν η βασική αιτία της ήττας στις εκλογές. Μετά όμως τις επιπτώσεις του κορωνοϊού και των αναμενόμενων αρνητικών αποτελεσμάτων της νεοφιλελεύθερης πολιτικής, η επανασύνδεση του κόμματος της Αριστεράς με ευρύτερα λαϊκά στρώματα, θα είναι συνάρτηση της δυνατότητας να πειστεί αυτός ο κόσμος οτι υπάρχουν νέες προοπτικές για την απασχόληση και τις συνθήκες ζωής του. Οτι υπάρχουν επίσης νέες προοπτικές για τις εκκρεμότητες στον τομέα των περιβαλλοντικών πολιτικών, και φυσικά στον τομέα της υγείας όπου έχει ο ΣΥΡΙΖΑ να παρουσιάσει τις καλύτερες επιδόσεις. Το μέλλον θα εξαρτηθεί από τη δυνατότητα σχεδιασμού νέων πολιτικών, και από τη δυνατότητα συμμετοχής των ενδιαφερομένων κατηγοριών του πληθυσμού, σε τοπικό κυρίως επίπεδο, στην αποδοχή των στόχων και των μεθόδων τους. Στο σημερινό και αυριανό κόσμο η πολιτική πρέπει να είναι συνάρτηση συγκέντρωσης και επεξεργασίας έγκυρων και ανανεωνόμενων γνώσεων για εξελίξεις, δυνατότητες και απειλές. Από τη δυνατότητα να ανταποκριθούν σε αυτές τις ανάγκες θα κρίνεται η απήχηση των πολιτικών δυνάμεων της Αριστεράς. Το άμεσο και επείγον καθήκον μας είναι να δημιουργήσουμε τις συνθήκες ώστε να μπορούμε να ανταποκριθούμε, υπερασπιζόμενοι το σύνολο του πληθυσμού απέναντι στις πολύπλευρες κρίσεις που έχει γεννήσει η προσπάθεια επιβίωσης με κάθε μέσο των καπιταλιστικών σχέσεων.

Τα δημόσια συστήματα υγείας είναι ένα βάρος που τροφοδοτεί τα ελλείμματα, πρέπει να δώσουμε ευκαιρίες στον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος είναι πιο αποτελεσματικός από τα δυσκίνητα και σπάταλα δημόσια συστήματα. Η ζωή απέδειξε ότι η συγκεκριμένη θεωρία ήταν ένα επωφελές για τις ολιγαρχίες ψεύδος. Η αγορά μπορεί να δίνει λύσεις στα προβλήματα της οικονομίας, όσο σοβαρά κι αν είναι, αν αφεθεί ελεύθερη να δράσει. Το περίφημο «αόρατο χέρι» της είναι σε θέση να εξουδετερώνει τους κινδύνους και να εξασφαλίζει την ευημερία των πολιτών. Ετερο επωφελές για την ολιγαρχία ψεύδος. Το «αόρατο χέρι» παρέμεινε αόρατο στην κυριολεξία. Οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι πολυεθνικές, για να μην καταρρεύσουν, ζήτησαν να ενταχθούν σε προγράμματα κρατικής ενίσχυσης. Οι κυβερνήσεις ανταποκρίθηκαν. Δεν παρέλαβαν καμένη γη, άδεια ταμεία και ρημαγμένη χώρα, όπως μας έλεγαν. Παραδέχονται ότι υπάρχει το μαξιλάρι των 37 δισ. και δηλώνουν ότι θα το χρησιμοποιήσουν με σύνεση. Δεν είμαστε σε τέταρτο Μνημόνιο, όπως υποστήριζε ο αρχηγός τους τον Αύγουστο του 2018. Δεν έγιναν θαύματα στην οικονομία το οκτάμηνο που κυβερνούν. Ούτε οι μπουλντόζες μπήκαν στο Ελληνικό ούτε επενδυτές έσπευσαν ενθουσιασμένοι να ρίξουν τα λεφτά τους στην Ελλάδα. Ο μύθος, αν είναι καλοδουλεμένος, έχει μια γοητεία. Η αισθητικοποίηση όμως ενός διαρκούς εγκλήματος βεβηλώνει τη λογική. Δεν μπορεί να αποδίδει εσαεί η στρατηγική που εξωραΐζει με ωραίες λέξεις τις σκοτεινές προθέσεις της. Στο μήνυμά του ο πρωθυπουργός είπε ακόμη ότι «όταν το κράτος δεν γίνεται λάφυρο της εξουσίας, τότε μετατρέπεται σε αληθινή “Πολιτεία”. Οχι σε έναν κομματικό προορισμό. Αλλά σε μια ομπρέλα φροντίδας για όλους. Που αναθέτει την ευθύνη των κρίσιμων τομέων στους πιο άξιους». Κακής ποιότητας χιούμορ; Μάλλον όχι. Αυτοσαρκασμός; Δεν το νομίζω. Απλώς η έπαρση του ιδιοκτήτη. Το κράτος μάς ανήκει. Και γι’ αυτό τοποθετούμε σε θέσεις-κλειδιά, αλλά και σε παρακατιανά πόστα, συγγενείς, κουμπάρους, κολλητούς, λούμπεν πολιτικάντηδες, αποτυχημένους πολιτευτές και πρόσωπα που έχουν αιμομικτικές σχέσεις με μεγαλόσχημους της πλουτοκρατίας, για να προχωράνε οι δουλειές που τις βαφτίζουμε επενδύσεις. Προφανώς οι λέξεις «λάφυρο» και «αξιοκρατία» δεν έχουν για όλους το ίδιο νόημα.

Αληθεύουν δεν αληθεύουν τα αντικρουόμενα των πηγών για το τι όντως συνέβη στον Γολγοθά, εδώ ακριβώς, στον ανθρωποποιημένο “γιο του θεού”, τον  Βαρ-αββά, και στην επιλογή να κρατηθεί ζωντανός, εδράζεται ο εξουσιαστικός χαρακτήρας της θρησκείας: η παντελώς λανθασμένη απόφαση των από κάτω, συνέχεια του προπατορικού αμαρτήματος, έρχεται να αποδείξει πως τα σφάλματα που διαπράττει ο λαός δεν είναι “απείρως προτιμότερα και πολυτιμότερα” από τα αλάθητα των, φυσικών και μεταφυσικών, ηγεσιών, μα το αντίθετο. Εάν οι Ιουδαίοι διέσωσαν τον επαναστάτη, τόσο το χειρότερο για τους Ιουδαίους. Το “λάθος” έπεσε στα κεφάλια τους, ο ίδιος ο σωτηριολογικός χαρακτήρας του “λάθους” -δίχως σταύρωση δεν έρχεται ανάσταση- ξεχάστηκε κι ένας ολόκληρος λαός, ο εβραϊκός, έμεινε στη συνείδηση της κατόπιν χριστιανικής ανθρωπότητας ως προδοτικός. Ώσπου οι διαρκείς επιστρώσεις του ρατσιστικού λόγου, μαζί με άλλα, επέφεραν το Ολοκαύτωμα.  Ιησούς, λοιπόν, ή Βαραββάς; Διαχωρίζονται τα πρόσωπα; Διαχωρίζεται η φυσική, της ζωής, από τη μεταφυσική, της ψυχής, σωτηρία; Διαχωρίζεται η ανάγκη του, έστω, βίαιου, αγώνα για την ελευθέρωση από τους ζυγούς, από την τάση του ανθρώπου να διάγει βίο ειρηνικό; Ως διιστορικό, το δίλημμα δεν απαντιέται, όπως δεν απαντιέται, ορθολογικώ τω τρόπω, η ύπαρξη του θεού. Μπορεί όμως να γίνει ένα διαρκές ερέθισμα αναστοχασμού των δεσμεύσεων της ύπαρξης από τις βίαιες σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται στην εγκόσμια ζωή, υπενθυμίζοντας ταυτόχρονα τη ματαιότητά της. Η επίγνωση του λιγοστού χρόνου του καθενός επί Γης έπρεπε, κανονικά, να κάνει τον άνθρωπο  ανθρωπινότερο. Αλλά και πιο μαχητικό. 

Σε αυτήν τη δύσκολη κατάσταση διαμορφώνονται τάσεις που αναδεικνύουν στοιχεία θετικής διεξόδου. Ας σταθούμε σε τρία τέτοια δυνητικά θετικά στοιχεία που κάνουν εφικτή μια προσέγγιση υπέρ του κόσμου της εργασίας. Πρώτον, η υγειονομική κρίση υπογράμμισε δραματικά την σημασία των δημόσιων αγαθών και την ισότιμη πρόσβαση σε αυτά. Ανέδειξε έτσι το πόσο σημαντικός είναι ο κοινωνικός μισθός και το πόσο κοινωνικά και οικονομικά ωφέλιμη είναι η εξαίρεση κρίσιμων για την κοινωνία τομέων από την αγορά. Δεύτερον, καθιστά πασιφανές αυτό που πάντα ίσχυε: οι εργαζόμενοι σε κρίσιμα μέτωπα, είτε στο σύστημα υγείας είτε στην εφοδιαστική αλυσίδα, συνεχίζουν να κάνουν την δουλειά τους σε πολύ δύσκολες συνθήκες. Το καινούργιο στοιχείο εδώ δεν είναι η αυταπάρνηση ή η αλληλεγγύη, αλλά το ότι ξαφνικά έγινε είδηση το γεγονός ότι θεμέλιο της κοινωνίας είναι η εργασία. Τρίτον, η έκταση και το βάθος της κρίσης διαμορφώνει μια νέα δυνατότητα σύγκλισης ανάμεσα στο υψηλά ειδικευμένο και σχετικά υψηλότερα αμειβόμενο κομμάτι της εργατικής τάξης και το επισφαλώς εργαζόμενο, χαμηλής ειδίκευσης κομμάτι της. Αν και είναι αντικείμενο μιας ευρύτερης συζήτησης, ο διαχωρισμός αυτός έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης με επιτυχία από τις δυνάμεις του Brexit και του Trump, ενώ αναπαράγεται διαρκώς στην προσπάθεια να αποκτήσει κοινωνικό έρεισμα το ιδεολόγημα της αριστείας.

Έχει σημασία να αναρωτηθούμε όχι απλώς με ποιες αξίες θα βγούμε στο «ξέφωτο» της μετά την πανδημία εποχής, όσο κυρίως να αντιμετωπίσουμε το ερώτημα στο πώς παράγονται οι αξίες της νέας εποχής. Ιστορικές αναφορές από προηγούμενες φάσεις στην ανθρώπινη περιπέτεια δείχνουν ότι υπάρχουν κοινωνικοί, πολιτικοί, πολιτισμικοί και άλλοι επανακαθορισμοί μετά από τέτοιες καταστάσεις. Το ίδιο,  αλλά ίσως και τελείως διαφορετικό, θα συμβεί κατά την γνώμη μου και με την  πανδημία του κορωνοϊού, που εξελίσσεται ραγδαία σε όλο τον πλανήτη. Επιπλέον «όλοι» λένε ότι τίποτε δεν θα είναι ίδιο την επόμενη ημέρα. Απλώς νομίζω ότι εννοούν διαφορετικά πράγματα. Ορισμένοι θεωρούν ότι τώρα είναι η στιγμή να μπούμε σε μια γενικευμένη κατάσταση εξαίρεσης. Σε νέους γενικούς κανόνες, που την ηθική τους βάση θα προσφέρει η όποια επιτυχία  στην αντιμετώπιση της πανδημίας προκύψει  στο «τέλος της ημέρας», μέσα από μηχανισμούς γενικευμένων απαγορεύσεων και επιτήρησης. Από την άλλη πλευρά πολλοί θεωρούν ότι μπορεί να επέλθει σχεδόν αυτομάτως και αυτονοήτως ο θρίαμβος των ιδεών, που αφορούν το κοινωνικό κράτος, την κρατική-δημόσια ρύθμιση και τα ισχυρά δημόσια συστήματα υγείας. Νομίζω όμως ότι είναι ακόμη πολύ νωρίς για να προβλέψουμε με κάποια πιθανότητα επιτυχίας ποια ακριβώς θα είναι η έκβαση. Ταυτόχρονα είμαστε ενήμεροι ότι και παγκόσμια think tanks καταστρώνουν (όχι μόνο επί χάρτου) σενάρια και σχέδια για την επόμενη ημέρα. Η πολυπλοκότητα της κατάστασης αυξάνεται στο φόντο των εξελίξεων στις «δίδυμες τεχνολογίες της πληροφορίας και της βιοτεχνολογίας που μπορούν όχι μόνο  να  αναδιαρθρώσουν την οικονομία και την κοινωνία μας, αλλά και το ίδιο το σώμα και το νου μας»[‡]. Ποιες λοιπόν είναι οι δυνατότητές μας από την σκοπιά των «δικών» μας αναλύσεων και εργαλείων όχι μόνο να κατανοήσουμε το πώς παράγονται οι αξίες της νέας εποχής, αλλά και να επηρεάσουμε αυτή την εξέλιξη, υπέρ των συμφερόντων της συντριπτικής πλειοψηφίας των ανθρώπων αλλά και της βιωσιμότητας και αειφορίας του πλανήτη; 

Η κυβέρνηση διακατέχεται, επιπλέον, από μια άκρως συντηρητική αντίληψη στη χάραξη της πολιτικής της. Αυτό υποδηλώνει, ως αντιμετώπιση της κρίσης, το «βλέποντας και κάνοντας». Έχει σχέση, όμως, και με το ότι δεν θέλει να δεσμευτεί τώρα σε μέτρα που ενισχύουν τον ρόλο του δημοσίου στο μέλλον. Θέλει να έχει λυμένα τα χέρια της και για το «μετά» το τέλος της υγειονομικής κρίσης, πώς θα διανεμηθεί το κόστος της επανόδου της κοινωνικής και οικονομικής ζωής στην «κανονικότητα». Αυτό το σχέδιο είναι μια αυταπάτη, αλλά ωστόσο η επιδίωξή της από την κυβέρνηση θα έχει πολλά, πάρα πολλά, θύματα. Μ’ αυτή την οπτική, το σχέδιο για την αντιμετώπιση των συνεπειών της υγειονομικής κρίσης του ΣΥΡΙΖΑ, αντιμετωπίστηκε με σιωπητήριο. Στα περισσότερα ΜΜΕ, οι πολίτες άκουγαν να επικρίνει και να απαξιώνει ο κ. Πέτσας ή ο κ. Σταϊκούρας, το σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ, το οποίο όμως δεν είχαν πριν ακούσει! Ο κ. Πέτσας μίλησε ξανά για «ανεύθυνες υποσχέσεις» και «πλειοδοσία» προκειμένου να το χαρακτηρίσει. Μέσα στη διατύπωσή του «να αντιμετωπίσουμε μέχρι τον Ιούνιο την υγειονομική κρίση ώστε να σχεδιάσουμε ξανά την επανεκκίνηση της οικονομίας» εμπεριέχεται η, τραγική για το κοινωνικό κόστος της, πολιτική της Κυβέρνησης.

Σε καιρούς πανδημίας καλούμαστε όλοι μας να λειτουργήσουμε με αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και αλληλεγγύης. Παράλληλα επαγρυπνούμε για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνικής συνοχής και υπενθυμίζουμε το καθήκον της Πολιτείας να μην επιτρέψει στο προσωρινό καθεστώς εξαίρεσης να αφήσει μόνιμα σημάδια στο Δημοκρατικό Κράτος Δικαίου.

Για τη Naomi Klein, μια σειρά από μαζικά κινήματα, από αυτά των αποκλεισμένων περιοχών (Blockadia - τόποι αντίστασης των κατοίκων των περιοχών που πλήττονται από εξορυκτικές δραστηριότητες) μέχρι τα πολύμορφα κοινωνικά κινήματα (φεμινιστικό, δικαιωματικό, αποανάπτυξης κ.λπ.) χαρτογραφούν νέους τρόπους ζωής εντός των ορίων δυνατοτήτων του πλανήτη, τρόπους ζωής που βασίζονται σε σχέσεις αμοιβαιότητας με τη φύση και μεταξύ των ανθρώπων. Η κλιματική κρίση ορίζει ένα νέο πεδίο συνάντησης. Η Klein συστρατεύεται μαζί τους ενάντια στις συμφωνίες για το εμπόριο, την κατασκευή αγωγών και τερματικών ενεργειακών σταθμών και στηρίζει την αποπληρωμή διάφορων χρεών των αναπτυγμένων κρατών ως επανορθώσεις προς τα αναπτυσσόμενα. Είναι δύσκολο εντέλει να κατατάξεις αυτό το έργο σαν ένα έργο που αφορά τις ανισότητες ή την κλιματική αλλαγή περισσότερο. Είναι και τα δύο και αυτό είναι μια σημαντική προσφορά της Naomi Klein σε μας.

Η κυβέρνηση πορεύεται με τη λογική «βλέποντας και κάνοντας». Τα μηνύματα για τη πορεία της ελληνικής οικονομίας είναι ήδη ανησυχητικά  και αν δε ληφθούν άμεσα μέτρα ενίσχυσης, όπως πρότεινε ο ΣΥΡΙΖΑ με το εμπροσθοβαρές πρόγραμμα “Μένουμε Όρθιοι”, θα δούμε χιλιάδες λουκέτα και νέες στρατιές ανέργων. Πολύ περισσότερο που ενώ η κυβέρνηση παραδέχεται ύφεση έως 10%, δρομολογεί παρεμβάσεις μόλις 3,5% του ΑΕΠ.  Απαιτείται η ενίσχυση και όχι φιλοδώρημα που δόθηκε, των ανέργων και μακροχρόνια άνεργων (στο σύνολο των 550.000 και όχι μόνο σε 155.000), των εισοδημάτων μισθωτών με καταβολή πλήρους μισθού για 6 μήνες, μηνιαίου επιδόματος σε ελεύθερους επαγγελματίες-αυτοαπασχολούμενους ίσου με το 1/12 του περσινού τους εισοδήματος, και η ενίσχυση των επιχειρήσεων (π.χ. υπολογίζεται ότι θα χρεωκοπήσει το 65% των ξενοδοχείων) με 3 δισ. χωρίς υποχρέωση επιστροφής, παράταση προστασίας της πρώτης κατοικίας, όπως προτείνει με το κοστολογημένο πρόγραμμά του ο ΣΥΡΙΖΑ. Από τα 37 δισ. του μαξιλαριού, μαζί με της ΕΕ, τα ταμειακά διαθέσιμα είναι περίπου 50 δισ., Ζεστό χρήμα άμεσα στην αγορά 14 δισ…   Η κυβέρνηση, με τη λογική του σταγονόμετρου, προφανώς σκέφτεται μικροπολιτικά για πρόωρες εκλογές, για να ρίξει χρήματα λίγο πριν από αυτές, μη ορρωδώντας στη καταστροφή της κοινωνίας -οικονομίας, υιοθετώντας τη λογική της …«ανοσίας της αγέλης».