Macro

Οι απολυμένες αεροσυνοδοί της Alitalia κατέλαβαν με τον τρόπο τους, ειρηνικά και χαμογελαστά, το δικό τους Καπιτώλιο. Το γνήσιο. Αυτό που φιλοξενεί στον ομώνυμο λοφίσκο την έδρα του Δήμου της Ρώμης. Έμειναν ημίγυμνες όχι μόνο για να καταγγείλουν τη διάλυση του δημόσιου αερομεταφορέα της χώρας, αλλά και για να διεκδικήσουν την αξιοπρέπεια της εργασίας. Η Alitalia δεν ιδιωτικοποιήθηκε. Η Alitalia διαλύθηκε από την οικουμενική κυβέρνηση του Μάριο Μόντι και η τεράστια πλειοψηφία των εργαζομένων κλήθηκε να πληρώσει το πραγματικό τίμημα. Στη Φλωρεντία, πριν από λίγες ημέρες, δεκάδες χιλιάδες διαδήλωσαν στο πλευρό των 422 εργαζομένων της GNK που απολύθηκαν με μέιλ, ενώ στη μεγάλη αντιφασιστική συγκέντρωση της Ρώμης ο γραμματέας της CGIL Μαουρίτσιο Λαντίνι προειδοποίησε ότι τον φασισμό τον νικάς μόνο όταν οι εργαζόμενοι έχουν δικαιώματα και αξιοπρεπή εργασία.

Μια σειρά έρευνες, που αφορούν πολλούς μηχανισμούς τοποθετημένους σε δημόσιους χώρους στη Γαλλία και οι οποίες δημοσιεύτηκαν το 1995, προτείνουν τη διάκριση ανάμεσα σε δύο διαφορετικές μορφές βιντεοεπιτήρησης: η πρώτη, της πρόληψης, επιδιώκει να θεσπίσει μια σχέση που παροτρύνει το άτομο να υιοθετήσει την απαιτούμενη συμπεριφορά, η δεύτερη, της καταστολής, αρκείται να παρεμβαίνει σε περίπτωση ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Η πρώτη προεκτείνει τις παλιές πειθαρχίες. Για περισσότερο από τρεις αιώνες, η αυτοκυριαρχία και η αυτοπειθαρχία συνέβαλαν στην εξημέρωση των ηθών και των συμπεριφορών. Ο Νόρμπερτ Ελίας έδειξε με ποιο τρόπο η διαμόρφωση μιας κοινωνίας της «Αυλής», κατά το 17ο και το 18ο αιώνα, απέκλεισε τις βίαιες συγκρούσεις και συνέβαλε στην εξάπλωση στο σύνολο της κοινωνίας νέων κανόνων συμπεριφοράς, βασισμένων στον αυτοέλεγχο και την αυτοσυγκράτηση. Για τον Μισέλ Φουκό, οι πανοπτικοί και πειθαρχικοί μηχανισμοί δημιούργησαν από τα τέλη του 18ου αιώνα το προσαρμοσμένο άτομο. Αυτό το άτομο έγινε υπάκουο και χρήσιμο χάρη στον εγκλεισμό του σε κλειστούς χώρους (σχολείο, στρατόπεδο, εργοστάσιο, νοσοκομείο, φυλακή) και σε ένα «σημάδεμα» του σώματος. Έγκλειστο πια, το επιτηρούμενο άτομο κάνει δικούς του τους καταναγκασμούς της εξουσίας. Στη δεκαετία του 1950, οι παλιές πειθαρχίες έχασαν την αποτελεσματικότητά τους. Η νεωτερικότητα δημιούργησε αυτό που ο ανθρωπολόγος Μαρκ Οζέ ονομάζει «μη χώρους», όπως τα αεροδρόμια ή τα μεγάλα εμπορικά κέντρα, όπου δεν εκφράζονται παρά αποσπασματικές και ανώνυμες ταυτότητες. Σε αυτό το πλαίσιο, το βίντεο επιχειρεί να εκσυγχρονίσει τους πανοπτικούς μηχανισμούς. Η γενική λειτουργία τού να είναι κανείς ορατός, χωρίς να βλέπει ποτέ, που ίσχυε μέχρι τώρα σε κλειστούς χώρους, θα εφαρμοστεί και σε ανοιχτούς όπου συχνάζουν συνεχώς κινούμενα άτομα. «Όταν αισθάνεται κανείς επιτηρούμενος από κάμερες», παρατηρεί ο Πολ Βιρίλιο, «έστω κι αν δεν υπάρχει κανείς στο θάλαμο ελέγχου, είναι εξαρτημένος και υπάρχει ένα είδος διοίκησης. Η βιντεοεπιτήρηση είναι μια διοίκηση συμπεριφορών. Ενώ αποθαρρύνει τους κακοποιούς, ταυτόχρονα τροποποιεί τις συμπεριφορές όλων». Το σημαντικό είναι να γνωρίζει ο βιντεοεπιτηρούμενος ότι αποτελεί αντικείμενο επιτήρησης. Αυτή η γνώση παράγει την πειθαρχική σχέση και οδηγεί το άτομο να υιοθετήσει τη διαγωγή που περιμένουν από αυτό. Η αποτελεσματικότητα του πανοπτικού σχήματος προέρχεται από τη σχέση «να σε βλέπουν χωρίς ποτέ να βλέπεις». Γι’ αυτό η μορφή αυτή της τεχνο-ασφαλείας είναι εξαιρετικά εμφανής και παρουσιάζεται με απόλυτη σαφήνεια με μια πληροφορία του τύπου: «Χαμογελάστε, σας κινηματογραφούν». Ορισμένες μέθοδοι επιτρέπουν μερικές φορές στο άτομο να παίξει το διπλό ρόλο του επιτηρούμενου και του επιτηρούντος. Για παράδειγμα, ορισμένα συστήματα που δοκιμάζονται τώρα σε συγκροτήματα πολυκατοικιών δίνουν τη δυνατότητα σε κάθε κάτοικο να παρακολουθεί, στον δέκτη του, το πηγαινέλα των προσώπων που βρίσκονται στους κοινόχρηστους χώρους.

Αποτελεί μια καταγραφή της βιαιότητας του ακραίου νεοφιλελευθερισμού που ζούμε, με τις αγεφύρωτες κοινωνικές ανισότητες. Το βαθύ χάσμα μεταξύ φτωχών και πλουσίων που διογκώνεται στις κοινωνίες του απόλυτου ανταγωνισμού. Δείχνει χωρίς ωραιοποιήσεις ή περιττές εξηγήσεις την καθημερινή κόλαση για τους πρώτους και έναν χώρο αδιέξοδης, ανερμάτιστης, επίπλαστης ευτυχίας, επιτυχίας και ευδαιμονίας για τους δεύτερους, όπου όλα μπορούν να συμβούν αρκεί να έχεις το ύψιστο και μοναδικό αγαθό, το χρήμα. Η ανθρώπινη ζωή αποτιμάται σε χρήματα και γίνεται ένα προϊόν συναλλαγής, το οποίο αφαιρείται αν χάσεις στα παιχνίδια που οι πλούσιοι δημιουργοί του παιχνιδιού έχουν επιλέξει για τη διασκέδασή τους. Οι άνθρωποι, απλά πιόνια μιας σκακιέρας, καταδικάζονται εις θάνατον μόνο και μόνο γιατί δεν έφτιαξαν σωστά το σχήμα ενός αστεριού ή γιατί κουνήθηκαν στο «κόκκινο πράσινο φως». Κυρίαρχο ρόλο για να επιβιώσεις παίζει η τύχη και εκ των υστέρων η στρατηγική. Μήπως δεν είναι κάπως έτσι οι σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες, που καταδικάζουν στην ανέχεια εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο γιατί δεν είχαν την τύχη να σπουδάσουν (ειδικά με τα νέα τείχη και τους αποκλεισμούς που υψώνονται στην εκπαίδευση) ή να βρουν μια δουλειά ή χρεώθηκαν στις τράπεζες με βαρύτατα δάνεια, έχασαν τη δουλειά τους και δεν μπορούν να αποπληρώσουν; Το χρήμα είναι τα βαριά δεσμά που αλυσοδένουν τους αδύναμους. Είναι το δέλεαρ για το οποίο δεν διστάζουν να προσφέρουν τη ζωή τους. Η σκηνή με την κρεατομηχανή από το The Wall είναι ίσως ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς τρόπους που μπορείς να περιγράψεις την απόγνωση και την παραίτηση, που κάνει τους παίκτες να συνεχίζουν να παίζουν ενώ τους δίνεται η επιλογή να μην το πράξουν.

Εκτίμησα πολύ τον τίτλο του συνεδρίου σας, «Μια θάλασσα ντροπής», στην οποία, εξαιτίας των πολιτικών που εφαρμόζουν οι θεσμοί μας, κινδυνεύει να ναυαγήσει ο νομικός και πολιτικός πολιτισμός μας. Η ντροπή έγκειται, πάνω απ’ όλα, στις αναρίθμητες παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, που καθιερώνονται στο Σύνταγμά μας και στην Ευρωπαϊκή Χάρτα των δικαιωμάτων για τα θέματα προσωπικής ελευθερίας, δικαιώματος ασύλου, απαγόρευσης συλλογικών επαναπροωθήσεων και υποχρέωσης παροχής βοήθειας στη θάλασσα. Υπάρχει, όμως, και μια άλλη ντροπή, ίσως ακόμη σοβαρότερη, επειδή μπορεί να ναρκοθετήσει τα κοινωνικά θεμέλια της δημοκρατίας μας. Αυτή έγκειται στην απαξίωση και τη δυσφήμηση -μέχρι και τη μετατροπή σε έγκλημα- της ηθικής και πολιτικής στράτευσης όλων όσοι σώζουν στη θάλασσα τις ζωές μεταναστών που προσπαθούν να φτάσουν στη χώρα μας και όλων όσοι μάχονται για να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους και την προσωπική τους αξιοπρέπεια. Αυτή η δεύτερη ντροπή του δημόσιου βίου μας εγκαινιάστηκε από τις πολιτικές του πρώην υπουργού Ματέο Σαλβίνι, που σηματοδότησαν ένα ποιοτικό άλμα στις μορφές του λαϊκισμού.

Του πέταξαν σωσίβιο ή τον έριξαν στην άβυσσο; Ο αντιδυτικός εθνικιστής Ντογού Περιντσέκ, αρχηγός του μικρού (αλλά με ιδιαίτερες προσβάσεις στον στρατό) Δημοκρατικού Κόμματος στην Τουρκία υποστηρίζει ότι οι 10 πρεσβευτές δυτικών κρατών που έδωσαν στον Ταγίπ Ερντογάν τη λαβή να μην προχωρήσει στην προαναγγελθείσα απέλασή τους έπραξαν ακριβώς το δεύτερο – στον βαθμό που "αφόπλισαν” τον ισχυρό άνδρα της Τουρκίας. Την λύση έδωσε η κρυπτική γλώσσα του Διεθνούς Δικαίου. Μη ανάρτησή της τη Δευτέρα στο Twitter, η οποία αναπαρήχθη και από τις άλλες εννέα εμπλεκόμενες πρεσβείες, η διπλωματική αποστολή των ΗΠΑ στην Άγκυρα ανέφερε ότι κινείται πάντοτε με σεβασμό προς το άρθρο 41 της Σύμβασης της Βιέννης για τις διεθνείς διπλωματικές σχέσεις - δηλ. με αποφυγή της εμπλοκής στις εσωτερικές υποθέσεις της φιλοξενούσας χώρας. Η διευκρίνιση αυτή έδωσε στον Τούρκο πρόεδρο, ο οποίος το ίδιο απόγευμα είχε προγραμματίσει συνεδρίαση του υπουργικού του συμβουλίου, την δυνατότητα να υποστηρίξει ότι οι δέκα πρεσβευτές "υπαναχώρησαν” από τους "συκοφαντικούς τους ισχυρισμούς”, ήτοι την κοινή επιστολή τους με την οποία ζητούσαν την απελευθέρωση του επί τετραετία κρατούμενου ακτιβιστή και μαικήνα Οσμάν Καβαλά. Ο Ερντογάν βρήκε συνεπώς την ευκαιρία να ισχυρισθεί ότι η κυριαρχία της χώρας του έγινε σεβαστή και ότι οι σχέσεις με τις δέκα εμπλεκόμενες χώρες (ΗΠΑ, Καναδά, Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία, Νορβηγία, Δανία, Σουηδία, Φινλανδία, Νέα Ζηλανδία) μπορούν να συνεχιστούν, αν δεν επαναληφθούν παρόμοια "λάθη”, αδιατάρακτες. Όμως δεν είναι αυτή όλη η αλήθεια. Διότι, μέχρι τη συνεδρίαση του τουρκικού υπουργικού συμβουλίου δεν είχε ληφθεί κανένα μέτρο για την υλοποίηση της προαναγγελθείσας ήδη από το Σάββατο δια στόματος Ερντογάν απέλασης των δέκα πρεσβευτών, ενώ πυρετώδεις ήταν οι διαβουλεύσεις του Τούρκου προέδρου με συνεργάτες του αλλά και τον ηγέτη του συμπολιτευόμενου Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης, Ντεβλέτ Μπαχτσελί, για την αναζήτηση μιας οδού διαφυγής, την ώρα που η ισοτιμία του τουρκικού νομίσματος σημείωνε αρνητικό ρεκόρ στις 9,85 λίρες ανά δολάριο.

Ένας γρίφος της σύγχρονης ζωής είναι ότι τόσοι πολλοί από εμάς αισθανόμαστε έλλειψη χρόνου, παρόλο που εργαζόμαστε λιγότερο από τους προγόνους μας. Τον 19ο αιώνα, τα συνδικάτα έκαναν εκστρατεία για "οκτώ ώρες για δουλειά, οκτώ ώρες για ξεκούραση και οκτώ ώρες για ό,τι θέλουμε". Τον 20ό αιώνα, πέτυχαν στην προσπάθειά τους για συντομότερο ωράριο εργασίας. Τι απέγινε όμως όλος αυτός ο ελεύθερος χρόνος που κερδίσαμε για να κάνουμε "ό,τι θέλουμε"; Δεν πρόκειται για πρόβλημα αντίληψης: πραγματικά μας πιέζει ο χρόνος. Τα στοιχεία του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι ο μέσος χρόνος που οι άνθρωποι αφιερώνουν στο να κάνουν ό,τι τους αρέσει έχει μειωθεί από τη δεκαετία του 1980. Στη δεκαετία του 2010, ο μέσος χρόνος που χαρακτηρίζεται ως ελεύθερος συρρικνώθηκε σε οκτώ από τις 13 χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία. Μειώθηκε κατά 14% στην Κορέα, 11% στην Ισπανία, 6% στην Ολλανδία, 5% στην Ουγγαρία και 1% στις ΗΠΑ. Ο αριθμός των ατόμων που βρίσκονται σε "φτώχεια χρόνου" (την οποία ο ΟΟΣΑ ορίζει ως τα άτομα για τα οποία το μερίδιο του χρόνου που αφιερώνουν στον ελεύθερο χρόνο και τις αναγεννητικές δραστηριότητες είναι λιγότερο από το 60% του μέσου όρου) αυξήθηκε από το 2000 στις 10 χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία. Ένας παράγοντας είναι ότι η μείωση των εβδομαδιαίων ωρών εργασίας έχει σταματήσει. Ο μέσος όρος των συνήθων εβδομαδιαίων ωρών εργασίας έχει κολλήσει γύρω στις 40 για τους μισθωτούς πλήρους απασχόλησης στον ΟΟΣΑ από τη δεκαετία του 1990. Αλλά αυτό από μόνο του δεν μπορεί να εξηγήσει τη μείωση του ελεύθερου χρόνου. Μια μελέτη του Resolution Foundation, μιας δεξαμενής σκέψης, συγκρίνει λεπτομερείς έρευνες χρήσης του χρόνου που συμπληρώθηκαν από άτομα στο Ηνωμένο Βασίλειο τη δεκαετία του 1970 και τη δεκαετία του 2010. Τα στοιχεία δείχνουν την ίδια συμπίεση του ελεύθερου χρόνου όπως και σε άλλες χώρες, με τις γυναίκες να πιέζονται περισσότερο από τους άνδρες. Τη δεκαετία του 1970, οι άνδρες και οι γυναίκες σε ηλικία εργασίας είχαν περίπου 6 ώρες ελεύθερου χρόνου ο καθένας την ημέρα, ενώ σήμερα οι άνδρες έχουν 5 ώρες και 23 λεπτά και οι γυναίκες 4 ώρες και 47 λεπτά. Οι γυναίκες κάνουν περισσότερη αμειβόμενη εργασία απ' ό,τι στη δεκαετία του 1970 και οι άνδρες κάνουν περισσότερες οικιακές εργασίες,

Αγαπητές κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, επιτρέψτε μου να προσθέσω δύο λόγια για το συνάδελφο Κυριάκο Κατζουράκη, Ομότιμο Καθηγητή ΑΠΘ, που μας άφησε χθες, μετά από πολυήμερη μάχη με την επάρατη νόσο. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1944. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, το Central Saint Martins College of Art and Design και το Croydon College of Art. Με διεθνές εικαστικό, σκηνογραφικό, σκηνοθετικό και κινηματογραφικό έργο, εκπροσώπησε την Ελλάδα σε δύο Biennale, εκείνη του Sao Paolo το 1979 και την 11η Biennale του Παρισιού το 1980. Έργα του κοσμούν ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές σε όλο τον κόσμο. Ως συνιδρυτής της ομάδας «Νέοι Έλληνες Ρεαλιστές» (1971-73) σε δύσκολα χρόνια και όχι μόνον, ο Κυριάκος Κατζουράκης διατήρησε σε όλη του τη ζωή την ταυτότητα του διανοούμενου με σαφές κοινωνικοπολιτικό στίγμα. Τόσο με το εικαστικό όσο και με το κινηματογραφικό του έργο, «Ο Δρόμος για τη Δύση» (2003), «Γλυκειά μνήμη» (2005), «Μικρές εξεγέρσεις» (2009), «USSAK (2017), ο εξαίρετος αυτός καλλιτέχνης και άνθρωπος, ανέδειξε τον πολίτη του περιθωρίου και την ανεπιτυχή προσπάθεια επιβίωσής του στη νέα τάξη πραγμάτων, δίνοντας μαθήματα ενάντια στη μισαλλοδοξία και τον ρατσισμό. Πολύτιμη σύντροφος και μούσα του η ηθοποιός Κάτια Γέρου, πρωταγωνίστρια στις ταινίες του, υπερασπίστηκε μαζί του μέχρι τέλους τη στενή σχέση της τέχνης με την κοινωνία. Ο Κυριάκος Κατζουράκης ήρθε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ως πρωτοβάθμιος καθηγητής σε ώριμη ηλικία το 2006. Δίδαξε σε δύο από τα τέσσερα τμήματα της Σχολής Καλών Τεχνών, τόσο στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών όπου είχε διοριστεί, όσο και στο νεοϊδρυθέν τότε Τμήμα Κινηματογράφου με άμισθη ανάθεση. Διετέλεσε για δύο θητείες (2007-2009 και 2009 - 2011) Πρόεδρος στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών και υπήρξε Διευθυντής του 3ου Εργαστηρίου Ζωγραφικής. Διαμόρφωσε μια γενιά νέων καλλιτεχνών προσφέροντάς τους γνώσεις, ήθος και πολιτισμό ενώ υπήρξε μέντορας άξιων μαθητών και μαθητριών, που σήμερα διαπρέπουν στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Μια λεπτομέρεια, όχι ευρέως γνωστή: Ο Κυριάκος Κατζουράκης έφυγε χωρίς σύνταξη από το ΑΠΘ το 2011 εξαιτίας της μικρής θητείας του στο δημόσιο. Έφυγε με χαμόγελο και μεγάλη αξιοπρέπεια, περιστοιχισμένος από τη λατρεία των μαθητών και μαθητριών του. Στα δύσκολα χρόνια της κρίσης αγωνίστηκε με όπλο τον χρωστήρα του και το καλλιτεχνικό του τάλαντο έως ότου, μόλις σχετικά πρόσφατα, ευοδώθηκαν οι πολύχρονες προσπάθειες για την οφειλόμενη τιμητική σύνταξη από το Υπουργείο Πολιτισμού, όπως προβλέπεται για τους διαπρεπείς καλλιτέχνες. Υπήρξε πρότυπο ευγένειας και δοτικότητας, ένας έφηβος ακτιβιστής έως την τελευταία του πνοή.

Ανεξάρτητα από την ακριβή ένταση της ανάκαμψης το 2021 και το 2022, καταγράφονται σήμερα μια σειρά από δεδομένα και τάσεις που ενέχουν τον κίνδυνο η επόμενη περίοδος να χαρακτηριστεί από ασύμμετρες και άνισες συνθήκες τόσο για την οικονομία όσο και για την κοινωνία. Μεταξύ αυτών, ξεχωρίζουν: * Η επανεμφάνιση των «δίδυμων ελλειμμάτων» εξαιτίας της σημαντικής αύξησης του εμπορικού ελλείμματος και της αποσταθεροποίησης των δημοσιονομικών μεγεθών. * Ο αυξανόμενος δυϊσμός της εγχώριας επιχειρηματικής βάσης και οι εντεινόμενες αντιθέσεις μεταξύ: α) μεγάλων και μικρών / ατομικών επιχειρήσεων, β) μεταξύ επιχειρήσεων που ανήκουν σε αναπτυσσόμενους κλάδους (ενέργεια, ψηφιακή οικονομία, υποδομές, υγεία) και σε πιο παραδοσιακούς κλάδους (εμπόριο, εστίαση, τουρισμός, πολιτισμός) και γ) μεταξύ των επιχειρήσεων με προνομιακή θέση στην ψηφιακή οικονομία και αυτών που αδυνατούν να συμμετάσχουν ικανοποιητικά σε αυτήν. * Η μη σύνδεση των μισθών με την εξέλιξη του πληθωρισμού (και την κερδοφορία συνολικότερα), που αναμένεται να πλήξει πρωτίστως τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα, εξανεμίζοντας την πολύ μικρή αύξηση του κατώτατου μισθού που αποφασίστηκε για το 2022. Οι επιπτώσεις της ακρίβειας στην αγοραστική δύναμη και στο βιοτικό επίπεδο των νοικοκυριών θέτουν συνολικότερα εν αμφιβόλω τη διατηρησιμότητα της τρέχουσας αναπτυξιακής δυναμικής. Η αύξηση του πληθωρισμού αναμένεται να έχει δυσανάλογη επίπτωση σε σύγκριση με το πραγματικό της μέγεθος, γεγονός που πρέπει να αποδοθεί στις συνθήκες υλικής αποστέρησης και επισφάλειας που βιώνει ήδη ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού. Τυχόν παγίωση των πληθωριστικών πιέσεων αναμένεται να εξελιχθεί σε παράγοντα όξυνσης των ανισοτήτων, στη βάση μιας διακριτής διαχωριστικής γραμμής που αφορά την ικανότητα των νοικοκυριών να ικανοποιήσουν -ή όχι- βασικές βιοτικές ανάγκες. Σημειώνεται ότι η εξέλιξη των συνολικών αμοιβών εξαρτημένης εργασίας υπολείπεται αισθητά της δυναμικής που παρουσιάζει η εταιρική κερδοφορία. Οι αμοιβές εξαρτώμενης εργασίας παρουσιάζουν αύξηση μόλις 1,6% περίπου μεταξύ του 2ου τριμήνου 2020 και του αντίστοιχου τριμήνου του 2021, σε αντίθεση με το άθροισμα του ακαθάριστου λειτουργικού πλεονάσματος και του μεικτού εισοδήματος, που αυξήθηκε κατά 23,5%. * Η εξέλιξη των ανισοτήτων, παρά τη σταδιακή αποκλιμάκωσή τους την περίοδο 2015-19, αφενός τις κρατά σε πολύ υψηλά επίπεδα, αφετέρου, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία από την έρευνα εισοδήματος και συνθηκών διαβίωσης των νοικοκυριών (EU-SILC, 2021), διαπιστώνεται διακοπή στην πορεία αποκλιμάκωσής τους.

Τι αξία δίνουμε ως κοινωνία στη ζωή του άλλου; Τι αξία δίνουμε στη ζωή του Νίκου Σαμπάνη, που 18χρονων έπεσε νεκρός από σφαίρες της αστυνομίας; Τι αξία δίνουμε στη ζωή του Δημήτρη Δαγκλή, που 40 χρόνων δούλευε το ένα 12ωρο μετά το άλλο και έπεσε μια γερανογέφυρα πάνω του στο λιμάνι του Πειραιά; Τι αξία δίνουμε στη ζωή του Ανέες Μιρ, που 18 χρόνων δούλευε ντελίβερι και στο πρώτο του μεροκάματο έπεσε νεκρός στην άσφαλτο; Τι αξία δίνουμε στη ζωή του Ζακ που τον σκότωσαν για μια τζαμαρία; Του Παύλου που τον σκότωσαν γιατί ήταν αντιφασίστας; Του Αλέξη που τον σκότωσαν γιατί πήγαινε Εξάρχεια; Τι αξία δινουμε στις ζωές των γυναικών που σκοτώνονται συνέχεια από εκεινους που έχουν τα κλειδιά του σπιτιού τους; Τι αξία δινουμε στις ζωές όσων θαλασσοπνίγονται κάθε μέρα στο Αιγαίο; Θεωρούμε ότι η ζωή είναι το υπέρτατο αγαθό; Ή εξαιρούμε ως κοινωνία κάποιες ζωές γιατί είναι ζωές Ρομά, μαύρων, Σύριων, γυναικών, γκει, φτωχών, αντιφασιστών, οροθετικών, χρηστών, αναπήρων, Εβραίων, Παλαιστίνιων, προσφύγων, μεταναστών, παραβατικών, φυλακισμένων, κάτι τελος πάντων που μπορούμε να πούμε στους εαυτούς μας: είναι μακριά από μένα; Ξέρετε ποτέ η ζωές όλων αυτών αντιμετωπίζονταν επίσημα ως υποδεέστερες; Να μην συνηθίσουμε τον θάνατο. Να μην αποδεχτούμε αυτή τη κανονικότητα. Να φωνάξουμε ότι οι ζωές των Ρομα μετράνε! Να απαιτήσουμε ξανά εργατικό δίκαιο στη χώρα! Να σταματήσουμε το έγκλημα στα σύνορα! Να απαιτήσουμε ίσα δικαίωμα για όλους και όλες! Και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δούμε τις ανισότητες που υπάρχουν και να τις πολεμήσουμε όχι να τις αγνοούμε. Να μας εξοργίζει ο θάνατος. Να μας εξοργίζει η αδικία. Γιατί αν αποδεχτούμε αυτή τη κανονικότητα, θα χτυπήσει γρήγορα και τη δίκη μας πόρτα…

Οι ιστορικοί συνηθίζουν να καταφεύγουν στις αναμνήσεις του Γκράτσι, προκειμένου να ανασυστήσουν τον διάλογο των δύο ανδρών. Τους παρασέρνει προφανώς το γεγονός ότι ο ίδιος ο επιμελητής του «Ημερολογίου» του Μεταξά παραπέμπει στον Γκράτσι για τις κρίσιμες λεπτομέρειες. Σε υποσημείωση κάτω από την εγγραφή του «Ημερολογίου» της 28ης Οκτωβρίου διαβάζουμε: «Σύμφωνα με την αφήγηση του Γκράτσι, η φράσις που του είπε ο Μεταξάς αφού διάβασε τη διακοίνωση ήταν ακριβώς η εξής: “Alors, c’ est la guerre”, δηλαδή: “τότε είναι πόλεμος”» (Ιωάννης Μεταξάς, «Το προσωπικό του ημερολόγιο», επιμ. Φαίδων Βρανάς, εκδ. Ικαρος, Αθήνα 1960, σ. 516). Αλλά οι αναμνήσεις του Γκράτσι που εμφανίζονται εδώ ως πηγή περιλαμβάνονται στο βιβλίο του που εκδόθηκε μετά τον πόλεμο και είχε τη σαφή σκοπιμότητα να απαλλαγεί ο ίδιος από την ευθύνη της συνεργασίας με το μουσολινικό καθεστώς. Το βιβλίο μεταφράστηκε πολύ αργότερα στα ελληνικά («Η αρχή του τέλους. Η επιχείρηση κατά της Ελλάδος», εκδ. Εστία, Αθήνα 1980). Και σ’ αυτό περιγράφεται με σαφήνεια η συμβιβαστική τάση του καθεστώτος Μεταξά απέναντι στις προκλήσεις της φασιστικής Ιταλίας (σ. 131), ενώ αναλύεται και το γεγονός ότι «η Ελλάδα, όχι μόνο τήρησε άψογη ουδετερότητα, αλλά ότι ενδεχομένως, σε μερικές περιπτώσεις, ερμήνευσε τις υποχρεώσεις της ουδετερότητας κατά τρόπο μάλλον ευνοϊκότερο παρά δυσμενή για μας» (σ. 153). Ο Γκράτσι φροντίζει να αποσείσει κάθε προσωπική ευθύνη, αλλά δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για το ότι η επίθεση ήταν ειλημμένη απόφαση: «Η πρεσβεία μέχρι τελευταίας στιγμής ετηρήθη στο σκοτάδι για τις πραγματικές προθέσεις της κυβερνήσεως, ώστε να βαυκαλίζεται με την ελπίδα ότι η ιδέα της επιθέσεως κατά της Ελλάδος ή δεν υπήρξε ποτέ ή είχε εγκαταλειφθεί» (259). Και ακόμα πιο κατηγορηματικά: «Τα πάντα είχαν υπολογισθεί ώστε ο πόλεμος να καταστεί αναπόφευκτος» (274).