Αναδημοσιεύσεις

Το Ζώντας τη ζωή μου είναι καταρχάς ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα. Η ιστορία μιας γυναίκας που ζώντας τη ζωή της αναγνώριζε και αξιολογούσε κάθε εμπειρία της, μαθαίνοντας από αυτήν. Ακολουθούμε την Γκόλντμαν σε μια άγνωστη σε μας Αμερική–λίγο και Ευρώπη–, των τελευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού, της έκρηξης του εργατικού κινήματος, της ανάπτυξης των ιδεών, της αλληλεγγύης και της γενναιοδωρίας των πολλών αναρχικών και ριζοσπαστικών πυρήνων, των αστών και των εργατών, των καλλιεργημένων και χειραφετημένων γυναικών. Αν η κληρονομιά της θεωρείται πολύτιμη, αφού με τη ζωή της και τις ιδέες της έδωσε μια φεμινιστική διάσταση στον αναρχισμό και μια διάσταση ελευθεριακότητας στο φεμινισμό, στην αυτοβιογραφία της αποκαλύπτεται και η απόλαυση που της προκαλούσε η σχέση της με την τέχνη και τη φιλοσοφική σκέψη της εποχής της, ενώ η άρνησή της να αποδεχτεί το διχασμό ανάμεσα στο συναίσθημα και τη λογική, την προσωπική ζωή και την πολιτική στράτευση, είναι που την φέρνει κοντά μας και περιμένουμε ανυπόμονα τη συνέχεια της αυτοβιογραφίας της.

Σε εποχές αναζήτησης συμμαχιών, οι οποίες μάλιστα ορίζονται ως απόπειρες συγκρότησης πολιτικών πόλων, το τι χαρακτηριστικά θα λάβουν τα καινούργια μορφώματα είναι πάντα ένα ζητούμενο. Η πρόταξη συγκεκριμένων επίδικων (αγώνας για κατάργηση των φορολογικών παραδείσων, υπεράσπιση του νερού ως κοινωνικό αγαθό, δωρεάν ποιοτική παιδεία και υγεία για όλους, ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, προστασία των δημόσιων χώρων, κ.λπ.) είναι πολύ πιο εύκολη υπόθεση σε ρευστές συγκυρίες, πριν να λάβει οριστική μορφή το οικοδόμημα που επιχειρείται να χτιστεί. Επιπλέον, όταν μιλάμε για πολυκατοικίες, έχει σημασία ποιες ιδέες θα εγκατασταθούν στα θεμέλια, ποιες στα υπόγεια, ποιες στο φωταγωγό, ποιες στην πρόσοψη, και φυσικά ποιες στο ρετιρέ. Πεδίο δόξης λαμπρό, λοιπόν, για τους εργολάβους, τους πολιτικούς μηχανικούς, τους εργάτες της νεόδμητης οικοδομής.

Μέσα στην αβεβαιότητα της στιγμής μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν για τις επερχόμενες παγκόσμιες αναδιατάξεις. * Υπόθεση πρώτη: Μια στενότερη συνεργασία μέσα από διεθνείς θεσμούς, που θα είναι επιφορτισμένοι με την παροχή διεθνών και παγκόσμιων δημόσιων αγαθών, για παράδειγμα αποτελεσματικών παγκόσμιων πολιτικών σε ζητήματα υγείας, περιβάλλοντος, διατροφής και περιορισμού της φτώχειας. * Υπόθεση δεύτερη, σε αντίθετη κατεύθυνση: Μια κατάσταση ριζικής αποκέντρωσης που θα χαρακτηρίζεται από όξυνση των ανταγωνισμών. Τα κράτη θα προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν την ισχύ τους και να ελαχιστοποιήσουν την ανασφάλειά τους στο πλαίσιο ενός παιγνίου μηδενικού αθροίσματος, όπου το κέρδος του ενός θα είναι η απώλεια του άλλου. Μια τέτοια εξέλιξη θα αποτελούσε επιστροφή στις λογικές της αντιπαλότητας και του «ο καθένας για τον εαυτό του», οι οποίες χαρακτήρισαν τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, δηλαδή άλλη μία εποχή κατάρρευσης. Υπόθεση τρίτη: Θα μπορούσε να διαμορφωθεί ένα υβριδικό πλέγμα σχέσεων, όπου θα συνυπάρχουν συνεργασία και αντιπαλότητες στα διάφορα μέτωπα της διεθνούς πολιτικής. Από τις τρεις υποθέσεις, η τελευταία μοιάζει η πιο πιθανή. Οι δυναμικές που βρίσκονται σε εξέλιξη δεν ευνοούν την πρώτη. Αν και δεν είναι αδιανόητη, η δεύτερη υπόθεση, της επιστροφής σε μια κατάσταση διεθνούς αναρχίας, και μάλιστα με όρους «γεωπολιτικής καθαρότητας», μοιάζει ελάχιστα πιθανή, παρότι προκαλεί έκδηλο ενθουσιασμό σε ορισμένους. Η τρίτη υπόθεση θα μας έφερνε σε έναν κόσμο παραπλήσιο με αυτόν που γνωρίσαμε μετά το 1947, αλλά περισσότερο κατακερματισμένο, αποκεντρωμένο και χωρίς διεθνείς θεσμούς με καθολική αναγνώριση.

Ιδιαίτερα σημαντική στη -βασιζόμενη στον ιστορικό υλισμό- νέα επιδημιολογία της «Δομικής Μίας Υγείας» είναι η ρητή αναγνώριση του ρόλου των παγκόσμιων αγροβιομηχανιών, και η ενσωμάτωσή του στη λεπτομερή έρευνα κάθε πλευράς της αιτιολογίας των λοιμωδών νόσων, με εστίαση στις νέες ζωονόσους. Αυτές οι λοιμώδεις νόσοι, όπως έγραψε ο Ρομπ Γουάλας στο βιβλίο του Big Farms Make Big Flu, ήταν η «ακούσια βιοτική αποτυχία των προσπαθειών που είχαν στόχο να κατευθύνουν την οντογονία των ζώων και την οικολογία στην εξυπηρέτηση της κερδοφορίας των πολυεθνικών», μια προσέγγιση που παρήγαγε νέους θανατηφόρους παθογόνους οργανισμούς. Οι εξωχώριες γεωργικές επιχειρήσεις ασχολούνται με μονοκαλλιέργειες γενετικώς όμοιων κατοικίδιων ζώων, ενώ διαθέτουν και χώρους μαζικής σίτισης και πάχυνσης γουρουνιών, καθώς και τεράστιες φάρμες πουλερικών. Αυτή η εξέλιξη, σε συνδυασμό με τις αποδασώσεις, και τη χαοτική ανάμειξη άγριων πουλιών και άλλων ειδών που ζουν στην άγρια φύση, και τη βιομηχανική παραγωγή ζώων, αλλά και τις «υγρές» αγορές5, δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για τη διάδοση νέων θανατηφόρων παθογόνων οργανισμών, όπως οι SARS, MERS, Ebola, H1N1, H5N1, και τώρα ο SARS-CoV-2. Πάνω από μισό εκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως πέθαναν από τον ιό της γρίπης H1N1, ενώ οι θάνατοι από τον SARS-CoV-2 αναμένεται να ξεπεράσουν κατά πολύ αυτόν τον αριθμό. «Οι αγροβιομηχανικές επιχειρήσεις», γράφει ο Ρομπ Γουάλας, «μετακινούν τις μονάδες παραγωγής τους στον Παγκόσμιο Νότο για να επωφεληθούν από το πλεονέκτημα της φτηνής εργασίας και της φτηνής γης και να επεκτείνουν τη γραμμή παραγωγής τους σε όλο τον κόσμο». Πτηνά, γουρούνια, και άνθρωποι συμβιώνουν, παράγοντας νέες ασθένειες. Οι «διάφορες μορφές γρίπης», μας λέει ο Γουάλας, «προκύπτουν σήμερα μέσω ενός παγκόσμιου δικτύου βιοτροφικών επιχειρήσεων παραγωγής και εμπορίου, που υπάρχουν σε όλα τα μέρη που πρωτοεμφανίζονται στελέχη του ιού. Με κοπάδια ζώων και σμήνη πουλιών να μετακινούνται ταχύτατα από τη μια περιοχή στην άλλη -μειώνοντας στο ελάχιστο τη σημασία της χωρικής απόστασης- προκύπτουν συνεχώς πολλαπλές εξάρσεις γρίπης στις τοπικές κοινότητες, στις οποίες υπάρχουν τεράστιοι πληθυσμοί ζώων που μπορεί να είναι μολυσμένα». Επίσης, οι μεγάλης κλίμακας εμπορικές πράξεις που αφορούν εξαγωγές και εισαγωγές πουλερικών, έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να συμβάλλουν στη μετάδοση μολυσματικών ζωονόσων.

Το Hausder Statistik («Σπίτι της Στατιστικής»), πρώην έδρα της στατιστικής υπηρεσίας της ΛΔ Γερμανίας, ακριβώς πάνω στην Alexanderplatz, παραμένει άδειο από το 1996. Όμως, πίσω από το φαινομενικά κενό κουφάρι, κρύβεται ζωή - και μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία διαμαρτυρίας, συμμετοχής και επανεκκίνησης, με πολλά μαθήματα για την πόλη και τη σχέση κινημάτων-εξουσίας. Όταν τα ξαναζεσταμένα και ανανεωμένα σχέδια για κατεδάφιση του κτιρίου παρουσιάζονται στο κοινό το 2015, σε προεκλογική τότε φάση, μια ομάδα ακτιβιστών -κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά καλλιτεχνών- προχωρούν σε μια συμβολική κατάληψη του κτιρίου, απαιτώντας τη διατήρηση και επαναλειτουργία του. Σε συνεργασία με άλλες πρωτοβουλίες, αλλά και με ειδικούς από την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία, προτείνουν τη δική τους εναλλακτική για το κτίριο: έναν χώρο φιλοξενίας προσφύγων, χώρο για κατοικία καλλιτεχνών και για καλλιτεχνικές δράσεις, καθώς και για προσιτή κατοικία για όλους. Για καλή τους τύχη, την επόμενη χρονιά αλλάζει η κυβέρνηση του κρατιδίου του Βερολίνου και η νέα κυβέρνηση συνεργασίας (Σοσιαλδημοκρατών, Πράσινων και DIE LINKE), εντάσσει το κτήριο στην προγραμματική συμφωνία των τριών κομμάτων που υπογράφεται το Σεπτέμβριο του 2016. Η συμφωνία αναφέρεται ρητά στην μελλοντική του χρήση (υιοθετώντας τις απαιτήσεις των ακτιβιστών) και προσθέτει δύο ακόμη διαστάσεις: τη συμμετοχή και το ιδιοκτησιακό καθεστώς. «Το μέλλον του Σπιτιού της Στατιστικής», λέει η συμφωνία, «θα το καθορίσουν τα εμπλεκόμενα μέρη σε έναν ευρύ διάλογο με την κοινωνία των πολιτών». Το κρατίδιο του Βερολίνου προχωρά άμεσα στην αγορά του κτηρίου από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Κι ενώ οι ακτιβιστές, που αναγνωρίζουν τη σημασία θεσμοθετημένων δομών, προχωρούν στη δημιουργία ΚΟΙΝΣΕΠ, μπαίνουν τέσσερις ακόμη παίκτες του δημοσίου στο παιχνίδι: η εταιρεία ακινήτων του κρατιδίου, μια από τις κρατικές εταιρείες κατοικίας, ο Δήμος του Mitte στον οποίο βρίσκεται το ακίνητο, και το Υπουργείο Πολεοδομίας του κρατιδίου. Τα πέντε συνεργαζόμενα μέρη επιλέγουν και μια επιτροπή πολιτών, και όλοι μαζί ανοίγουν ένα διάλογο με αρχιτεκτονικά γραφεία, που προτείνουν τις τεχνικές λύσεις για την επαναλειτουργία του κτιρίου. Όλο αυτό πλαισιώνεται από έναν ευρύ δημόσιο διάλογο, με πιο οργανωμένα σχήματα (εργαστήρια, επιτροπές) και πιο άτυπες διαδικασίες (καφέ, συναντήσεις). Στις αρχές του 2019, η ομάδα παρουσιάζει τα τελικά σχέδια, τα οποία περνούν από την έγκριση του κρατιδίου για να αρχίσουν οι εργασίες, λίγο πριν διακοπούν τα πάντα λόγω πανδημίας.

Μας δένουν με τα σκοινιά του νεοφιλελευθερισμού και της ακροδεξιάς το «τζάκι» του Μητσοτάκη, τα λιβάνια της Κεραμέως, το τσεκούρι του Βορίδη, το νανογιλέκο του Αδώνιδος… Μόνο που ο πραγματικός εφιάλτης δεν είναι αυτός. Ο πραγματικός εφιάλτης είναι να αφεθείς και να δεθείς, να μην έχεις ένα εργαλείο να κόψεις τα σκοινιά. Η ζοφερή συγκυρία μπορεί να γίνει ζοφερότερη χωρίς τη δύναμη του μαχαιριού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς και των κοφτερών «ανώμαλων» ιδεών της. Αλλά αυτό δεν πρόκειται να γίνει… Είμαστε πολλοί και πολλές οι εμμονικοί με τις «ανώμαλες» ιδέες. No pasaran!