Αναδημοσιεύσεις

Προνομιακό πεδίο καθημερινής ιδεολογικής παρέμβασης ήταν και είναι οι μαζικές μορφές μυθοπλασίας – οι εμπορικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές. Η ψυχαγωγική πλευρά της μυθοπλασίας καθιστά τους ανθρώπους ιδεολογικά εύπλαστους – αν κάτι τους διασκεδάζει δεν πολυνοιάζονται για τα ιδεολογικά πρότυπα που μπορεί να αφομοιώνουν ασυνείδητα. Από την «κοινοτοπία του κακού» που επισήμανε η Χάνα Αρεντ με αναφορά στη δίκη του Αϊχμαν το 1961, περίπου δέκα χρόνια αργότερα περνάμε σε μια συστηματική ιδεολογική εκστρατεία «εξωραϊσμού του κακού» από τις κυρίαρχες μορφές μυθοπλασίας των δυτικών κοινωνιών. Και προφανώς δεν είναι τυχαίες οι συγκεκριμένες εκδοχές του «κακού» που εξωραΐζονταν: η αυθαίρετη αστυνομική βία (αρχής γενομένης με τις ταινίες του «Βρόμικου Χάρι») και οι αρχιμαφιόζοι (ταινίες τύπου «Νονός»). Το πρώτο προβαλλόταν ως απαραίτητη προϋπόθεση αντιμετώπισης της «επικίνδυνης παραβατικότητας» και το δεύτερο ως υπαινικτική αποδοχή του γεγονότος ότι οι οικονομικά ισχυροί αναπόφευκτα λειτουργούν με τους δικούς τους ηθικούς κώδικες. Κοινός στόχος όλης αυτής της ιδεολογικής εκστρατείας στις αμέτρητες παραλλαγές και εκδοχές της που επακολούθησαν στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο, αλλά και αργότερα στα video games καθώς και σε μη μυθοπλαστικές εκπομπές όπως ριάλιτι: η κατασκευή του απολύτως αδίστακτου και «σκληρού» ανταγωνιστικού ατόμου, απαλλαγμένου από κάθε είδους ηθικές αναστολές που παραδοσιακά ίσχυαν από τον Διαφωτισμό κι έπειτα. Είτε ως σκληρός μπάτσος που επιβάλλει «νόμο και τάξη» όπως εκείνος κρίνει σκόπιμο, είτε ως αδίστακτος «παίκτης» στην αγορά ή στα ριάλιτι που αποσκοπεί στην εξόντωση των ανταγωνιστών, στη σύγχρονη κοινωνία έχει όντως συγκροτηθεί ένας νέος τερατώδης τύπος ανθρώπου. Τούτος ο τύπος ανθρώπου υπάρχει ανάμεσά μας, διότι η ίδια η πραγματικότητα της νεοφιλελεύθερης κοινωνίας τον χρειάζεται και τον καλλιεργεί. Είναι το δημιούργημα της δυστοπικής ιδεολογίας του σύγχρονου καπιταλισμού. Ενα «τσακ» πιο πέρα βρίσκονται οι δυο νεαροί του «Funny games».

«Η Ελλάδα θα ξεροσταλιάζει στα πεζοδρόμια του ευρωπαϊκού μέλλοντός της, μα το “Τρίτο στεφάνι” θα έχει αποτυπώσει διά παντός την πεμπτουσία των μικροαστικών οραμάτων της». Το σημείωσε η Μάρω Δούκα για τον Κώστα Ταχτσή, ήδη στις αρχές του 1999, στην εκδήλωση για τα δέκα χρόνια από τον θάνατο του συγγραφέα, που πραγματοποιήθηκε με σημαντικές ομιλίες στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Ο Ταχτσής ήταν 61 χρόνων, στο απόγειο της καταλυτικής του παρουσίας ως δημόσιας περσόνας, όταν τον Αύγουστο του 1988 βρέθηκε νεκρός στη μονοκατοικία του στον Κολωνό, γυμνός στο κρεβάτι του, με τα χαρτιά του πεταμένα εδώ κι εκεί και το σπίτι του ανάστατο. Και ενώ έχουν περάσει 33 χρόνια, η δολοφονία του, πιθανώς με στραγγαλισμό, δεν έχει εξιχνιαστεί. Η αστυνομία δεν υπήρξε πολύ δραστήρια στην αναζήτηση της αλήθειας και η Πολιτεία δεν τον τίμησε ούτε μετά τον βίαιο θάνατό του (όπως τίμησαν οι Ιταλοί τον Παζολίνι) ούτε και νωρίτερα. Κανένα κρατικό βραβείο δεν του απονεμήθηκε για το μυθιστόρημά του «Το τρίτο στεφάνι», που υπήρξε αρχετυπικό και επηρέασε πλήθος νεότερους συγγραφείς –ήταν άλλες εποχές– ούτε όμως του δόθηκε κάποια διάκριση για το σύνολο του έργου του στις καλές εποχές... Ωστόσο ό,τι έγραψε στις δεκαετίες ’50, ’60, ’70, πάντα κεντώντας τη ζωή του με την τέχνη, είχε ειδικό βάρος. Αντίστοιχα ενδεχομένως και η ανολοκλήρωτη αυτοβιογραφία του, που την επεξεργαζόταν το ’80. Γι’ αυτό και διαβάστηκε πολύ ο Ταχτσής, πάρα πολύ, και στον αγγλοσαξονικό κόσμο και στη Γαλλία, και «πέρασε» στην τηλεόραση και στο θέατρο. Τον αγάπησαν πολλές και διαφορετικές «φυλές» αναγνωστών. Αλλά πάντα υπήρχαν αγκάθια. Πάντα τον κυνηγούσαν αρνητικά κλισέ. Πάντα οι επιλογές της ζωής του ήταν δυσκολοχώνευτες. Κι εκείνος φυσικά το απολάμβανε.

Σήμερα, η ΝΔ έχει πλέον αποδεχθεί τον θετικό ρόλο της συμφωνίας των Πρεσπών. Βέβαια, μπορεί να έχουν περάσει πια οι εποχές της συμπόρευσής της στα συλλαλητήρια, με την ακροδεξιά, και της διασποράς ψευδών ειδήσεων, όπως της «ανταλλαγής του ονόματος με τη μη μείωση των συντάξεων». Από την άλλη μεριά, όμως, η ΝΔ του Κ. Μητσοτάκη δεν προχωρά στα απαραίτητα επόμενα βήματα, τα οποία αυτή προβλέπει. Εγκλωβισμένη στις απαιτήσεις της εθνικιστικής της πτέρυγας και φοβούμενη ότι θα πιεζόταν και η ίδια να προβεί σε βήματα όπως η κύρωση των μνημονίων συνεργασίας , η κυβέρνηση δεν εξασφάλισε την εφαρμογή της συμφωνίας σε σημαντικούς τομείς (πχ σχολικά βιβλία Βόρειας Μακεδονίας). Ο δρόμος που άνοιξαν ο Αλέξης Τσίπρας και ο ΣΥΡΙΖΑ με τον Ζόραν Ζάεφ, θα πρέπει να συνεχιστεί. Διότι, αυτός είναι ο μόνος δρόμος για την συνέχιση και την εμπέδωση της ειρήνης, της συνεργασίας και της καλής γειτονίας μεταξύ της χώρας μας και της Βόρειας Μακεδονίας, αλλά και για τη σταθερότητα στην περιοχή. Ταυτόχρονα, όμως, είναι πολύ σημαντικό η Ελλάδα, ως πραγματικός πυλώνας ειρήνης και σταθερότητας, να αναλάβει πρωτοβουλίες, στην ΕΕ, για να λυθεί το ζήτημα με τη Βουλγαρία, και, γενικότερα, για να ενταχθούν οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ. Η κυβέρνηση οφείλει να καταστήσει σαφές στους εταίρους μας, ότι στα Δυτικά Βαλκάνια κρίνεται ο διεθνής ρόλος της ΕΕ και η αξιοπιστία της. Αυτή θα είναι και η καλύτερη απάντηση στις εθνικιστικές και συντηρητικές δυνάμεις, και των δύο χωρών, που βάζουν πάνω από την ειρήνη και τη σταθερότητα, το πρόσκαιρο μικροκομματικό και μικροκομματικό τους όφελος.

Το δικαίωμα στη ζωή, στη στέγη, στην περίθαλψη και οι θεμελιώδεις ελευθερίες –τα στοιχειώδη για τα οποία παλεύουν εκατομμύρια Ρομά– δεν παραχωρούνται, αλλά διεκδικούνται. Διεκδικούνται όχι μόνο μέσα από διεθνή λόμπι, αλλά και από την αυτοοργάνωση, το αντίδοτο στην χειραγώγηση και τον πατερναλισμό των διεθνών οργανισμών. Οι Ρομά χρειάζεται να πολιτικοποιήσουν το ζήτημά τους, να αναδείξουν αδιάφθορους πολιτικούς σε υπερεθνικό και τοπικό επίπεδο, να δημιουργήσουν μέσω της εκπαίδευσης, τη δική τους «μαγιά» που θα σηκώσει αύριο την υπόθεση στα χέρια τους, Η κινητοποίηση των ίδιων των Ρομά και η έμπρακτη αλληλεγγύη όλων μας είναι το κλειδί για να βελτιωθεί η κατάστασή τους, ιδιαίτερα σε καιρούς προϊόντος εκφασισμού της ελληνικής κοινωνίας. Η πολιτεία θα αναγκαστεί να αναλάβει ουσιαστικές πρωτοβουλίες μόνο όταν υπάρξει πίεση από κάτω. Οπωσδήποτε τούτη θα είναι μια επίπονη και μακρά διαδικασία, η οποία έχει καθυστερήσει και στην καλύτερη περίπτωση θα χρειαστεί αρκετά χρόνια για να καρποφορήσει. Είναι όμως μονόδρομος η συνειδητοποίηση και η ανάλυση της κατάστασης από τους ίδιους τους Ρομά, καθώς και η εξεύρεση των όρων και των μέσων με τα οποία θα την άρουν. Ποτέ να μην λησμονιέται η αρχή, σύμφωνα με την οποία η μεταχείριση των μειονοτήτων και των αδυνάτων της κοινωνίας είναι το μέτρο με το οποίο μετρώνται οι δημοκρατίες. Όχι με σφαίρες.

Στο πλαίσιο της χρηματιστικοποίησης, οι κυβερνήσεις δεσμεύονται σε πολιτικές ταξικής πειθαρχίας. Με αυτό εννοούμε μέτρα που διευκολύνουν τους εργοδότες να υπαγορεύουν όρους στο εργατικό δυναμικό τους με μειωμένη διαπραγμάτευση ή συμβιβασμό. Τα μέτρα αυτά έχουν αποσταθεροποιητικές συνέπειες, αλλά η επιβολή της ταξικής πειθαρχίας θεωρείται συνήθως πιο σημαντική. (...) Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν κληθεί να μειώσουν την αύξηση των μισθών ως μέσο ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας. Η πολιτική αυτή είχε σημαντικές αρνητικές συνέπειες: οδήγησε στην μείωση της κατανάλωσης και στη συσσώρευση χρέους των ιδιωτικών νοικοκυριών, καθώς και στην αύξηση της ανισότητας (η οποία από μόνη της συνδέεται με ασθενέστερη οικονομική ανάπτυξη). Δεν έχει καταστήσει τα ευρωπαϊκά κράτη πιο ανταγωνιστικά, καθώς εφαρμόστηκε ως συντονισμένη προσπάθεια σε πολλές χώρες, πράγμα που σημαίνει ότι ελάχιστα συγκριτικά πλεονεκτήματα έχουν αποκτηθεί. Επιπλέον, η διαδικασία αυτή έχει προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση στους υφιστάμενους θεσμούς που υποτίθεται ότι σταθεροποιούν τις εθνικές αγορές εργασίας. Οι πολιτικοί επιστήμονες στο παρελθόν έχουν συχνά υπεραμυνθεί των θεσμών συλλογικών διαπραγματεύσεων που βασίζονται στη συναίνεση και βρίσκονται σε μέρη όπως η Γερμανία ή οι σκανδιναβικές χώρες. Όμως υπάρχει μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι τα κράτη σε όλη την Ευρώπη έχουν διαδραματίσει επιθετικά παρεμβατικό ρόλο στην υπονόμευση ή τη διάλυση αυτών των συστημάτων τα τελευταία χρόνια.

Έτσι φτάσαμε στο ίδιο έργο πάλι θεατές, σ’ έναν Οκτώβριο με πάνω από 4.000 κρούσματα τη μέρα κι έναν Νοέμβριο που ετοιμάζεται να ξεπεράσει τα 5.000, στις θλιβερές προβλέψεις για άλλους 3.000 θανάτους ως το τέλος του χρόνου, στη λιτάνευση της εικόνας του πολιούχου της συμπρωτεύουσας υπό τους ήχους των δηλώσεων παραπλανημένων πιστών ότι δεν κολλάει ο ιός στους ναούς και τις λιτανείες. Και στην εικόνα μιας κυβέρνησης που δεν τολμάει να πει το αυτονόητο, αλλά μετακυλίει την ευθύνη και το κόστος στους αυτοδιοικητικούς της ίδιας της δικιάς της παράταξης! Μακριά απ’ το Μαξίμου κι ας είναι πέντε πόντους… Στο κάτω κάτω, όσοι επιβιώσουν θα γευτούν τη γη της επαγγελίας, όπου η ανάπτυξη – ή μήπως η ανάκαμψη, έχουμε μπερδευτεί, κ. Σκυλακάκη – θα τρέχει με 8% και 9% (πάντως, όχι από τα δικά μας μπατζάκια). Το κακό είναι ότι αυτή η α-σθένεια ανάληψης της ευθύνης μοιάζει μεταδοτική. Και η αξιωματική αντιπολίτευση, παρά την ορθή κριτική στην απαράδεκτη στάση τής κυβέρνησης, δίστασε επίσημα, απ’ την αρχή και με σαφήνεια να πει κάτι απλό: όσο η πανδημία διαρκεί, τουλάχιστον, ξεχάστε τις παρελάσεις.

Θα έλεγε κανείς πως η συνειδητή υπερέκθεση προσωπικών στιγμών του Κυριάκου Μητσοτάκη εντάσσεται και σε ένα σχέδιο που αποσκοπεί στο να δημιουργήσει στο συλλογικό υποσυνείδητο συνθήκες επαναφοράς στην κανονικότητα. «Και τώρα ξαναζούμε», θα μπορούσε να είναι ο τίτλος του πιο πρόσφατου φωτογραφικού του άλμπουμ που τον δείχνει να απολαμβάνει τη ζωή σαν όλα να έχουν πια περάσει. Ποια πανδημία, ποιοι θάνατοι, ποιες διασωληνώσεις, ποια ακρίβεια, ποια αστυνομική αυθαιρεσία… Ένας χαμογελαστός, ξέγνοιαστος πρωθυπουργός δεν μπορεί παρά να αποτελεί εγγύηση ότι τα δύσκολα τα αφήσαμε πίσω μας, ότι η πανδημία αντιμετωπίστηκε με επιτυχία, ότι η κυβέρνηση τα κατάφερε και ότι η χώρα ξαναστέκεται στα πόδια της. Τι κι αν η πραγματικότητα τον διαψεύδει, τι κι αν οι αριθμοί είναι αμείλικτοι, τι κι αν ο χειμώνας προβλέπεται βαρύς. Δεν είναι λοιπόν ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν έχει επαφή με την πραγματικότητα, ότι βρίσκεται εκτός τόπου και χρόνου ή ότι απλώς πάσχει από έλλειψη ενσυναίσθησης, όπως πολύ εύκολα λέγεται και ακούγεται. Επιλέγει, απολύτως συνειδητά, να δείχνει κατά πρόσωπο στους «υπηκόους» του πόσο διαφέρει από αυτούς, πόσο μακριά είναι οι δικές του ανάγκες από τις δικές τους. Γιατί πολύ απλά, δεν τον νοιάζει για αυτούς, δεν είναι τα δικά τους συμφέροντα αυτά για τα οποία μάχεται. Εκπρόσωπος μιας ελίτ που επιθυμεί διακαώς να προστατεύσει τα του οίκου της, δεν πρόκειται ποτέ να ταυτιστεί με την καθημερινότητα εκατομμυρίων πολιτών που δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν στην καθημερινότητα. Τους βγάζει, μάλιστα, με αυθάδεια τη…γλώσσα καθώς, σε κάθε ευκαιρία, επιδεικνύει χωρίς ντροπή τον ανέφελο και ξέγνοιαστο βίο του. Το γιατί βέβαια εξακολουθεί, σύμφωνα τουλάχιστον με τα στοιχεία που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, να προηγείται στις δημοσκοπήσεις, είναι κάτι που οφείλει να προσεγγιστεί ποικιλοτρόπως. Το φαινόμενο είναι πολυπαραγοντικό και όσο κι αν κάποιες απαντήσεις φαντάζουν, και είναι, οφθαλμοφανείς, υπάρχουν και άλλες που απαιτούν πολλή δουλειά για να δοθούν. Και μέσα σε αυτό το περιβάλλον η Αριστερά, η οποία οφείλει – στο βαθμό που της αναλογεί - να αναζητήσει τις δικές της ευθύνες, να αναρωτηθεί για την, προσώρας τουλάχιστον, αδυναμία της να επωφεληθεί από την, έστω και ισχνή, κυβερνητική φθορά και να αναπροσαρμόσει, το ταχύτερο δυνατό, τακτικές και στρατηγικές.

Αντί για τη δημιουργία «αξόνων» και την άσκηση πολιτικής ως «πρόθυμου και πιστού» συμμάχου των ισχυρών, η χώρα πρέπει να επανέλθει σε μια πολυδιάστατη, ενεργητική και φιλειρηνική εξωτερική πολιτική, να επιδιώκει ενεργά λύσεις στις διαφορές της, όπως, για παράδειγμα, έκανε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ με τη Συμφωνία των Πρεσπών. Τα σχήματα συνεργασίας της Ελλάδας με άλλες χώρες πρέπει να αποσκοπούν στην άσκηση πίεσης προς την Τουρκία σε μια λογική λύσης και όχι σε μια λογική ανάσχεσης ή εξυπηρέτησης δήθεν “προστάτιδων” δυνάμεων. Σε αυτό το πλαίσιο, η χώρα προωθεί την ειρήνη και τη συνεργασία, αποτελεί πυλώνα σταθερότητας και προσπαθεί να αποτελεί γέφυρα μεταξύ Ε.Ε., Βαλκανίων και χωρών της Μεσογείου, συμβάλλοντας, με τις δυνάμεις της, στην επίλυση ζητημάτων στην ευρύτερη περιοχή. Αυτό όμως που είναι αναγκαίο και επείγον είναι η επιστροφή της Ελλάδας στο διπλωματικό προσκήνιο. Όχι μόνο να συμμετάσχει, αλλά και να πρωταγωνιστήσει στον ευρωτουρκικό διάλογο. Να ξαναβρούμε τις συμμαχίες μας, στην Ευρώπη και ιδίως στον Νότο, στη βάση της αμοιβαιότητας και της σύγκλισης συμφερόντων. Να αποκτήσουμε ξανά μια ξεκάθαρη στρατηγική έναντι των συμμάχων μας και να μην αποτελούμε απλώς τους «πιστούς και πρόθυμους». Και, βέβαια, να εργαστούμε ώστε η Ε.Ε. να αποκτήσει επιτέλους μια αυτόνομη εξωτερική και αμυντική πολιτική, δημοκρατικά ελεγχόμενη από ένα ισχυρό Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, κι όχι μια πολιτική που να παρουσιάζεται ως ευρωπαϊκή, ενώ, στην πραγματικότητα, δεν είναι.