Τάσος Κωστόπουλος

13
07

Πώς η «αριστεία» σκοτώνει την επιστήμη

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα το μεγαλύτερο μέρος της σχετικής επιστημονικής αρθρογραφίας [που αφορά την Ιστορία] έχει δημοσιευτεί σε επτά κυρίως ιστορικά περιοδικά (Μνήμων, Τα Ιστορικά, Ιστωρ, Κλειώ, Αρχειοτάξιο, Historein, Historical Review), με αρκετά διαφορετικό το καθένα ιδεολογικό υπόστρωμα κι εκδοτικό προσανατολισμό αλλά κοινό χαρακτηριστικό την υψηλή ποιότητα. Από αυτά, μονάχα τα δύο τελευταία -καθότι ξενόγλωσσα- αξιώνονται μια θέση στη «λίστα Scimagο» (με αξιολόγηση Q3), δίπλα σε τέσσερα επίσης αγγλόγλωσσα αρχαιολογικά -ανάμεσά τους η επετηρίδα του Σουηδικού Ινστιτούτου κι ένα έντυπο που, όπως μας πληροφορεί η ιστοσελίδα του, μόλις άλλαξε εκδότη και χώρα (από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου μεταφέρθηκε σ’ εκείνο του κινεζικού Χενάν). Τόσο η ένταξή τους στη λίστα όσο και η αξιολόγησή τους βασίζονται αποκλειστικά και μόνο στις ετεροαναφορές της τελευταίας διετίας ή τριετίας. Παρόμοια αντιμετώπιση έχουν και οι γειτονικές μας ιστοριογραφίες: στη «λίστα Scimago» συναντάμε δύο μόνο από τα πολυάριθμα επιστημονικά ιστορικά περιοδικά της Βουλγαρίας, άλλα τόσα της Σερβίας, κανένα της Βόρειας Μακεδονίας ή της Αλβανίας και μόλις 4 της Τουρκίας -δύο από τα οποία, πάντως, είναι είτε αποκλειστικά είτε ως επί το πλείστον τουρκόγλωσσα (το Belleten της άκρως εθνικιστικής Εταιρείας Τουρκικής Ιστορίας και το Osmanli Arastirmalari του Κέντρου Ισλαμικών Σπουδών). Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτής της ιεράρχησης είναι προφανείς: η σταδιακή εγκατάλειψη της επιστημονικής ιστορικής έρευνας για όσα θέματα εκτιμώνται ως «αδιάφορα» για τη διεθνή αγορά, αλλά και ο αναγκαστικός περιορισμός της όποιας εμβάθυνσης σε όσα μπορούν να χωνέψουν οι «αξιολογητές» εξ Εσπερίας. Για να μη μιλήσουμε για την απροκάλυπτη πολιτικοϊδεολογική λογοκρισία που ασκούν αρκετά διεθνώς αναγνωρίσιμα «υψηλόβαθμα» έντυπα, τα κρούσματα της οποίας μπορεί να μην ανακοινώνονται συνήθως δημόσια αλλά αποτελούν συνηθέστατο έδεσμα στις συναδελφικές συζητήσεις των επαγγελματιών του κλάδου. Τα πρώτα βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση έχουν άλλωστε ήδη γίνει. Ο «Οδηγός» που κατάρτισε πρόσφατα το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας «για τη βελτίωση της θέσης του στις διεθνείς λίστες κατάταξης πανεπιστημίων» (Κοζάνη, Νοέμβριος 2020), προκρίνει λ.χ. ως μέσα προώθησης της «αριστείας» (excellency) «τη χρήση της αγγλικής γλώσσας για όλες τις επιστημονικές δημοσιεύσεις» των μελών του, από τα οποία ζητά επίσης «να επιδιώκουν τη δημοσίευση των άρθρων τους σε περιοδικά υψηλού κύρους και αναγνωρισιμότητας που παρατίθενται στις διεθνείς επιστημονικές βάσεις δεδομένων [π.χ. Web of Science, Scimago κ.λπ.» (σ. 5)]. Welcome to the Brave New World…
30
05

ΕΠΕΝ του 1989, Ν.Δ. του 2021

Εκεί όμως που οι σημερινοί κυβερνώντες αντιγράφουν πλήρως το παπαδοπουλικό μόρφωμα, είναι στις προσπάθειές τους για εξάλειψη του φοιτητικού κινήματος με πρόσχημα τον εξοβελισμό του «κομματισμού». Η ΕΠΕΝ του 1989 ουσιαστικά προανήγγειλε τη σημερινή εξόρμηση Κεραμέως-Χρυσοχοΐδη: «Ο κομματισμός και η πολιτική δραστηριότης πρέπει να αποκλεισθούν μέσα στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Τα αναλυτικά προγράμματα πρέπει να εκσυγχρονισθούν. Τα διδακτικά βιβλία να εκκαθαρισθούν από τα υποπροϊόντα της μαρξιστικής προπαγάνδας που τα κατακλύζει. Οι μαθητικές κοινότητες να περιορισθούν στο έργο της σχολικής αυτοδιοικήσεως. »Ο φοιτητικός συνδικαλισμός πρέπει να εκδημοκρατισθή, με τη συμμετοχή του συνόλου των φοιτητών στους συλλόγους. Ο Νόμος-Πλαίσιο για την Ανώτατη Παιδεία επιβάλλεται να αναθεωρηθή και να απαλλαγή από όλα τα στοιχεία που έχουν προκαλέσει τη διάλυση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων». Αστυνομία στα ΑΕΙ, πάντως, ούτε οι νοσταλγοί της χούντας δεν τολμούσαν να προτείνουν ανοιχτά!
18
02

Από τον Σολωμό στη Μόρια

Οσοι δεν είδαν τον «Ελληνικό κατακλυσμό του 1922», διαβάζουμε, «ας φαντασθούν ένα μεγάλο καράβι, παραφορτωμένο με επιβάτες, που πνίγεται μεσοπέλαγα, χωρίς βοήθεια, και σκορπίζεται στη θάλασσα, σκοινιά-μαδέρια. Πλήρωμα και επιβάτες πέφτουν στη θάλασσα. Αντρες και γυναίκες, νέοι, γέροι, παιδιά, γεροί και άρρωστοι, απ’ όλες τις θέσεις, απ’ όλες τις κοινωνικές καταστάσεις, πλούσιοι, φτωχοί, πειναλέοι, αρχόντοι καλοντυμένοι και τιποτένιοι κουρελήδες, γνωστικοί και ανόητοι, σοφοί και αγράμματοι, ενάρετοι και κακούργοι, δειλοί και ατρόμητοι, ασεβείς και θεοσεβούμενοι − όλοι, όλοι στην ίδια θάλασσα, στον ίδιο θάνατο.
21
01

Το πεζοδρόμιο του ελληνικού αλυτρωτισμού

Παρακολουθώντας το χθεσινό συλλαλητήριο σε ζωντανή μετάδοση μέσω ΣΚΑΪ, ήταν αδύνατο να μη συγκρίνεις τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της κάλυψής του μ’ εκείνα των επεισοδίων της 29ης Ιουνίου 2011 για το «μεσοπρόθεσμο», στον ίδιο ακριβώς χώρο. Τότε, οι κάμερες εστίαζαν στην αιχμή ακριβώς των τεκταινομένων: την εμπροσθοφυλακή των διαδηλωτών που συγκρούονταν με τα ΜΑΤ. Τηλεπαρουσιαστές και ρεπόρτερ επικεντρώνονταν στα ξηλωμένα πλακόστρωτα και τις μολότοφ, απαιτώντας μεγαλόφωνα την πάταξη των «ταραξιών» και παρακάμπτοντας το ουσιαστικό διακύβευμα της αναμέτρησης, δίχως, εννοείται, την παραμικρή ευαισθησία για τις επιπτώσεις της (απείρως μαζικότερης κι ανεξέλεγκτης) ρίψης δακρυγόνων στον κύριο όγκο -όχι απλά τις παρυφές- του συλλαλητηρίου. Χθες, απεναντίας, αποφεύχθηκαν προσεκτικά τα γκρο πλαν, αφήνοντας τους θεατές ν’ αναρωτιούνται τι ακριβώς συμβαίνει, ενώ δεν έλειψαν ακόμη και «εξηγήσεις» πως οι μαυροφορεμένοι που τα έσπαγαν με τις γαλανόλευκες και τις Βεργίνες ανά χείρας ήταν στην πραγματικότητα επίβουλοι... αντιεξουσιαστές!
21
10

Προπαγάνδα με προβιά επιστήμης

Η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, σωματείο που ιδρύθηκε επί δικτατορίας Μεταξά με πρώτο πρόεδρο τον (διορισμένο) δήμαρχο Θεσσαλονίκης, έχει μια μακρά παράδοση επίδοσης στην εθνικιστική κρατική προπαγάνδα. Ο σκληρός πυρήνας της είναι έτσι απόλυτα λογικό ν’ αντιδρά ακόμη και στη σκέψη πως οι νέοι προσανατολισμοί της κρατικής πολιτικής στα Βαλκάνια δεν έχουν πλέον ανάγκη την παλιομοδίτικη εθνικοφροσύνη του ως οργανωτή της λαϊκής συναίνεσης. Για έναν φορέα που αναγόρευσε σε «μεγάλους ευεργέτες» ακόμη και μεγαλοδωσίλογους χρηματοδότες όπως ο Τσολάκογλου, ο Λογοθετόπουλος ή ο Σωτήριος Γκοτζαμάνης, η όποια κρατική πατρωνία συνιστά άλλωστε αναγκαίο όρο ύπαρξης.
20
10

Ο αληθινός Παύλος Μελάς

«Δυστυχώς από το πρόγραμμά μου το εκατοστόν μόνον έκαμα», ομολογεί έτσι ο Μελάς στο ίδιο γράμμα του. «Ερχονται και μου προτείνουν μ’ ενθουσιασμόν πλήθος ωραίων και μεγάλων σχεδίων. Εγώ ο δυστυχής κάμνω το σχέδιόν μου, ξεκινώ με βροχήν, με κρύο, με πείναν και, όταν έλθη η στιγμή της εκτελέσεώς του, ή δεν έρχονται ή με γελούν παντοιοτρόπως ή και ειδοποιούν τους Βουλγάρους να κρυφθούν»
11
09

Το έθνος ως κόμμα, το κόμμα ως έθνος

Γιατί το Μακεδονικό προσφέρεται τόσο ως εφαλτήριο για πολιτική κινητοποίηση της εγχώριας εθνικοφροσύνης, πολύ περισσότερο από τα υπόλοιπα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής που είθισται ν’ αποκαλούμε «εθνικά»; Η απάντηση δεν βρίσκεται μόνο στο προφανές, στην ευκολία δηλαδή και το ακίνδυνο της επίδειξης εθνικής μαγκιάς απέναντι σ’ έναν καταφανώς πιο αδύναμο γείτονα· επίδειξης που στις μέρες μας λειτουργεί ως μηχανισμός εκτόνωσης σοβαρότερων και βαθιά τραυματικών συλλογικών ταπεινώσεων. Οι ρίζες των περιοδικών εθνικιστικών εξάρσεων γύρω από το Μακεδονικό βρίσκονται στην ίδια την Ιστορία. Οχι φυσικά την αρχαία, που συμβολική μόνο σημασία έχει σχετικά με το όλο αντικείμενο, αλλά του τελευταίου ενάμιση αιώνα.
15
07

Το σχέδιο του εμφύλιου σπαραγμού

Τόσο η παραδοσιακή αντικομμουνιστική ιστοριογραφία όσο και η πρόσφατη αναβίωσή της τοποθετούν, ως γνωστόν, την έναρξη του Εμφυλίου όχι στο 1946 αλλά στο 1943. Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς, υποστηρίζουν, η κομμουνιστική ηγεσία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αποφάσισε να μονοπωλήσει την Αντίσταση διαλύοντας με τα όπλα τις ανταγωνιστικές προς αυτήν εθνικόφρονες αντιστασιακές ομάδες − εγχείρημα που στη μετέπειτα αντικομμουνιστική ορολογία έμεινε γνωστό σαν «ο πρώτος γύρος» της κομμουνιστικής επιβουλής. Οπως έχει κατά κόρον εξηγηθεί, αυτή η μετάθεση της αφετηρίας του (ενός και αδιαίρετου) Εμφυλίου στα χρόνια της Κατοχής είναι πολλαπλά προβληματική, καθώς υπονοεί την ύπαρξη ενιαίων στρατοπέδων σε όλη τη δεκαετία του 1940: ταυτίζει πλήρως τον κοινοβουλευτισμό των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων (που, παρά τα προβλήματά του, απολάμβανε ευρεία κοινωνική νομιμοποίηση) με την κατοχική Νέα Τάξη (που στερούνταν ολοσχερώς κάτι τέτοιο)· αποκαθιστά πολιτικά τους χιτλερικούς σχηματισμούς των Ταγμάτων Ασφαλείας, σαν ιδιότυπες συνιστώσες ενός κατά βάση φιλελεύθερου χώρου· αγνοεί, τέλος, τις οφθαλμοφανείς διαφορές ανάμεσα στο κοινωνικά ηγεμονικό ΕΑΜικό κίνημα και το πολιτικά απομονωμένο μετέπειτα αντάρτικο του ΔΣΕ, από το οποίο απείχε ακόμη και η πολυπληθής οργανωμένη κομμουνιστική βάση των αστικών κέντρων.
24
06

Τα βαφτίσια της «μη Μακεδονίας»

Το θεώρημα που θέλει την επικράτεια της νυν ΠΓΔΜ (και οσονούπω Βόρειας Μακεδονίας) εκτός μακεδονικού χώρου δεν υπήρξε κάποια επιστημονική αλήθεια αλλά μια αυθαίρετη κατασκευή του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών εν έτει 1884, με καθαρά πρακτικό σκοπό: τη νοερή αποκοπή των βορειότερων (ουδόλως ελληνικών) μακεδονικών εδαφών από τα νοτιότερα, όπου υπήρχε αξιόλογη ελληνική παρουσία ή επιρροή, προκειμένου ν’ αποφευχθεί η κοινή πολιτική εξέλιξή τους προς ανεπιθύμητες κατευθύνσεις. Το ιδεολόγημα αυτό δεν έγινε τότε καθολικά δεκτό από τους ελληνικούς κύκλους που διαχειρίζονταν το Μακεδονικό, απορρίφθηκε δε κατηγορηματικά από τον ίδιο τον Παπαρρηγόπουλο, με τη διττή ιδιότητά του ως εθνικού ιστορικού και προέδρου του «Συλλόγου προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων» (της τότε ελληνικής μυστικής υπηρεσίας στον οθωμανικό χώρο). Ανασύρθηκε όμως από τη ναφθαλίνη επί Σαμαρά για να επιβληθεί σε μια παραζαλισμένη κοινή γνώμη, μέσα στο κλίμα εθνικιστικής υστερίας του 1992-1994, σαν εξ αποκαλύψεως αλήθεια.
  • 1
  • 2