Εφημερίδα Εποχή

Πρέπει να συνδέει το παρόν με το μέλλον. Να δείχνει πως όσα προβλέπει η κυβέρνηση στον προϋπολογισμό του ’21 τα υλοποιεί ήδη, χωρίς να παρεκκλίνει στο ελάχιστο. Πως η έκθεση Πισσαρίδη περιλαμβάνει τις εκκρεμότητες από τα δύο πρώτα μνημόνια και πως οι προτάσεις για την αξιοποίηση των κονδυλίων του ταμείου Ανάκαμψης διαμορφώνονται ερήμην της κοινωνίας. Από εκεί και πέρα, είναι πολύ κρίσιμο να μην απαντάμε απλώς στην ατζέντα του αντιπάλου, ο οποίος –ας μην ξεχνάμε- οριοθετεί το πλαίσιο της συζήτησης στα όσα προβλέπει η έκθεση Πισσαρίδη. Σύμφωνα με την κυβέρνηση, δεν έχει νόημα μια συζήτηση που θα κινείται στον αντίποδα αυτής της πρότασης, η οποία εμφανίζεται ως «η μόνη επιστημονική αλήθεια», και θα βάζει στο παιχνίδι την κοινωνία. Εμείς πρέπει να υπερβούμε αυτό το πλαίσιο συζήτησης και η πρότασή μας, εξ όσων γνωρίζω, θα βάζει τις δικές μας προτάσεις και τους δικούς μας αξιακούς άξονες για το πώς αντιμετωπίζουμε αυτή την κρίση. Η κρίση λειτουργεί σε δύο επίπεδα. Σε ένα βαθμό επιταχύνει τις εξελίξεις, σε τομείς όπως η τηλεργασία ή το ηλεκτρονικό εμπόριο. Επομένως το πώς παρεμβαίνεις και πώς ρυθμίζεις αυτά τα πεδία είναι πολύ κρίσιμο για το μέλλον. Την ίδια στιγμή ανατρέπει πλήρως την αντίληψη της κοινωνίας. H αγορά δεν είναι πανάκεια πλέον και η κρατική παρέμβαση δεν δαιμονοποιείται. Η στήριξη βασικών κοινωνικών υποδομών, στην υγεία, την παιδεία, το κράτος πρόνοιας, γίνεται αντιληπτή και με όρους ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής, αλλά και ως προϋπόθεση για την οποιαδήποτε αναπτυξιακή προοπτική. Είναι ορατό ότι δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη αν δεν στηριχθούν οι βασικοί αυτοί πυλώνες. Και σε άλλα κεντρικά ζητήματα όμως απαιτούνται τολμηρές προτάσεις: για το χρέος, για παράδειγμα, δημόσιο και ιδιωτικό, έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε τη συζήτηση στην Ευρώπη, αλλά και για τις τράπεζες, κατά πόσο το δημόσιο θα μπορέσει να ασκήσει τα δικαιώματά του και να υπάρξει ένας στοιχειώδης δημόσιος έλεγχος στον τρόπο που λειτουργεί το τραπεζικό σύστημα. Βεβαίως, μαζί με αυτό πάνε και τα συμπληρωματικά, όπως τι γίνεται με την αναπτυξιακή τράπεζα, που σήμερα δεν αξιοποιείται από την κυβέρνηση για να ενισχυθεί η πραγματική οικονομία, τι γίνεται με τις συνεταιριστικές τράπεζες, οι οποίες με πολύ μεγάλο κόπο επιβίωσαν τα χρόνια της κρίσης και σήμερα βρίσκονται στο περιθώριο του τραπεζικού συστήματος. Αυτά είναι ζητήματα που ανοίγουν με πραγματικούς όρους τη συζήτηση και ακουμπάνε σε αγωνίες στρωμάτων μεσαίας και μικρής επιχειρηματικότητας. Το πώς τοποθετούμαστε σε αυτά τα ζητήματα είναι κεντρικό για το πώς θα μπορέσουμε να επαναπροσεγγίσουμε αυτά τα στρώματα. Θα εκπλαγούμε από τις δυνατότητες που ανοίγει η κρίση για την προσέγγιση με όρους πιο ριζοσπαστικούς από αυτούς που ίσως νομίζουμε.

Είναι γνωστό το άγχος της δεξιάς παράταξης στο σύνολό της για την ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς. Αν υπήρξε, δεν ήταν βέβαια κάτι που επιβλήθηκε με το ζόρι. Δεν είχε την εξουσία η Αριστερά την περίοδο στην οποία ηγεμόνευε, κατά τας καταγγελίας. Σε μεγάλο βαθμό, η ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς, η πολιτιστική καλύτερα, οφείλεται στην εκδικητική Δεξιά, που έστειλε αναρίθμητους αριστερούς στην εξορία (ας θυμηθούμε εδώ τους σαρκαστικούς στίχους του Αναγνωστάκη και του Ρίτσου για τα «ωραία νησιά»). Εκεί είχαν άπλετο χρόνο να διαβάσουν, να μελετήσουν, να στοχαστούν, να συγκρουστούν, να ψαχτούν και να ψάξουν δηλαδή. Έτσι βρέθηκαν πολλά ωραία μυαλά μαζί και ξανατόλμησε η Αριστερά να ξαναμιλήσει το όραμά της. Να μετατρέψει σταδιακά τη βαθιά πίκρα της διάψευσης σε λόγο ελευθερόφρονα και επιτέλους αντιδογματικό. Δεν κατάφερε να διαρρήξει την κομματική ορθοφροσύνη ο λόγος αυτός, αλλά κάποια σπέρματα έμειναν, κι ακόμα μένουν. Η Δεξιά σήμερα στον πολιτισμό λειτουργεί με τον πιο πρόχειρο τρόπο που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς. Παράδειγμα η «βυζαντινή Πομπηία» στο μετρό της Θεσσαλονίκης.  Οι εκκλήσεις να παραμείνει στον τόπο όπου βρέθηκαν είναι πλέον και διεθνείς και τα επιχειρήματα πολλά. Ακόμα και τα τουριστικά οφέλη παραβλέπουν. Δεν υπάρχει σχέδιο, υπάρχει πρόχειρος και περιστασιακός αυτοσχεδιασμός. Υπό το βλέμμα πάντοτε ενός Επιτελάρχη που αγιογραφείται σαν αλάθητος. (...) Από την πανδημία θα βγούμε λιγότεροι αριθμητικά. Υπάρχει κίνδυνος να βγούμε και μειωμένοι πολιτισμικά ως προς τα δικαιώματα και τις ελευθερίες. Ήδη το δικαίωμα στην εργασία βάλλεται πολλαπλά.  Το κυριότερο μέλημα της κυβέρνησης είναι να μη φθαρεί η εικόνα του Κυριάκου Μητσοτάκη, να μη φορτωθεί τμήμα της ευθύνης. Γι’ αυτό στον επόμενο ανασχηματισμό θα έχουμε πολλές «Ιφιγένειες». Μέχρι σήμερα, εφόσον ο πρωθυπουργός δεν άλλαξε κανέναν υπουργό, κρίνει ότι όλοι είναι επιτυχημένοι. Πού να την δούμε όμως την επιτυχία οι έρμοι; Σε ποιους τομείς; Σε αυτούς που κυρίως ενδιαφέρουν τους Έλληνες, αυτήν τη στιγμή, την υγεία και την οικονομία; Δεν διαφαίνεται έξοδος από κανένα τούνελ. Έξοδο δεν μπορεί να αποτελεί το εμβόλιο. Μέχρι να εμβολιαστούμε όλοι, πόσες εκατόμβες θα πρέπει να παριστάνουμε ότι δεν συντελούνται; (...) Το δημοσιογραφικό τοπίο είναι χαοτικό. Το άγχος των εφημερίδων να επιβιώσουν είναι τεράστιο και η πανδημία είναι ακόμα ένα χτύπημα γι’ αυτές. Το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αλλάξει τους όρους, αλλά και τη σχέση της δημοσιογραφίας με το χρόνο. Επειδή το έντυπο δεν μπορεί να ανταγωνιστεί το διαδίκτυο, οι εφημερίδες χρειάζεται να βαθύνουν περισσότερο τον κριτικό τους λόγο, σε όλα τα πεδία, αλλά να θυμηθούν και την καλή τέχνη του ρεπορτάζ. Δεν είναι δημοσιογραφία η συρραφή κομματικών ανακοινώσεων. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να κρατήσει για πολύ ακόμα η περίοδος μιντιακής χάριτος της κυβέρνησης και προσωπικά του αναιτίως ειδωλοποιημένου Μητσοτάκη. Οι ανακολουθίες, οι παλινωδίες, οι αποτυχίες είναι τόσο πολλές, και τόσο προφανής η εξυπηρέτηση  ημετερικών συμφερόντων, που, έστω και υπαινικτικά ή σποραδικά, η γκρίνια θα αρχίσει να αποτυπώνεται και από την πλευρά των υμνητών. Οι αγιογράφοι θα κατανοήσουν αναγκαστικά κάποια στιγμή ότι αν συνεχίσουν να αναπαράγουν σε κοινωνικό κενό τις ωραίες δοξαστικές κόπιες τους, θα μετατρέψουν αναπόφευκτα τους πεπεισμένους σε δύσπιστους και τους δύσπιστους σε άπιστους. Στο κάτω κάτω, ειδωλολατρεία και Μωυσής πάει; Δεν πάει. Ο Μωυσής τα γκρέμιζε τα είδωλα. Το ξέχασαν; Μα δεν είδαν ποτέ ταινίες ιστορικοθρησκευτικού περιεχομένου τη Μεγάλη Βδομάδα; Αμαρτία.

Θέλουμε να βγούμε από αυτή την κρίση, με όρους που θα αποφύγουμε την επόμενη και θα καλυτερεύσουμε τη ζωή μας ή θέλουμε να ξαναγυρίσουμε στο δρόμο που μας οδήγησε εδώ; Οι σχέσεις έχουν βασιστεί μέχρι τώρα στον καταναλωτισμό, στο γρήγορο, στο έξω, ένα «fast food» σε όλα τα επίπεδα. Το ταξίδι για την Ιθάκη, όμως, απαιτεί μια αυθεντική διαδρομή. Τώρα αυτή έχει χαθεί, έχει επιβληθεί μια άλλη, με εξωτερικούς όρους ως προς τις πραγματικές μας ανάγκες και ικανοποιήσεις. Όλα αυτά μπορούμε να τα ξαναδούμε, το ερέθισμα, το τραγικό ερέθισμα, το έχουμε. (...) Ένας τρόπος για να μπορέσουμε να σταθούμε ο καθένας προσωπικά, είναι να δούμε αυτή την κατάσταση σαν μια ευκαιρία αναστοχασμού και επαναξιολόγησης. Να μπορέσουμε να επαναπροσδιορίσουμε την αξία της συνύπαρξης. Αυτό που λέμε: κανείς μόνος του στην κρίση. Να ανακαλύψουμε ξανά τον εαυτό μας και το διπλανό μας, την αξία του κοινού χώρου που μοιραζόμαστε, ξεκινώντας από την οικογένειά μας και καταλήγοντας σε όλο τον κόσμο. Πολλοί προτείνουν διάφορες τεχνικές για αυτή την περίοδο, που έχουν σχετική αξία, πχ η φυσική άσκηση, αλλά το σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, για να ανταπεξέλθουμε σε αυτή την κατάσταση, είναι ο επαναπροσδιορισμός των αξιών της ζωής μας και η επανατοποθέτηση μας από το κλείσιμο στον εαυτό και τον ατομισμό στο άνοιγμα στον Άλλον, στην κοινωνία, στη συλλογικότητα, στη χαρά της κοινής προσπάθειας και δημιουργίας ενός καλύτερου αυριανού κόσμου που αξίζει να ζει κανείς.

Η κυβέρνηση έχει «μεροληψία» υπέρ του κρατικοδίαιτου ιδιωτικού τομέα υγείας. Και «δυσανεξία» απέναντι στο Δημόσιο Σύστημα Υγείας. Αντί να προχωρήσει άμεσα, με όρους ΕΣΥ, με κοινά στάνταρ στελέχωσης και χωρίς εξαιρέσεις στην επίταξη των ιδιωτικών κλινικών και των Κέντρων Αποθεραπείας-Αποκατάστασης, διπλασιάζει την ημερήσια αποζημίωση για τη νοσηλεία περιστατικών covid. Και το χειρότερο, θα καταβάλλει το διπλάσιο νοσήλιο, ανεξάρτητα από το αν θα νοσηλεύεται ασθενής ή όχι. Είναι πραγματικά προκλητική αυτή η συμφωνία της κυβέρνησης με τους κλινικάρχες, που δείχνει έλλειμα κοινωνικής ευθύνης των επιχειρηματιών υγείας και απίστευτη ενδοτικότητα της κυβέρνησης στις απαιτήσεις τους. Και αποδεικνύει ότι η κυβερνητική στρατηγική των ΣΔΙΤ (Συμπράξεων Δημόσιου-Ιδιωτικού Τομέα) θα είναι βλαπτική για το δημόσιο συμφέρον, θα οδηγήσει σε απαξίωση της δημόσιας περίθαλψης, σε ασυδοσία της αγοράς υπηρεσιών υγείας και, κυρίως, σε ανισότητα στη φροντίδα υγείας.

Η μείωση του ΑΕΠ το 2020, που θα είναι η βάση για το 2021, είναι πολύ σημαντική παράμετρος, περιορίζει τη δυνατότητα μεγάλης μεγέθυνσης τους ΑΕΠ. Δεύτερον, η αβεβαιότητα δεν θα εκλείψει, όσον αφορά την πανδημία, ακόμη και αν το πρώτο τρίμηνο –κάτι αδύνατο, εκτιμώ– τεθεί σε χρήση κάποιο εμβόλιο. Η Ελλάδα εξαρτάται πάρα πολύ απ’ τον τουρισμό και τα συναφή επαγγέλματα. Επομένως, θα αργήσει πάρα πολύ ο κόσμος, νομίζω, να μπει σε μια διαδικασία κανονικότητας όσο αφορά τη ζήτηση συναφών υπηρεσιών. Είναι σε δυσχερέστερη θέση σε σχέση με τις χώρες του βορρά, που είναι βιομηχανικές, τεχνολογικά προχωρημένες κτλ. Τρίτον, το Ταμείο Ανάκαμψης. Όπως γνωρίζεις ακόμη δεν έχει συγκροτηθεί, είδαμε τις αντιδράσεις από Ουγγαρία, Πολωνία. Οι πόροι θα καθυστερήσουν. Επομένως το 5% που λέει η Κομισιόν –και ας αφήσουμε το 7,5% που λέει η κυβέρνηση στο προσχέδιο προϋπολογισμού, θα αναθεωρηθεί σίγουρα– κατά την άποψή μου είναι πάρα πολύ αισιόδοξο. Αν αρχίσουν οι ροές από το Ταμείο προς τα τέλη του τρίτου τριμήνου, θα είμαστε ικανοποιημένοι με μεγέθυνση όχι μεγαλύτερη του 2%.

Πέρα από το συστημικό ρατσισμό, υπάρχει μια συστημική «άγνοια». Βλέπετε, τη δεκαετία του 1850 υπήρχε ένα κόμμα που λεγόταν Know Nothing (Δεν ξέρω τίποτα) με τους υποστηρικτές του να εμφανίζονται ως αντι-ελίτ και να έχει μεγάλη επιρροή στην εργατική τάξη. Το κόμμα αυτό έχει βαθιές ρίζες στην αμερικάνικη κοινωνία, καθώς το περίβλημά του ήταν η υπεράσπιση του –βλακώδους- αμερικάνικου ονείρου, της δυνατότητας να γίνει ο καθένας (λευκός αμερικάνος) διευθυντικό στέλεχος ή ακόμα και πρόεδρος των ΗΠΑ. Φυσικά, το κόμμα αυτό χάθηκε στο χρόνο με τη βοήθεια του σύγχρονου φεμινιστικού κινήματος και των αντιρατσιστικών αγώνων. Πλέον, με την εκλογή της Καμάλα Χάρις στη θέση της αντιπροέδρου των ΗΠΑ, κάθε μαύρο κορίτσι που ζει στην Αμερική μπορεί να ονειρεύεται πως και εκείνο μπορεί να γίνει πρόεδρος των ΗΠΑ. Δεν θα είναι εύκολο να ξεριζωθούν αυτές οι νοοτροπίες από την αμερικάνικη κοινωνία, ωστόσο το κίνημα πολιτικών δικαιωμάτων μετρά ξανά νίκες στα πεδία των συλλογικών δικαιωμάτων και των κοινωνικών παροχών. Διάβασα πρόσφατα το βιβλίο ενός πρώην Μαύρου Πάνθηρα που φυλακίστηκε για τριάντα χρόνια. Ο ίδιος οργάνωσε διαλέξεις μέσα στη φυλακή για τους μαύρους κρατούμενους. Η ομιλία που είχε μακράν τη μεγαλύτερη προσέλευση ήταν αυτή ενός λευκού διάσημου επιχειρηματία, που είχε και εκπομπή στην τηλεόραση για το πώς μπορεί κανείς να γίνει πλούσιος. Αυτή είναι η πραγματικότητα που ως Αριστερά πρέπει να αναγνωρίσουμε και να αντιμετωπίσουμε.

Βιδάλη: Να κάνω κάποιες παρατηρήσεις. Πρώτον, δεν είναι γενικά στοχοποιημένοι οι νέοι, στοχοποιούνται οι νέοι που διεκδικούν, οι φοιτητές και οι μαθητές που αναμειγνύονται στα κοινά. Για την υπόλοιπη νεολαία δεν υπάρχει κανένα ενδιαφέρον· για τα παιδιά που ζουν στο δρόμο, για τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί, για τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα, για τους άνεργους νέους, για την εγκατάλειψη του σχολείου. Δεν υπάρχει καμία πολιτική για τη νεολαία. Υπάρχει μόνο επιλεκτική στροφή προς την καταστολή εκείνων των τμημάτων της νεολαίας που είναι κατά κανόνα στην πρωτοπορία και αντιδρά. Δεύτερον, η στροφή εναντίον της νεολαίας αποτελεί τη βάση για μια βίαιη διακοπή της κοινωνικής ζωής. Δείτε ενδεικτικά τα μέτρα για τον κορονοϊό, που πλήττουν ένα μέρος της διαμόρφωσης της ανθρώπινης προσωπικότητας, μέσω της στέρησης του ψυχαγωγικού χρόνου που ο νεωτερικός άνθρωπος έχει κατακτήσει και θεσπίσει: η αιχμή του δόρατος αυτών των μέτρων στην παρούσα φάση έγινε η νεολαία, την οποία ουδείς θέλησε να πείσει αλλά αντίθετα έγιναν τα πάντα για να στοχοποιηθεί. Καμτσίδου: Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις εντάσσονται στην στρατηγική «Νόμος και Τάξη» που  ακολουθεί η κυβέρνηση και η οποία στοχεύει να θεμελιώσει τις κοινωνικές σχέσεις, από τη μια, σε μια ιεραρχία και, από την άλλη, στην καταστολή. Μια πρώτη συνέπεια που μπορεί να έχει είναι η δημιουργία έντονων κοινωνικών αντιδράσεων, απέναντι όχι μόνο σε αυτή τη συγκεκριμένη επιλογή για τα πανεπιστήμια, αλλά και απέναντι στην προσπάθεια της πολιτείας να ρυθμίσει δύσκολα και κρίσιμα θέματα, όπως για παράδειγμα η τήρηση των μέτρων της πανδημίας. Όταν το κράτος επιλέγει την καταστολή για να εφαρμόσει τους κανόνες και να εξασφαλίσει την ομαλή κοινωνική συμβίωση, τότε θα πρέπει να είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει εξίσου βίαιες αντιδράσεις από κομμάτια της κοινωνίας που πλήττονται. Σε ό,τι αφορά την κατάδειξη της νεολαίας ως πηγή παραβατικής συμπεριφοράς και προβλημάτων για το κοινωνικό σύνολο είναι μια εξαιρετικά συντηρητική αντίληψη, η οποία όχι μόνο δεν λαμβάνει υπόψη ότι χαρακτηριστικό της νεολαίας είναι να αμφισβητεί τους κανόνες, τις πρακτικές, τα στερεότυπα που παραλαμβάνει από τις προηγούμενες γενιές, αλλά και τη σημασία που έχει αυτή η αμφισβήτηση για την κοινωνική πρόοδο. Διαφορετικά θα υπάρξει μια καθήλωση σε όλα τα επίπεδα (επιστημονικό, κοινωνικό, φιλοσοφικό, ιδεολογικό), η οποία θα ανασχέσει την κοινωνική εξέλιξη.

Η απόφαση του πρωθυπουργού να προχωρήσει σε lockdown, μέσα σε λίγες μόνο μέρες από τα προηγούμενα μέτρα, δείχνει, προφανώς, ότι ξέφυγε ο έλεγχος. Το lockdown αποφασίστηκε πριν καν περάσουν οι προβλεπόμενες μέρες για να αξιολογηθούν τα μέτρα. Κηρύχθηκε εσπευσμένα, κάτω από την πίεση της πραγματικότητας. Έχει ευθύνες, λοιπόν, η κυβέρνηση για την καλλιέργεια ενός κλίματος εφησυχασμού. Ο ίδιος ο Κ. Μητσοτάκης όλο το προηγούμενο διάστημα δήλωνε δεξιά κι αριστερά ότι αντιμετώπισε με επιτυχία την πανδημία, ενώ απέναντι στη συγκεκριμένη κριτική που ασκούνταν κάθε φορά στην κυβέρνηση, δεν απαντούσε ποτέ συγκεκριμένα. Για παράδειγμα, στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στο άνοιγμα των σχολείων, με κορυφαίο βέβαια το θέμα της ενίσχυσης του ΕΣΥ, ενώ ήταν βέβαιο ότι πάμε σε ένα δεύτερο κύμα. Απαντούσαν στις ερωτήσεις μας, παρεμβάσεις μας κ.ά., ότι είναι επαρκώς θωρακισμένο και ξαφνικά ανακαλύπτουμε ότι σε ορισμένες περιοχές έχει ξεπεράσει τα όριά του. Δεν πρόκειται για αμέλεια, αλλά για την προσδοκία της κυβέρνησης, που αποδείχθηκε λανθασμένη, ότι η υγειονομική κρίση θα ήταν μια παρένθεση αλλά και για την ιδεοληπτική δυσανεξία της απέναντι στο δημόσιο σύστημα υγείας. Υπήρχε, όντως, μια διαρκής προσπάθεια εξωραϊσμού των προβλημάτων και της πραγματικότητας, ενώ ταυτόχρονα επέλεγαν να συγκρίνουν τις επιδόσεις της Ελλάδας μ’ αυτές άλλων χωρών. Αυτό βέβαια έχει μια σχετική αξία, διότι η σύγκριση οφείλει να γίνεται με την εικόνα που υπήρχε την προηγούμενη άνοιξη στη χώρα μας. Εμείς πολύ έγκαιρα και ορθώς είχαμε τα αντανακλαστικά έτσι ώστε να πάρουμε τα μέτρα που οδήγησαν στο πρώτο lockdown. Εκεί, ωστόσο, που ήταν η μεγάλη ευθύνη, ήταν ότι κατασπαταλήθηκε όλο το ενδιάμεσο διάστημα χωρίς μια καλύτερη οργάνωση για την αντιμετώπιση της πανδημίας.