Αναδημοσιεύσεις

Η πιο κραυγαλέα ιδεολογική συνιστώσα είναι η εμφανώς σκοταδιστική. Δεν είναι όπως με την εθνικιστική αδιαλλαξία στο Μακεδονικό, που είχε καλλιεργηθεί συνειδητά και σκόπιμα από σύσσωμες τις κυρίαρχες κοινωνικές, πολιτικές και επικοινωνιακές δυνάμεις. Ο αντιεμβολιαστικός σκοταδισμός έχει βαθύτερες αιτίες, που μάλλον έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι από τους πρώτους μήνες της πανδημίας, με τις πρωτοφανείς (για σύγχρονες αναπτυγμένες χώρες) καθημερινές φρικιαστικές εκατόμβες και με τα διαλυτικά για την κοινωνική και οικονομική ζωή περιοριστικά μέτρα, ο κόσμος έχει αρχίσει να χάνει την εμπιστοσύνη του στην επιστήμη – για πρώτη φορά ίσως τόσο πολύ από τις απαρχές της νεωτερικότητας. Και περνάμε στη δεύτερη ιδεολογική συνιστώσα του αντιεμβολιαστικού φαινομένου. Τούτη αξιώνει για τον εαυτό της μια «ορθολογικότητα» που σε ένα εντελώς επιφανειακό επίπεδο τοποθετείται επί ίσοις όροις με εκείνη των υποστηρικτών του εμβολιασμού. Προβάλλονται «δικαιωματικά» επιχειρήματα του τύπου: κάθε άτομο αποφασίζει εκείνο για το τι θα βάλει ή όχι στο σώμα του. Αλλά και «επιστημονικά», που επικεντρώνονται κυρίως στο ότι το εμβόλιο –όντως– έχει πιθανές παρενέργειες και –όντως– δεν προφυλάσσει απολύτως ούτε από τη νόσηση ούτε από τη μετάδοση. Η επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία αφέλεια τόσο των μεν όσο των δε έχει καταδειχθεί πολλαχώς από την επιστημονική κοινότητα, αλλά φαίνεται πως τούτο δεν αρκεί για να πείσει. Πιο προβληματικό είναι το γεγονός ότι πολλά από αυτά τα «ορθολογικά» επιχειρήματα ακούγονται από την Αριστερά. Και είναι προβληματικό όχι μόνον επειδή η Αριστερά διασπάται σε ένα τόσο κρίσιμο ζήτημα, αλλά και διότι έτσι αποκρύπτεται η βαθύτατα νεοφιλελεύθερη προέλευση αυτού του είδους της επιχειρηματολογίας. Εξηγούμαι. Δεν πρόκειται απλώς για έναν ανεύθυνο ατομοκεντρισμό που λέει «θα κάνω ό,τι γουστάρω και να πάτε στον διάολο». Εχουμε να κάνουμε με κάτι πιο σύνθετο και διάχυτο στη σύγχρονη κοινωνία, που είναι η νεοφιλελεύθερη σχέση με την αλήθεια. Η αλήθεια για τον νεοφιλελευθερισμό κρίνεται από το εκάστοτε άτομο και συνίσταται στη σύνδεση των μέσων που διαθέτει με τους σκοπούς που κάθε άτομο ορίζει για τον εαυτό του. Η δομή της αλήθειας στον νεοφιλελευθερισμό είναι εκείνη της «αλήθειας» της αυτοδιαφημιζόμενης επιχείρησης ή του «ανταγωνιστικού» ατόμου. Ετσι, αν κάποιο άτομο έχει θέσει ως σκοπό του να αποφύγει τον εμβολιασμό ή να εναντιωθεί σε δαύτον για οποιονδήποτε λόγο (επειδή φοβάται, βαριέται τη διαδικασία, έχει επηρεαστεί από κάπου, πιστεύει ότι έτσι κάνει αντιπολίτευση και ούτω καθεξής), θεωρείται απολύτως θεμιτό να χειριστεί τις όποιες πληροφορίες που έχει στη διάθεσή του (αμέτρητες, στη διαδικτυακή εποχή μας) κατά πώς εκείνος βούλεται, προκειμένου να καταλήξει στην «αλήθεια» του μη εμβολιασμού. Δεν είμαι γιατρός, ούτε βιολόγος. Η άποψή μου για τον καθολικό εμβολιασμό στηρίζεται στο ότι έχω μάθει να έχω εμπιστοσύνη στην πλειονότητα της επιστημονικής κοινότητας, όπως αυτή εκπροσωπείται από τους καταξιωμένους διεθνείς και εγχώριους επιστημονικούς θεσμούς και την πλειονότητα των ειδικών επιστημόνων που έχουν δημόσιο λόγο. Οι «ορθολογικοί» αντιεμβολιαστές θα ψάξουν να βρουν τη μειοψηφούσα εκείνη άποψη, το μεμονωμένο περιστατικό ή μια έρευνα που προξενεί κάποια αμφιβολία ως προς την επικρατούσα γνώμη. Και θα την προβάλουν ως απόλυτη αλήθεια ή έστω ως κάτι που ανατρέπει πλήρως τα ισχύοντα δεδομένα. Πρόκειται όντως για τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη περί του αληθούς, που φαίνεται πως υπούλως έχει επικρατήσει στις κοινωνίες μας, ακόμα και σε κύκλους που κατά τα άλλα σκέφτονται με γνώμονες της Αριστεράς.

Όταν μου έγραψε η Μαργαρίτα ότι έρχεται το τέλος, ήρθε στον νου μου το έργο του « Ήλιος και χρόνος». Και όπως λέει ο ίδιος, «όταν σταματήσει ο χρόνος το κελί μου γεμίζει μήνες»... Ο δικός μου χρόνος σταμάτησε και γέμισε με μνήμες χρόνων, συμπυκνωμένων στιγμών από μια ολόκληρη ζωή με την οικογένεια Θεοδωράκη. Όλες αυτές οι μνήμες συγκεντρώθηκαν σε μια στιγμή, εικόνες ευτυχισμένες και εικόνες αγώνων Αποχαιρετισμός στον μεγάλο και αιώνιο φίλο μου Μίκη που αποκοιμήθηκε αφού λογάριασε τον αέρα, καθάρισε τον ουρανό και έπλυνε τον άνεμο. Τον πήρε η κίτρινη ομίχλη που τρίβει την ράχη της στα παραθυρόφυλλα... Έζησα κοντά στην οικογένειά του και κοντά σε αυτόν πάνω από εξήντα χρόνια. Όταν μου έγραψε η Μαργαρίτα προχθές ότι έρχεται το τέλος, ήρθε στον νου μου το έργο του « Ήλιος και χρόνος». Και όπως λέει ο ίδιος, «όταν σταματήσει ο χρόνος το κελί μου γεμίζει μήνες»... ο δικός μου χρόνος σταμάτησε και γέμισε με μνήμες χρόνων, συμπυκνωμένων στιγμών από μια ολόκληρη ζωή με την οικογένεια Θεοδωράκη. Όλες αυτές οι μνήμες συγκεντρώθηκαν σε μια στιγμή, εικόνες ευτυχισμένες και εικόνες αγώνων... Εικόνες από τον Μίκη να κατεβαίνει κάτωχρος από το τρένο στον σταθμό Λαρίσης, συνοδεύοντας τον Λαμπράκη, εικόνες του στο μικρό εκκλησάκι με το σώμα του Πέτρουλα, που θέλαν να τον κηδέψουν κρυφά, απέναντι σε δεκάδες αστυνομικούς. Εικόνες του Μίκη από το Λονδίνο στο σπίτι του Γιώργου Κατηφόρη αμέσως μόλις είχε βγει στο εξωτερικό, και που με συμβούλευσε να δουλέψω στο Παρίσι. Χιλιάδες εικόνες του Μίκη στη Γαλλία την περίοδο της Δικτατορίας, από τις συναυλίες, τις συζητήσεις μας βράδια ολόκληρα, και από τη Μυρτώ να μας μαγειρεύει στα ξενύχτια μας. Εικόνες από το στούντιό του στην οδό Πολυβό, όταν έγραφε το "Κάντο Χενεράλ", με τον Νερούντα παρόντα να χορεύει ευτυχισμένος που στη Χιλή είχε κερδίσει ο Αλιέντε. Φτάνουν ακόμη στη μύτη μου οι μυρωδιές από τη μαγειρική της Μυρτούς τα βραδιά, στο γεμάτο κόσμο σπίτι του στο βουλεβάρτο Σαν Μισέλ. Και οι εικόνες από την εξάωρη βόλτα μας με το αυτοκίνητο του Στέλιου Αναστασιάδη για να φτάσουμε στο Βραχάτι, όταν έπεσε η Δικτατορία, ενώ οι στρατιώτες τον παρακαλούσαν να κατεβάσει αυτός το πουλί της Χούντας. Δεν θα ξεχάσω τη σουρεαλιστική του συζήτηση, ένα απόγευμα που τον επισκέφθηκα με τον σύντροφό μου Γιώργο. Μας μιλούσε για τις μάχες στου Μακρυγιάννη, στο μπαλκόνι του σπιτιού του. Μας έδειχνε τον δρόμο κάτω από το σπίτι, στον οποίο ανέβαιναν οι γυναίκες αντάρτισσες με τον νεκρό θεό Διόνυσο που τον είχαν σκοτώσει οι ταγματασφαλίτες, ενώ από την άλλη πλευρά ανέβαιναν εκείνοι αλαλάζοντας. Δεν θα ξεχάσω το ταξίδι με τον Μίκη και με τον Μίμη Δεσποτίδη, τον αγαπημένο φίλο του Μίκη, στη Σουηδία και τη συνάντησή μας με τον πατέρα μου, τον σύντροφο Μπάμπη Καλατζή και την ομάδα των Ελλήνων προσφύγων. Αλλά και το άλλο ταξίδι μου με το αυτοκίνητό του και τον Μιχάλη Κακογιάννη για το Λονδίνο, για μια συναυλία του με το "Πνευματικό εμβατήριο". Πόσα δεν έμαθα κοντά του, πόσα βιβλία με ποίηση δεν μου χάρισε, σε πόσες γιορτές γενεθλίων του δεν συμμετείχα... Μίκη μας αγαπημένε, δεν θα ξεχάσω το χιούμορ σου, όταν κάποτε μου είπες να γραφτώ στη λίστα για το ταξίδι στα Χανιά. Δεν είχα καταλάβει τι εννοούσες... Δεν θα ξεχάσω την αφήγησή σου όταν επέστρεψες στο Παρίσι από την κηδεία του συνεργάτη σου Διδίλη. Μας είπες ότι «τον κουβέντιασες και ότι τον μάλωσες γιατί πέθανε βροχερή μέρα»... και μετά έκλαψες σαν μωρό παιδί. Δεν θα ξεχάσω τον πόνο σου για τον αδερφό σου Γιάννη, όταν η Μυρτώ μού ζήτησε να έρθω να σε δω στο Βραχάτι. Ώρες ολόκληρες μου μιλούσες για ’κείνον και για τον φίλο σου Μιχάλη Κατσαρό. Έτρεχες από ένα νοσοκομείο στο άλλο. Πώς να μην σκέφτομαι τώρα τη Μυρτώ που την έβλεπα κάποιες Δευτέρες και με ξαναγύριζε στις παλιές εποχές... τη Μαργαρίτα μου και τον Γιώργο και όλα τα εγγόνια... Είσαι για πάντα στην ψυχή μας, γενναίος, ποιητικός, πιστός φίλος και μας εμπνέεις με τα οράματά σου. Μάθαμε να αγωνιζόμαστε κοντά σου... Δεν λέω αντίο γιατί είσαι μαζί μας.

Έντυ ντε Βιντ «Τελευταίος σταθμός Άουσβιτς - Η μαρτυρία μου από το στρατόπεδο (1943-1945)», μετάφραση Μαργαρίτα Μπονάτσου, εκδόσεις Πατάκη, 2021 Χρειάστηκε να περάσουν εβδομήντα πέντε ολόκληρα χρόνια για την επανέκδοση του βιβλίου του ολλανδού ψυχίατρου Έντυ (Ελιάζαρ) ντε Βιντ, το οποίο είχε κυκλοφορήσει σε ελάχιστα αντίτυπα το 1946 όταν ακόμη οι μνήμες του συγγραφέα ήταν ακόμη νωπές. Σήμερα, μεταφρασμένο σε πάνω από είκοσι πέντε γλώσσες αποτελεί μια πρόσθετη μαρτυρία για τη ζωή και τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Πρόκειται για τον τελευταίο Εβραίο γιατρό που πήρε πτυχίο απ’ το Πανεπιστήμιο του Λέιντεν, όταν τα ανώτατα ιδρύματα υποχρεώθηκαν να διώξουν, το 1941, όλους τους ομόθρησκούς του. Όταν η μητέρα του εκτοπίστηκε στο στρατόπεδο µεταγωγών του Βέστερµπορκ, ο Έντυ επεδίωξε και κατάφερε να εργαστεί ως εθελοντής γιατρός στο ίδιο στρατόπεδο για να είναι κοντά της. Με την άφιξή του η τελευταία είχε ήδη μεταφερθεί στο Άουσβιτς όπου και πέθανε. Όντας έγκλειστος γνωρίζει τη νοσοκόµα Φρίντελ Κοµόρνικ, την ερωτεύεται και σύντομα παντρεύονται. Το 1943 μεταφέρονται μαζί στο Άουσβιτς. Φυσικά χωρίζονται: στο µπλοκ 9, ως γιατρός, ο Έντυ, στο 10, ως νοσηλεύτρια, η Φρίντελ όπου ο εγκληματίας Γιόζεφ Μένγκελε διευθύνει ιατρικά πειράµατα σε κρατούμενες. Ο Ντε Βιντ δημιουργεί τον μυθιστορηματικό χαρακτήρα του Χανς για να μιλήσει σε πρώτο πρόσωπο και να εξιστορήσει με ψυχραιμία τον τρόπο ζωής στο κολαστήριο. Παρ’ όλη τη συναισθηματική του φόρτιση περιγράφει την καθημερινή τελετουργία διαβίωσης, με πρωταρχικό μέλημά του την επιβίωσή του και την ασφάλεια της Φρίντελ· την αγωνία του να μην υποστεί τις γυναικολογικές επεμβάσεις των ναζί γιατρών. Εξαιρετικός παρατηρητής της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε ακραίες καταστάσεις ζωής και θανάτου κρατά λεπτομερείς σημειώσεις. Ντοκουμεντάρει τη σκληρότητα των κρατουμένων αλλά κυρίως την αλληλεγγύη τους, προσφέροντας την ελπίδα. Όταν, το 1944, οι Σοβιετικοί είναι σε απόσταση αναπνοής από το Άουσβιτς, οι ναζί αναγκάζουν τον εξαντλημένο πληθυσμό, µαζί και την Φρίντελ, να βαδίσουν μέχρι τη Γερμανία στις γνωστές πορείες θανάτου. Ο Ντε Βίντ κρύβεται και γλυτώνει. Τον απελευθερώνει ο Κόκκινος Στρατός στον οποίον και εντάσσεται το 1945 περιθάλποντας τραυματίες.

Καθώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα συμβαίνουν στο εγγύς μέλλον ολοένα και συχνότερα, στη Νέα Ορλεάνη αποδεικνύεται για ακόμη μία φορά ότι δεν μπορεί να υπάρχει εμπιστοσύνη σε ιδιώτες, για να κάνουν όσα απαιτούνται ώστε να μην καταρρέουν οι υποδομές κοινής ωφέλειας. Οι ιδιωτικές εταιρείες δεν επιθυμούν να επωμιστούν το κόστος εκσυγχρονισμού και κερδοσκοπούν κάθε φορά που μια καταστροφή χτυπά τα δίκτυά τους.

Η ταπεινωτική αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και η δήλωση του Μπάιντεν ότι ταυτόχρονα τερματίζονται οι υπερπόντιες επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας δεν ξεκαθαρίζουν τη νέα γραμμή πλεύσης της μόνης υπερδύναμης. Χωρίς αντίπαλο δέος στη διεθνή σκηνή από το 1989-91 μέχρι και σήμερα, οι ΗΠΑ κατασπατάλησαν μια μοναδική στα ιστορικά χρονικά ευκαιρία, την προθυμία όλων των πρωταγωνιστών της διεθνούς σκηνής να αποδεχθούν μια Pax Americana και να συνάψουν μια στενή ειδική σχέση με τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ, νικήτρια του Ψυχρού Πολέμου λόγω της αυτοδιάλυσης της ΕΣΣΔ, είχαν τη δυνατότητα είτε να αναζωογονήσουν τον ΟΗΕ, είτε να αξιοποιήσουν πιο ευέλικτα άτυπα φόρουμ όπως για παράδειγμα η Ομάδα των G-7. Στην πρώτη μεταψυχροπολεμική υπερπόντια επέμβαση των ΗΠΑ στο Ιράκ, την άνοιξη του 1991, η διεθνής στήριξη από τη Μόσχα μέχρι τον αραβικό κόσμο υπήρξε ομόθυμη. Ίδια και μεγαλύτερη στήριξη στην εισβολή στο Αφγανιστάν την επαύριον της 11.9.2001. Η Ουάσινγκτον είχε την ευκαιρία και στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν να θέσει τη στρατιωτική επέμβαση υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, όπως ακριβώς συνέβη με τον πόλεμο της Κορέας το 1950-53, αλλά εξ αρχής ήθελε πλήρη ελευθερία κινήσεων. Ακόμη χειρότερα, επιχείρησε μονομερώς όχι μόνον να επιβάλει καθεστωτικές αλλαγές στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, αλλά και να επαναχαράξει τον χάρτη της περιοχής. Το 1970, ο τότε ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Ρότζερς μεσολάβησε και πέτυχε τον τερματισμό του πολέμου φθοράς μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ στη διώρυγα του Σουέζ. Στον μισό αιώνα που ακολούθησε από τότε, οι ΗΠΑ απέτυχαν παταγωδώς να εγκαθιδρύσουν μια Pax Americana στη Μέση Ανατολή και στη Νοτιοδυτική Ασία και όχι μόνον, καθώς αποσταθεροποίησαν μια ήδη βεβαρημένη από συγκρούσεις περιοχή. Οι σκηνές που εκτυλίχθηκαν στο αεροδρόμιο της Καμπoύλ θα σκιάζουν την προσπάθεια των ΗΠΑ να συγκροτήσουν αντικινεζική συμμαχία στον Ειρηνικό και στον Ινδικό Ωκεανό.

Πρώτον, η παρούσα συγκυρία παράγει πολλούς αποκλεισμούς σε πολλαπλά επίπεδα. Σε μία σχολική χρονιά που οι μαθητές συμμετείχαν στο σχολείο μόνο μέσα από τον υπολογιστή τους, διαδικτυακά, για όσους φυσικά είχαν πρόσβαση σε υπολογιστή και ίντερνετ, κλήθηκαν να ανταποκριθούν στις πολύ απαιτητικές πανελλαδικές εξετάσεις. Αυτή η συμμετοχή, απέκλεισε de facto τους μαθητές που δεν είχαν ψηφιακή πρόσβαση, αλλά και για αυτούς που είχαν πλήρη, τους ανάγκασε να επιστρατεύσουν την εφεδρεία της προσωπικής πειθαρχίας, καθώς το σχολείο δεν μπορούσε να παίξει αυτό το ρόλο. Άρα, πέτυχαν τα παιδιά που κατά κανόνα είχαν την αξία της προσωπικής πειθαρχίας και μία οικογένεια να βαστά γερά τα όνειρα τους. Δεύτερον, το σύστημα της ΕΒΕ άφησε εκτός πανεπιστημίων τους διπλάσιους από τα προηγούμενα χρόνια. Αν η απότομη μείωση των «κακών» εισακτέων αποτελούσε έναν πολιτικό στόχο, αυτό δεν επιτεύχθηκε γιατί η ΕΒΕ απέκλεισε και πολλούς καλούς μαθητές με καλά αποτελέσματα. Ήδη από τον είσοδο στο σύστημα για τη συμπλήρωση του μηχανογραφικού, ο κόφτης της ΕΒΕ τούς απαγόρευε να δηλώσουν τα τμήματα που θέλουν. Μέσω ενός τεχνοκρατικού τρόπου επιτεύχθηκε λοιπόν μία τυφλή μείωση μαθητών, όχι με βάση τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, όπως γίνεται με μελέτες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά με βάση άλλο ένα μέτρο παγκόσμιας πρωτοτυπίας. Τρίτον, καταργεί αυτό που ήταν ιστορικά η εκπαίδευση στην Ελλάδα. Οξύνει τις κοινωνικές ανισότητες οι οποίες είναι ήδη ακραία οξυμένες στο αυταρχικό ακραία φιλελεύθερο σύστημα. Εκτός από τις οικονομικές ανισότητες παράγει δηλαδή και ακραία μορφωτικές ανισότητες καταργώντας το μορφωτικό κεφάλαιο που διαχρονικά στις δημοκρατικές κοινωνίες λειτουργούσε ως αντίδοτο στον κοινωνικό διαχωρισμό. Τέταρτον, συρρικνώνει βίαια την ανοδική κοινωνική κινητικότητα. Διαχρονικά μέσα στη μεταπολίτευση το εκπαιδευτικό σύστημα έδινε τη δυνατότητα στο παιδί του αγρότη ή του εργάτη ή του μετανάστη να γίνει γιατρός, δικηγόρος και οτιδήποτε άλλο το οποίο με τη σειρά του τα δικά του παιδιά κάνουν σήμερα μεταπτυχιακές, διδακτορικές σπουδές, γίνονται λαμπροί επιστήμονες, διαπρέπουν σε Ελλάδα και εξωτερικό. Το νέο σύστημα εισαγωγής ακυρώνει αυτό το θησαυρό. Πέμπτον, αποδομεί και διαρρηγνύει τη στενή σχέση μεταξύ εκπαίδευσης και παιδιών, οδηγώντας τα παιδιά στην άβυσσο και την κοινωνία στο σκοταδισμό, στο μαζικό αναλφαβητισμό της δεκαετίας του '50. Ακυρώνει ολόκληρη τη διαδρομή τους μέσα στο σχολείο και για συνέχεια δεν προτείνει τίποτα. Το επιχείρημα ότι πολλά παιδιά εισάγονται μεν αλλά δεν ολοκληρώνουν τις σπουδές τους όταν δεν μπαίνουν σε σχολή πρώτης και δεύτερης επιλογής τους είναι λανθασμένο. Γιατί τα παιδιά στην ηλικία των 18 ετών δεν έχουν κατά πλειοψηφία ούτε τις γνώσεις ούτε την ωριμότητα να πάρουν αποφάσεις για την υπόλοιπη ζωή τους. Δεν γνωρίζουν τι τους ενδιαφέρει. Το σύνηθες φαινόμενο είναι οι φοιτητές να αγαπούν αυτό που κάνουν αφού το γνωρίσουν κατά τη διάρκεια των σπουδών τους μέσα στο πανεπιστήμιο. Μπαίνοντας, λοιπόν, σ’ ένα αξιοπρεπές πανεπιστήμιο τούς ανοίγονται νέοι δρόμοι σκέψης, κουλτούρας της γνώσης και της έρευνας, γνώσεις, δεξιότητες, ανακαλύπτουν άλλους κόσμους και πιθανότατα βρίσκουν το δρόμο τους στο μέλλον. Η εσωτερίκευση μιας μεγάλης αποτυχίας που έρχεται βίαια μέσα από την απόρριψη εισαγωγής δημιουργεί κοινωνικό ρατσισμό, διάρρηξη εκπαιδευτικού δεσμού και βάζει τα θεμέλια για μεταγενέστερες αποτυχίες. Έκτον, επαναφέρει την τάση για υπερσυγκέντρωση στα μεγάλα αστικά κέντρα, τα οποία ήδη ασφυκτιούν και πάσχουν από ανεργία, αστεγότητα, κλπ. Καταστρέφει την περιφέρεια, κλείνει πανεπιστήμια και τμήματα εκεί, αφαιρεί πόρους από την ήδη ταλαιπωρημένη και άοπλη ελληνική επαρχία, φτωχοποιεί τους εκεί πληθυσμούς και τους αναγκάζει να μετακινηθούν προς το κέντρο με αποτέλεσμα και τη δική τους φτωνοποίηση. Έβδομον, στο ζοφερό σημερινό κοινωνικοκονομικό περιβάλλον, αλλάζει άρδην το χάρτη της ανώτατης εκπαίδευσης. Με κύριο στόχο την εξοικονόμηση οικονομικών κονδυλίων από μία φιλελεύθερη κυβέρνηση, εξαναγκάζει πανεπιστημιακά τμήματα σε κατάργηση. Και εδώ τίθενται κάποια κεντρικά ερωτήματα: Γιατί κάποια τμήματα όρισαν υψηλή ΕΒΕ; Γνώριζαν τις συνέπειες της μείωσης φοιτητών; Δεν εκτίμησαν σωστά το ρόλο της ΕΒΕ; Ή μήπως η υποχρηματοδότηση του δημόσιου πανεπιστήμιου, η μείωση των μελών ΔΕΠ, η προοπτική συγχώνευσης με πιο κεντρικά πανεπιστημιακά ιδρύματα οδήγησαν σε αποφάσεις κάποιων τμημάτων να εφαρμόσουν ελιτίστικες πολιτικές για τους φοιτητές τους;

Οι θεσμοί πρέπει να πείθουν, διότι μέσω αυτών διαμορφώνεται πολιτική συνείδηση. Χωρίς την τελευταία, η έννοια του γενικού συμφέροντος σπαράσσεται από τον ατομικισμό του καθενός και της καθεμιάς χωριστά. Χωρίς την αρχή του γενικού συμφέροντος, το συλλογικό «εμείς» καθίσταται αποικία των αδηφάγων «εγώ». Συνεπώς, το πρόβλημα της άρνησης του εμβολιασμού είναι και πρόβλημα δημοκρατίας. Και εδώ δυσκολεύουν περισσότερο τα πράγματα, διότι μέσω του αντιεμβολιαστικού ρεύματος ανασυντάσσεται η Ακρα Δεξιά, η οποία έχει ως ευεπίφορο έδαφος πάντοτε τον βαθύ διχασμό, προκειμένου να απονομιμοποιήσει περαιτέρω τους δημοκρατικούς πολιτικούς θεσμούς. Είναι πολύ πρόσφατο το σύνθημα «Δεν είναι η κλιματική αλλαγή, είναι η δημοκρατία που την πατρίδα μας δολοφονεί». Η πανδημία, βεβαίως, θα συνεχίσει με μεταλλαγές του ιού. Οταν αποτελεί ζητούμενο το αν είναι επιτεύξιμη μια δημοκρατική διακυβέρνηση της παγκοσμιοποίησης, ώστε να υπάρξουν πολιτικές μείωσης των κοινωνικών ανισοτήτων μέσω ανακατανομών, επειδή μια τέτοια πολιτική δεν είναι εφικτή πλέον σε επίπεδο εθνικών κρατών, άρα είναι αναγκαία η συνταγματική συνοργάνωση και πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης σε πλαίσιο ισότιμης συνύπαρξης των μελών της, τότε είναι δύσκολο να μη θεωρηθεί αναγκαία η δίκαιη ανακατανομή των εμβολίων με προτεραιότητα τις χώρες των ξεχασμένων του κόσμου. Δεν είναι τυχαίο ότι το στέλεχος «Δέλτα» του ιού είναι η ινδική μεταλλαγή του. Εάν οι κοινωνικές ανισότητες πρέπει να αντιμετωπιστούν στο πεδίο της παγκοσμιοποίησης, τότε είναι ανθρωποβόρα, κυνική υποκρισία το να νομίζει κανείς ότι η αντιμετώπιση της πανδημίας μπορεί και να μην είναι παγκόσμια. Η αντιμετώπιση της πανδημίας, η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, καθώς και των κοινωνικών ανισοτήτων επιβάλλει η δημοκρατική, σοσιαλιστική Αριστερά να σκεφτεί τα προβλήματα και τις ζητούμενες λύσεις τους σε άλλο εννοιολογικό πλαίσιο. Δεν υπάρχουν εθνικές, τοπικές λύσεις σε οικουμενικά, παγκόσμια προβλήματα. Μόνο σε αυτό το πλαίσιο μπορούμε να σκεφτούμε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για πιο δίκαιες και δημοκρατικές κοινωνίες.

Η συζήτηση, όμως, περί επιτελικού κράτους έχει ανοίξει για ακόμα μια φορά τη συζήτηση περί κράτους, την οποία δεν μπορούμε να αποφεύγουμε. Από την «επανίδρυση του κράτους» του Καραμανλή μέχρι το «επιτελικό κράτος» του Μητσοτάκη, η Δεξιά δεν παραλείπει να θέτει το ζήτημα της μεταρρύθμισης του κράτους. Η ελληνική κοινωνία, από την άλλη, δεν έπαψε να θέτει το ζήτημα της μείωσης της γραφειοκρατίας και εσχάτως το ζήτημα του ψηφιακού κράτους. Η καθ’ ημάς Αριστερά δεν αντιτίθεται ρητορικά στην ιδέα του μικρότερου κράτους. Και αυτή της η αφωνία έχει αρνητικά παρεπόμενα παρά την αποτυχία του μητσοτακικού επιτελικού κράτους. Χωρίς αντίπαλο η ιδέα περί λιγότερου κράτους εγκαθιδρύεται ως αυτονόητη. Τη στιγμή που η ΝΔ με παρρησία εφαρμόζει την ιδέα της περί επιτελικού κράτους, η Αριστερά εμφανίζεται άτολμη ως προς την άρθρωση μιας αντίπαλης ιδέας. Αν υποθέσουμε όμως ότι, αντί για λιγότερο κράτος, κράτος-νυχτοφύλακα και κράτος στην υπηρεσία των εταιριών, θέλουμε περισσότερες παροχές από το δημόσιο, κοινωνικό και όχι κατασταλτικό κράτος, κράτος στην υπηρεσία της κοινωνίας και όχι ιδιωτικοποίηση των πάντων προς όφελος της πιο ισχυρής μερίδας της, τότε θα πρέπει να πούμε με παρρησία ότι το επιτελικό κράτος είναι μια καταστροφική για την κοινωνία ιδέα, ότι ισοδυναμεί με απουσία του κράτους, και ότι είναι το αντίθετο του κοινωνικού κράτους. Κοντολογίς, το αντίθετο του «επιτελικού κράτους» είναι το «ισχυρό δημόσιο» και το «ισχυρό κοινωνικό κράτος». Αυτά συνιστούν «πολιτική προστασία». Αντιθέτως, το «επιτελικό κράτος» ούτε πανδημίες μπορεί να αντιμετωπίσει ούτε την κλιματική κρίση.

Η απροκάλυπτη χρήση του δημοσιογραφικού λόγου –με φωτεινές πάντα εξαιρέσεις– ως όχημα προώθησης της κυβερνητικής ατζέντας της ΝΔ, τείνει να γίνει πια ο κανόνας. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που ο ορισμός της έννοιας «είδηση» να αποκτά πια νέο περιεχόμενο: δεν έχει να κάνει δηλαδή με το ποιο γεγονός έχει βαθύτερη και ουσιαστικότερη σημασία για το κοινωνικό σύνολο, αλλά ποιο γεγονός είτε ενεργοποιεί συναισθηματικά ανακλαστικά στο θεατή είτε εξυπηρετεί το κυβερνητικό αφήγημα. Μην ξεχνάμε άλλωστε πως σημαντικό ποσοστό ψηφοφόρων, οι οποίοι πριν ψηφίσουν είναι τηλεθεατές ή χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, χειραγωγείται με βάση τα συναισθήματά του και από την αφήγηση ιστοριών. Όχι από γεγονότα. Ο δημόσιος λόγος, λοιπόν, δεν χρειάζεται να είναι πια έγκυρος για να είναι αποτελεσματικός. Αρκεί να είναι αληθοφανής, να μοιάζουν όσα λέγονται ως εύλογα, ικανά να κινητοποιούν το κοινό. Την ίδια ώρα, αρκεί να αποσιωπηθούν ειδήσεις που βλάπτουν το κυβερνητικό αφήγημα έτσι ώστε να περάσει στο συλλογικό υποσυνείδητο πως συγκεκριμένα προβλήματα δεν υφίστανται. Αρκεί –σε αντίθεση με το παρελθόν, όταν στελέχη μεγάλων συστημικών εφημερίδων παραδέχονταν και μιλούσαν σε επιστολές παραίτησής τους για τον «αγώνα που δώσαμε οι δημοσιογράφοι (σσ. συγκεκριμένου εκδοτικού συγκροτήματος) ενάντια στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ»– να δηλώνεται και να αποδεικνύεται με κάθε τρόπο η προσήλωση στις βουλές των σημερινών κυβερνώντων. Όμως οι αυξήσεις-φωτιά στα είδη διατροφής, στο ψωμί, στο ρεύμα, στη βενζίνη, η τραγική κατάσταση στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, οι απαράδεκτες συνθήκες στα νοσοκομεία, τα κοντέινερς –εν είδει αιθουσών– στις αυλές των σχολείων, ακόμα κι αν δεν βρίσκουν τη θέση τους στην ιεράρχηση των δελτίων ειδήσεων, είναι η ζώσα πραγματικότητα. Που όσο κι αν κάποιοι προσπαθούν να την εξωραΐσουν, όσο κι αν θυσιάζουν, με το αζημίωτο φυσικά, τον δημοσιογραφικό λόγο –τον, ως οφείλει να είναι, πολυφωνικό, δημοκρατικό, δημιουργικό, με αποχρώσεις και σεβασμό στη διαφορετικότητα δημοσιογραφικό λόγο– στο βωμό πολιτικών, κομματικών, επιχειρηματικών σκοπιμοτήτων, δεν μπορούν να αντιστρέψουν το γεγονός πως η πραγματικότητα είναι εδώ. Και επιμένει. Είναι λοιπόν απορίας άξιο (ή μήπως όχι;) το πώς ενώ όλες οι έρευνες καταγράφουν θεαματική υποχώρηση της αξιοπιστίας των ελληνικών ΜΜΕ, αυτά δείχνουν όχι μόνο να μην προβληματίζονται, όχι μόνο να μην αναζητούν τα αίτια αυτής της πτώσης αλλά να επιμένουν στον άκριτο εναγκαλισμό με τη συγκεκριμένη πολιτική κάστα που μας κυβερνά. Επιμένουν να κατασκευάζουν μια πραγματικότητα που πόρρω απέχει από τα καθημερινά βιώματα του μέσου πολίτη της χώρας ποντάροντας σε μια πλασματική παντοδυναμία που έχει όμως από καιρό εκλείψει. «Αν η πραγματικότητα δεν συμφωνεί μαζί μας, τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα», είναι το μότο τους και σε αγαστή συνεργασία με την κυβέρνηση, συναγωνίζονται σε αναλγησία. Ο καθένας ωστόσο έχει τις ευθύνες του και τις επιλογές του. Το «ως εδώ» σε αυτή την κατασκευασμένη πολιτικοδημοσιογραφική «φούσκα» φαντάζει ως η μόνη επιλογή…