Αναδημοσιεύσεις

Με τον όρο Διασπορά εννοούμε έναν λαό που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον τόπο καταγωγής του. Ασχολούμαι με την ελληνική Διασπορά εδώ και χρόνια στην πρώτη γραμμή και ένας από τους λόγους είναι ότι αυτή είναι και η προσωπική μου ιστορία. Μία ιστορία την οποία ζω με υπερηφάνεια και μεράκι. Μέρος της Διασποράς αποτέλεσαν και οι Ελληνίδες της Σμύρνης που το '22 περίμεναν στην προκυμαία του λιμανιού για να τις σώσει ένα δυτικό πλοίο. Κρατούν σφιχτά τα παιδιά τους, προσπαθούν να τα καθησυχάσουν γιατί ελπίζουν να σωθούν στην ιδανική τους πατρίδα, την πολιτισμένη Δύση, την Ελλάδα. Είναι μητέρες με σάρκα και οστά, όπως εμείς, με τα παιδιά τους. Κάποιες σώζονται, άλλες σκοτώνονται από τους Τούρκους, ενώ τα δυτικά πλοία αρνούνται να τις αφήσουν να επιβιβαστούν, να τις διασώσουν. Στρατιωτικά εμβατήρια ακούγονται στα αγγλικά πλοία για να καταπνίξουν τις κραυγές προσφύγων που ζητούν έλεος. Όσες γυναίκες και παιδιά κατάφεραν να σωθούν, έγιναν τότε αποδεκτοί με δυσκολία, συχνά περιθωριοποιημένοι από τους Έλληνες της πατρίδας. Αλλά έφεραν ένα κομμάτι πολιτισμού, έθιμα και εκλεπτυσμένες εμπειρίες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της Ελλάδας, η οποία ήταν υποβαθμισμένη και ταπεινωμένη από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Σήμερα στο Αφγανιστάν πολλές γυναίκες και τα παιδιά τους περιμένουν στην πίστα του αεροδρομίου της Καμπούλ, ελπίζοντας να επιβιβαστούν, να τους πάρουν για να μην υποδουλωθούν, να μην πεθάνουν. Ορισμένα αεροπλάνα φτάνουν για λίγους τυχερούς και τυχερές. Οι υπόλοιποι παραμένουν εκεί. Φόβος για Αφγανές γυναίκες και παιδιά. Απληστία για τις καλές συμφωνίες που ετοιμάζονται με τους Ταλιμπάν. Φυσικά, αυτή δεν είναι η λύση στην κρίση στη Μέση Ανατολή και επομένως οι πιο «λογικοί» προτείνουν «να τους βοηθήσουμε στα σπίτια τους»: το πολύ να πάνε στο γειτονικό Πακιστάν και στη συνέχεια βλέπουμε. Και πάλι καταλήγουμε να στέλνουμε δυτικά πλοία που παίζουν στρατιωτικά εμβατήρια σε μεγάλη ένταση για να μην ακούσουμε τις κραυγές του θανάτου. Κι όμως, κάθε Έλληνας και κάθε Ελληνίδα έχει έναν πρόσφυγα στην ιστορία της οικογένειας. Ακόμη και εκείνοι που δεν έχουν κάποιον μαγειρεύουν ιμάμ μπαϊλντί τις Κυριακές. Κάθε Έλληνας και κάθε Ελληνίδα έχει μια ιστορία να θυμάται και πολλές κραυγές θανάτου που δεν μπορούν να σβήσουν. Κάθε Έλληνας και κάθε Ελληνίδα σήμερα έχει το καθήκον να αποκαταστήσει ένα κομμάτι πολιτισμού, έτσι ώστε να βοηθήσει την Ευρώπη να μεγαλώσει. Αυτή είναι η ελληνική Διασπορά, ακόμα περήφανη γι’ αυτήν την ιστορία, και γι’ αυτήν την ιστορία τιμά τη σημαία της κάθε χρόνο. Οι Αφγανοί, και κυρίως οι γυναίκες, έχουν το δικαίωμα να έρθουν στην Ευρώπη και όποιος αρνείται ή αναβάλλει αυτό το δικαίωμα είναι συνεργός των Ταλιμπάν.

Μια σοβαρή παρενέργεια της επιλογής του Χρήστου Στυλιανίδη από τον πρωθυπουργό για την κάλυψη της θέσης του υπουργού Πολιτικής Προστασίας είναι ασφαλώς ότι για πρώτη φορά τοποθετείται σε υπουργική θέση ένα ενεργό πολιτικό στέλεχος άλλης χώρας. Ασφαλώς ήταν άστοχη η τοποθέτηση του εκδότη της εφημερίδας «Documento» κ. Βαξεβάνη, ο οποίος σε μια πρώτη ανάρτηση ειρωνεύτηκε την επιλογή του πρωθυπουργού («11 εκατ. Ελληνες, αλλά απ’ ό,τι φαίνεται ο Μητσοτάκης θα ανακοινώσει για υπουργό Πολιτικής Προστασίας, υπουργό απ’ το εξωτερικό, χωρίς ελληνική ιθαγένεια. Δεν του κάνει κανένας στη χώρα ή δεν δέχεται κανένας;»). Ακολούθησε παρέμβαση της Ελενας Ακρίτα, η οποία ορθώς χαρακτήρισε «φάουλ» αυτή την τοποθέτηση και θύμισε ότι «στην Ελλάδα έχουν υπουργοποιηθεί ήδη δυο Κύπριοι ο πατέρας μου Λουκής Ακρίτας με την Ενωση Κέντρου και ο Γιάννος Κρανιδιώτης με το ΠΑΣΟΚ» και ότι «οι δυο παρήγαγαν έργο σπουδαίο και τίμησαν και την Ελλάδα και την Κύπρο». Ποιος αμφιβάλλει; Και ο ίδιος κ. Βαξεβάνης αναδιπλώθηκε: «Οι Ελλαδίτες και η πλειοψηφία των Κυπρίων είναι Ελληνες. Ωστόσο Ελλάδα και Κύπρος αποτελούν ανεξάρτητα κράτη. Ο Λουκής Ακρίτας από τη δεκαετία του 1930 είχε πολιτογραφηθεί Ελληνας της Ελλάδας. Ζούσε στην Ελλάδα, ίδρυσε αντιστασιακή οργάνωση επί Κατοχής και εξελέγη βουλευτής. Ο Κρανιδιώτης επίσης έζησε και πολιτεύτηκε στην Ελλάδα». Η διαφορά στην παρούσα περίπτωση είναι ότι και οι δύο είχαν πολιτογραφηθεί Ελληνες προτού αναλάβουν υπουργικά καθήκοντα και είχαν πολιτευτεί επί χρόνια στην Ελλάδα. Εδώ έχουμε την άμεση μεταφορά ενός στελέχους από την κυπριακή στην ελληνική κυβέρνηση. Γι’ αυτό τον λόγο το ζήτημα που προκύπτει από την υπουργοποίηση του κ. Στυλιανίδη παραμένει. Η απόφαση του πρωθυπουργού έρχεται σε σύγκρουση με την πολιτική γραμμή που ακολουθούν οι ελληνικές (και οι κυπριακές) κυβερνήσεις τις τελευταίες δεκαετίες. Οχι τάχα επειδή είναι «ξένος» όποιος είναι Ελληνοκύπριος, αλλά επειδή η πάγια αυτή γραμμή επιμένει στη θέση ότι η Κύπρος είναι ένα αυτόνομο κράτος και όχι παράρτημα της Ελλάδας. Οσο κι αν δεν το καταλαβαίνουν οι οπαδοί του Γρίβα και του Σαμψών, η ταύτιση του στενού πυρήνα των δύο κρατών υπονομεύει την ανεξαρτησία της Κύπρου και οδηγεί σήμερα στη λογική της διχοτόμησης.

Το ΚΒΕ ή Βασικό Εισόδημα Ανευ Ορων ή απλώς Βασικό Εισόδημα, αναφέρεται σε μια τακτική, περιοδική καταβολή χρημάτων ατομικά σε κάθε άνθρωπο μιας επικράτειας, ανεξάρτητα από ηλικία, καταγωγή, ιθαγένεια, επαγγελματική κατάσταση, οικονομικούς πόρους κ.λπ. Και χωρίς τους συνήθεις όρους και τις προϋποθέσεις που συνοδεύουν τα σημερινά προγράμματα κοινωνικής αρωγής, όπως είναι η υποχρέωση για ενεργητική αναζήτηση θέσεων εργασίας ή για παροχή κοινωφελούς εργασίας. (i) Από τα παραπάνω, διαφαίνεται ότι το ΚΒΕ δεν είναι κάποιο σχήμα ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος ούτε και επίδομα ανεργίας, δεν υποκαθιστά τον βασικό μισθό και, εκτός αν είσαι ο κ. Πισσαρίδης και οι όμοιοί του, δεν προορίζεται να καταργήσει άλλες βασικές κοινωνικές παροχές. Στην πραγματικότητα, βρίσκεται λίγο πιο πέρα από τη «συνήθη» κοινωνική αλληλεγγύη και πολύ εγγύτερα σε ένα από τα θεμελιώδη δικαιώματα, αυτό της αξιοπρεπούς διαβίωσης, όπως προσπάθησε να το περιγράψει ειδικά το άρθρο 25 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1948. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Βασικού Εισοδήματος μπορούν να ανιχνευτούν τουλάχιστον από τον 15ο αιώνα και η κεντρική ιδέα είναι απλή: ο συνολικά παραγόμενος πλούτος, αποτέλεσμα μόχθου και διανοητικής προσπάθειας της συντριπτικής πλειονότητας της κοινωνίας, οφείλει να επιτρέπει σε όλες και όλους να έχουν πρόσβαση στα βασικά αγαθά. Και είναι φανερό πως όλα τα συστήματα, δημόσια και ιδιωτικά, που οικοδομήθηκαν ανά τους αιώνες για να υλοποιήσουν αυτή την ιδέα απέτυχαν, περισσότερο ή λιγότερο. Με αποκορύφωμα τη σημερινή κατάσταση με τις τεράστιες περιουσίες στα χέρια ενός μικρού ποσοστού πληθυσμού κάθε χώρας καθώς η νεοφιλελεύθερη κοινωνία του 1/3 φτωχών και αποκλεισμένων ανθρώπων στη Δύση τείνει να γίνει 1/2, ενώ στις άλλες χώρες τα πράγματα είναι ήδη εκεί και χειροτερεύουν. Ακούγονται ήδη οι καγχασμοί: «Σε κάθε άνθρωπο; Και στους εκατομμυριούχους;» Να μια εξαιρετική ευκαιρία να συζητήσουμε για την ακόμα πιο απλή ιδέα που λέγεται δίκαιο και διαφανές φορολογικό σύστημα που θα «βλέπει» τον πραγματικό, συνολικό πλούτο. Σε ένα τέτοιο σύστημα, οι πλούσιοι θα έπρεπε να χρεώνονται πολύ πολύ περισσότερα από όσα θα πιστώνονταν διά του ΚΒΕ. Εκτός κι αν η απόκρυψη πλούτου θεωρείται πια η μοναδική… κανονικότητα. Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΤΙΡΡΗΣΗ είναι σοβαρότερη: «Δηλαδή, όποιος/α θέλει θα ζει με το Βασικό Εισόδημα χωρίς να προσφέρει;». Κατ’ αρχάς, πρέπει επιτέλους να συμφωνήσουμε ότι το σημερινό επίπεδο του πλούτου των κοινωνιών είναι αποτέλεσμα της συνολικής παραγωγικής διαδικασίας μέχρι σήμερα και, επομένως, δεν σχετίζεται με την εργασία των σημερινών εργαζόμενων. Αρα, όλοι και όλες θα έπρεπε να έχουν πρόσβαση στον συσσωρευμένο πλούτο σε τεχνολογία, υποδομές, πολιτισμό – πράγμα που σημαίνει τη ριζική αναδιανομή του, ανεξαρτήτως αν κάποιος/α σήμερα εργάζεται ή όχι.

«Οταν έχεις 300-350 μαθητές σε ένα αμφιθέατρο χωρίς καμία βοήθεια, δεν μπορείς να σκύψεις πάνω από τα προβλήματα των φοιτητών, να τους βοηθήσεις και να τους επιβλέπεις, ούτε καν για να γράψουν μια εργασία» Ο κοσμήτορας του ΕΚΠΑ Μιχάλης Σπουρδαλάκης, ως πανεπιστημιακός καθηγητής, γνωρίζει το φαινόμενο της βιομηχανίας των επί πληρωμή ακαδημαϊκών εργασιών. «Oι συνθήκες επιτρέπουν την παραβατικότητα στην εξέταση και αυτό δεν αφορά μόνο τη συνθήκη της τηλεκπαίδευσης. Οι φοιτητές ανέκαθεν προσφεύγουν σε πρόσθετη βοήθεια γιατί δυστυχώς όλο το εκπαιδευτικό σύστημα έχει φροντιστηριακή κουλτούρα». Υπάρχει, μας λέει, μια παράλληλη «αφανής» παιδεία για πολλούς λόγους: είτε για υποστήριξη των φοιτητών είτε γιατί το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα δεν στηρίζει επαρκώς τους καθηγητές. «Ο φοιτητής περνά από το σχολείο στο πανεπιστήμιο, με τις εξετάσεις να είναι εντελώς διαφορετικές. Η εκπαιδευτική διαδικασία στο πανεπιστήμιο στηρίζεται στην απόκτηση γνώσης, διαλόγου και αυτενέργειας και ώς τότε, με τη σχολική κουλτούρα να είναι εντελώς διαφορετική, οι φοιτητές βρίσκονται ενεοί, όσο επιτυχημένοι κι αν ήταν στις πανελλαδικές». Κι ενώ το πανεπιστήμιο οφείλει να βοηθά στη διαδικασία της μετάβασης, οι φοιτητές το βρίσκουν υποστελεχωμένο: «Δεν έχει καν προσωπικό για να βοηθήσει τους φοιτητές και κατά παράδοση προστρέχουν σε πανεπιστημιακά φροντιστήρια. Γι' αυτό στους δρόμους των σχολών υπάρχουν κολλημένες δεκάδες διαφημίσεις. Στη Βόρεια Αμερική ένα μάθημα με 35-40 φοιτητές δικαιολογεί δύο ακαδημαϊκούς βοηθούς σε έναν καθηγητή. Οταν έχεις 300-350 μαθητές σε ένα αμφιθέατρο χωρίς καμία βοήθεια, δεν μπορείς να σκύψεις πάνω από τα προβλήματα των φοιτητών, να τους βοηθήσεις και να τους επιβλέπεις, ούτε καν για να γράψουν μια εργασία», μας εξηγεί. Η υποστελέχωση του πανεπιστημίου -και ό,τι αυτή συνεπάγεται- είναι μια χαίνουσα πληγή χρόνων για την οποία η πολιτεία γνωρίζει. «Ούτε καθηγητές έχεις ούτε ειδικό διδακτικό προσωπικό. Υπάρχει μεγάλη υποαπασχόληση και άρα αναζήτηση εργασίας και εισοδήματος από πολλούς και εξαιρετικούς πτυχιούχους που ανταποκρίνονται σε αυτή τη ζήτηση των ιδιωτικών φροντιστηριακών ομίλων και εκπαιδευτηρίων. Με αυτόν τον τρόπο ουσιαστικά το πανεπιστήμιο ιδιωτικοποιείται εκ των έσω, από τις ίδιες τις λειτουργίες του συστήματος. Ανοιξαν περίπου χίλιες θέσεις εργασίας για να βοηθήσουν στην εξ αποστάσεως μαθησιακή διαδικασία για το ακαδημαϊκό έτος 2021 μόλις τον περασμένο Φεβρουάριο. Μετά από 12 χρόνια που ζητάμε να επιλυθεί το πρόβλημα, δώρον άδωρον».

Η πιο κραυγαλέα ιδεολογική συνιστώσα είναι η εμφανώς σκοταδιστική. Δεν είναι όπως με την εθνικιστική αδιαλλαξία στο Μακεδονικό, που είχε καλλιεργηθεί συνειδητά και σκόπιμα από σύσσωμες τις κυρίαρχες κοινωνικές, πολιτικές και επικοινωνιακές δυνάμεις. Ο αντιεμβολιαστικός σκοταδισμός έχει βαθύτερες αιτίες, που μάλλον έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι από τους πρώτους μήνες της πανδημίας, με τις πρωτοφανείς (για σύγχρονες αναπτυγμένες χώρες) καθημερινές φρικιαστικές εκατόμβες και με τα διαλυτικά για την κοινωνική και οικονομική ζωή περιοριστικά μέτρα, ο κόσμος έχει αρχίσει να χάνει την εμπιστοσύνη του στην επιστήμη – για πρώτη φορά ίσως τόσο πολύ από τις απαρχές της νεωτερικότητας. Και περνάμε στη δεύτερη ιδεολογική συνιστώσα του αντιεμβολιαστικού φαινομένου. Τούτη αξιώνει για τον εαυτό της μια «ορθολογικότητα» που σε ένα εντελώς επιφανειακό επίπεδο τοποθετείται επί ίσοις όροις με εκείνη των υποστηρικτών του εμβολιασμού. Προβάλλονται «δικαιωματικά» επιχειρήματα του τύπου: κάθε άτομο αποφασίζει εκείνο για το τι θα βάλει ή όχι στο σώμα του. Αλλά και «επιστημονικά», που επικεντρώνονται κυρίως στο ότι το εμβόλιο –όντως– έχει πιθανές παρενέργειες και –όντως– δεν προφυλάσσει απολύτως ούτε από τη νόσηση ούτε από τη μετάδοση. Η επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία αφέλεια τόσο των μεν όσο των δε έχει καταδειχθεί πολλαχώς από την επιστημονική κοινότητα, αλλά φαίνεται πως τούτο δεν αρκεί για να πείσει. Πιο προβληματικό είναι το γεγονός ότι πολλά από αυτά τα «ορθολογικά» επιχειρήματα ακούγονται από την Αριστερά. Και είναι προβληματικό όχι μόνον επειδή η Αριστερά διασπάται σε ένα τόσο κρίσιμο ζήτημα, αλλά και διότι έτσι αποκρύπτεται η βαθύτατα νεοφιλελεύθερη προέλευση αυτού του είδους της επιχειρηματολογίας. Εξηγούμαι. Δεν πρόκειται απλώς για έναν ανεύθυνο ατομοκεντρισμό που λέει «θα κάνω ό,τι γουστάρω και να πάτε στον διάολο». Εχουμε να κάνουμε με κάτι πιο σύνθετο και διάχυτο στη σύγχρονη κοινωνία, που είναι η νεοφιλελεύθερη σχέση με την αλήθεια. Η αλήθεια για τον νεοφιλελευθερισμό κρίνεται από το εκάστοτε άτομο και συνίσταται στη σύνδεση των μέσων που διαθέτει με τους σκοπούς που κάθε άτομο ορίζει για τον εαυτό του. Η δομή της αλήθειας στον νεοφιλελευθερισμό είναι εκείνη της «αλήθειας» της αυτοδιαφημιζόμενης επιχείρησης ή του «ανταγωνιστικού» ατόμου. Ετσι, αν κάποιο άτομο έχει θέσει ως σκοπό του να αποφύγει τον εμβολιασμό ή να εναντιωθεί σε δαύτον για οποιονδήποτε λόγο (επειδή φοβάται, βαριέται τη διαδικασία, έχει επηρεαστεί από κάπου, πιστεύει ότι έτσι κάνει αντιπολίτευση και ούτω καθεξής), θεωρείται απολύτως θεμιτό να χειριστεί τις όποιες πληροφορίες που έχει στη διάθεσή του (αμέτρητες, στη διαδικτυακή εποχή μας) κατά πώς εκείνος βούλεται, προκειμένου να καταλήξει στην «αλήθεια» του μη εμβολιασμού. Δεν είμαι γιατρός, ούτε βιολόγος. Η άποψή μου για τον καθολικό εμβολιασμό στηρίζεται στο ότι έχω μάθει να έχω εμπιστοσύνη στην πλειονότητα της επιστημονικής κοινότητας, όπως αυτή εκπροσωπείται από τους καταξιωμένους διεθνείς και εγχώριους επιστημονικούς θεσμούς και την πλειονότητα των ειδικών επιστημόνων που έχουν δημόσιο λόγο. Οι «ορθολογικοί» αντιεμβολιαστές θα ψάξουν να βρουν τη μειοψηφούσα εκείνη άποψη, το μεμονωμένο περιστατικό ή μια έρευνα που προξενεί κάποια αμφιβολία ως προς την επικρατούσα γνώμη. Και θα την προβάλουν ως απόλυτη αλήθεια ή έστω ως κάτι που ανατρέπει πλήρως τα ισχύοντα δεδομένα. Πρόκειται όντως για τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη περί του αληθούς, που φαίνεται πως υπούλως έχει επικρατήσει στις κοινωνίες μας, ακόμα και σε κύκλους που κατά τα άλλα σκέφτονται με γνώμονες της Αριστεράς.

Όταν μου έγραψε η Μαργαρίτα ότι έρχεται το τέλος, ήρθε στον νου μου το έργο του « Ήλιος και χρόνος». Και όπως λέει ο ίδιος, «όταν σταματήσει ο χρόνος το κελί μου γεμίζει μήνες»... Ο δικός μου χρόνος σταμάτησε και γέμισε με μνήμες χρόνων, συμπυκνωμένων στιγμών από μια ολόκληρη ζωή με την οικογένεια Θεοδωράκη. Όλες αυτές οι μνήμες συγκεντρώθηκαν σε μια στιγμή, εικόνες ευτυχισμένες και εικόνες αγώνων Αποχαιρετισμός στον μεγάλο και αιώνιο φίλο μου Μίκη που αποκοιμήθηκε αφού λογάριασε τον αέρα, καθάρισε τον ουρανό και έπλυνε τον άνεμο. Τον πήρε η κίτρινη ομίχλη που τρίβει την ράχη της στα παραθυρόφυλλα... Έζησα κοντά στην οικογένειά του και κοντά σε αυτόν πάνω από εξήντα χρόνια. Όταν μου έγραψε η Μαργαρίτα προχθές ότι έρχεται το τέλος, ήρθε στον νου μου το έργο του « Ήλιος και χρόνος». Και όπως λέει ο ίδιος, «όταν σταματήσει ο χρόνος το κελί μου γεμίζει μήνες»... ο δικός μου χρόνος σταμάτησε και γέμισε με μνήμες χρόνων, συμπυκνωμένων στιγμών από μια ολόκληρη ζωή με την οικογένεια Θεοδωράκη. Όλες αυτές οι μνήμες συγκεντρώθηκαν σε μια στιγμή, εικόνες ευτυχισμένες και εικόνες αγώνων... Εικόνες από τον Μίκη να κατεβαίνει κάτωχρος από το τρένο στον σταθμό Λαρίσης, συνοδεύοντας τον Λαμπράκη, εικόνες του στο μικρό εκκλησάκι με το σώμα του Πέτρουλα, που θέλαν να τον κηδέψουν κρυφά, απέναντι σε δεκάδες αστυνομικούς. Εικόνες του Μίκη από το Λονδίνο στο σπίτι του Γιώργου Κατηφόρη αμέσως μόλις είχε βγει στο εξωτερικό, και που με συμβούλευσε να δουλέψω στο Παρίσι. Χιλιάδες εικόνες του Μίκη στη Γαλλία την περίοδο της Δικτατορίας, από τις συναυλίες, τις συζητήσεις μας βράδια ολόκληρα, και από τη Μυρτώ να μας μαγειρεύει στα ξενύχτια μας. Εικόνες από το στούντιό του στην οδό Πολυβό, όταν έγραφε το "Κάντο Χενεράλ", με τον Νερούντα παρόντα να χορεύει ευτυχισμένος που στη Χιλή είχε κερδίσει ο Αλιέντε. Φτάνουν ακόμη στη μύτη μου οι μυρωδιές από τη μαγειρική της Μυρτούς τα βραδιά, στο γεμάτο κόσμο σπίτι του στο βουλεβάρτο Σαν Μισέλ. Και οι εικόνες από την εξάωρη βόλτα μας με το αυτοκίνητο του Στέλιου Αναστασιάδη για να φτάσουμε στο Βραχάτι, όταν έπεσε η Δικτατορία, ενώ οι στρατιώτες τον παρακαλούσαν να κατεβάσει αυτός το πουλί της Χούντας. Δεν θα ξεχάσω τη σουρεαλιστική του συζήτηση, ένα απόγευμα που τον επισκέφθηκα με τον σύντροφό μου Γιώργο. Μας μιλούσε για τις μάχες στου Μακρυγιάννη, στο μπαλκόνι του σπιτιού του. Μας έδειχνε τον δρόμο κάτω από το σπίτι, στον οποίο ανέβαιναν οι γυναίκες αντάρτισσες με τον νεκρό θεό Διόνυσο που τον είχαν σκοτώσει οι ταγματασφαλίτες, ενώ από την άλλη πλευρά ανέβαιναν εκείνοι αλαλάζοντας. Δεν θα ξεχάσω το ταξίδι με τον Μίκη και με τον Μίμη Δεσποτίδη, τον αγαπημένο φίλο του Μίκη, στη Σουηδία και τη συνάντησή μας με τον πατέρα μου, τον σύντροφο Μπάμπη Καλατζή και την ομάδα των Ελλήνων προσφύγων. Αλλά και το άλλο ταξίδι μου με το αυτοκίνητό του και τον Μιχάλη Κακογιάννη για το Λονδίνο, για μια συναυλία του με το "Πνευματικό εμβατήριο". Πόσα δεν έμαθα κοντά του, πόσα βιβλία με ποίηση δεν μου χάρισε, σε πόσες γιορτές γενεθλίων του δεν συμμετείχα... Μίκη μας αγαπημένε, δεν θα ξεχάσω το χιούμορ σου, όταν κάποτε μου είπες να γραφτώ στη λίστα για το ταξίδι στα Χανιά. Δεν είχα καταλάβει τι εννοούσες... Δεν θα ξεχάσω την αφήγησή σου όταν επέστρεψες στο Παρίσι από την κηδεία του συνεργάτη σου Διδίλη. Μας είπες ότι «τον κουβέντιασες και ότι τον μάλωσες γιατί πέθανε βροχερή μέρα»... και μετά έκλαψες σαν μωρό παιδί. Δεν θα ξεχάσω τον πόνο σου για τον αδερφό σου Γιάννη, όταν η Μυρτώ μού ζήτησε να έρθω να σε δω στο Βραχάτι. Ώρες ολόκληρες μου μιλούσες για ’κείνον και για τον φίλο σου Μιχάλη Κατσαρό. Έτρεχες από ένα νοσοκομείο στο άλλο. Πώς να μην σκέφτομαι τώρα τη Μυρτώ που την έβλεπα κάποιες Δευτέρες και με ξαναγύριζε στις παλιές εποχές... τη Μαργαρίτα μου και τον Γιώργο και όλα τα εγγόνια... Είσαι για πάντα στην ψυχή μας, γενναίος, ποιητικός, πιστός φίλος και μας εμπνέεις με τα οράματά σου. Μάθαμε να αγωνιζόμαστε κοντά σου... Δεν λέω αντίο γιατί είσαι μαζί μας.

Έντυ ντε Βιντ «Τελευταίος σταθμός Άουσβιτς - Η μαρτυρία μου από το στρατόπεδο (1943-1945)», μετάφραση Μαργαρίτα Μπονάτσου, εκδόσεις Πατάκη, 2021 Χρειάστηκε να περάσουν εβδομήντα πέντε ολόκληρα χρόνια για την επανέκδοση του βιβλίου του ολλανδού ψυχίατρου Έντυ (Ελιάζαρ) ντε Βιντ, το οποίο είχε κυκλοφορήσει σε ελάχιστα αντίτυπα το 1946 όταν ακόμη οι μνήμες του συγγραφέα ήταν ακόμη νωπές. Σήμερα, μεταφρασμένο σε πάνω από είκοσι πέντε γλώσσες αποτελεί μια πρόσθετη μαρτυρία για τη ζωή και τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Πρόκειται για τον τελευταίο Εβραίο γιατρό που πήρε πτυχίο απ’ το Πανεπιστήμιο του Λέιντεν, όταν τα ανώτατα ιδρύματα υποχρεώθηκαν να διώξουν, το 1941, όλους τους ομόθρησκούς του. Όταν η μητέρα του εκτοπίστηκε στο στρατόπεδο µεταγωγών του Βέστερµπορκ, ο Έντυ επεδίωξε και κατάφερε να εργαστεί ως εθελοντής γιατρός στο ίδιο στρατόπεδο για να είναι κοντά της. Με την άφιξή του η τελευταία είχε ήδη μεταφερθεί στο Άουσβιτς όπου και πέθανε. Όντας έγκλειστος γνωρίζει τη νοσοκόµα Φρίντελ Κοµόρνικ, την ερωτεύεται και σύντομα παντρεύονται. Το 1943 μεταφέρονται μαζί στο Άουσβιτς. Φυσικά χωρίζονται: στο µπλοκ 9, ως γιατρός, ο Έντυ, στο 10, ως νοσηλεύτρια, η Φρίντελ όπου ο εγκληματίας Γιόζεφ Μένγκελε διευθύνει ιατρικά πειράµατα σε κρατούμενες. Ο Ντε Βιντ δημιουργεί τον μυθιστορηματικό χαρακτήρα του Χανς για να μιλήσει σε πρώτο πρόσωπο και να εξιστορήσει με ψυχραιμία τον τρόπο ζωής στο κολαστήριο. Παρ’ όλη τη συναισθηματική του φόρτιση περιγράφει την καθημερινή τελετουργία διαβίωσης, με πρωταρχικό μέλημά του την επιβίωσή του και την ασφάλεια της Φρίντελ· την αγωνία του να μην υποστεί τις γυναικολογικές επεμβάσεις των ναζί γιατρών. Εξαιρετικός παρατηρητής της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε ακραίες καταστάσεις ζωής και θανάτου κρατά λεπτομερείς σημειώσεις. Ντοκουμεντάρει τη σκληρότητα των κρατουμένων αλλά κυρίως την αλληλεγγύη τους, προσφέροντας την ελπίδα. Όταν, το 1944, οι Σοβιετικοί είναι σε απόσταση αναπνοής από το Άουσβιτς, οι ναζί αναγκάζουν τον εξαντλημένο πληθυσμό, µαζί και την Φρίντελ, να βαδίσουν μέχρι τη Γερμανία στις γνωστές πορείες θανάτου. Ο Ντε Βίντ κρύβεται και γλυτώνει. Τον απελευθερώνει ο Κόκκινος Στρατός στον οποίον και εντάσσεται το 1945 περιθάλποντας τραυματίες.

Καθώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα συμβαίνουν στο εγγύς μέλλον ολοένα και συχνότερα, στη Νέα Ορλεάνη αποδεικνύεται για ακόμη μία φορά ότι δεν μπορεί να υπάρχει εμπιστοσύνη σε ιδιώτες, για να κάνουν όσα απαιτούνται ώστε να μην καταρρέουν οι υποδομές κοινής ωφέλειας. Οι ιδιωτικές εταιρείες δεν επιθυμούν να επωμιστούν το κόστος εκσυγχρονισμού και κερδοσκοπούν κάθε φορά που μια καταστροφή χτυπά τα δίκτυά τους.

Η ταπεινωτική αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και η δήλωση του Μπάιντεν ότι ταυτόχρονα τερματίζονται οι υπερπόντιες επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας δεν ξεκαθαρίζουν τη νέα γραμμή πλεύσης της μόνης υπερδύναμης. Χωρίς αντίπαλο δέος στη διεθνή σκηνή από το 1989-91 μέχρι και σήμερα, οι ΗΠΑ κατασπατάλησαν μια μοναδική στα ιστορικά χρονικά ευκαιρία, την προθυμία όλων των πρωταγωνιστών της διεθνούς σκηνής να αποδεχθούν μια Pax Americana και να συνάψουν μια στενή ειδική σχέση με τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ, νικήτρια του Ψυχρού Πολέμου λόγω της αυτοδιάλυσης της ΕΣΣΔ, είχαν τη δυνατότητα είτε να αναζωογονήσουν τον ΟΗΕ, είτε να αξιοποιήσουν πιο ευέλικτα άτυπα φόρουμ όπως για παράδειγμα η Ομάδα των G-7. Στην πρώτη μεταψυχροπολεμική υπερπόντια επέμβαση των ΗΠΑ στο Ιράκ, την άνοιξη του 1991, η διεθνής στήριξη από τη Μόσχα μέχρι τον αραβικό κόσμο υπήρξε ομόθυμη. Ίδια και μεγαλύτερη στήριξη στην εισβολή στο Αφγανιστάν την επαύριον της 11.9.2001. Η Ουάσινγκτον είχε την ευκαιρία και στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν να θέσει τη στρατιωτική επέμβαση υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, όπως ακριβώς συνέβη με τον πόλεμο της Κορέας το 1950-53, αλλά εξ αρχής ήθελε πλήρη ελευθερία κινήσεων. Ακόμη χειρότερα, επιχείρησε μονομερώς όχι μόνον να επιβάλει καθεστωτικές αλλαγές στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, αλλά και να επαναχαράξει τον χάρτη της περιοχής. Το 1970, ο τότε ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Ρότζερς μεσολάβησε και πέτυχε τον τερματισμό του πολέμου φθοράς μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ στη διώρυγα του Σουέζ. Στον μισό αιώνα που ακολούθησε από τότε, οι ΗΠΑ απέτυχαν παταγωδώς να εγκαθιδρύσουν μια Pax Americana στη Μέση Ανατολή και στη Νοτιοδυτική Ασία και όχι μόνον, καθώς αποσταθεροποίησαν μια ήδη βεβαρημένη από συγκρούσεις περιοχή. Οι σκηνές που εκτυλίχθηκαν στο αεροδρόμιο της Καμπoύλ θα σκιάζουν την προσπάθεια των ΗΠΑ να συγκροτήσουν αντικινεζική συμμαχία στον Ειρηνικό και στον Ινδικό Ωκεανό.

Πρώτον, η παρούσα συγκυρία παράγει πολλούς αποκλεισμούς σε πολλαπλά επίπεδα. Σε μία σχολική χρονιά που οι μαθητές συμμετείχαν στο σχολείο μόνο μέσα από τον υπολογιστή τους, διαδικτυακά, για όσους φυσικά είχαν πρόσβαση σε υπολογιστή και ίντερνετ, κλήθηκαν να ανταποκριθούν στις πολύ απαιτητικές πανελλαδικές εξετάσεις. Αυτή η συμμετοχή, απέκλεισε de facto τους μαθητές που δεν είχαν ψηφιακή πρόσβαση, αλλά και για αυτούς που είχαν πλήρη, τους ανάγκασε να επιστρατεύσουν την εφεδρεία της προσωπικής πειθαρχίας, καθώς το σχολείο δεν μπορούσε να παίξει αυτό το ρόλο. Άρα, πέτυχαν τα παιδιά που κατά κανόνα είχαν την αξία της προσωπικής πειθαρχίας και μία οικογένεια να βαστά γερά τα όνειρα τους. Δεύτερον, το σύστημα της ΕΒΕ άφησε εκτός πανεπιστημίων τους διπλάσιους από τα προηγούμενα χρόνια. Αν η απότομη μείωση των «κακών» εισακτέων αποτελούσε έναν πολιτικό στόχο, αυτό δεν επιτεύχθηκε γιατί η ΕΒΕ απέκλεισε και πολλούς καλούς μαθητές με καλά αποτελέσματα. Ήδη από τον είσοδο στο σύστημα για τη συμπλήρωση του μηχανογραφικού, ο κόφτης της ΕΒΕ τούς απαγόρευε να δηλώσουν τα τμήματα που θέλουν. Μέσω ενός τεχνοκρατικού τρόπου επιτεύχθηκε λοιπόν μία τυφλή μείωση μαθητών, όχι με βάση τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, όπως γίνεται με μελέτες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά με βάση άλλο ένα μέτρο παγκόσμιας πρωτοτυπίας. Τρίτον, καταργεί αυτό που ήταν ιστορικά η εκπαίδευση στην Ελλάδα. Οξύνει τις κοινωνικές ανισότητες οι οποίες είναι ήδη ακραία οξυμένες στο αυταρχικό ακραία φιλελεύθερο σύστημα. Εκτός από τις οικονομικές ανισότητες παράγει δηλαδή και ακραία μορφωτικές ανισότητες καταργώντας το μορφωτικό κεφάλαιο που διαχρονικά στις δημοκρατικές κοινωνίες λειτουργούσε ως αντίδοτο στον κοινωνικό διαχωρισμό. Τέταρτον, συρρικνώνει βίαια την ανοδική κοινωνική κινητικότητα. Διαχρονικά μέσα στη μεταπολίτευση το εκπαιδευτικό σύστημα έδινε τη δυνατότητα στο παιδί του αγρότη ή του εργάτη ή του μετανάστη να γίνει γιατρός, δικηγόρος και οτιδήποτε άλλο το οποίο με τη σειρά του τα δικά του παιδιά κάνουν σήμερα μεταπτυχιακές, διδακτορικές σπουδές, γίνονται λαμπροί επιστήμονες, διαπρέπουν σε Ελλάδα και εξωτερικό. Το νέο σύστημα εισαγωγής ακυρώνει αυτό το θησαυρό. Πέμπτον, αποδομεί και διαρρηγνύει τη στενή σχέση μεταξύ εκπαίδευσης και παιδιών, οδηγώντας τα παιδιά στην άβυσσο και την κοινωνία στο σκοταδισμό, στο μαζικό αναλφαβητισμό της δεκαετίας του '50. Ακυρώνει ολόκληρη τη διαδρομή τους μέσα στο σχολείο και για συνέχεια δεν προτείνει τίποτα. Το επιχείρημα ότι πολλά παιδιά εισάγονται μεν αλλά δεν ολοκληρώνουν τις σπουδές τους όταν δεν μπαίνουν σε σχολή πρώτης και δεύτερης επιλογής τους είναι λανθασμένο. Γιατί τα παιδιά στην ηλικία των 18 ετών δεν έχουν κατά πλειοψηφία ούτε τις γνώσεις ούτε την ωριμότητα να πάρουν αποφάσεις για την υπόλοιπη ζωή τους. Δεν γνωρίζουν τι τους ενδιαφέρει. Το σύνηθες φαινόμενο είναι οι φοιτητές να αγαπούν αυτό που κάνουν αφού το γνωρίσουν κατά τη διάρκεια των σπουδών τους μέσα στο πανεπιστήμιο. Μπαίνοντας, λοιπόν, σ’ ένα αξιοπρεπές πανεπιστήμιο τούς ανοίγονται νέοι δρόμοι σκέψης, κουλτούρας της γνώσης και της έρευνας, γνώσεις, δεξιότητες, ανακαλύπτουν άλλους κόσμους και πιθανότατα βρίσκουν το δρόμο τους στο μέλλον. Η εσωτερίκευση μιας μεγάλης αποτυχίας που έρχεται βίαια μέσα από την απόρριψη εισαγωγής δημιουργεί κοινωνικό ρατσισμό, διάρρηξη εκπαιδευτικού δεσμού και βάζει τα θεμέλια για μεταγενέστερες αποτυχίες. Έκτον, επαναφέρει την τάση για υπερσυγκέντρωση στα μεγάλα αστικά κέντρα, τα οποία ήδη ασφυκτιούν και πάσχουν από ανεργία, αστεγότητα, κλπ. Καταστρέφει την περιφέρεια, κλείνει πανεπιστήμια και τμήματα εκεί, αφαιρεί πόρους από την ήδη ταλαιπωρημένη και άοπλη ελληνική επαρχία, φτωχοποιεί τους εκεί πληθυσμούς και τους αναγκάζει να μετακινηθούν προς το κέντρο με αποτέλεσμα και τη δική τους φτωνοποίηση. Έβδομον, στο ζοφερό σημερινό κοινωνικοκονομικό περιβάλλον, αλλάζει άρδην το χάρτη της ανώτατης εκπαίδευσης. Με κύριο στόχο την εξοικονόμηση οικονομικών κονδυλίων από μία φιλελεύθερη κυβέρνηση, εξαναγκάζει πανεπιστημιακά τμήματα σε κατάργηση. Και εδώ τίθενται κάποια κεντρικά ερωτήματα: Γιατί κάποια τμήματα όρισαν υψηλή ΕΒΕ; Γνώριζαν τις συνέπειες της μείωσης φοιτητών; Δεν εκτίμησαν σωστά το ρόλο της ΕΒΕ; Ή μήπως η υποχρηματοδότηση του δημόσιου πανεπιστήμιου, η μείωση των μελών ΔΕΠ, η προοπτική συγχώνευσης με πιο κεντρικά πανεπιστημιακά ιδρύματα οδήγησαν σε αποφάσεις κάποιων τμημάτων να εφαρμόσουν ελιτίστικες πολιτικές για τους φοιτητές τους;