Αναδημοσιεύσεις

Στην Ελλάδα μάθαμε πως, με την απουσία ενεργητικής ρύθμισης και παράλληλης κοινωνικής πολιτικής που να συνεπικουρεί το σχεδιασμό, τα αποτελέσματα τέτοιων παρεμβάσεων τα αποφασίζει τελικά η αγορά, με ανεξέλεγκτες επιπτώσεις στο χώρο και τον ίδιο το σχεδιασμό. Μάθαμε όμως και πως, με το να αφήνουμε τους χώρους στην τύχη τους, αργά ή γρήγορα η υποτίμησή τους θα δημιουργήσει ευκαιρίες για απρόβλεπτες κερδοσκοπικές επενδύσεις στο μέλλον. Καθώς η ανταλλακτική αξία του χώρου συνήθως εκτιμάται περισσότερο από την ίδια την αξία της χρήσης, χρειάζονται παρεμβάσεις που να ρυθμίζουν κοινωνικά το χώρο και να δίνουν έμφαση στην αξία της λειτουργίας του. Η βιωσιμότητα της μίξης και της πολυλειτουργικότητας της Αθήνας δεν είναι μόνο στοίχημα για την ενίσχυση της τοπικής ιδιαιτερότητας ως εμπορεύσιμο προϊόν ή ως πολιτισμική αναπαράσταση∙ είναι στοίχημα για μια πόλη που θέλει να είναι παραγωγική. Αυτό απαιτεί μέτρα ενεργητικής δημόσιας πολιτικής που θα απαντούν στις τοπικές ιδιαιτερότητες και οικονομικές σχέσεις που αναπτύσσονται στο κέντρο, με την προστασία του εμπορίου και των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Απαιτεί όμως και ρύθμιση των τιμών και αξιών γης για αυτούς που κατοικούν στις περιοχές αυτές. Στα ζητούμενα είναι η έμφαση στην αξία της κατοικίας ως κοινωνικό αγαθό που προστατεύεται, η συντήρηση του κτιριακού αποθέματος, η προσβασιμότητα μέσω ενός αναβαθμισμένου ποιοτικά και σε πλήθος δικτύου Μέσων Μαζικής Μεταφοράς και η αναβάθμιση του αστικού (φωτισμός, πεζοδρόμια, παγκάκια) και κοινωνικού (σχολεία, δημοτικές υπηρεσίες, πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας) εξοπλισμού με έργα που θα εξυπηρετούν τη λειτουργία του δημόσιου χώρου για την καθημερινότητα των πολιτών. Ο αντίκτυπος των αστικών παρεμβάσεων στην αύξηση των τιμών της γης, ακόμη και υπό το πρίσμα των καλύτερων προθέσεων, είναι πλέον οικουμενικός. Η απάντηση σε αυτά τα ζητήματα είναι σύνθετη και απαιτεί την κινητοποίηση όχι μόνο των μηχανισμών σχεδιασμού και της διοίκησης αλλά και την εμπλοκή των υποκειμένων που ζουν και δρουν σε περιοχές που επιδέχονται τέτοιου είδους αναπλάσεις. Η πολιτική για το κέντρο της Αθήνας χρειάζεται μια γενναία δημόσια δημοκρατική διαβούλευση και την εμπλοκή της κοινωνίας στην αντιμετώπιση της κρίσης και στην αναδιαμόρφωση του χώρου. Σε αυτό το πλαίσιο η καταγραφή των πρόσφατων μεταλλαγών του κέντρου είναι επείγουσα, όπως επείγουσα είναι και η επικαιροποίηση του θεσμικού εργαλείου που θα εστιάσει στα κρίσιμα σημεία ενδιαφέροντος μιας τέτοιας πολιτικής.

Χωρίς τις ρυθμιστικές αρχές της δημοκρατίας, η αγορά θα κατέρρεε λόγω των αυτοματισμών της. Ο νεοφιλελεύθερος φονταμενταλισμός αδιαφορεί για το ότι όσοι έχουν χαμηλή αγοραστική δύναμη αδυνατούν να εξασφαλίσουν αναγκαία για τη ζωή τους αγαθά και υπηρεσίες. Η πρόσφατη πανδημία το ανέδειξε εκ νέου αυτό και, εάν δεν ληφθούν μέτρα προστασίας των δημοσίων αγαθών και ενίσχυσης του κοινωνικού κράτους, θα το αναδείξει και με πιο επώδυνο τρόπο. Να, όμως, που και αυτός ο πόνος τη φτώχεια θα πλήξει περισσότερο. Ο νεοφιλελεύθερος φονταμενταλισμός αδιαφορεί για τους φτωχούς. Αυτή είναι η νέα μορφή ρατσισμού. Αδιαφορεί, όμως, και γι’ αυτό που ο ίδιος παράγει, δηλαδή πολύ υψηλή ανεργία, ανάγκες τις οποίες δεν μπορούν να καλύψουν οι οικονομικώς αδύναμοι και έναν πλανήτη που αργοπεθαίνει χάριν του μεγαλύτερου κέρδους. Ο νεοφιλελεύθερος φονταμενταλισμός, που φιλοτέχνησε και προέβαλλε τον ιδεότυπο του «ορθολογικού» ανθρώπου ως του εγωιστή θηρευτή του ατομικού κέρδους και συμφέροντος, αδυνατεί να κατανοήσει τον δικό του ανορθολογισμό.

Εκεί όμως που διαφωνώ ριζικά με την προσέγγιση του δημάρχου Αθηναίων στον «μεγάλο του περίπατο», είναι ότι δεν θα τον κάνουν οι 9 κάτοικοι στους 10, αυτοί που ζουν σε κακές συνθήκες στις πυκνοδομημένες γειτονιές. Δεν μιλώ αορίστως. Εκανα προχθές ένα δικό μου «μεγάλο περίπατο» σε ένα τμήμα της Μαυρομιχάλη, της Χαριλάου Τρικούπη και κάποιων μικρότερων μεταξύ τους καθέτων. Η κατάσταση των πεζοδρομίων είναι κυριολεκτικά άθλια. Αλλη λέξη δεν υπάρχει. Μόνιμοι κάτοικοι που με σταμάτησαν να συζητήσουμε, με βεβαίωσαν ότι δεν τα έχει αγγίξει συνεργείο του δήμου τουλάχιστον δύο δεκαετίες. Μόνο για μπαλώματα, που τα κάνουν χειρότερα. Ποια είναι η εικόνα: σπασμένες πλάκες σε ποσοστό τουλάχιστον 20%, είτε αφημένες στην τύχη τους είτε πρόχειρα και ανώμαλα τσιμενταρισμένες. Σπασμένες μεταλλικές ράβδοι που εξέχουν σε διάφορα ύψη (κάποτε ήταν μπάρες...), κατάλληλες μόνο για να σκουντουφλάει κανείς. Σημεία στα οποία το βάδισμα του πεζού είναι παντελώς αδύνατο, όχι μόνο από σκαρφαλωμένα αυτοκίνητα (αυτό ο δήμαρχος θα το χρεώσει στους οδηγούς), αλλά από σήματα και κάδους του ίδιου του δήμου του! Λόγω των μόνιμων ή προσωρινών εμποδίων, ελεύθερο πλάτος πεζοδρομίου ελάχιστο, παρανόμως. Αλλού πεζοδρόμια πλήρως αποκλεισμένα, και μάλιστα με εμπόδια τοποθετημένα επίσης από τον δήμο, όπως π.χ. μπροστά από επικίνδυνα κτίρια. Χωρίς όμως να δημιουργείται παράπλευρη διάβαση για τους πεζούς. Κι όλα εκεί, επί χρόνια! Εγώ όμως ήμουν ένας απλός πεζός, μόνος μου στον δρόμο. Τι γίνεται με τον γονιό με το καροτσάκι; Τι γίνεται με τον ανάπηρο; Οσο περπατούσα, προσπαθούσα να εντοπίσω ευθεία διαδρομή που θα μπορούσε να ακολουθήσει αναπηρικό καροτσάκι. Μέγιστο, 30-40 μέτρα ανάμεσα σε δύο αδιάβατα εμπόδια και χωρίς να υπάρχει σε κανένα σημείο ράμπα ανόδου/καθόδου. Διάβασα κατόπιν μια προεκλογική δήλωση του κ. Μπακογιάννη: «Τα άτομα με αναπηρία μάς εμπνέουν καθημερινά και κερδίζουν τον σεβασμό μας για τη δύναμή τους». Και παρακάτω: «Η Αθήνα είναι αφιλόξενη πόλη για τα ΑμεΑ» (3.12.18). Αυτά πριν εκλεγεί. Αφού λοιπόν εμπνέεται, του προτείνω ένα... challenge: να πάρει ένα αναπηρικό καροτσάκι, να πάει στους δρόμους που λέω ή όποιον άλλο διαλέξει, και να προσπαθήσει να το σπρώξει 100 μέτρα συνεχόμενα. Ή να κάνει 100 μέτρα ακολουθώντας τη διάβαση τυφλών, χωρίς να τρακάρει! Γιατί ωραία τα μεγάλα λόγια που ετοιμάζουν οι εταιρείες επικοινωνίας, αλλά έχει περάσει ένας χρόνος που έχει εκλεγεί δήμαρχος. Τι έχει κάνει για τον πεζό; Τι έχει κάνει για τον γονιό με το βρέφος σε καροτσάκι, τον ηλικιωμένο, το παιδί που πρέπει να πάει με ασφάλεια στο σχολείο, τον ανάπηρο; Στις γειτονιές, εκεί που ζουν οι μόνιμοι κάτοικοι της Αθήνας, απολύτως τίποτα. Στην Πανεπιστημίου και στο Σύνταγμα, όπου ο ανάπηρος και ο ηλικιωμένος δεν θα κατορθώσουν να φτάσουν ποτέ, ναι! Εκεί κάνει τον... κόκκινο περίπατο!

Οι πιο σύγχρονες απόψεις της ευγονικής έχουν μετατοπιστεί από το φυλετικό στο ταξικό, δεν είναι πια ο μαύρος ή ο τσιγγάνος κυρίαρχος στόχος αλλά είναι και ο φτωχός. Με αυτό το τρόπο ξεφεύγουν από την κατάπτυστη ιστορία της ευγονικής και εκφράζονται με πιο εκλεπτυσμένους τρόπους, ο φτωχός δεν αντιλαμβάνεται περίπλοκες έννοιες, και αυτό δεν συμβαίνει επειδή του λείπει ένα γονίδιο, αλλά είναι συνεργασία ομαδοποιημένων γονιδίων. Το αφήγημα έχει γίνει πιο περίπλοκο και πιο εξευγενισμένο. Με αυτές τις επικίνδυνες εξελίξεις στη δημόσια συζήτηση, γιατί να μην σκεφτούμε ότι ευγονικές πρακτικές πέρασαν μπροστά από τα μάτια μας με το τόσο πολύ αυξημένο ποσοστό θανάτων σε οίκους φροντίδας ευάλωτων συν-ανθρώπων μας; Σε πολλές χώρες αφέθηκαν οι οίκοι ευγηρίας στην τύχη τους με το επιχείρημα ότι αυτοί θα πεθάνουν σύντομα συνεπώς γιατί να τους θεραπεύουμε. Αλλά και στην Ελλάδα τα κυβερνητικά λόγια και οι πράξεις δεν είναι ουδέτερα. Καθημερινές ανακοινώσεις για τους ασθενείς ήταν: Τόσοι άνδρες τόσες γυναίκες, τόσοι πρόσφυγες από την τάδε δομή. Μια ξεχωριστή κατηγορία, με διεύθυνση! Όταν λέγεται ότι τις ασθένειες μας τις φέρνουν οι κατατρεγμένοι των πολέμων και της φτώχειας, αυτός ο λόγος είναι επικίνδυνος γιατί είναι ρατσισμός, που στηρίζεται σε ψευδο-επιστημονικά επιχειρήματα, είναι επικίνδυνος γιατί μας οδηγεί σε ένα κόσμο που αυτοί επιλέγουν και εννοώ και την κυβέρνηση, από την οποία έχουμε ακούσει τη ρατσιστική κουβέντα «ότι οι διαφορές ανάμεσα στους πολίτες είναι φυσικό φαινόμενο». Δηλαδή ο πλούσιος (όπως και να έγινε) το αξίζει γιατί η φύση του, δηλαδή τα γονίδια του, τον έφεραν σε αυτή τη θέση, σε αντίθεση με τον φτωχό που η μοίρα του είναι η φύση του. Αυτή η ρατσιστική άποψη μπορεί να εδραιώνεται στο μυαλό των πολιτών σε περίοδο κρίσης χωρίς σκέψη. Η αποδοχή του λόγου των επιστημόνων, των τεχνοκρατών των πολιτικών χωρίς διάλογο και αντίρρηση είναι επικίνδυνη για τη δημοκρατία και την ισονομία των πολιτών. Στη περίοδο μετά την πανδημία χρειάζεται στοχασμός, χρειάζεται να ξανα-υπερασπιστούμε τη δημοκρατία σε όλες της τις μορφές και την αποφασιστική εναντίωση μας στον κοινωνικό ρατσισμό.

Οι εταιρείες τεχνολογίας ξέρουν τόσα πολλά για εμάς, εμείς ξέρουμε τόσο λίγα για αυτές. Όσο νομίζαμε ότι ψάχναμε στo Google, η Google έψαχνε εμάς. Όσο χρησιμοποιούσαμε τα social media, τα social media μας χρησιμοποιούσαν. Όταν μας ενημέρωναν σχετικά με τo privacy policy της εταιρείας τους, στην πραγματικότητα επρόκειτο για το surveillance policy της εταιρείας τους. Πάντα υπήρχε ανισότητα στη γνώση, αλλά όχι με αυτά τα χαρακτηριστικά που επαναπροσδιορίζουν ηθικά όρια και τελικά την αντίληψη του εαυτού. Εμείς δεν ξέρουμε για εμάς αυτό που αυτοί γνωρίζουν για εμάς. Είναι μία γνώση που προέρχεται από εμάς, αλλά δεν προορίζεται για εμάς. Την ίδια στιγμή προκύπτουν νέα κρίσιμα ερωτήματα για την λειτουργία της δημοκρατίας: “ποιος αποφασίζει, ποιος θα αποφασίζει, ποιος θα γνωρίζει;” Οι δημοκρατικοί θεσμοί παραμένουν αμήχανοι και η δραστηριότητα των τεχνολογικών κολοσσών αρρύθμιστη. Στον εταιρικό λόγο που συγκροτούν οι τεχνολογικοί κολοσσοί μας αποκαλούν “χρήστες”. Πρόκειται για μία νέα οντολογική κατηγορία με δικό της περιεχόμενο, όπως αυτές του καταναλωτή ή του δανειζόμενου. Η Ζούμποφ υποστηρίζει ότι, όπως τον 18ο αιώνα ο πολίτης έπρεπε να οργανωθεί με την ιδιότητα του εργάτη για την προάσπιση των συμφερόντων του, το ίδιο πρέπει να πράξει και σήμερα με την ιδιότητά του χρήστη. Η δραστηριότητά του είναι που δημιουργεί κέρδος. Μπορούμε να απολαμβάνουμε την ψηφιακή τεχνολογία χωρίς το πλαίσιο λειτουργίας του καπιταλισμού της παρακολούθησης. Το πρόβλημα δεν είναι ο ψηφιακός κόσμος, ούτε η τεχνολογία είναι η οικονομική λογική που τα κατευθύνει και μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με πολιτικούς όρους και σχέδιο. Το να κατανοήσουμε την οικονομική λογική του καπιταλισμού της παρακολούθησης συνιστά την “έξοδο από τη χώρα των θαυμάτων” που έχουν κατασκευάσει οι μηχανισμοί προπαγάνδας των τεχνολογικών κολοσσών.