Συνεντεύξεις

Από την “Σιωπηλή Επανάσταση” στην “Οικονομία της φροντίδας” με οδηγό το βιβλίο “Γυναίκες, φύλο και εργασία στην Ελλάδα” Για το νέο βιβλίο της, προϊόν πολύχρονης μελέτης, “Γυναίκες, φύλο και εργασία στην Ελλάδα” μίλησε σήμερα Στο Κόκκινο η καθηγήτρια Οικονομικών της Εργασίας και πρώην Διοικήτρια του ΟΑΕΔ, Μαρία Καραμεσίνη. “Η άνοδος των γυναικείων κατακτήσεων τις τελευταίες δεκαετίες πριν την οικονομική κρίση, η όλο και μεγαλύτερη συμμετοχή της γυναίκας στην παραγωγή, σηματοδότησε έναν μεγάλο κοινωνικό μετασχηματισμό, που ονομάζουμε “σιωπηλή επανάσταση” τόνισε η Μαρία Καραμεσίνη μιλώντας στην Ευγενία Λουπάκη. ”Υπήρξε μια μεγάλη κάμψη στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, όπου οι γυναίκες ήταν τα βασικά θύματα, έχασαν δηλαδή τη δουλειά τους. Αντίθετα στη διάρκεια της πανδημίας οι γυναίκες κράτησαν την κοινωνία, υπογράμμισε, καθώς σε κρίσιμους τομείς με κορυφαία την Υγεία, αποτελούν το συντριπτικό ποσοστό των εργαζομένων”.  Από την πανδημία ακριβώς προέκυψε η ανάγκη για μια “Οικονομία της φροντίδας”, σημείωσε η Μαρία Καραμεσίνη, αφού έγινε κοινός τόπος η ανάγκη ενίσχυσης των κοινοφελών δομών, όπου οι γυναίκες πρωτοστατούν. Το βιβλίο, βιβλίο αναφοράς με εντυπωσιακά στοιχεία, διατρέχει τις δεκαετίες μετά το 1960, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νήσος.

Δυστυχώς, η εικόνα που έχω εγώ από τους επαγγελματίες της εστίασης στην περιοχή του Κιλκίς δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξη. Τα μέτρα στήριξης των επιχειρήσεων ήταν πολύ λίγα και έρχονται πολύ αργά και με διαδικασίες πολύ χρονοβόρες. Όσοι κατάφεραν να πάρουν τις επιδοτήσεις της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας ακόμη περιμένουν τις πληρωμές τους. Επιπλέον, τα κέντρα δεξιώσεων, που αναλαμβάνουν γάμους και βαφτίσεις συνεχίζουν να ακυρώνουν προγραμματισμένες εκδηλώσεις και για φέτος, γιατί τα μέτρα ασφαλείας που ανακοινώνει η κυβέρνηση για αυτές τις κοινωνικές εκδηλώσεις είναι ιδιαίτερα αυστηρά σε σχέση με τα μέτρα ασφαλείας στους υπόλοιπους κλάδους. Παράλληλα, οι κρατήσεις στους τουριστικούς προορισμούς φαίνεται να είναι πολύ χαμηλά. Την ίδια στιγμή, έρχεται ένα αντεργατικό νομοσχέδιο, που επικυρώνει την επισφάλεια στην εργασία και τις συνθήκες εργασιακής γαλέρας, που θα έχει άμεση οικονομική επίπτωση στην πλειοψηφία των εργαζομένων. Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί και η επανεκκίνηση των πλειστηριασμών από 1η Ιουνίου. Για τη διαχείριση του οικονομικού σκέλους, λοιπόν, της πανδημίας δεν μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι. Όσον αφορά το υγειονομικό σκέλος, οι εμβολιασμοί φαίνεται να προχωρούν -ίσως όχι τόσο γρήγορα όσο θα έπρεπε ή θα επιθυμούσαμε- και αυτό μας δίνει μια αισιοδοξία. Θα πρέπει όμως να είμαστε συγκρατημένοι, να μην θεωρήσουμε ότι η πανδημία τελείωσε και να αγνοήσουμε τα μέτρα ασφαλείας, γιατί η πιθανότητα πισωγυρίσματος είναι πολύ μεγάλη, ιδιαίτερα εάν η κυβέρνηση αποφασίσει και φέτος να θυσιάσει την εφαρμογή των αυστηρών υγειονομικών πρωτοκόλλων στον βωμό του τουρισμού.

«Ανήκω σε ένα κόμμα που χρόνια, από το ’40, στηρίζει την λύση των δυο κρατών. Κανείς μας δεν απορρίπτει την λύση του ενός κράτους, αλλά πιστεύουμε ότι δεν είναι πολιτικά ρεαλιστικό. Πρώτα και κύρια, οι Παλαιστίνιοι δεν έχουν ποτέ ζήσει την αυτοδιάθεση, ακόμη περισσότερο δεν υπήρξαν ποτέ ανεξάρτητο κράτος. Ζουν τον Ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία. Και έχουν το δικαίωμα πλήρους αυτοδιάθεσης. Άρα χρειάζεται να έχουν μια ανεξαρτητη, αυτόνομη, ελεύθερη Παλαιστίνη. Ξέρεις ότι είμαι μαρξιστής λενινιστής. Ο Λένιν είπε, και το είπε πολλές φορές και το έγραψε πολλές φορές, πόσο σημαντικό είναι το θέμα της αυτοδιάθεσης των λαών. Εξηγεί ότι για να καταφέρουμε το σοσιαλισμό πρέπει να μειωθεί η εχθρότητα, κι η εχθρότητα δεν μπορεί να μειωθεί με κατεχόμενο τον ένα λαό. Όχι ό,τι δεν υπήρξαν διαφωνίες ως προς αυτό μες στους μπολσεβίκους… υπήρξαν. Όμως εκείνος είχε επιμείνει στην αυτοδιάθεση – το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση είναι θεμελιώδες ζήτημα. Η εθνική απελευθέρωση είναι βήμα προς το σοσιαλισμό. Κι έτσι το βλέπω. Πιστεύω ότι η απελευθέρωση της Παλαιστίνης είναι, πέρα από αυτό και’ αυτό το  δίκαιο αίτημα, και ο δρόμος για το σοσιαλισμό, γιατί θα μειώσει την εχθρότητα μεταξύ των λαών της περιοχής. Τώρα, αν υπάρξει κάποτε μια ομοσπονδία ή συνομοσπονδία, ίσως και με την Ιορδανία μέσα… Η λύση των δύο κρατών, δηλαδή, δεν σημαίνει άρνηση μιας κοινής πολιτικής οντότητας».

«Δεν διακυβεύεται μόνο η σωτηρία των αρχαιοτήτων, αλλά η αξιοπιστία της Ελληνικής πολιτείας να προστατεύσει την πολιτιστική κληρονομιά» «Αν αποσπαστούν τα αρχαία από το σταθμό Βενιζέλου, τα  κατασκευαστικά προβλήματα που θα ανακύψουν θα είναι τόσο μεγάλα, ώστε δεν θα επιστραφούν εκεί που ήταν και αυτό θα είναι μία τεραστίων διαστάσεων πολιτιστική καταστροφή», είπε Στο Κόκκινο και στον Νίκο Ξυδάκη, ο καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Ινστιτούτο προχωρημένων σπουδών στο Πρίνστον, Άγγελος Χανιώτης. «Πρέπει να συνειδητοποιήσει η πολιτική ηγεσία, ότι το διακύβευμα δεν είναι μονάχα η σωτηρία των αρχαιοτήτων ή να τηρηθεί μια προθεσμία, αλλά η αξιοπιστία και η φερεγγυότητα του ελληνικού κράτους, ως φορέα που προστατεύει την πολιτιστική κληρονομιά», τόνισε. «Αισθάνθηκα προσβεβλημένος από τον επιπόλαιο τρόπο που αντιμετωπίζει το υπουργείο Πολιτισμού και ο πρωθυπουργός το ζήτημα, γιατί δεν λάβαμε καμιά απάντηση στην επιστολή που στείλαμε στις 13 Μάϊου, περισσότεροι από 60 κορυφαίοι επιστήμονες, βυζαντινολόγοι, ιστορικοί, και πρόεδροι ακαδημιών απ’ όλο τον κόσμο, με την οποία ζητήσαμε την κατασκευή του Μετρό, χωρίς να μετακινηθούν τα αρχαία. Στην επιστολή μας τονίσαμε τους κινδύνους που υπάρχουν από την επιπόλαια απόφαση της κυβέρνησης και του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) να αποσπαστούν τα αρχαία από τον σταθμό Βενιζέλου. Εμείς δεν υπογράφουμε επιστολές με επιπολαιότητα. Ρωτήσαμε μηχανικούς και αρχιτέκτονες, με εμπειρία στην προστασία μνημείων, οι οποίοι μας οδήγησαν στο συμπέρασμα, ότι πρώτον είναι δυνατή η κατασκευή του Μετρό χωρίς να μετακινηθούν τα αρχαία. Δεύτερον, ότι ενδεχόμενη μετακίνηση τους ενέχει τον κίνδυνο καταστροφής τους και τρίτον, τον μεγάλο κίνδυνο άπαξ και μετακινηθούν οι αρχαιότητες, να μην επιστρέψουν ποτέ στην ίδια θέση». 

Σε επιστημονικό επίπεδο γίνεται σημαντική έρευνα τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη συνολικά σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε διάφορους τομείς (γεωργία, τουρισμός, κλπ.), τις πιθανές δράσεις προσαρμογής, κλπ. Εντούτοις, όπως και στην περίπτωση της μείωσης των εκπομπών, όπου επίσης οι τεχνολογίες είναι διαθέσιμες και εμπορικά ώριμες, λείπει η εξειδίκευση των απαιτούμενων πολιτικών που θα οδηγήσουν σε αυτόν τον μετασχηματισμό, τόσο στον τομέα της προσαρμογής όσο και στον τομέα του μετριασμού. Αρεσκόμαστε στην περιγραφή δράσεων και τεχνολογιών, χωρίς να εξειδικεύουμε στις απαραίτητες πολιτικές που θα επιτρέψουν την εφαρμογή τους και την ενσωμάτωσή της στις παραγωγικές δομές της χώρας. Το παράδειγμα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι χαρακτηριστικό. Σήμερα η εγκατεστημένη ισχύς φωτοβολταϊκών και ανεμογεννητριών είναι περίπου 6,6 GW. Το 2030 η εγκατεστημένη ισχύς θα πρέπει να έχει υπερδιπλασιαστεί φθάνοντας τα 15 GW, ενώ το 2050 θα πρέπει να έχει τετραπλασιαστεί ακόμη και στα συντηρητικότερα σενάρια. Πώς όμως θα γίνει αυτό όταν σε όλη τη χώρα υπάρχει μια γενικευμένη αντίδραση στην εγκατάστασή τους; Που θα μπουν αυτά τα συστήματα; Με ποια κοινωνική συμφωνία; Νέοι θεσμοί, όπως οι ενεργειακές κοινότητες, που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην κοινωνική αποδοχή των εν λόγω τεχνολογιών, φαίνεται να αγνοούνται από το σχεδιασμό, χωρίς όμως και να προτείνεται κάτι εναλλακτικό.

Δεν είναι καθόλου αυτονόητο ότι η ανάπτυξη γενικά θα ωφελήσει όλη την κοινωνία. Έχουμε πολλά παραδείγματα διεθνώς, της Ελλάδας μη εξαιρουμένης, με χώρες που έχουν στο παρελθόν καταγράψει ταχύτατους ρυθμούς ανάπτυξης αλλά τα οφέλη έχουν περιοριστεί σε μικρά κομμάτια του πληθυσμού. Το αναπτυξιακό μοντέλο της ΝΔ είναι μια συνταγή πιο ξεπερασμένη από σεμεδακι πάνω στη τηλεόραση. Η λογική είναι να δώσουμε φοροαπαλλαγές που στην πράξη ωφελούν λίγους, έτσι ώστε αυτοί να επενδύσουν και να έχουμε ανάπτυξη. Η ανάπτυξη αυτή, σύμφωνα με τη ΝΔ, θα συμπαρασύρει όλα τα κοινωνικά στρώματα και θα βελτιώσει το βιοτικό τους επίπεδο. Είναι το γνωστό επιχείρημα του trickle-down που έχει κυριαρχήσει τα τελευταία 40 χρόνια νεοφιλελευθερισμού. Όμως αυτή η προσέγγιση στην πραγματικότητα έχει φανεί ότι δεν δουλεύει, αφού τα τελευταία χρόνια οι ανισότητες έχουν αυξηθεί, ενώ η συγκέντρωση πλούτου στα ανώτερα εισοδηματικά κλιμάκια έχει φτάσει σε επίπεδα που δεν έχουμε ξαναδεί. Αυτό είναι κάτι που έχουν αρχίσει να βλέπουν οι μεγάλες οικονομίες. Δείτε για παράδειγμα τις δηλώσεις του Biden που είπε ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε αναπτυξιακά αποτελέσματα από την διάχυση από πάνω προς τα κάτω και πρέπει να αναπτυχθεί η οικονομία μέσω της στήριξης στα χαμηλά και μεσαία στρώματα. Ή πιο κοντά σε εμάς συγκρίνετε τις προτάσεις για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Ελλάδας και της Πορτογαλίας και πόσο μεγάλη έμφαση έχει δώσει η δεύτερη στο κομμάτι της κοινωνικής συνοχής (αρχίζοντας από κάτω δηλαδή). Ως προϋπόθεση και της ανθεκτικότητας και της ανάκαμψης.

Το περασμένο εξάμηνο, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, διερευνήσαμε μέσω μιας ποιοτικής έρευνας τα βιώματα της πανδημίας στους νέους σε τρεις διαστάσεις: πώς βίωσαν το πρώτο λοκντάουν, πώς βίωσαν την τηλεκπαίδευση στα πανεπιστήμια όσοι βρίσκονταν σε αυτήν τη διαδικασία και τη λεγόμενη «μάχη της πλατείας». Διαπιστώσαμε ότι από την αρχή της πανδημίας οι νέοι ένιωσαν να στοχοποιούνται και να ενοχοποιούνται με αφετηρία το κυβερνητικό αφήγημα: οι νέοι δεν κινδυνεύουν από τον ιό αλλά είναι φορείς του. Οι νέοι επωμίστηκαν ως καθήκον και χρέος να περιορίσουν τις μετακινήσεις, τις επαφές, τις σχέσεις, τις σπουδές τους αλλά και την εργασία τους. Μετά το πρώτο σοκ, οι νέοι άρχισαν να αναζητούν μια «αναπλαισίωση» για να αντιμετωπίσουν μια πρωτόγνωρη και τραυματική κατάσταση. Τότε άρχισαν να βιώνουν τις κοινωνικές και ψυχολογικές συνέπειες της διαχείρισης αυτής. Στην έρευνά μας περιγράφουν μια σειρά από απώλειες: την ελευθερία, την εγγύτητα, το φλερτ, τον έρωτα, τη φιλία, κ.ά. Περιγράφουν επίσης μια σειρά από ψυχοσωματικά συμπτώματα, από πονοκεφάλους μέχρι κρίσεις πανικού και κατάθλιψη. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε όλη αυτή την περίοδο καταγράφεται σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο αύξηση των αυτοκτονιών και της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών στους νέους. Η επόμενη φάση αφορούσε την προσπάθεια διαχείρισης του χρόνου και του χώρου τους, αφού είχαν απωλέσει τις χρονικές και χωρικές αναφορές τους, ιδιαίτερα ανάμεσα στον εργάσιμο-σχολικό χρόνο και τον ελεύθερο χρόνο. Παράλληλα, όλες οι δραστηριότητές είχαν συμπυκνωθεί στο χώρο του σπιτιού και μπροστά από μια οθόνη, είχαν δηλαδή απωλέσει την επαφή τους με το δημόσιο χώρο και την κοινωνικότητα.

Η πατριαρχία είναι όπως το οξυγόνο και η μόλυνση του περιβάλλοντος, είναι παντού. Οι ίδιες οι γυναίκες λαμβάνουμε πατριαρχία και στη συνέχεια αναγκαστικά την αναπαράγουμε, ώστε να επιβιώσουμε μέσα σε αυτήν, υιοθετώντας χαρακτηριστικά τοξικής αρρενωπότητας που και οι ίδιες αποστρεφόμαστε.  Δεν φωτίζουμε την υπέροχη φύση μας, αντίθετα την κρύβουμε ή «φοράμε» εκείνη των αντρών, δημιουργώντας ένα δυσλειτουργικό αποτέλεσμα. Δεν μας μαθαίνουν, ούτε μας αφήνουν να ανακαλύψουμε τις δικές μας δυνάμεις, οπότε πρέπει να τις βρούμε μόνες μας, περνώντας απ’ αυτήν την αμήχανη στιγμή μιας διεργασίας που δεν ξέρουμε πώς να διαχειριστούμε, τραυματίζοντας ακόμα και η μία την άλλη. Πρέπει πρώτα εμείς οι ίδιες να λατρέψουμε το είδος μας, να γίνουμε πιο συμπεριληπτικές. Έτσι θα δώσουμε ένα καλό παράδειγμα στους άντρες για το πώς θα έπρεπε να μας αντιμετωπίζουν. Θα έχουν έναν επιπλέον λόγο να σταματήσουν να συντηρούν και να διαιωνίζουν την κατάφωρη αδικία που βιώνει το γυναικείο φύλο εδώ και αιώνες. Δεν είναι εύκολο όμως, πρέπει να αλλάξουμε δέρμα».

Ο πυρήνας της κυβερνητικής παρέμβασης είναι να γίνει πιο φθηνή η εργασία μέσα από τις απλήρωτες υπερωρίες και τα απλήρωτα 10ώρα και με την υπόσχεση ενός ρεπό και μίας άδειας. Επίσης δεν υπάρχουν ελεγκτικοί μηχανισμοί. Το δεύτερο πιο κρίσιμο είναι οι ατομικές συμβάσεις. Όλοι ξέρουν ότι το ισχυρό μέρος είναι ο εργοδότης και έχει περισσότερα εργαλεία στα χέρια του, άρα ατομική σύμβαση σημαίνει καμία δυνατότητα διαπραγμάτευσης. Μπορεί μόνος του να βγάλει τον εργαζόμενο σε αναγκαστική άδεια άνευ αποδοχών. Πρώτη φορά στην μερική απασχόληση προβλέπεται το σπαστό ωράριο. Εργαζόμενος δηλαδή με 4ωρο θα ολοκληρώνει την εργασία του και θα επιστρέφει π.χ. και στην απογευματινή βάρδια για άλλο ένα 4ωρο. Όλα αυτά θα έχουν αρνητικό αποτέλεσμα στους μισθούς και στην ζήτηση. Η μείωση της ζήτησης θα χτυπήσει και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.   Θα έχουμε νέο κύμα braindrain  γιατί ένας νέος επιστήμονας δεν θα επιλέξει να δουλεύει εδώ απλήρωτα 10ώρα. Τέλος θα υπάρξουν αρνητικές εξελίξεις για την μείωση της ανεργίας. Όλα  αυτά γίνονται πάνω σε διαλυμένους ελεγκτικούς μηχανισμούς. Επιτρέψτε μου να δώσω ένα συγκεκριμένο παράδειγμα: το 2017 μεγάλη τράπεζα πλήρωσε 1,6 εκατομμύρια για παράνομες υπερωρίες απλήρωτες, σήμερα το πρόστιμο είναι 109.000.  Η Νέα Δημοκρατία με την πολιτική της βάζει πλάτη στους εργοδότες που παραβιάζουν τον νόμο και αυτό που μέχρι χθες ήταν παράνομο το κάνει νόμιμο.

Κίνημα νεολαίας, όπως αυτό προηγούμενων εποχών, δεν μπορεί να υπάρξει. Η νεολαία σήμερα έχει άλλες ευαισθησίες από αυτές που είχαμε συνηθίσει, άλλους τρόπους κοινωνικότητας, ενημέρωσης, έκφρασης. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι υπάρχει ένα χάσμα. Διαμορφώνονται δύο κόσμοι, οι οποίοι δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι της νεολαίας που είναι μορφωμένο, ζει και εργάζεται στην επισφάλεια και πολύ εύκολα στοχοποιείται από την κυβέρνηση για οτιδήποτε αρνητικό συμβαίνει στην κοινωνία. Επιπλέον, είναι δύσπιστοι απέναντι στα κόμματα και ο λόγος των πολιτικών δεν «περνά» στους νέους ανθρώπους. Δεν υπάρχει κοινή γλώσσα. Θα πρέπει, λοιπόν, να πάρουν τον λόγο. Να μιλήσουν. Να αποκτήσουν συλλογική φωνή. Και αυτό είναι ένα ακόμα τεράστιο ερωτηματικό. Πώς θα βγει αυτό προς τα έξω; Οι νέοι δεν ανέχονται την καταπάτηση των δικαιωμάτων τους, τον πατερναλισμό, τη χειραγώγηση, τον αυταρχισμό και τη βία. Αυτά συνιστούν μια καλή αφετηρία για να διεκδικήσουν το μέλλον τους,  ένα μέλλον που η κυβέρνηση δεν μπορεί να τους προσφέρει.