Macro

Καμιά διάθεση δεν έχουμε για κολακείες, για ύμνους στην "αιώνια λιακάδα ενός νεανικού μυαλού". Όποτε οι νέοι φέρονται βαρέως αντικοινωνικά, να το στιγματίζουμε χωρίς υπεκφυγές. Αλλά είναι κραυγαλέα η υπερπροβολή αυτής της νεανικής διακινδύνευσης ξεκομμένης από τις κοινωνικές και γενεακές συνθήκες που τη γεννούν, ως αποτέλεσμα τάχα εγκληματικής αντικοινωνικής ανευθυνότητας και μόνο. Ιδίως όταν ταυτόχρονα αποσιωπώνται πολύ μεγαλύτερες διακινδυνεύσεις που ήταν αποτέλεσμα οικονομικών συμφερόντων ή ιδεοληπτικών πολιτικών επιλογών. Κι ύστερα ήρθε η βία. Η συγκρουσιακή συνθήκη μεταξύ νέων και ΕΛΑΣ υπερέβη κατά πολύ τους συνήθεις υπόπτους, εκτάθηκε σε μεγάλο μέρος των νέων. Ακόμα και νέων που δεν έχουν καμιά εξεγερσιακή τάση. Η καχυποψία ή και εχθρότητα προς τις ειδικές μονάδες της αστυνομίας αγγίζει πλέον τις συντηρητικές αστικές οικογένειες. Κι αυτό είναι σημαντική αλλαγή. Κατάλαβαν όλοι ότι η αστυνομική βία δεν είναι φυσικό φαινόμενο, δεν είναι σαν τη βροχή ή τον άνεμο. Το τελευταίο διάστημα οι έλεγχοι και η αυθαιρεσία περιορίστηκαν γιατί αυτές είναι οι πολιτικές και επιχειρησιακές εντολές. Όπως πριν ήταν άλλες. Συνέβαλε κι αυτό στην διεύρυνση του χάσματος μεταξύ θεσμών και νέων. Όταν μια Κυριακή πιτσιρικάδες δέρνονται γιατί κάθονται στα παγκάκια και την άλλη Κυριακή η κυβέρνηση βγάζει τον κόσμο έξω για να υπάρξει αποσυμπίεση εσωτερικών χώρων, έχουμε σοβαρό πρόβλημα στοιχειώδους εμπιστοσύνης. Μέρος της νεολαίας αδιαφορεί συνειδητά για την επίσηµη φραστική εκδοχή του κοινού συµφέροντος. Τα πομπώδη κοινότοπα "ενωµένοι θα νικήσουµε" δε φτάνουν στις πλατείες και τα παγκάκια. Οι νέοι δεν αποτελούν target group / κοινό-στόχο της κυβερνητικής ρητορικής. Αποτελούν σκέτο στόχο.

Η πανευρωπαϊκή κλίμακα θα μπορούσε να αποτελέσει την πλέον ενδεδειγμένη λύση.  Όμως η σημερινή κρίση αποδεικνύει για άλλη μια φορά ότι η Ευρωπαϊκή  Ένωση είναι ανύπαρκτη στο γεωπολιτικό και το βιομηχανικό πεδίο. Το βρετανικό παράδειγμα θα μπορούσε μάλιστα να καταδείξει ότι η ιδιότητα του μέλους της Ε.Ε. αποτελεί μειονέκτημα. Μια χώρα όπως η Γαλλία θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο να ενεργοποιήσει την αναγκαστική αδειοδότηση. Υπό έναν όρο: να αποκτήσει ξανά την ανεξαρτησία της δρομολογώντας μια ρήξη με το δόγμα του ελεύθερου εμπορίου και οικοδομώντας έναν αποτελεσματικό βιομηχανικό και υγειονομικό παραγωγικό ιστό μέσω της δημιουργίας ενός δημόσιου πόλου στο φάρμακο και των μαζικών επενδύσεων στην έρευνα και την ανάπτυξη, αλλά και στο σύστημα Υγείας (τόσο στη στελέχωση όσο και στον εξοπλισμό του). Με σκοπό να καταστεί δυνατόν να αντιμετωπιστούν οι μελλοντικές πανδημίες. Όλα αυτά αφορούν το μέλλον. Για την ώρα θα ήταν καλύτερα να στηριχθούμε στις πολυάριθμες πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών προκειμένου τα εμβόλια να αντιμετωπιστούν ως παγκόσμιο κοινό αγαθό και, κυρίως, να συνεννοηθούμε με άλλες ισχυρές χώρες, όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Ινδία, ώστε να εμποδιστεί η κυριαρχία των αμερικανικών φαρμακευτικών εταιρειών, των οποίων τα συμφέροντα υπηρετεί η αμερικανική κυβέρνηση. Η γαλλική διπλωματία θα έπρεπε επίσης να ασκήσει πιέσεις για να επιτύχει την προσωρινή εκούσια άρση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για το ρωσικό και το κινεζικό εμβόλιο με τη σύμφωνη γνώμη των εφευρετών τους. Εξάλλου, δεν θα ήταν παράλογο να εξαρτηθεί η δημόσια χρηματοδότηση και η στρατηγική της μείωσης των κινδύνων των επενδυτών (de-risking) από την πώληση των εμβολίων σε χαμηλή τιμή, ακόμα και σε τιμή κόστους (με αιτιολόγηση του κοστολογίου).  Όλα τα δεδομένα (διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τεχνογνωσία) θα πρέπει να δοθούν σε επιχειρήσεις φτωχών ή αναδυόμενων χωρών που είναι σε θέση να δημιουργήσουν αλυσίδες παραγωγής και να πωληθούν σε αναπτυσσόμενες χώρες ή σε παγκόσμιους αγοραστές, οι οποίοι στη συνέχεια θα δωρίσουν εμβόλια σε πολύ φτωχές χώρες. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να μπει τέλος στο θλιβερό θέαμα που παρακολουθούμε σήμερα, κατάληξη εκείνου που ορισμένοι αποκάλεσαν «οικονομία του οργανωμένου ελεύθερου εμπορίου», όπου η μοναδική ελευθερία συνίσταται στις υπερβολικές εξουσίες που έχουν παραχωρήσει τα κράτη στη φαρμακευτική βιομηχανία.

Τι πρέπει να γίνει: Ας καταργήσει τώρα η κυβέρνηση το sms και τη νυχτερινή απαγόρευση. Ας πάρει εκείνα τα στοχευμένα μέτρα που χρειάζονται για την αντιμετώπιση της πανδημίας, είναι πλέον πασίγνωστα, αντί να ετοιμάζει ανέμελα το καλωσόρισμα του τουριστικού κύματος. Τα τελευταία στοιχεία (βλ. για παράδειγμα την τελευταία μελέτη στο Lancet) επιβεβαιώνουν αυτό που από ένα σημείο και πέρα ξέραμε, ότι δηλαδή ο ιός μεταδίδεται κατά βάση αερογενώς, όχι από επιφάνειες (τζάμπα τα δις για τα μαντηλάκια και τα αντισηπτικά) και όχι τόσο από σταγονίδια σάλιου. Αυτό σημαίνει ότι η βασική πηγή διάδοσης ειναι οι κλειστοί χώροι και τα βασικά όπλα κατά του ιού είναι η αποφυγή συνωστισμού στους κλειστούς χώρους, ο καλός εξαερισμός, οι μάσκες, κλπ. Πέραν φυσικά από την αυτονόητη ανάγκη ενός καλού δημόσιου συστήματος υγείας, από την πρωτοβάθμια φροντίδα μέχρι τα νοσοκομεία, με πολύ προσωπικό και πόρους. Τι δεν πρέπει να γίνει: Ας μην αφήσουμε τις εικόνες των πάρτυ στις πλατείες να νεκραναστήσουν την μακαρίτισσα «ατομική ευθύνη» και να ξεσηκώσουν κραυγές για το «πού είναι το κράτος;». Αυτό που βλέπουν από τα παράθυρά τους οι κάτοικοι της Κυψέλης που δεν μπορούν να κοιμηθούν δεν είναι το «λίγο», αλλά το «πολύ κράτος»: το κράτος της εξάμηνης καραντίνας, της ανορθολογικής απαγόρευσης κυκλοφορίας, της καταστολής της επιθυμίας για ζωή που καταλήγει στη μετατροπή δημόσιων χώρων σε υπαίθρια κλαμπ. Ας μην δημιουργήσουμε τις συνθήκες για νέες αστυνομικές επιχειρήσεις που θα γεννήσουν μια νέα κατασταλτική όξυνση: τα βέλη πρέπει να στοχεύουν την κυβέρνηση και την αποτυχημένη πολιτική της. Είναι ευθύνη της κυβέρνησης που η διαχείρισή της δημιουργεί ταυτόχρονα θλιβερές εικόνες από καθημερινές εκατόμβες νεκρών και από υπαίθρια πάρτυ χαρμανιασμένων νεολαίων (ας σεβαστούν επιτέλους τη νοημοσύνη μας και ας μην μας πούνε ότι είναι αντιεξουσιαστές). Είναι ευθύνη της κυβέρνησης να μην μετατρέψει τις αναθυμιάσεις της πολιτικής της σε νέο γύρο κανιβαλισμού της μιας ηλικιακής γενιάς κατά της άλλης. Αν δεν μπορεί, ας παραιτηθεί.

Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά στο Παρίσι, το 1939. Είναι μεν έργο μυθοπλασίας αλλά βασίζεται στις προσωπικές εμπειρίες του Σερζ από τις συλλήψεις, τις ανακρίσεις και την εξορία του τη δεκαετία του 1930, την πιο σκοτεινή περίοδο της σταλινικής εποχής. Ο Σερζ τελικά θα απελευθερωθεί το 1936, μετά από μια διεθνή καμπάνια αλληλεγγύης και πίεσης προς τον Στάλιν, και θα απελαθεί από τη Σοβιετική Ένωση. Παρά τον ολοκληρωτικό δρόμο που είχε πάρει πια η σταλινική αντεπανάσταση, της οποίας υπήρξε και ο ίδιος θύμα, ο Σερζ έμεινε πάντα ένας αμετακίνητος επαναστάτης, ένας κομμουνιστής με αδιαπραγμάτευτη πίστη στις αξίες και στα ιδανικά του σοσιαλισμού, ακόμα και σε σκοτεινές στιγμές ήττας. Μιλώντας μέσα από τα σπλάχνα της επανάστασης, ο Σερζ έστρεψε τα πυρά του στον λογοτεχνικό (όπως και τον πολιτικό) κομφορμισμό, πολέμησε την υποταγή της λογοτεχνίας (όπως και της πολιτικής δράσης) σε κρατικούς κανόνες εξουσίας και προπαγάνδας. Σε αυτόν τον πολυμέτωπο και χωρίς πολλές βεβαιότητες αγώνα, η συνείδηση του επαναστάτη παίζει κρίσιμο ρόλο για τον Σερζ: «ο σοσιαλισμός δεν είναι μόνο για να αμυνθείς ενάντια στους εχθρούς σου, ενάντια στον παλιό κόσμο στον οποίο αντιπαρατίθεται, είναι επίσης για να εξαλείψεις μέσα σου τα δικά σου σπέρματα αντίδρασης», γράφει στις Αναμνήσεις ενός επαναστάτη (μτφ. Ρεβέκκα Πέσσαχ, εκδ. Scripta, 2008). Όταν εκδόθηκαν τα Μεσάνυχτα στον αιώνα, ο Σερζ είχε έρθει ήδη σε ρήξη με τον Τρότσκι – στις Αναμνήσεις… ο Σερζ έχει εκτενείς αναφορές στα γεγονότα του 1936 και του 1937 που οδήγησαν σε αυτή την πολιτική απομάκρυνση. Ο συγγραφέας ζούσε πλέον στη Γαλλία, απ’ όπου έφυγε όταν εισέβαλαν τα στρατεύματα των ναζί, για να καταλήξει στο Μεξικό, όπου πέθανε το 1947, σε ηλικία 57 ετών.

Συνεπής με την ιστορικότητα του φαινομένου, η τρέχουσα σχέση πολιτικής εξουσίας και ΜΜΕ στην Ελλάδα καταδεικνύει μια συστηματική προσπάθεια ελέγχου των μέσων από την κυβέρνηση. Οι περιπτώσεις του ΑΠΕ και της ΕΡΤ, που έχουν περιέλθει υπό κυβερνητική επίβλεψη, είναι χαρακτηριστικές. Επιπλέον, είναι δεδομένο ότι η κυβέρνηση έχει χρησιμοποιήσει το Facebook ως διαφημιστική πλατφόρμα. Για τον σκοπό αυτό η ΝΔ έχει καταβάλει σημαντικά ποσά που σύμφωνα με εκτιμήσεις ανέρχονται σε περίπου 650.000 ευρώ. Μένει να διερευνηθεί κατά πόσον αυτή η σχέση έχει μετατραπεί και σε πιθανή σχέση ελέγχου του περιεχομένου του Facebook κατά το δοκούν από κυβερνητικούς μηχανισμούς. Το αποτέλεσμα της διερεύνησης έχει προφανή σημασία για τον τρόπο άσκησης κυβερνητικής πολιτικής, την αντίληψη για την ανεξαρτησία ή χειραγώγηση της πληροφορίας, αλλά και γενικότερες συνέπειες ως προς τη δυνατότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να επιτελέσουν τον ρόλο τους υπερασπιζόμενα τη ελευθερία έκφρασης (στον βαθμό που αυτή δεν αντιστρατεύεται άλλα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως την ανθρώπινη αξιοπρέπεια).

Είναι προφανές τόσο από τη μέχρι στιγμής εκπαιδευτική πολιτική της κυβέρνησης, όσο και από τις επιλογές της στο Σχέδιο Ελλάδα 2.0, πως είναι έξω από τις προτεραιότητές της η γενική και βασική μόρφωση, η καλλιέργεια που συντελεί μεταξύ άλλων και στην κοινωνικοποίηση των νέων ανθρώπων. Προτάσσει αποκλειστικά την τεχνική και πρακτική διάσταση γνώσεων, που αποσκοπούν στην ανάπτυξη κυρίως πρακτικών δεξιοτήτων, άμεσα συνδεδεμένων με τις οικονομικές και τεχνολογικές δραστηριότητες της παραγωγής και της παροχής υπηρεσιών. Όμως η κάθε «…εργαλειακή εννοιολόγηση και σήμανση της μάθησης, αλλά και του σχολείου, δίνει έμφαση στην εξωτερική αποτελεσματικότητα αυτού εις βάρος της εσωτερικής. Το πρόταγμα της συναρμογής και στοίχισης με την οικονομία, την αγορά και την παραγωγή, αντικειμενοποιεί τελικά τους διδασκόμενους. Σχηματίζεται συχνά η αίσθηση ότι περιρρέει μια διάθεση μετατροπής του εκπαιδευτικού συστήματος από νομιμοποιημένο σύστημα παιδείας σε ένα καλά οργανωμένο σύστημα κατάρτισης» (Νίκος Παπαδάκης, «Εκπαιδευτική Πολιτική», εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2003). Όπως έχουν δείξει έρευνες κυρίως στις ΗΠΑ, η καλλιέργεια που διεθνώς μέχρι σήμερα παρέχει το «παραδοσιακό» εκπαιδευτικό σύστημα, εγγυάται την ύπαρξη ενός ανθρώπινου πλαισίου επικοινωνίας, το οποίο αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη της (όποιας) μάθησης, αλλά και της κατάρτισης. Όταν δεν υπάρχει αυτή η καλλιέργεια, όταν υπάρχει λειτουργικός αναλφαβητισμός, τα αποτελέσματα προγραμμάτων επανεκπαίδευσης, μόρφωσης και κατάρτισης, με στόχο την κατάληψη θέσεων εργασίας υψηλής τεχνολογίας, είναι πενιχρά (βλ. Jeremy Rifkin, «Το Τέλος της εργασίας και το μέλλον της» , εκδ. Νέα Σύνορα – Α.Α.Λιβάνη, 1996).  Το Σχέδιο Ελλάδα 2.0 φιλοδοξεί αποκλειστικά να ενισχύσει ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα επικεντρώνει σε δεξιότητες, που θα καλύπτουν τις κατά τεκμήριο βραχυπρόθεσμες και ανά τακτά χρονικά διαστήματα παρωχημένες ανάγκες των επιχειρήσεων. Το εκπαιδευτικό αυτό σύστημα δεν θα ενισχύει το πολιτισμικό κεφάλαιο των νέων ανθρώπων, των μαθητών και φοιτητών (για να θυμηθούμε και τον Μπουρντιέ), αλλά θα βγάζει πειθήνιο (εξ’ ανάγκης) εργατικό δυναμικό. Με γνώσεις αυστηρά εξειδικευμένες και σύμφωνες με τις σημερινές ανάγκες των επιχειρήσεων, που θα είναι ξεπερασμένες σε λίγα χρόνια. Φυσικά αυτό το εργατικό δυναμικό θα είναι αναγκασμένο σε ένα διά βίου κυνήγι κατάρτισης, θα στερείται σημαντικού πολιτισμικού κεφαλαίου και για το λόγο αυτό θα είναι πιο εξαρτημένο και πιο χειραγωγήσιμο.

Στα 24 και επί πτυχίω φοιτητής Γεωπονικής, ο Κώστας είναι από τους τυχερούς. Δεν χρειάζεται να ανησυχεί για λογαριασμούς που λήγουν ούτε για την επόμενη πληρωμή του ενοικίου. Κι όμως δείχνει κουρασμένος. Σε λίγους μήνες τελειώνει τις σπουδές του, αλλά βλέπει ένα μέλλον με μελανά χρώματα: «Αυτό το παραμυθάκι πως ένα καλό βιογραφικό θα σταθεί στην αγορά εργασίας έχει διαψευστεί χρόνια τώρα, ειδικά για μια γενιά που θεωρείται από πολλούς μορφωμένη και καταρτισμένη. Οι περισσότεροι θα είμαστε εργασιακά καταδικασμένοι, χωρίς να μπορούμε να υλοποιήσουμε τα όνειρά μας. Φαίνεται πως τίποτα δεν δουλεύει σωστά, δεν ξέρουμε τι θα μας ξημερώσει». Οσο η διαρκής αβεβαιότητα παρεισφρέει στις ζωές εκείνου και των συνομηλίκων του, ο Κώστας βρέθηκε δίπλα σε χιλιάδες άλλους διαδηλωτές που κατέκλυσαν τους δρόμους της Αθήνας αψηφώντας τα κυβερνητικά μέτρα και διεκδικώντας αξίες που για τους περισσότερους ήταν κατοχυρωμένες. «Είτε πρόκειται για τον Κουφοντίνα είτε για την πανεπιστημιακή αστυνομία, προσπαθούμε να επικαλεστούμε βασικές δυτικές αξίες, ένα κράτος δικαίου, για να διατηρήσουμε κάποια προσχήματα στον κόσμο που ζούμε. Βλέπω συμφοιτητές μου που δεν ήταν σε καμία περίπτωση πολιτικοποιημένοι ή ευαισθητοποιημένοι κοινωνικά, που υπό “νορμάλ” συνθήκες πήγαιναν να κάνουν το μάθημά τους και έφευγαν, να συμμετέχουν στις φοιτητικές διαδηλώσεις. Δεν πρόκειται, λοιπόν, μόνο για δική μου ανησυχία, βλέπω ότι επικρατούν αμφισβήτηση και έλλειψη εμπιστοσύνης προς το σύστημα, ακόμα και από εκείνους που θεωρούσαν ότι το σύστημα είναι εκεί για να προστατεύει», επισημαίνει.

Επειδή οι ελίτ του κεφαλαίου, όπως κι οι προλετάριοι, δεν έχουνε πατρίδα, αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα, να πεθαίνουν σωρηδόν οι ανώνυμοι και να ‘ναι μόνο νούμερα σε στατιστικές, δεν είναι και τίποτα πρωτότυπο. Tο ότι, ας πούμε, προ πανδημίας, στην κραταιά Γερμανία, την Αυστρία ή τη Βρετανία, το προσδόκιμο ζωής βρισκόταν κάτω από αυτό της δήθεν “Ψωροκώσταινας” (81,2 -82,1), δείχνει πως ο πλούτος και η οικονομική μεγέθυνση ουδόλως ωφελούν τον γενικό πληθυσμό. Είναι δε πασίγνωστο ότι το ξεχαρβάλωμα των κρατικών συστημάτων υγείας από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές των τελευταίων δεκαετιών πλήττει ευθέως τις ζωές των υποτελών, όχι των απανταχού Βορήδιδων ή Αδώνιδων -κι ας γατροπορεύτηκε προσφάτως ο εγχώριος σε δημόσιο νοσοκομείο. Ο δε εκρηκτικός συνδυασμός με τις ανατροπές στις εργασιακές σχέσεις, δωράκι στους εργοδότες, φέρνουν τη δυστοπία εγγύτερα. Στην πραγματική, και όχι στην πλατωνική, ζωή, η πολιτική φιλοσοφία των καπιταλιστών είναι η “μελέτη του θανάτου”. Η συνθήκη του θανάτου. Η ιδεολογία του θανάτου. Όχι φυσικά υπό την έννοια της ενασχόλησης με τη ματαιότητα της ύπαρξης, άρα της αυθεντικότερης ζωής. Τουναντίον, υπό την έννοια του κέρδους ως υπέρτατης αξίας, που εύκολα και χαλαρά ξεπετά το θάνατο των άλλων. Το δήθεν κλισέ της αριστεράς “οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη” αντεστραμμένο, τα κέρδη δηλαδή πάνω από τον άνθρωπο, γίνεται το σύμβολο της καταστροφικής μωροφιλοδοξίας εκείνων που νομίζουν πως με τα φράγκα εξαπατούν τον Χάροντα. Το μείζον πρόβλημα, βέβαια, είναι πως εξολοθρεύουν ολάκερους λαούς πολύ πριν οι ίδιοι τον συναντήσουν. 

Στη διάρκεια της δημοσιονομικής κρίσης της περασμένης δεκαετίας, το 2011, η ΕΕ απέδειξε ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει την οικονομική της ισχύ για να παρέμβει και στην εσωτερική πολιτική βοηθώντας στην ανατροπή κοινοβουλευτικών κυβερνήσεων και το σχηματισμό κυβερνήσεων τεχνοκρατών (Παπαδήμος, Μόντι). Με τη γενικότερη αστάθεια στα ισχυρότερα κράτη-μέλη η επανάληψη αυτού του σεναρίου είναι δύσκολη, αλλά πάντως δεν είναι απίθανο να γίνει επίκληση εξωτερικών κινδύνων ή της ανάγκης συναινετικής διαχείρισης του εθνοσωτήριου Σχεδίου Ανάκαμψης για να επιβληθεί ο σχηματισμός μιας κυβέρνησης που θα στηρίζεται σε διακομματική πλειοψηφία. Με την επιθετική αντιπολίτευση στην αξιωματική αντιπολίτευση και την τακτική της πόλωσης, η κυβέρνηση ακολουθεί μια στρατηγική που στοχεύει να αποκλείσει αυτό το ενδεχόμενο. Από την πλευρά της, η ηγετική ομάδα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, με το πρόσχημα της προσέλκυσης ενός φανταστικού κεντρώου χώρου, περιθάλπει μια ετερογενή ομάδα πολιτευόμενων διαφόρων προελεύσεων, οι οποίοι έχουν ελάχιστη εκλογική απήχηση, αλλά σηματοδοτούν σε εξωτερικούς και εσωτερικούς πόλους ισχύος την ετοιμότητα αυτής της ηγεσίας να έρθει σε συμβιβασμούς. Η στρατηγική αυτή εξηγεί τη δυστοκία για την παρουσίαση ενός εναλλακτικού προγράμματος και ενδεχομένως ορισμένες από πρώτη όψη αντιφατικές κινήσεις, όπως η επιψήφιση από την αξιωματική αντιπολίτευση των παραχωρήσεων στο νέο ιδιοκτήτη του Ελληνικού. Στις κινήσεις δημιουργίας εντυπώσεων της κυβέρνησης πρώτα με τη συγκρότηση της επιτροπής Πισσαρίδη και τελευταία με τη δημοσιοποίηση ενός χονδρικού διαγράμματος της ελληνικής πρότασης του Σχεδίου Ανάκαμψης, η αντιπολίτευση απαντά με εύλογη κριτική στις προτάσεις που θα διευρύνουν τις ανισότητες. Η ελληνική και ευρωπαϊκή εμπειρία Γερμανία - SPD, Ιταλία - 5 Αστέρια) έχει όμως δείξει ότι η πρόσκαιρη ανακούφιση των ανισοτήτων και της φτώχειας δεν αρκεί από μόνη της να δημιουργήσει ένα δυναμικό ρεύμα υπέρ της πολιτικής παράταξης που την εφαρμόζει. Από την άλλη, είναι παράδοξο να απαιτεί κανένας ένα εναλλακτικό πρόγραμμα, όταν κανένας δεν έχει δώσει απαντήσεις σε βασικά ζητήματα, όπως ποια είναι η πραγματική κατάσταση της ελληνικής οικονομίας, πόσο «ελληνική» είναι αυτή, ποια περιθώρια βελτίωσης ή ριζικής ανανέωσης έχει, κατά πόσον υπάρχουν οι εσωτερικές κοινωνικές προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο και σε θετική απάντηση, αν αυτή είναι εφικτή εντός μιας τελωνειακής και νομισματικής ένωσης, όπως η ΕΕ.

Η ιδιοκτησία του πάρκου Γκεζί, στην πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης (το οποίο έγινε σύμβολο αντίστασης κατά του Ερντογάν μετά τις πολύμηνες διαδηλώσεις το 2013), αφαιρέθηκε από το μητροπολιτικό δήμο της Κωνσταντινούπολης και μεταφέρθηκε σε ένα φιλικό προς την κυβέρνηση ίδρυμα. Ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας, Νατζί Αγκμπάλ, απομακρύνθηκε από τη θέση του με προεδρικό διάταγμα, παρά το γεγονός ότι η θέση προστατεύεται διά νόμου από πολιτικές παρεμβάσεις. Η Κεντρική Τράπεζα έχει αλλάξει ήδη τέσσερις προέδρους τους τελευταίους 20 μήνες. Την ώρα που η βία κατά των γυναικών και οι γυναικοκτονίες είναι ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα στην Τουρκία, προκαλώντας μαζικές διαδηλώσεις, η χώρα αποσύρθηκε από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, η οποία αποτελεί το νομικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών. Είναι δεδομένο ότι η Τουρκία έχει εισέλθει σε παρατεταμένη προεκλογική περίοδο. Οι προεδρικές εκλογές είναι προγραμματισμένες για το 2023, αλλά προσφυγή στις κάλπες νωρίτερα δεν πρέπει να αποκλείεται. Η οικονομική δυσπραγία και ο φόβος της προσφυγής στο ΔΝΤ, η διάλυση του κοινωνικού ιστού, η διαίρεση της χώρας, οι περιφερειακές εντάσεις, οι σχέσεις με τη Ρωσία και τις ΗΠΑ, οι περιφερειακές εξελίξεις, μπορεί να αναγκάσουν τον Ερντογάν να προσφύγει σε πρόωρες εκλογές. Ως εκ τούτου ετοιμάζεται: φέρνει ακόμα πιο κοντά τον παραδοσιακό, συντηρητικό, θρησκευόμενο πληθυσμό, μέσω της αποχώρησης από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Δένει τη συμμαχία του με τους εθνικιστές του Μπαχτσελί, του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP), μέσω της δίωξης στους αριστερούς Κούρδους. Ελέγχει τα ΜΜΕ, λογοκρίνει τα social media, φυλακίζει κατά το δοκούν και χτυπάει τους ενδεχόμενους υποψήφιους αντιπάλους του, όπως οι δύο δημοφιλείς δήμαρχοι. Στο εξωτερικό αντιμετωπίζει προβλήματα με τη Δύση με απρόβλεπτες συνέπειες, όμως παίζει το χαρτί της Μόσχας. Μέχρι πότε, θα δείξει. Για την ώρα, η λαϊκίστικη, συντηρητική και εθνικιστική ρητορική του βολεύει τα αυτιά εκατομμυρίων ψηφοφόρων, που ενδεχομένως έχουν απογοητευτεί σε άλλα πεδία πολιτικής. Η άλλη πλευρά δεν είναι αμελητέα, αλλά ούτε ενιαία.