Macro

Υπάρχει περίπτωση να πάμε σ’ έναν κόκκινο-πράσινο-κόκκινο συνασπισμό, δηλαδή μια κυβέρνηση Σοσιαλδημοκρατών-Πρασίνων-Αριστεράς; Το επιθυμούν η αριστερή πτέρυγα του SPD, οι ηγεσίες των Πρασίνων και της Αριστεράς, οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις του ευρωπαϊκού Νότου (Ισπανία, Πορτογαλία), αλλά το ξορκίζουν η Χριστιανοδημοκρατία και η υπόλοιπη ευρωπαϊκή Δεξιά. Και η Μέρκελ και τα άλλα ηγετικά στελέχη της γερμανικής Χριστιανοδημοκρατίας προσπάθησαν το προηγούμενο διάστημα να τρομάξουν τους αναποφάσιστους ψηφοφόρους (είναι πολλοί) επισείοντας τον κομμουνιστικό κίνδυνο. Τέτοια πρωτοτυπία! Είναι εύκολη υπόθεση ο σχηματισμός μιας κυβέρνησης με αυτά τα τρία κόμματα; Οχι. Ούτε οι Πράσινοι ούτε πολύ περισσότερο η Αριστερά θα δεχθούν να συμμετάσχουν άνευ όρων. Θα θέσουν τις προτάσεις τους και θα διαπραγματευτούν. Ξέρουν ότι θα χρειαστεί να κάνουν συμβιβασμούς και εκπτώσεις για να επιτευχθεί ο στόχος, αλλά δεν πρόκειται να υποκύψουν σε ωμούς εκβιασμούς και ανοίκειες πιέσεις. Για παράδειγμα: Τι θα γίνει με το Σύμφωνο Σταθερότητας; Θα μείνει ως έχει; Θα γίνει προσπάθεια να τροποποιηθεί; Κι αν ναι, σε ποια έκταση και σε ποιο βάθος; Πώς θα αντιμετωπίσει αυτή η κυβέρνηση τον «κόφτη χρέους» που υπάρχει στο γερμανικό Σύνταγμα; Ο Ολαφ Σόλτς ως υπουργός Οικονομικών εφάρμοσε κατά γράμμα την πολιτική του προκατόχου του, Β. Σόιμπλε. Υπερασπίστηκε το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, είναι υπέρμαχος της δημοσιονομικής πειθαρχίας και του προτεσταντικού δόγματος όπως το έχει αναλύσει ο Μαξ Βέμπερ: εργασία-αποταμίευση-εγκράτεια. Σε άλλο μήκος κύματος κινούνται οι Πράσινοι και η Αριστερά. Η Σκα Κέλερ, συμπρόεδρος των Ευρωπαίων Πρασίνων, και ο Μάρτιν Σίρντεβαν, συμπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς στο Ευρωκοινοβούλιο, μιλώντας στην ανταποκρίτρια της «Εφημερίδας των Συντακτών» στις Βρυξέλλες Μαρία Ψαρά, είναι σαφείς (23-9-2021): Η Σκα Κέλερ σημειώνει: «Μαζί με τους Ευρωπαίους εταίρους μας θέλουμε να μεταρρυθμίσουμε το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Για εμάς αυτό σημαίνει να αποτρέψουμε την υπερβολική πίεση για περικοπές και ιδιωτικοποιήσεις… Οι βασικές δημόσιες υπηρεσίες, η καλή παροχή υγειονομικής περίθαλψης και η εκπαίδευση πρέπει να ενισχυθούν σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη».

Σε κάθε περίπτωση, η Γερμανία καταδιώκεται από μία τριπλή "κληρονομιά”: την αύξηση των ανισοτήτων (που δρομολόγησαν οι Σοσιαλδημοκράτες με τις μεταρρυθμίσεις της κυβέρνησης Σρέντερ και τώρα θέλουν μετανοήσαντες να αντιστρέψουν), την καθήλωση των επενδύσεων κατά την εποχή του "απόλυτου μηδενός” στα ελλείμματα, με αποτέλεσμα την τωρινή υστέρηση των υποδομών και της εκπαίδευσης-κατάρτισης, την ώρα που οι ανταγωνίστριες χώρες εφορμούν στην ψηφιοποίηση, αλλά και την απόφαση της Μέρκελ να αποπυρηνικοποιήσει την παραγωγή ενέργειας, εξαρτώντας τη χώρα της ακόμη περισσότερο από το ρωσικό φυσικό αέριο. Καθημερινά, μικρές και μεγάλες κρίσεις υπενθυμίζουν πόσο βαριά είναι αυτή η "κληρονομιά”. Για την Ευρώπη και την Ελλάδα, οι συνέπειες των γερμανικών εκλογών δεν θα είναι εύκολο να προβλεφθούν, ακόμη και μετά την ανακοίνωση του αποτελέσματος, όσο δεν θα είναι γνωστή η συγκρότηση του νέου κυβερνητικού συνασπισμού και οι συμβιβασμοί που θα τον θεμελιώσουν. Θα αποτελέσει πάντως ιστορική ειρωνεία πρώτης τάξεως το ενδεχόμενο η ηγέτιδα δύναμη της ευρωζώνης να εγκαταλείψει το πρότυπο της "πειθαρχίας” που η ίδια επέβαλε (όχι χωρίς ιδιοτέλεια) στα λοιπά κράτη-μέλη και να παρεκκλίνει από το κοινοτικό πλαίσιο που το ενσαρκώνει. Για δε την εξωτερική πολιτική, η οποία ουδόλως απασχόλησε τον προεκλογικό αγώνα, το μίγμα που μπορεί να προκύψει ανάμεσα στον "ατλαντισμό” των Πρασίνων, τον "αντιτουρκισμό” των Φιλελευθέρων και τη φιλορωσική κλίση των Σοσιαλδημοκρατών είναι αδύνατον να διαγνωσθεί.

Ο αυξημένος έλεγχος στον ιδιωτικό τομέα ανταποκρίνεται στις ηγεμονικές τάσεις του ΚΚΚ, χαρακτηριστικές της περιόδου Σι Τζινπίνγκ. Εξάλλου, το καταστατικό του Κόμματος τροποποιήθηκε το 2017 προκειμένου να τονιστεί ότι «στην κυβέρνηση, στον στρατό, στην κοινωνία ή στο σχολείο –στη Δύση, στην Ανατολή, στον Νότο και στον Βορρά– το Κόμμα καθοδηγεί σε όλα τα μέτωπα»11. Στις επιχειρήσεις, αυτό μεταφράζεται στην αύξηση του αριθμού των οργανώσεων βάσης, των πυρήνων. Μολονότι, ήδη από τον Μάρτιο του 2012, το τμήμα οργάνωσης, που έχει ως αποστολή τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού, είχε εκδώσει μια ντιρεκτίβα για «εξαντλητική κάλυψη» του ιδιωτικού τομέα, από το 2018 οι εισηγμένες στο κινεζικό χρηματιστήριο εταιρείες υποχρεούνται να δημιουργήσουν πυρήνα του Κόμματος. Πλέον, το 92% των πεντακοσίων μεγαλύτερων κινεζικών επιχειρήσεων φιλοξενούν έναν τέτοιο πυρήνα12. Παρ’ όλο που δεν έχει δημοσιοποιηθεί κανένας ακριβής αριθμός, τακτικές διαρροές έχουν αποκαλύψει τη σημαντική παρουσία μελών και πυρήνων στο εσωτερικό των ξένων επιχειρήσεων που έχουν εγκατασταθεί στην Κίνα13. Η παρουσία αυτή παρέχει στο κράτος-κόμμα έναν μοχλό επιρροής, η επίδραση του οποίου εκτείνεται πέρα από τα μεγάλα τμήματα της οικονομίας που κατέχει. Ο πειθαρχικός μηχανισμός του ΚΚΚ, που ενσαρκώνεται από την Επιτροπή Πειθαρχίας και Ελέγχου, επιτρέπει να τιμωρούνται όσα μέλη ενδεχομένως έχουν παραβεί τους κανονισμούς του, στο περιθώριο του δικαστικού συστήματος. Είδε τις εξουσίες του να αυξάνονται με την εκστρατεία κατά της διαφθοράς. Οι συνεδρίες κριτικής και αυτοκριτικής, αποκαλούμενες «συνελεύσεις δημοκρατικής ζωής», έγιναν και πάλι του συρμού, και επιτρέπουν να εντοπιστούν τα «διεφθαρμένα» ή τα «μη αφοσιωμένα» στελέχη. Με αυτόν τον τρόπο ανακυκλώνονται παραδοσιακές μαοϊκές πρακτικές, προκειμένου να διασφαλιστεί όχι πλέον η ιδεολογική καθαρότητα των στελεχών και των μελών, αλλά η αφοσίωσή τους στην οργάνωση και στον αρχηγό της. Έως τώρα, οι πυρήνες αυτοί δεν διαδραμάτιζαν παρά έναν πολύ δευτερεύοντα ρόλο στους κόλπους των επιχειρήσεων: στρατολογούσαν μέλη και οργάνωναν για εκείνα εκπαιδευτικές συνεδρίες ή κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Στο εξής, με σκοπό την ανάπτυξη ενός «συστήματος σύγχρονων επιχειρήσεων με κινεζικά χαρακτηριστικά», υπάρχουν ντιρεκτίβες που ζητούν από τις ιδιωτικές εταιρείες «να ασπαστούν την αρχή σύμφωνα με την οποία το Κόμμα έχει την εξουσία να λαμβάνει αποφάσεις σε θέματα ανθρώπινου δυναμικού». Είναι πάρα πολύ νωρίς να γνωρίζουμε ποια μορφή θα πάρει το σύστημα, όμως για τον Γιε Τσινγκ, αντιπρόεδρο της Κινεζικής Ομοσπονδίας Βιομηχανίας και Εμπορίου, καθοδηγούμενης από το ΚΚΚ, είναι σαφές ότι προϋποθέτει την υποβολή της διαχείρισης του προσωπικού στην εξουσία του Κόμματος14. Έτσι, απαιτείται η πρότερη συμφωνία των πυρήνων για τις προσλήψεις ή τις απολύσεις, προκειμένου να αποφεύγεται «να προωθούν οι μάνατζερ όποιαν ή όποιον θέλουν», διευκρινίζει ο Γιε. Συνιστά επίσης να τοποθετείται στο εσωτερικό των εταιρειών μια δομή επιτήρησης και ελέγχου, υπό την εποπτεία του Κόμματος, προκειμένου να διασφαλίζεται ο σεβασμός του νόμου από την επιχείρηση, αλλά και να αντιμετωπίζονται οι πειθαρχικές παραβάσεις και οι «μη φυσιολογικές συμπεριφορές» των εργαζομένων. Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν, ο πειθαρχικός μηχανισμός θα αφορά τους πάντες, ακόμα και τους μη κομμουνιστές. Σύμφωνα με τις νέες ντιρεκτίβες, ο καθοδηγητικός ρόλος των πυρήνων οφείλει να συμπεριληφθεί επισήμως στα καταστατικά των επιχειρήσεων, ενώ θα πρέπει να υπάρχει ένας συγκεκριμένος προϋπολογισμός αφιερωμένος στις δραστηριότητές τους. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι οι απαιτήσεις του ΚΚΚ κωδικοποιούνται νομικά ώστε να καταστούν δεσμευτικές, ακόμα και για τις εταιρείες που δεν υπόκεινται στον άμεσο έλεγχό του. Έτσι, η λειτουργία του ιδιωτικού τομέα θα μοιάζει όλο και πιο πολύ με εκείνη των κρατικών επιχειρήσεων. Επικεντρωμένο λοιπόν στη δική του επιβίωση και χαρακτηριζόμενο από έντονο πραγματισμό, μέχρι και από ιδεολογικό κενό, το ΚΚΚ ενσωματώνει στις τάξεις του έναν αυξανόμενο αριθμό καπιταλιστών, ενώ παράλληλα ενισχύει ολοένα και περισσότερο την παρουσία του μέσα στις επιχειρήσεις. Αυτή η ασύμμετρη συμμαχία συναντάται και εκτός των εθνικών συνόρων: το σχέδιο των νέων δρόμων του μεταξιού (Belt and Road Initiative, BRI) επιταχύνει τη διεθνοποίηση των κινεζικών εταιρειών, τόσο των ιδιωτικών όσο και των δημόσιων, που δημιουργούν πυρήνες του Κόμματος στο εξωτερικό προκειμένου να ελέγχονται οι εργαζόμενοί τους. Αν και έχει αποκηρύξει τον μαοϊκό διεθνισμό, το ΚΚΚ πλέον εξάγει τον τρόπο οργάνωσης και τα πειθαρχικά εργαλεία του.

Καθώς οι γυναικοκτονίες στην Ελλάδα έφτασαν ήδη τον αριθμό έντεκα για το 2021, θα μπορούσαμε ίσως, χωρίς καθόλου να αναιρέσουμε ή να σχετικοποιήσουμε τα ειδικότερα χαρακτηριστικά του εγκλήματος, να στρέψουμε το βλέμμα μας προς τον ακόμη μεγαλύτερο ελέφαντα στο δωμάτιο. Θα μπορούσαμε δηλαδή να στρέψουμε το βλέμμα μας στη διάκριση ανδρών – γυναικών, όχι εστιάζοντας στο ότι οι άντρες σκοτώνουν σε συντριπτικά μεγαλύτερα ποσοστά τις συντρόφους τους απ’ ό,τι οι γυναίκες, αλλά εστιάζοντας στο ότι οι άντρες σκοτώνουν γενικότερα σε συντριπτικά μεγαλύτερα ποσοστά απ’ ό,τι οι γυναίκες. (...) Υπάρχει μεγαλύτερο δώρο απ’ το να σκέφτεσαι ότι ο άνθρωπος που ερωτεύτηκες αναπνέει κάπου αυτή τη στιγμή, γελάει κάπου αυτή τη στιγμή, κοιτάει κάπου αυτή τη στιγμή; Μα, υπάρχει και μεγαλύτερος πόνος, θα πεις; Δεν ξέρω. Κι έτσι να είναι, αν δεν τον αντέχεις, αν δεν τον αντέχεις και θες να σκοτώσεις ή να σκοτωθείς, τότε ξεκάθαρα δεν σκοτώνεις από έρωτα, αλλά από μη δυνατότητα να σταθείς στο ύψος του έρωτα, σκοτώνεις επειδή δεν είσαι ικανός για έρωτα, σκοτώνεις επειδή αυτό που ένιωσες για τον άλλο το ένιωσες με τον όρο και την προϋπόθεση ότι είναι κτήμα σου. Στο όνομα της ιδιοκτησίας σου λοιπόν σκοτώνεις και μόνο αυτής. Και της απαλευτοσύνης σου να μπορέσεις να σταθείς στα πόδια σου ξανά, είτε ερωτευόμενος κάποια στιγμή ξανά, είτε παραμένοντας εσαεί ερωτευμένος με τον άνθρωπο που σε άφησε. Αν λοιπόν σκοτώνεις επειδή είσαι τόσο πάρα πολύ λίγος, τόσο πάρα πολύ αδύναμος και τόσο πάρα πολύ κτηματίας, εκτός από εγκληματίας, είσαι και ο ορισμός αυτού που σκότωσε επειδή δεν μπόρεσε να ερωτευτεί. Είσαι και ο ορισμός αυτού που σκότωσε απ’ ό,τι είναι απέναντι στον έρωτα.

Στην πιεστική ανάγκη της κοινωνίας για ανάσχεση της ακρίβειας στην ενέργεια, η οποία συμπαρασύρει μια σειρά από κρίσιμους τομείς της οικονομίας σε επώδυνες ανατιμήσεις, η κυβέρνηση απαντά με την άθλια μεθόδευση της περαιτέρω ιδιωτικοποίησης της ΔΕΗ, μέσω της απώλειας ελέγχου του 51% του μετοχικού κεφαλαίου της. Ίσως γι’ αυτό ο κ. Μητσοτάκης παρέλειψε να το ανακοινώσει από τη ΔΕΘ. Ωστόσο, η αποποίηση του ελέγχου της ΔΕΗ από το Δημόσιο υπερβαίνει τη συγκυρία. Πρόκειται για την απώλεια ενός αναντικατάστατου εργαλείου προσανατολισμού και υλοποίησης της ενεργειακής στρατηγικής της χώρας, ενός παράγοντα ισορροπίας της ενεργειακής αγοράς. Στο μέλλον, όποιο κι αν είναι το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της ενεργειακής αγοράς, η δυνατότητα άμεσου ελέγχου και καθορισμού των εξελίξεων από την Πολιτεία θα είναι πολύ πιο περιορισμένη από σήμερα. Πρόσκαιρα έσοδα περιορισμένης και αμφίβολης επίδρασης και μόνιμες ζημιές για τη χώρα, τα νοικοκυριά και την παραγωγική διαδικασία, θα είναι το αποτέλεσμα αυτής της επιλογής. Με τα φαινόμενα της κλιματικής κρίσης να οξύνονται και το ζήτημα των ανισοτήτων -που περιλαμβάνει και την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας- να αναδεικνύεται σε πρωτεύον στις ανεπτυγμένες χώρες, η ελληνική κυβέρνηση αναζητεί λύσεις στο χρηματιστήριο και στους ιδιώτες επενδυτές. Αυτό είναι το διαρκές, ιστορικό, πολιτικό έγκλημα της ΝΔ. Είναι η συνέχεια μιας πολιτικής που σχεδιάστηκε και αποφασίστηκε χρόνια πριν, για να πάρει, τελικά, μορφή αυτή την περίοδο. Αρχικά, μέσα από τις πρόσφατες ιδιωτικοποιήσεις ενεργειακών Δικτύων – φυσικών μονοπωλίων, όπως της ΔΕΠΑ Υποδομών στον τομέα του φυσικού αερίου και του ΔΕΔΔΗΕ στη διανομή ηλεκτρικής ενέργειας και τώρα με τη ΔΕΗ, με αποτέλεσμα να χαθούν «σε μια στιγμή» ανεκτίμητοι βραχίονες παρέμβασης του κράτους στον ενεργειακό τομέα, αλλά και ανυπολόγιστες μελλοντικές υπεραξίες υπέρ του Δημοσίου. Είναι μια πολιτική που αγνοεί ότι η ενέργεια είναι πρωτίστως ένα κοινωνικό αγαθό και όχι χρηματιστηριακό πλεονέκτημα για τους ιδιώτες. Είναι μια δογματική πολιτική, η οποία κινείται στις ράγες της ξεπερασμένης στρατηγικής των ιδιωτικοποιήσεων, που μετρά διαχρονικές απώλειες για το Δημόσιο, σε όλους τους τομείς. Το μέγεθος της καταστροφής που παράγει αυτή η κυβέρνηση, είναι πλέον ολοφάνερο και για τον πιο δύσπιστο.

Η Γερμανία, ως ο ισχυρότερος οικονομικός παίκτης της Ένωσης, θα συνεχίσει να παίζει αποφασιστικό ρόλο και στο πολιτικό παιχνίδι της. Κι αυτό παρά την απώλεια κύρους που έχει υποστεί τα τελευταία χρόνια λόγω της εμφάνισης ανταγωνιστικών προς τον γαλλογερμανικό άξονα συμμαχιών και μεμονωμένων κρατών: Παράδειγμα, οι frugal four (οι τέσσερις «τσιγκούνηδες»: Ολλανδία, Δανία, Σουηδία, Αυστρία), που πίεσαν επιτυχώς να περικοπούν σημαντικά τα μη επιστρεπτέα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης για την αντιμετώπιση της πανδημίας, ή οι χώρες-«αντάρτες», όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία, οι οποίες «σνομπάρουν» με σχεδόν αποσχιστικό τρόπο τις αποφάσεις των Βρυξελλών. Ο τρόπος που θα κινηθεί όμως η Γερμανία στην Ευρώπη θα εξαρτηθεί από την σύνθεση της νέας κυβέρνησής της στο Βερολίνο. Μια κυβέρνηση Σοσιαλδημοκρατών-Πράσινων-Ελεύθερων Δημοκρατών δεν πρόκειται μάλλον να αλλάξει πολλά στη γραμμή της Μέρκελ, που κατά την περίοδο της πανδημίας δεν εξέπεμπε -όπως και στην εσωτερική πολιτική- ιδιαίτερη λάμψη. Η ίδρυση του Ταμείου Ανάκαμψης αποτελεί μια από τις λίγες αναλαμπές, αλλά και αυτή οφειλόταν σε γαλλική πρωτοβουλία. Ο νέος «μερκελισμός» έχει όνομα: Κρίστιαν Λίντνερ. Ο πρόεδρος των Ελεύθερων Δημοκρατών διαμηνύει ξεκάθαρα τη θέλησή του για επιστροφή στα μηδενικά ελλείμματα και για τερματισμό της αμοιβαιοποίησης των χρεών. «Το Ταμείο Ανάκαμψης πρέπει να μείνει μοναδική εξαίρεση» τονίζει. Ο λόγος του δεν είναι βέβαια νόμος. Αλλά και μόνο η παρουσία του στην κυβέρνηση θα λειτουργούσε σαν τροχοπέδη στην ευρωπαϊκή πολιτική, που οραματίζεται ο Σολτς. Όραμα που περιλαμβάνει τόσο την αναθεώρηση των κριτηρίων του Μάαστριχτ προς το ελαστικότερο όσο και την γενίκευση της αμοιβαιοποίησης των χρεών. Ο ίδιος, σε μια από τις πιο καλές στιγμές του, συνέκρινε μάλιστα την ίδρυση του Ταμείου με «τη στιγμή του Χάμιλτον», ήτοι την απόφαση του πρώτου υπουργού οικονομικών των ΗΠΑ να βάλει σε κοινό «κορβανά» τα χρέη των ξεχωριστών Πολιτειών, που αποτέλεσε τη βάση της οικονομικής ενοποίησης της χώρας. Με τον Λίντνερ όμως δίπλα του να παίζει τον αντι-Χάμιλτον, δεν θα μπορέσει ποτέ να κάνει το όραμά του πραγματικότητα. Με τη Linke στην κυβέρνηση τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά. Η Αριστερά δίνει πλήρη στήριξη σε αυτούς τους στόχους. Αυτό δεν σημαίνει ότι η υλοποίησή τους θα ήταν περίπατος. Οι «frugal four» και οι ανατολικοευρωπαίοι «αντάρτες» καραδοκούν και δεν θα διστάσουν να προβάλουν βέτο στα σχέδια του Σολτς. Ανεξάρτητα ωστόσο από όλα αυτά, ο Σολτς θα έχει να αντιμετωπίσει μεγάλες, αν όχι ανυπέρβλητες δυσκολίες στις Βρυξέλλες. Η Ε.Ε. μοιάζει με κινούμενη άμμο, η αστάθειά της είναι τουλάχιστον τόσο μεγάλη όσο και στη Γερμανία, ο Covid-19 επενεργεί εξ ίσου διαλυτικά σ΄ αυτήν, όπως και στην υγεία: Η Πολωνία, για παράδειγμα, ακολουθώντας το βρετανικό πρότυπο, σχεδιάζει το Polexit. Οι νεοφιλελεύθεροι όλων των κρατών-μελών με την σειρά τους προετοιμάζουν την ρεβάνς για τον αυτοεξευτελισμό που υπέστησαν λόγω της πανδημίας, όταν, για λόγους αυτοσυντήρησης, αποφάσισαν να εφαρμόσουν το πιο απεχθές σε αυτούς οικονομικό δόγμα: τον κεϋνσιανισμό. Το σύνθημά τους λέγεται τώρα: «Νεοφιλελευθερισμός 2.0» Παράλληλα, η πανωλεθρία στο Αφγανιστάν και το σύμφωνο ΗΠΑ-Μεγάλης Βρετανίας-Αυστραλίας ανατρέπουν όλες τις παλιές βεβαιότητες περί ευρωπαϊκής ασφάλειας και συμμαχικής πίστης, ενώ το προσφυγικό παροξύνει τις εσωτερικές έριδες. Το κοινό ευρωπαϊκό σπίτι βάζει από παντού, η ατμόσφαιρα δεν ήταν ποτέ τόσο δηλητηριασμένη. Ένα αντίδοτο σε αυτό θα ήταν σίγουρα ένας βαθύς κοινωνικός μετασχηματισμός. Όμως ο Σολτς και οι κυβερνητικοί του σύμμαχοι προσφέρουν στην καλύτερη περίπτωση μια «αλλαγή», και δη αδύναμη. Κάτι περισσότερο είναι ενάντια στη θέληση και πάνω από τις δυνάμεις τους. Κι αυτό προδικάζει διαιώνιση της κρίσης.

Με μεγάλη έκπληξη και απογοήτευση, διάβασα στον Τύπο για την ύπαρξη απόφασης, ομόφωνης μάλιστα όπως γράφεται, της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, σύμφωνα με την οποία οι καθηγητές και καθηγήτριες δεν θα νοσηλεύουν στις πανεπιστημιακές κλινικές ασθενείς Covid, «σπρώχνοντάς» τους στις κλινικές του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Με επιχειρήματα όχι απλώς έωλα, αλλά ανύπαρκτα. Μου κάνει εντύπωση πώς επιστήμονες, που χρησιμοποιούν καθημερινά όχι μόνο τις γνώσεις και την εμπειρία, αλλά και την κρίση τους για να αποφασίσουν θεραπείες, επέδειξαν τόσο κοντόφθαλμη κρίση λαμβάνοντας και κοινοποιώντας μια τέτοια απόφαση. Δεν έχουν αντίληψη πώς θα «διαβάσει» την απόφασή τους η κοινωνία; Τι επίδραση θα έχει στο ηθικό του κοινού, του απλού ανθρώπου, σε μια περίοδο που το μήνυμα όλων πρέπει να είναι «ενότητα για να ξεπεράσουμε το μέγιστο υγειονομικό κίνδυνο»; Ούτε έχουν αντίληψη πώς θα «διαβάσουν» την απόφασή τους οι φοιτητές και οι φοιτήτριες που εκπαιδεύονται από τους ίδιους, να υπηρετήσουν αύριο την κοινωνία, ως λειτουργοί; Αυτά τα παιδιά που θα κληθούν να ορκιστούν μεθαύριο στον Ιπποκράτη… Ποιο θα είναι το σημαντικότερο μάθημα που θα πάρουν στις αίθουσες και τις κλινικές; Οι επικίνδυνοι ασθενείς να πάνε παραδίπλα; Κρίσιμη και η στάση των υπουργείων Υγείας και Παιδείας. Αν είναι γεγονός ότι η απόφαση διαβιβάστηκε από τις 31 Αυγούστου, γιατί έχει κρατηθεί μυστική επί 25 μέρες; Ποιος το αποφάσισε; Γιατί δεν έχει ενημερωθεί η Βουλή για αυτή τη μέγιστης σημασίας πράξη, που επηρεάζει καίρια την πορεία της πανδημίας; Τι νομίζουν ότι διαχειρίζονται, εν μέσω πανδημίας; Το φαρμακείο της γειτονιάς τους; Ή μήπως αντιγράφουν το καθεστώς εξαίρεσης των ιδιωτικών κλινικών από τη υγειονομική μάχη που δίνουν οι γιατροί στις δημόσιες κλινικές σε όλη την Ελλάδα; Πρέπει αμέσως να δοθούν εξηγήσεις. Αμέσως να πάρει πίσω την απόφαση η Ιατρική Αθηνών. Συγχαρητήρια στις υπόλοιπες ιατρικές σχολές, που θέλω να πιστεύω, δεν έχουν ακολουθήσει.

Ολα δείχνουν πως η κοινωνική οργάνωση της αγάπης συνεχίζει να ενισχύει την εξουσία των ανδρών πάνω στις γυναίκες. Αυτό, ωστόσο, δεν λειτουργεί μόνο εις βάρος των γυναικών. Πρόκειται για μια κοινή δυσκολία πέραν του φύλου, όπως έχει επισημάνει ο Πασκάλ Μπρικνέρ, καθώς η πατριαρχία κάνει μεταστάσεις. Ακόμα και στην παρακμή της συνεχίζει, ωστόσο, να εγκλωβίζει τις γυναίκες ακόμα και μέσα στο γλωσσικό σύστημα, δηλαδή στο συμβολικό πεδίο, πυροδοτώντας είτε την κακοποίηση του ασθενούς φύλου, είτε το σαμποτάζ του έρωτα. Αν ανατρέξουμε σε κάποιες μελέτες στα τέλη του 20ού αιώνα, θα διαπιστώσουμε πως η συντριπτική πλειονότητα κακοποιημένων γυναικών (75% του δείγματος) είχαν αναφερθεί σε έναν πατερναλιστικό τύπο ανατροφής. Αυτό διαπίστωσε η Αμερικανίδα συγγραφέας και φεμινίστρια Ρεμπέκα Γουόκερ πριν από μερικές δεκαετίες, εξηγώντας πως η υπακοή στις κοινωνικές φόρμες, η πρόσδοση αρνητικών ετικετών στις γυναίκες που δεν προσαρμόζονται, οι άκαμπτοι ρόλοι που επιφορτίζονται οι άνδρες και οι γυναίκες από τη γέννησή τους οδηγούν… Το παραπάνω συμπέρασμα δεν απέχει πολύ από εκείνο της Mona Chollet, η οποία το 2018 είχε υπογράψει το γαλλικό best seller «Sorcieres», υποκινούμενη από το κίνημα me too. Συγκεκριμένα η Γαλλίδα συγγραφέας ανέπτυξε τον εξής στοχασμό: «Πολλοί άντρες και γυναίκες που αναζητούν τη συναισθηματική ολοκλήρωση βρίσκονται αποδυναμωμένοι μπροστά στον τρίτο πρωταγωνιστή που εισβάλλει στο σαλόνι και στο κρεβάτι τους: την πατριαρχία». Η Chollet, διερευνώντας τις καθημερινές θέσεις και ταυτότητες που αναπτύσσουμε ασυνείδητα απέναντι στην αγάπη και στους αγαπημένους, μας δείχνει πως τελικά ναρκοθετούμε -ερήμην μας- τις ίδιες μας τις σχέσεις. Και θέτει το εξής ερώτημα: «Μπορεί να είναι κανείς φεμινιστής και να του αρέσει η βίαιη αρρενωπότητα του Χάρισον Φορντ στο “Indiana Jones”; Μπορεί να είναι κάποια λάτρης της ρομαντικής παράδοσης και των αισθηματικών μυθιστορημάτων εποχής και να απορεί γιατί τα σύγχρονα ερωτικά μοντέλα συνεχίζουν να βασίζονται στη γυναικεία υποτέλεια;». Στο «Ας επινοήσουμε ξανά την αγάπη» μπορούμε να διαπιστώσουμε, μέσα από απλά καθημερινά παραδείγματα, ποιο είναι το οικιακό μοντέλο σχέσεων και πώς θα μπορούσε να αλλάξει, ποια είναι η αναπαράσταση των φύλων και πώς θα μπορούσαμε να πάψουμε να εκπληρώνουμε τους έμφυλους ρόλους. Παράλληλα, μας καλεί να θυμηθούμε πως είμαστε όλοι φορείς οικείων και ανοίκειων στοιχείων που εντείνονται σε περιόδους κρίσης και πως η πατριαρχία δεν είναι παρά ένα κοινωνικό σύστημα που στηρίζεται στις σχέσεις δύναμης. Και όλοι μας, ως φορείς όψεων ετερότητας, κινδυνεύουμε να πέσουμε θύματα. Γιατί οι κακοποιητικές σχέσεις και οι ταχείς έρωτες των καταναλωτών σωμάτων και ηδονών είναι το αυτοάνοσο της καπιταλιστικής πατριαρχίας. Γιατί ο φόβος για το ανοίκειο… καραδοκεί ακόμα και στην πιο τρυφερή οικειότητα για να την τορπιλίσει. Και αν υπάρχει μια πιθανότητα να τα καταφέρουμε να βγούμε ζωντανοί και ενωμένοι μέσα από τις σχέσεις, είναι τα πρότυπα της ερωτικής αγάπης να πάψουν να εδράζονται στην όποια υποτέλεια.

Το πόσο ευάλωτη είναι η θέση των νοικοκυριών φαίνεται από τη σχέση του χρέους τους προς το ΑΕΠ, που από 53,5% το γ’ 3μηνο 2019 ανήλθε σε 59% το δ’ 3μηνο 2020, αντιστρέφοντας την προηγούμενη τάση μείωσής του. Επίσης, φαίνεται από το γεγονός ότι το μέσο ωριαίο κόστος εργασίας στην Ελλάδα ως προς το αντίστοιχο της ευρωζώνης μειώθηκε κατά 14,6 ποσοστιαίες μονάδες στο διάστημα 2008-2020, ώστε να μη δικαιολογεί άλλες πολιτικές λιτότητας. Τέλος, η ευάλωτη θέση των νοικοκυριών καταγράφεται στη διαφορά μισθού και κόστους διαβίωσης (μαζί με το νοίκι) που στην Ελλάδα είναι αρνητική και η 2η χειρότερη μεταξύ των χωρών της νότιας Ευρώπης (βλ. γράφημα). Ομως και η κατάσταση των επιχειρήσεων δεν είναι καθόλου καλή, μετά την τεράστια κάμψη του τζίρου τους, το 2020 και το α’ 3μηνο 2021, με εξαίρεση τις πολύ μεγάλες (βλ. κέρδη για 60% των εισηγμένων το 2020). Επισημαίνεται πως τα δάνεια προς τον ιδιωτικό τομέα στην Ελλάδα, τον Ιούλιο 2021, ήταν μειωμένα κατά 8 δισ. περίπου σε ετήσια βάση, όταν στην Ευρώπη τα δάνεια αυξάνονταν. Επίσης, το μέσο τραπεζικό επιτόκιο δανεισμού στην Ελλάδα ήταν, τον περασμένο Ιούνιο, 2,64%, έναντι -0,42% αντίστοιχα στην Ε.Ε. Ομως και η κατάσταση των ελληνικών τραπεζών, οι οποίες προσπαθούν όπως όπως να ξεφορτωθούν στα funds τα «κόκκινα» δάνεια σε εξευτελιστικές τιμές (βλ. επικείμενους πλειστηριασμούς), εμφανίζεται σημαντικά εξασθενημένη στους ισολογισμούς τους, όταν στην Ε.Ε. εμφανίζεται ενισχυμένη. Τέλος, η αύξηση των τιμών των κατοικιών, η οποία παρασύρει ανοδικά και τα ενοίκια (αφορούν το 30% περίπου των νοικοκυριών), έχει ως αποτέλεσμα την επιβάρυνση του πληθωρισμού και της τσέπης μεγάλου μέρους των μισθωτών. ΜΕ ΟΛΑ ΑΥΤΑ κατά νου και την υγειονομική, κλιματική και οικονομική κρίση εν εξελίξει, είναι τουλάχιστον αδόκιμο να ισχυριστεί κανείς με «απόλυτη βεβαιότητα» τον ερχομό ενός νέου αναπτυξιακού κύκλου.

Τα βασικά / αυθεντικά αγαθά (και αντίστοιχα ανάγκες) που συνοδεύουν το ερώτημα «από τι έχουμε πραγματικά ανάγκη» πρέπει να αποφασίζονται-σχεδιάζονται «εκ των κάτω» συλλογικά, διαβουλευτικά και αμεσοσυμμετοχικά. Τούτο δε σημαίνει ότι ξαναβρίσκουμε τη συγκεντρωτική και γραφειοκρατική «δικτατορία των αναγκών». Σημαίνει ότι οι ανάγκες τοποθετούνται στο επίκεντρο της οικονομικής ζωής (οικονομία των αναγκών) κατ’ αρχάς όπως προαναφέρθηκε σε μικροβιοχωρο-τοπική κλίμακα (δημοτικο-κοινοτική). Για την ικανοποίησή τους η παραγωγή των αγαθών γίνεται με κριτήρια κοινωνικά και οικολογικά, αλλά και αξιοχρησικά και όχι ανταλλακτικά και αγοραία / εμπορευματικά. Ενας τέτοιος σχεδιασμός με τα παραπάνω κριτήρια δεν μπορεί παρά να συνεπάγεται ένα στόχο υλικής απομεγέθυνσης (της παραγωγής). Πράγματι η αντιμετώπιση π.χ. της οικοκλιματικής κρίσης δεν θα έλθει από την πράσινη οικονομία και τεχνολογία στο πλαίσιο της νέας (πράσινης) μεγέθυνσης, νέας αξίας και του νέου πράσινου ξεπλύματος, αλλά από μια εκούσια και συλλογικά σχεδιασμένη σταδιακή υλική απομεγέθυνση της παραγωγής (και της κατανάλωσης) σε συνδυασμό μ’ ένα συλλογικό και δημοκρατικό («εκ των κάτω») και ριζικό επανασχεδιασμό των αναγκών μας. Οι επιπτώσεις μιας τέτοιας τοποθέτησης των αναγκών δεν είναι μόνο οικονομικο-κοινωνικές αλλά και ανθρωπολογικές και χειραφετητικές: το αξιοχρησικό «βασίλειο της οικονομίας των αναγκών» θα μπορούσε να οδηγήσει στο βασίλειο μιας «οικονομίας της ελευθερίας και της αυτονομίας». Στο πλαίσιο αυτό επανανοηματοδοτούνται έννοιες όπως η (ολιγο)επάρκεια αλλά και ο πλούτος και η πρόοδος (εάν η έννοια αυτή υφίσταται ακόμα). Τα τελευταία είκοσι χρόνια έχουν γίνει προσπάθειες εναλλακτικών δεικτών πλούτου (ολιστικών, οικοκοινωνικών κ.ά.) και μέτρησης της «προόδου» πέρα από την (ποσοτική) μεγέθυνση και την ατομική ευημερία και την αποδοτικότητα, με μέτρα-κριτήρια που να προσεγγίζουν την ευζωία. Βεβαίως η θέσπιση αυτών και οι σχετικές αποφάσεις είναι καθαρά πρόβλημα πολιτικής επιλογής .