Macro

Εχουμε αναφερθεί και στο παρελθόν στο φετίχ της νεωτερικής κοινωνίας που δεν είναι άλλο από την «ανάπτυξη-μεγέθυνση». Κάθε «πρόοδος» έχει ποσοτικά και όχι ποιοτικά κριτήρια: η ατομική ευζωία εξαρτάται από την ποσότητα των υλικών αγαθών που έχουμε στην κατοχή μας, ενώ η συλλογική από την αέναη αύξηση του ΑΕΠ. Το πόσο καταστροφική είναι αυτή η λογική τόσο για το άτομο όσο και για την κοινωνία το βλέπουμε σήμερα καθαρότερα από ποτέ, τόσο με τον άκρατο προσωπικό καταναλωτισμό όσο και με το κρίσιμο πρόβλημα της εξάντλησης των φυσικών πόρων του πλανήτη, ο οποίος αντιμετωπίστηκε για αιώνες περίπου ως μη πεπερασμένος. Στο βιβλίο του «Η κοινωνία της κόπωσης» (εκδόσεις Opera, 2021), ο Νοτιοκορεάτης φιλόσοφος Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν χαρακτηρίζει την κοινωνία μας ως «κοινωνία της επίδοσης» και λέει ότι το ρήμα που την χαρακτηρίζει δεν είναι το φροϋδικό «πρέπει» που χαρακτήριζε την «κοινωνία της πειθαρχίας», αλλά το «μπορώ». «Μπορώ να κάνω περισσότερα, να καταναλώσω περισσότερα, να αξιοποιήσω περισσότερο τον χρόνο μου, να γίνω περισσότερο multitasking». Αυτή η «πολυπραγμοσύνη», η διαρκής κινητικότητα και το ανικανοποίητο που τη συνοδεύει έχουν ως αποτέλεσμα ένα εξαντλημένο και καταθλιπτικό υποκείμενο, κουρασμένο και ανίκανο να βγει από τον εαυτό του και να ανοιχτεί προς τον κόσμο και τον Αλλο, μας λέει ο Χαν. Και μας παρομοιάζει με το χάμστερ που γυρίζει όλο και πιο γρήγορα μέσα στον τροχό του.

Αιολικές εγκαταστάσεις ξεφυτρώνουν συνεχώς σε όλη την Ελλάδα, στα νησιά και στην ηπειρωτική χώρα. Σύμφωνα με τα μέλη της πλατφόρμας "SOS Agrafa", μέχρι στιγμής έχουν υποβληθεί περισσότερες από 16.000 αιτήσεις για ανεμογεννήτριες ύψους άνω των 100 μέτρων. Το 73% των περιοχών που αφορούν αυτές οι αιτήσεις είναι προστατευόμενες φυσικές περιοχές, νησιά, δάση, κορυφογραμμές βουνών. Στο όνομα του "κοινού συμφέροντος", οι περιοχές Natura 2000 έχουν κυριολεκτικά χαριστεί από την ελληνική κυβέρνηση σε ιδιωτικές εταιρείες, ώστε να μπορούν να κατασκευάσουν τα αιολικά εργοστάσιά τους, τα υδροηλεκτρικά φράγματά τους και τους ηλιακούς συλλέκτες τους, καθώς και όλες τις υποδομές που τα συνοδεύουν (δίκτυο καλωδίων υψηλής τάσης, δρόμοι, μετασχηματιστές...). Έτσι, η λεγόμενη «ενεργειακή μετάβαση» μεταφράζεται σε αύξηση της λεγόμενης "πράσινης" παραγωγικότητας της ενέργειας, η οποία απλώς προστίθεται στις άλλες, την ιδιωτικοποίηση και τη μονοπώληση των δημοσίων εδαφών, καθώς και την τσιμεντοποίηση και, ευρύτερα, τη βιομηχανοποίηση των μέχρι πρότινος προστατευόμενων ζωντανών περιοχών. Αυτή η λεγόμενη "μετάβαση" όχι μόνο δεν είναι οικολογική, αλλά ενσωματώνει ένα νεοφιλελεύθερο όραμα που μπορεί να προωθήσει μόνο καταστροφικά σχέδια παραγωγής, αντί για τη μείωση και την αποκέντρωση της παραγωγής ενέργειας. Πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις, τοπικές κοινότητες και ακτιβιστές αντιτίθενται σε αυτά τα έργα που επιβάλλονται σε ολόκληρη τη χώρα. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας πνέουν συχνά ισχυροί άνεμοι, συνθήκη που φαίνεται ιδανική για την παραγωγή αιολικής ενέργειας, ιδίως δεδομένου ότι τα δύο τρίτα της σημερινής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα (63,1% το 20192). Ωστόσο, η βιομηχανική εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας που επιβλήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση και την ΕΕ εξελίσσεται σαν ένα κλασικό εξορυκτικό σχέδιο: εκμετάλλευση ενός τοπικού και δημόσιου πόρου, χωρίς καμία διαβούλευση με τους κατοίκους και τις τοπικές αρχές, συνοδευόμενη από μεγάλες επενδύσεις από την κεντρική κυβέρνηση προς όφελος ιδιωτικών εθνικών ή πολυεθνικών εταιρειών. Από την ΕΕ δόθηκαν ποσά ύψους 2,8 δισ. ευρώ στην Ελλάδα, κυρίως με τη μορφή δανείων, για την ανάπτυξη της αιολικής βιομηχανίας. Μέρος των χρημάτων από το πρόγραμμα της ΕΕ NextGenerationEU προορίζεται επίσης γι' αυτό το σκοπό3. Τον περασμένο Ιούνιο, ο υπουργός Ενέργειας ανακοίνωσε επί πλέον προϋπολογισμό 1 δισεκατομμυρίου ευρώ για την "πράσινη" μετάβαση4, ο οποίος περιλαμβάνει και άλλες μορφές ανάπτυξης πέρα από τα αιολικά εργοστάσια. Αυτό το ποσό είναι 10 φορές μεγαλύτερο από τον προϋπολογισμό για την υγεία. Ο κυρίαρχος λόγος είναι σε μεγάλο βαθμό υπέρ της αιολικής βιομηχανίας, η ανάπτυξη της οποίας δεν δέχεται καμία επίκριση, παρά την έλλειψη διαβούλευσης με τους τοπικούς πληθυσμούς, την ιδιωτικοποίηση των προστατευόμενων περιοχών, την καταστροφή των οικοσυστημάτων και τα κέρδη που αποκομίζουν οι μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης τροφοδοτούν μια αποπροσανατολισιτκή συζήτηση που αντιπαραθέτει την ανάπτυξη των λεγόμενων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με εκείνη των ορυκτών πηγών ενέργειας, σαν να μην υπήρχε υπάρχει το ζήτημα της εκβιομηχάνισης των εδαφών, λες και όσοι/ες αντιτίθενται στις ανεμογεννήτριες, το κάνουν απλά επειδή δεν τους αρέσουν και τάχα προτιμούν τις ορυκτές πηγές ενέργειας. Αυτό προφανώς δεν είναι αλήθεια.

Η απώλεια του Σασόλι είναι μεγάλη, τόσο για το ΕΚ όσο και για την ΕΕ συνολικά - Χάθηκε ένας σημαντικός ηγέτης κι ένας έντιμος άνθρωπος, που σέβονταν όλοι Η απώλεια του Νταβίντ Σασόλι είναι μεγάλη, τόσο για το ΕΚ όσο και για την ΕΕ συνολικά, διότι χάθηκε ένας σημαντικός ηγέτης. Είναι ο πρώτος εν ενεργεία Πρόεδρος του ΕΚ που χάνει τη ζωή του εν ώρα καθήκοντος. Μάλιστα, η τραγική μοίρα της ιστορίας οδήγησε στο να φύγει από τη ζωή στα 65 του χρόνια, μια εβδομάδα πριν τη λήξη της θητείας του. Ο Νταβίντ Σασόλι υπήρξε ένας Ευρωπαίος οραματιστής, ένας προοδευτικός Ιταλός Σοσιαλιστής, ένας φίλος της Ελλάδας κι ένας καλός προσωπικός μου φίλος. Συνεργαστήκαμε και δεθήκαμε όχι μόνο πολιτικά αλλά και ανθρώπινα από το 2014, γιατί για 5 χρόνια συνυπήρξαμε ως Αντιπρόεδροι του ΕΚ με άριστη συνεργασία. Τα τελευταία 2,5 χρόνια, αυτός ως Πρόεδρος κι εγώ ως Αντιπρόεδρος, εμβαθύναμε ακόμη περισσότερο τη συνεργασία μας, αλλά και την προσωπική μας φιλία. Κρατώ από την πλούσια εμπειρία της συνύπαρξής μου μαζί του δύο σημεία, τα οποία θα ήθελα να μοιραστώ. Το πρώτο, όταν ο Ντ. Σασόλι ήρθε στην Ελλάδα και μίλησε στην Βουλή τον περασμένο Ιούνιο κι ήταν ένας Ευρωπαίος ηγέτης που καθαρά, χωρίς περιστροφές, μίλησε για τα λάθη της ΤΡΟΙΚΑ απέναντι στην Ελλάδα και τον λαό της με τις τιμωρητικές πολιτικές των μνημονίων. Ζήτησε, παρότι δεν είχε αυτός την ευθύνη, συγγνώμη, που θα έπρεπε να ζητήσουν η κα. Μέρκελ, ο κ. Σόιμπλε ή ο κ. Ντάισελμπλουμ. Το δεύτερο είναι ένα στιγμιότυπο λίγο πριν φύγει από την Ελλάδα, όταν επισκεφθήκαμε μαζί την «Κιβωτό του Κόσμου», όπου ο Πατέρας Αντώνιος προσφέρει με τους συνεργάτες του ένα σπουδαίο κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο. Τα παιδάκια και η χορωδία της Κιβωτού τον αποχαιρέτησαν τραγουδώντας του το γνωστό ιταλικό τραγούδι «Bella Ciao». Και τότε, ο φίλος μου Νταβίντ, είπε: «Εμείς οι ενήλικοι πρέπει να ακούμε περισσότερο τα παιδιά». Αυτά τα δύο δείχνουν ότι ο Ντ. Σασόλι ήταν ενωτικός, έντιμος, ανθρώπινος και γι’ αυτό τον σέβονταν όλοι στο ΕΚ, πολιτικοί φίλοι και αντίπαλοι.

Ο υφυπουργός Παιδείας κ. Συρίγος ισχυρίστηκε σε εκπομπή της ΕΡΤ όπου συνομιλήσαμε, ότι δεν θυμάται να έχει εκδώσει εγκύκλιο που υπενθυμίζει στις πρυτανικές αρχές την υποχρέωσή τους (ΠΔ 160/2008, άρ. 26, παρ. 1) να ενημερώνουν τον υπουργό, όταν μέλη ΔΕΠ παραπέμπονται στο Πειθαρχικό Συμβούλιο. Δίνω τώρα στη δημοσιότητα το... λησμονημένο έγγραφο, με ημερομηνία 27 Απριλίου 2021 και φυσικά την υπογραφή του. Βεβαίως, αν τον πρόδωσε στιγμιαία η μνήμη του, το κατανοώ. Δεν αποτελεί σημείο αντιπολίτευσης, αυτό. Αλλού είναι το σοβαρότατο πολιτικό ζήτημα: Ενώ προφανώς η Πρυτανεία του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, σύμφωνα με το νόμο και το έγγραφο Συρίγου, διαβίβασε στο υπουργείο την άσκηση πειθαρχικής δίωξης κατά του καθηγητή που φέρεται ενεχόμενος σε δύσοσμες υποθέσεις, το υπουργείο Παιδείας δεν άσκησε στη συνέχεια την αρμοδιότητά του. Δεν τον έθεσε δηλαδή σε αποχή από τα καθήκοντά του, μέχρι την ολοκλήρωση του πειθαρχικού ελέγχου. Έκθετη συνεπώς η κα υπουργός, άλλη μια φορά. Αν αμέλησε απλώς να ασκήσει το εκ του νόμου καθήκον της, αποτελεί ήδη βαρύτατο ατόπημα. Το αμείλικτο ερώτημα όμως είναι, μήπως ήταν επιλογή της να καλύψει τον καθηγητή - κυβερνητικό «φίλο», που πέραν των άλλων, έχει διοριστεί από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας σε υψηλές θέσεις δύο δημόσιων οργανισμών; Σε κάθε περίπτωση, το ζήτημα έχει προεκτάσεις. Γιατί η επίθεση που δέχτηκε ο καθηγητής (που θα έπρεπε να βρίσκεται εκτός τάξεων), αξιοποιείται τώρα από την κυβέρνηση Μητσοτάκη για να προωθήσει τα σχέδιά της για την πανεπιστημιακή αστυνομία. Όπως είχε αξιοποιήσει την εξίσου απαράδεκτη επίθεση στον πρύτανη του ΟΠΑ, για να την εξαγγείλει. Κι ένα υστερόγραφο: Μην κάνουν τον κόπο να ρωτάνε τους βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, όπως έκανε ο κ. Συρίγος το μεσημέρι στην ΕΡΤ, αν «καταδικάζουμε την επίθεση»: Από την πρώτη στιγμή, δημόσια, όπως εξάλλου κάνουμε για κάθε βίαιη ενέργεια τέτοιου τύπου. Για αυτό δεν πείθουν κανέναν. Ούτε φυσικά θα επιτρέψουμε στην κυβέρνηση Μητσοτάκη, που έχει πλήρως αποτύχει στο κρίσιμο, τη διαχείριση της πανδημίας, να αλλάζει την ατζέντα με ό,τι κάθε φορά βολεύει -εν προκειμένω με ολίγη… από «νόμο και τάξη».

Ατιμωρησία και συγκάλυψη, επιμερισμός ευθύνης στα θύματα (τι γύρευε εκεί;), σχετικοποίηση του βιασμού, σερφάρισμα του…

Ο Αμερικανός υποστράτηγος Σμέντλι Μπάτλερ ο οποίος, αφού υπηρέτησε σε δεκάδες ιμπεριαλιστικές επιδρομές των ΗΠΑ, άρχισε να αποκαλύπτει τον ρόλο των μεγάλων επιχειρήσεων στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. «Επαιζα τον ρόλο του μπράβου των μεγαλοεπιχειρηματιών, της Γουόλ Στριτ και των Τραπεζιτών», έγραψε αργότερα ο Μπάτλερ εξηγώντας ότι βοήθησε «να καταστεί το Μεξικό ασφαλέστερο για τα αμερικανικά πετρελαϊκά συμφέροντα», να γίνουν η Κούβα και η Αϊτή «προσοδοφόρες για τα παιδιά της Νάσιοναλ Σίτι Μπανκ», να εκκαθαριστεί «η Νικαράγουα για χάρη του Διεθνούς Τραπεζικού Οίκου των Αδελφών Μπράουν», να καταντήσει η Ονδούρα «υποτελής των αμερικανικών εταιρειών εισαγωγής φρούτων» και να κάνει η Στάνταρντ Οϊλ τις μπίζνες της χωρίς αντίσταση στην Κίνα». Το 1932 ο «επαναστάτης στρατηγός», όπως τον αποκαλούσαν, βρέθηκε στο πλευρό των βετεράνων στρατιωτών του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, που κατασκήνωσαν στην Ουάσινγκτον ζητώντας τα επιδόματα που τους είχε υποσχεθεί το κράτος. Τότε λέγεται πως τον προσέγγισαν εκπρόσωποι των χρηματιστών ζητώντας του να μετατρέψει τις ομάδες βετεράνων σε ένα είδος αμερικανικού Freikorps, όπως ακριβώς ο Χίτλερ είχε εκμεταλλευτεί την απόγνωση των Γερμανών στρατιωτών του Α' Παγκοσμίου Πολέμου για να δημιουργήσει τα δικά του τάγματα εφόδου. Ο Μπάτλερ, όμως, αρνήθηκε να συμμετάσχει στη συνωμοσία και ενημέρωσε την ηγεσία του Λευκού Οίκου για τα σχέδια ανατροπής. Οι περισσότεροι ιστορικοί συμφωνούν σήμερα ότι το σχέδιο ενός φασιστικού πραξικοπήματος για την ανατροπή του Ρούσβελτ ήταν υπαρκτό, αν και διαφωνούν για το πόσο κοντά στην εκτέλεσή του θα μπορούσε να φτάσει. Για άλλη μια φορά, βέβαια, αρκετές από τις θεωρίες που διατυπώνονται αναπαράγουν μια απλουστευτική αφήγηση, σύμφωνα με την οποία ο Ρούσβελτ είχε «επαναστατήσει» απέναντι στην οικονομική ελίτ και κατάφερε να σώσει τη χώρα και τον κόσμο από τη Μεγάλη Υφεση χάρη στο γενναίο πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων (μια ιστορία την οποία κάποιοι θέλουν να διηγηθούν σήμερα και για τον Μπάιντεν).

Η εκ νέου κινητοποίηση των ευάλωτων λαϊκών στρωμάτων, η επανάκτηση της σχέσης εμπιστοσύνης με τις πληττόμενες κοινωνικές ομάδες, η επαναδημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης με τη νεολαία, δεν είναι καθόλου εύκολος στόχος. Επιτυγχάνεται μόνο με την αλήθεια, τον ξεκάθαρο λόγο, τη δημιουργία προοπτικής. Και υπονομεύεται από το θολό αφήγημα, τις παλινωδίες, την ενσωμάτωση. Με αυτή τη λογική, η επίκληση του Κέντρου –πώς ορίζεται, άραγε, αυτό;– δεν μπορεί να συνιστά, επί της ουσίας, επιλογή. Η προτροπή κάποιων να μετατραπεί ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία σε ένα ακόμα κόμμα της Κεντροαριστεράς ή της Σοσιαλδημοκρατίας συνιστά συνταγή ήττας, αφού η ριζοσπαστικοποίηση της ακραίας Δεξιάς δεν αντιμετωπίζεται με δήθεν «κεντρώες» λύσεις αλλά με την εκπόνηση ενός, εξίσου επιθετικού, αριστερού ριζοσπαστικού σχεδίου. Χρειάζεται φυσικά –το συνέδριο δίνει αυτή τη δυνατότητα– ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία, μέσα και από μια διαδικασία αυτοκριτικής και αναστοχασμού, να δώσει σύγχρονο νόημα στο όραμα, να ορίσει τι είναι σήμερα ριζοσπαστικό και να μορφοποιήσει τις προτάσεις του με τέτοιο τρόπο ώστε να μην είναι ένας οργανισμός που απλώς θα προσαρμόζει «αριστερότερα» διάφορες τεχνοκρατικές προτάσεις. Οπως χρειάζεται να γίνει ξεκάθαρο πως η λογική του κόμματος-σούπερ μάρκετ, του κόμματος που τους χωράει όλους –ολίγον ανορθολογιστές, ολίγον ξενοφοβικούς, ολίγον ρατσιστές, ολίγον εθνικιστές, ολίγον μισογύνηδες– δεν οδηγεί πουθενά. Δεν μπορείς, στο όνομα της ευκταίας κυβερνησιμότητας, ούτε να κλείνεις το μάτι στους πάντες ούτε να αποφεύγεις αναγκαίες αναθεωρήσεις της κυβερνητικής σου πολιτικής. Συνιστά κάτι τέτοιο υπονόμευση της διεύρυνσης; Οδηγεί σε κλειστό, μικρό κόμμα; Ακριβώς το αντίθετο. Τα επίδικα του διαστήματος, με την επιθετικότητα της Δεξιάς συνεχώς να αυξάνεται, απαιτούν προάσπιση των διαχωριστικών γραμμών που διαφοροποιούν την Αριστερά από όλες τις εκδοχές του πολιτικού συντηρητισμού: την κοινωνικο-οικονομική αδικία και εκμετάλλευση, τον εθνικισμό, τον ρατσισμό, τον σεξισμό, την έμφυλη βία. Μόνο έτσι ανακτάται η αξιοπιστία. Ανοικτό, λοιπόν, πλειοψηφικό αριστερό κόμμα, το οποίο δεν ζητά ιδεολογικά διαβατήρια για να εγγράψει κάποιον ή κάποια στις γραμμές του. Που, πιστό στην ιστορία, τις αρχές και τις αξίες του, απορρίπτει εισαγόμενες από άλλους χώρους λογικές όπως η δαιμονοποίηση της διαφορετικής άποψης, η προσωπολατρία, ο αρχηγοκεντρισμός, η δολοφονία χαρακτήρων. Μακριά από ύφος αγοραίο, από εκφράσεις που παραπέμπουν σε όρους υποκόσμου, που ούτε έχουν σχέση με την Αριστερά, ούτε μπορούν να δικαιολογούνται πίσω από το γενικόλογο «να φύγει η Δεξιά» – που, ναι, πρέπει να φύγει το συντομότερο δυνατό. Βαδίζοντας λοιπόν προς το συνέδριο, και συνομολογώντας πως ο αντίπαλος είναι απέναντι, οφείλουμε να μετατρέψουμε τον θυμό σε πολιτικό σχέδιο ανατροπής της κυβέρνησης. Εχοντας πάντα καθαρό σε ποια κοινωνικά στρώματα απευθυνόμαστε και τα συμφέροντα ποιων (οφείλουμε να) εξυπηρετούμε.

Ίδιον μιας αποτελεσματικής Αριστεράς, που σημαίνει μιας Αριστεράς που εφαρμόζει ορθά την ιστορικο-υλιστική προσέγγιση, είναι να μπορεί να εκμεταλλεύεται προς όφελός της τις αντιφάσεις του συστήματος. Η κατάσταση με την πανδημία και την εγκληματική ολιγωρία των φαρμακοβιομηχανιών παρέχει μοναδική ευκαιρία για την Αριστερά να καταγγείλει τον καπιταλισμό με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Καταδεικνύοντας πως ο τελευταίος ευθύνεται για την πορεία της ανθρωπότητας προς την καταστροφή – όχι μόνο λόγω των οικονομικών κρίσεων και της κλιματικής αλλαγής, αλλά με τον πολύ πιο άμεσο τρόπο της αδυναμίας αντιμετώπισης της υγειονομικής κρίσης, για τη δημιουργία της οποίας φέρει ο ίδιος μακράν το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης. Μαζί με τις καταγγελίες περί ευθυνών, δεδομένου ότι η ευθύνη του συνεχίζεται στο παρόν με την επιμονή των φαρμακευτικών εταιρειών στις πατέντες, ανοίγεται πεδίον δόξης λαμπρόν για την Αριστερά να διοργανώσει ολόκληρο αντικαπιταλιστικό αγώνα με κεντρικό αίτημα την κατάργηση των πατεντών. Τούτο όμως θα προϋπέθετε κάτι. Ότι σύσσωμες οι δυνάμεις της Αριστεράς θα συμφωνούσαν πως τα εμβόλια –που παράγονται σε εργαστήρια από επιστήμονες και όχι από τα αφεντικά τους– σώζουν ζωές. Με άλλα λόγια, ότι δεν θα υπήρχε αντιεμβολιαστικό κίνημα. Ή έστω ότι θα περιοριζόταν στους πασιφανώς ακροδεξιούς. Η διάχυση των αντιεμβολιαστών σε ολόκληρο το ιδεολογικο-πολιτικό φάσμα, συμπεριλαμβανομένου σημαντικού τμήματος της Αριστεράς, αποβαίνει σωτήρια για τον καπιταλισμό. Αυτά.

«Ξέφραγο αμπέλι» συνεχίζει να παραμένει η τηλεκπαίδευση για τα προσωπικά δεδομένα εκατοντάδων χιλιάδων μαθητών και…

Η πραγματικότητα είναι μία. Η κυβέρνηση αυτή έχει οδηγηθεί σε βαθιά κρίση εξαιτίας της σταθερής της άρνησης να ενισχύσει τα νοσοκομεία και να στηρίξει την Παιδεία μέσα στην πανδημία. Και τις μικρές επιχειρήσεις φυσικά. Για να μην το ξεχνάμε κι αυτό. Κι επίσης εξαιτίας της αποτυχίας της στον εμβολιασμό. Αλλά αυτό, πες, είναι απλή ανικανότητα. Το άλλο είναι ξεκάθαρη πρόθεση.