Κατέ Καζάντη

Στη μικρή ιστορία της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ έχει πιθανώς κανείς αρκερά θολά -ολιγωρίες, σφάλματα, παραλήψεις κ.ο.κ.- να προσάψει. Αλλά μια γρήγορη ματιά στις προγραμματικές διακηρύξεις της Ν.Δ., ενός κόμματος που κινείται κατά πολύ δεξιότερα του λεγόμενου “κοινωνικού καπιταλισμού”, δείχνει το δρόμο. Αν το δίλημμα της δεκαετίας του ‘80 απαντήθηκε από τον ελληνικό λαό, καταδικάζοντας τη μεταχουντική δεξιά, σήμερα, σε μια Ευρώπη σκοτεινότερη, η καταδίκη της κυρίαρχης δεξιάς ιδεολογίας και πολιτικής πρακτικής είναι επιτακτικότερη. Η εμπέδωση της ταξικής μεροληψίας, όπως καταγράφηκε μέσω των προνοιακών πολιτικών, η ενίσχυση του δημόσιου χαρακτήρα των θεμελιωδών Υγεία – Παιδεία, των προσλήψεων (1 προς 1) καθώς και οι αλλαγές των μνημονιακών νόμων στα εργασιακά, είναι υπόθεση της επόμενης τετραετίας. Το ρήγμα στο σύστημα που επεδίωξε, και εν πολλοίς πέτυχε, η διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, απειλείται από τις πολιτικές μπετόν του Κ. Μητσοτάκη: το θατσερικό μοντέλο που, ευτυχώς ανεπιτυχώς, σε μιαν άλλη ευνοϊκότερη για τις λαϊκές μάζες συγκυρία, προσπάθησε να εφαρμόσει ο πατέρας του, επιστρέφει. Η δεξιά, έχοντας μάλιστα σύμμαχο, πανευρωπαϊκά και παρά τα οξυμένα κοινωνικά προβλήματα, μια μόνο κατ’ όνομα σοσιαλδημοκρατία, μοιάζει κυρίαρχη. Είναι υπόθεση του κυρίαρχου λαού να παραμείνει το ελληνικό παράδειγμα εξαίρεση.

To παράδειγμα από το πρόσφατο βίντεο της επίσκεψης Μητσοτάκη στην Κω και της προτροπής από τον συνδαιτυμόνα του για 7ήμερο, κατάργηση των ελέγχων κ.ο.κ. είναι ενδεικτικό: ο «επιχειρηματίας» με τις ρηξικέλευθες ιδέες δεν κατέχει μέσα παραγωγής, ούτε καν ως μικρομεσαίος επιχειρηματίας, εργάτης δηλαδή του εαυτού του. Ανήκει στη «διευθυντική τάξη» της εποπτείας, στέλεχος διευθυντικό ξενοδοχείων, μέλος του «συνδυασμένου συλλογικού εργάτη», όχι ξενοδόχος – εργοδότης. Ο οποίος μπορεί να εκπέσει της θέσεώς του, του υψηλού μισθού του, των ιδιαιτέρων –αν έχει- προνομίων του. Και να προλεταριοποιηθεί, κι αυτός και τα παιδιά του, ευρισκόμενος να δουλεύει ακατάπαυστα, υπό συνθήκες περισσότερο άθλιες απ’ ό,τι μπορεί να διανοηθεί.

Απέναντι στον προτεινόμενο ιδεολογικοπολιτικό χυλό, απέναντι σε αμφισβητούμενα ιδεολογήματα και σε αμφιλεγόμενους σχηματισμούς, μόνο ο συγκροτημένος, βασισμένος στις παραδόσεις της αριστεράς, αφηγηματικός λόγος μπορεί να επαναφέρει σε μια δυναμική πορεία χειραφέτησης τα αποκλεισμένα τμήματα της κοινωνίας, άρα και τον κοινωνικό, προς χάριν των από κάτω, μετασχηματισμό. Η «μεγάλη δημοκρατική παράταξη» ή θα είναι ριζοσπαστική ή δεν θα μπορέσει να υπάρξει. Ή θα έχει κορμό την Αριστερά –ας επιτραπεί η σύγκριση, στο πρότυπο συγκρότησης του ΕΑΜ- ή, αν δεν την έχει, θα καταπέσει, εγκλωβισμένη σε ιδεολογικές παλινωδίες και αμφίβολες πρακτικές. Η ριζοσπαστικοποίηση της δεξιάς, η μετατόπισή της σε νέα, πέραν του «κοινωνικού καπιταλισμού», άκρα, συμπαρασύρει σε δεξιές διολισθήσεις και τον επονομαζόμενο κεντρώο χώρο. Σ’ αυτήν την ιδιότυπη πολιτική τραμπάλα, ο ρόλος της Αριστεράς παραμένει ιστορικός. Με ιδεολογική παρρησία και αγωνιστικό φρόνημα, επανεισάγει τη σύγκρουση στην πολιτική σκηνή: με τους πολλούς, με τον λαό, απέναντι στο κεφάλαιο, τους ολίγους. Με καθαρές θέσεις και ιδεολογική σαφήνεια, σε μια μάχη σώμα με σώμα, μπορεί να καταφέρει –υπάρχει ιστορικό προηγούμενο- εκείνο που οι επαγγελματίες «πραγματιστές» λοιδορούν ως ουτοπία. Ένας μήνας είναι πολύς, πυκνός καιρός. Όλα τα ενδεχόμενα παραμένουν ανοιχτά.

Στο δήμο της Αθήνας, δεκαετίες τώρα, συντελείται εκείνο που ο Καρλ Πολάνυι περιγράφει ως «επανάσταση των πλουσίων εναντίον των φτωχών». Τις φτωχογειτονιές και τις μικροαστικές συνοικίες της Αθήνας διοικούν οι «φτιαγμένοι» των βορείων προαστίων. Αρένα και, ταυτόχρονα, εφαλτήριο εξουσίας, φέρεται ως να είναι «μόνιμο κληροδοτήσιμο ιδιοκτησιακό δικαίωμα» συντηρητικών πολιτικών και δημάρχων. Ο επίσης βαθιά συντηρητικός Κ. Μπακογιάννης, τώρα που ήρθε η σειρά του να κληρονομήσει δεν δείχνει καμιά διάθεση να νεωτερίσει. Συνεπικουρεί τον αρχηγό της ΝΔ και θείο του, Κ. Μητσοτάκη, στη νεοφιλελεύθερη ατζέντα και πολιτεύεται με αοριστολογίες και φληναφήματα. Συγκινεί; Ίσως. Η ψευδής, μη ταξική συνείδηση, εξάλλου, εύκολα παρασύρεται από κοινοτοπίες. Αλλά, όχι και τόσο σπάνια, οι λαοί έχουν την τάση να κάνουν την έκπληξη.

Οι δογματικές – φιλοσοφικές – πολιτικές διαφορές των χριστιανών αποτελούν μια άκρως ενδιαφέρουσα υπόθεση στην ιστορία του πνεύματος –για όσους βέβαια δεν ακολουθούν το γράμμα του ενός ή του άλλου νόμου. Ενδιαφέρον έχει επίσης πώς και για ποιους λόγους έγιναν, και ακόμα υφίστανται, οι διαχωρισμοί μεταξύ κακόδοξων και μη κακόδοξων. Η υπόθεση με την περιβόητη αφή του «Αγίου Φωτός» είναι ενδεικτική: ενώ οι ορθόδοξοι, βάσει της θεολογίας τους, θα έπρεπε να το αρνούνται –κτιστή ενέργεια σε τακτό χρόνο, άρα κακοδοξία- εντούτοις το συντηρούν και το πληρώνουν. Οι πάσης φύσεως αιτίες, λίγο πολύ, γνωστές.

Ο υποψήφιος δήμαρχος Αθηναίων, Κώστας Μπακογιάννης, τι κι αν παντρεύτηκε πασίγνωστη δημοσιογράφο; Τι κι αν έκανε τέσσερα παιδιά; Γι’ αυτόν είναι «φύση» της γυναίκας να μένει άυπνη τα βράδια, να φροντίζει μωρά, όχι κοινωνικός επικαθορισμός, όχι στερεότυπο που καταστρέφει ζωές. Είναι «φύση» η σωματική εξόντωση, «φύση» η έκπτωση του θηλυκού σε θηλαστικό, «φύση» η υπαγωγή της καθημερινής γυναικείας δουλείας σε αμφισβητούμενο ένστικτο. «Φύση», όπως φύση είναι, κατά τον θείο του υποψήφιου δήμαρχου, και οι κοινωνικές ανισότητες. Η γυναικεία αυτοπραγμάτωση περνά μέσα από ένα καλοφτιαγμένο ντολμαδάκι ενώ η ισότητα των φύλων καταντά μία υπόθεση υποκρισίας, όπως συνέβαινε με τις γυναίκες των παρελθόντων γενεών –όχι, φυσικά τις αγωνίστριες των κινημάτων του φεμινισμού. Η γυναίκα παραμένει, για τον Κ. Μπακογιάννη, εκείνο το ον που, μετερχόμενο μια κακώς νοούμενη ευελιξία, ενώ μένει διακριτικά στα μετόπισθεν, καθοδηγεί τον αρχηγό που είναι πάνω και μπροστά. Να εμμένεις σε αντιδραστικά μεν, πατροπαράδοτα δε ιδεολογήματα, αν το κοινό σου τέτοια θέλει, είναι συνηθισμένο. Κοινός τόπος, επιπλέον, για τους δεξιούς, είναι να τα πιστεύουν κιόλας και να τα εφαρμόζουν. Η δε μοντερνικότητά τους, συνήθως, σταματά εκεί όπου αρχίζουν οι κοινωνικοί αγώνες, άρα κι αυτοί των γυναικών. Και το κοινωνικό μοντέλο που υπηρετεί ο Κώστας Μπακογιάννης είναι ακριβώς εκείνο που κάθε γυναίκα επιθυμεί –ή θα ’πρεπε να επιθυμεί- να ανατρέψει.

Έτσι, όποιος πάει κόντρα στο σύστημα πληρώνει το ανάλογο, υψηλό, τίμημα, και μάλιστα τοις μετρητοίς. Κι αν ο σύγχρονος Προμηθέας, αυτός που επιθυμεί να αφυπνίσει τις μάζες δεν είναι παρά ο τολμητίας της δημοσιογραφίας, να βρεις τέτοιους σπανίζει. Διότι ο ρεπόρτερ των αποκαλυπτικών ειδήσεων δεν είναι χομπίστας, αλλά άνθρωπος κοινός που βιοπορίζεται από τα γραφόμενα/λεγόμενά του. Και οι «αποκαλύψεις» του σταματούν εκεί όπου αρχίζουν τα συμφέροντα του μιντιάρχη αφεντικού ή των φίλων αυτού. Ακόμα και στα συνεταιριστικά σχήματα, αφ’ ης στιγμής τα έσοδα των εγχειρημάτων, άρα και ο επιούσιος των εργαζομένων, προέρχονται από τη διαφημιστική, λεγόμενη, πίτα, πάλι οι δημοσιογραφικές «αποκαλύψεις» σταματούν εκεί όπου αρχίζουν τα, έννομα ή όχι, συμφέροντα των διαφημιζόμενων επιχειρηματιών. Το αυτό συμβαίνει και με τις αποκαλύψεις για τα λεγόμενα κρατικά μυστικά. Είθισται τούτα να είναι όχι η ύπαρξη εξωγήινων, επί παραδείγματι, ή η συνταγή φαρμάκου δια πάσα νόσον, αλλά μικρές ή μεγάλες υπερβάσεις – καταχρήσεις της ίδιας της κρατικής εξουσίας. Το καπιταλιστικό αστικό κράτος εξάλλου, συχνότατα αν όχι πάντα, λειτουργεί αντ’ αυτών, των επιχειρηματιών και του μεγάλου κεφαλαίου.

«…Ο φασισμός είναι η αλήθεια της σύγχρονης κοινωνίας που η θεωρία είχε εξαρχής συνειδητοποιήσει: ο φασισμός στερεοποιεί τις ακραίες ταξικές διακρίσεις που παράγει αναπότρεπτα ο νόμος της υπεραξίας…»: η αστική τάξη χρησιμοποιεί το έθνος, και τον εθνικισμό, για ίδιον συμφέρον. Μπορεί να τοποθετείται υπέρ της αυτοδιάθεσης των λαών, μοναχά όμως όταν οι ανατροπές που προηγούνται ευνοούν, ή, έστω, δεν θίγουν τα συμφέροντά της. Αλλιώς, ο ολοκληρωτισμός αποτελεί, πάντοτε, μια κάποια λύση, τελευταίο κρυφό άσο στο μανίκι. Από τον Ναπολέοντα ως τον Μουσολίνι και τον Χίτλερ, ποιος νοιάζεται για τα υπόλοιπα, όταν κινδυνεύει η κυριαρχία του κεφαλαίου;

Αλλά και άντρας δεν γεννιέσαι, άντρας γίνεσαι. Αν ο φαλλοκεντρισμός εκλαμβάνει τη γυναίκα ως πραγμοποιημένο ιδιόκτητο του άνδρα–πατέρα-αφέντη, τούτο στηρίζεται στη συνθήκη που επιβάλλει το σύστημα, ίδιο από τη φεουδαρχία ως τον σημερινό εμπράγματο καπιταλισμό. Σύστημα ίδιο, σε ό,τι αφορά τη φυσικοποίηση των ιδιωμάτων που στερεοτυπικά προσδίδει και αναπαράγει στα φύλα, ίδιο και στις κοινωνικές ηθικές αρχές που διαχέει. Οι άντρες που φτιάχνει, όντα ολωσδιόλου εξουσιαστικά, θεωρούν εν τέλει αυτονόητη την εκμετάλλευση του συν-ανθρώπου. Σε όποιο σημείο του πολιτικού φάσματος κι αν τοποθετούνται. Φαλλοκράτης πατριάρχης, λοιπόν, δεν γεννιέσαι, γίνεσαι. Θα έπρεπε να είναι αυτονόητοι οι εξεγερτικοί αγώνες των γυναικών. Αλλά όχι. Εκείνο που οι άντρες αδυνατούν να καταλάβουν, όσοι χλευάζουν το κίνημα των φεμινιστριών, είναι πως τούτοι οι αγώνες λειτουργούν απελευθερωτικά και προς τις δύο κατευθύνσεις, και του αρσενικού και του θηλυκού. Διότι ανατροπή των ρόλων σημαίνει πως καλείται πια κανείς να αυτοπροσδιοριστεί, πέρα από τους καταναγκασμούς των στερεότυπων. Και να διαλέξει, μακριά από τη φυσικοποίηση των συστημικών χαρακτηριστικών των φύλων, εκείνα που όντως ορίζουν τον καθένα. Ένας ριζοσπαστικός φεμινισμός σήμερα, τον καιρό της νεοδεξιάς παλινόρθωσης, κρίνεται περισσότερο απαραίτητος από τις περασμένες δεκαετίες. Η οπισθοχώρηση των δικαιωμάτων των γυναικών, η υποεκπροσώπηση σε θέσεις κλειδιά στη δουλειά και στην πολιτική –και στα κόμματα της αριστεράς-, η συνεχής προβολή από τα ΜΜΕ του προτύπου της «μητερούλας» ενισχύουν τις ανισότητες και τις σχέσεις εξουσίας. Οι δε νέοι φαλλοκράτες που καθημερινά δημιουργούνται αναπαράγουν τη, φανερή ή υποβόσκουσα, βία σε κάθε πλευρά της ζωής.