Εφημερίδα Εποχή

Έχουμε μεγάλη ανάγκη το Συνέδριο. Μας πρόλαβε η πανδημία και δεν το πραγματοποιήσαμε το 2020. Με σεβασμό, βέβαια, στους υγειονομικούς κανόνες και με την κρυφή ελπίδα ότι η πανδημία θα ελεγχθεί, ελπίζω να το πραγματοποιήσουμε μέσα στο 2021. Σε αυτό θα πρέπει να στοχεύσουμε συλλογικά. Ο ΣΥΡΙΖΑ–Προοδευτική Συμμαχία διανύει δύο χρόνια τώρα περίοδο μεταβατική, με ρυθμίσεις ανάγκης «υβριδικού» χαρακτήρα, οι οποίες όμως πρέπει να τελειώνουν. Οι σαφείς συλλογικές αποφάσεις, η δημοκρατική νομιμοποίηση των οργάνων και η εμβάθυνση των απαντήσεων για παλαιά και νέα προβλήματα είναι ζητήματα τεράστιας σημασίας, που, αν κάτι μπορεί να μας τα εξασφαλίσει, δεν νομίζω ότι υπάρχει τίποτα άλλο εκτός από το Συνέδριο. Συμφωνώ τέλος ότι η συζήτηση για το είδος του κόμματος που χρειαζόμαστε είναι ήδη πολύ ενδιαφέρουσα και πρέπει να συνεχιστεί. Δεν πρέπει, όμως, να μείνουμε στο τι κόμμα δεν θέλουμε. Αντίθετα, πρέπει να μιλήσουμε ξανά για την ανάγκη του κόμματος και δη του αριστερού κόμματος. Μέσα στην παγκόσμια κρίση του κομματικού φαινομένου, όπως και της πολιτικής, οφείλουμε να υπερασπιστούμε τον πολύτιμο ρόλο που ανέλαβε να επιτελέσει στη σύγχρονη παγκόσμια ιστορία «ο θεσμός της ένωσης προσώπων, που ξεκινώντας από κοινή ιδεολογική βάση, αναλαμβάνουν την υποχρέωση να επεξεργάζονται διαρκώς πολιτικές προτάσεις για την πρόοδο, την ισότητα και τη δικαιοσύνη και να τις διεκδικούν μαζί με την κοινωνία». Εάν αυτό είναι για μας το κόμμα, τότε γίνεται φανερό γιατί αξίζει και να το υπερασπιστούμε.

Σήμερα, το σοσιαλιστικό σχέδιο πρέπει να είναι φεμινιστικό, οικολογικό, αντικαπιταλιστικό, αντιρατσιστικό, διεθνιστικό και αυτοδιαχειριστικό. Το 2021 είναι η 150η επέτειος της Παρισινής Κομμούνας όταν ο λαός εγκαθίδρυσε μια μορφή δημοκρατικής αυτοδιαχείρισης. Η Κομμούνα ήταν ένας συνδυασμός αυτο-οργάνωσης και μορφών ανάθεσης εξουσίας που μπορούσε να αμφισβητηθεί ανά πάσα στιγμή, δεδομένου ότι όλες οι εντολές μπορούσαν να ανακληθούν με λαϊκή εντολή. Πρέπει να δηλωθεί σαφώς ότι η χειραφέτηση των καταπιεσμένων ή θα γίνει από τους ίδιους τους καταπιεσμένους, ή δεν θα γίνει ποτέ. Ο σοσιαλισμός θα επιτευχθεί μόνο αν οι λαοί του κόσμου θέσουν συνειδητά ως στόχο τους την δημιουργία του, και αν αποκτήσουν τη δυνατότητα να εμποδίσουν την αυταρχική ή δικτατορική υποβάθμιση και την γραφειοκρατικοποίηση της νέας κοινωνίας. Το 1918 η Ρόζα Λούξεμπουργκ είχε πει κάτι που ισχύει και σήμερα: «η εξουσία των μεγάλων λαϊκών μαζών είναι αδιανόητη χωρίς μια ελεύθερη και ανεμπόδιστη πληροφόρηση και χωρίς το απεριόριστο δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι και του συνέρχεσθαι». Και είχε προσθέσει: «Η ελευθερία μόνο για τους υποστηρικτές της κυβέρνησης, μόνο για τα μέλη ενός κόμματος-όσο πολλά και αν είναι αυτά- δεν είναι ελευθερία. Ελευθερία σημαίνει πάντα και αποκλειστικά ελευθερία για εκείνον/ην που σκέφτεται διαφορετικά. Όχι εξαιτίας κάποιας φανατικής αντίληψης περί "δικαιοσύνης", αλλά γιατί η εκπαιδευτική, η ολοκληρωτική και εξαγνιστική λειτουργία της πολιτικής ελευθερίας εξαρτάται από αυτό το ουσιώδες χαρακτηριστικό, και η δύναμή της χάνεται όταν η "ελευθερία" γίνεται "ειδικό προνόμιο"». Σήμερα που βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια πολυεπίπεδη κρίση του καπιταλισμού η οποία μας σπρώχνει στην άβυσσο εξαιτίας της περιβαλλοντικής κρίσης, η μεταρρύθμιση του καπιταλισμού δεν αποτελεί πια μια σωστή επιλογή. Θα ήταν απλώς ένα μικρότερο κακό, που δεν μπορεί να επιφέρει τις αναγκαίες αλλαγές που απαιτεί η σημερινή κατάσταση.

Η πανδημία επιτάχυνε θεαματικά και επικύρωσε την άρνηση του συλλογικού και τον ατομοκεντρισμό. Επικύρωσε την εξατομίκευση του νεοφιλελευθερισμού. Το άτομο πλέον δεν χειραγωγείται απλώς αλλά αυτοχειραγωγείται, πείθεται για την «ατομική του ευθύνη», πείθεται ότι είναι αποκλειστικά υπεύθυνο για τις πράξεις του. Σύμφωνα με αυτή τη λογική ο ατομοκεντρισμός διευκολύνει το άτομο, το οποίο πείθεται ψευδώς ότι μπορεί να διαχειρίζεται τον εαυτό του ελεύθερα. Αυτό είναι ανατροπή της πρόσληψης της ίδιας της ελευθερίας που πλέον δεν είναι ελευθερία στην ύπαρξη αλλά στην πράξη, το «είμαι ελεύθερος» είναι τώρα μεταβατικό, σημαίνει «είμαι ελεύθερος να κάνω κάτι». Πρόκειται για συμφεροκεντρική ιδέα περί ελευθερίας. Παράλληλα, από όλα αυτά αναδύεται και μια νέα πολιτική αυταρχικότητα: αν δεν φοράς μάσκα είσαι αποδιοπομπαίος. Στο συμβολικό τουλάχιστον επίπεδο, όμως, η μάσκα συμβάλλει αποφασιστικά στην πλήρη ιδιωτικοποίηση της πρόσληψης του εαυτού. Δεν χρειάζεται να με βλέπουν, δεν χρειάζεται να τους βλέπω. Μπορεί να στηρίζεται σε κάτι συγκυριακά σωστό αλλά μακροπρόθεσμα δημιουργεί νέα μοντέλα συμπεριφοράς. Ως τώρα υπήρχαν κατά καιρούς αντιστάσεις και προσπάθειες της εξουσίας να καταστέλλουν αυτές τις αντιστάσεις. Από τη στιγμή όμως που το άτομο αυτοχειραγωγείται, οι αντιστάσεις αμβλύνονται. Ειρωνικά, το σύνθημα «τηρείτε τις αποστάσεις» δεν απέχει πολύ από το «μην εμπιστεύεστε παρά μόνο τον εαυτό σας». (...) Δεν βρισκόμαστε σε καθεστώς πλήρους δημοκρατίας. Αυτό στο οποίο όλοι οι πολίτες μετέχουν ξέροντας τι θέλουν και τι ακριβώς κάνουν, δεν υπάρχει. Αυτό που αποτέλεσε και αποτελεί ακόμα τη μείζονα θεσμική κατάκτηση της ανθρωπότητας –για την προάσπιση της οποίας είμαστε όλοι και όλες υπεύθυνοι, οι καθένας χωριστά και όλοι μαζί– έχει αρχίσει να υφίσταται μια σειρά από σημαντικές αλλοιώσεις. Βέβαια ιδεατή δημοκρατία δεν υπήρξε και ποτέ. Σήμερα όμως είμαστε σε άλλη εντελώς φάση: ό,τι αποφασιστεί είναι a priori χειραγωγημένο από μηχανισμούς που πλέον δεν είναι μόνο του κράτους, είναι και ιδιωτικοί. Λ.χ. από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης που δεν είναι πλέον κρατικά αλλά ανήκουν στο μεγάλο κεφάλαιο, που δεν θέλει να δίνει λογαριασμό σε κανέναν. Όταν το Facebook μπορεί να αποφασίζει σε ποιον θα επιτρέπει ή δεν θα επιτρέπει τη διαδικτυακή επικοινωνία σημαίνει ότι υπάρχει έλεγχος σε ό,τι μπορεί να εκφραστεί ελεύθερα. Και όταν διάφορα κέντρα εξουσίας έχουν τη δυνατότητα να ελέγχουν τι θα ειπωθεί, τότε σταματάει η ελεύθερη γνώμη και η επικοινωνία, τότε δεν υπάρχει δημοκρατία. Όπως και να το δεις, είναι το τέλος του Βολτέρου. Αυτό που διαφαίνεται είναι η αυστηρή χειραγώγηση της δημόσιας επικοινωνίας με ολοένα και μεγαλύτερη δυνατότητα παρακολούθησης όλων των ανθρώπων. Οι ιδιωτικές δυνάμεις μπορούν να μάθουν σε πέντε λεπτά, αν το θελήσουν, τι έφαγα το πρωί, αν είμαι αριστερός ή δεξιός, αν είμαι ομοφυλόφιλος ή οτιδήποτε άλλο. Αυτή είναι μια τεράστια δύναμη πειθούς, εκβίασης, καταστολής, είναι βία, καταστολή, χειραγώγηση, ανελευθεροποίηση. Και δεν έχουμε δει ακόμα τα όρια αυτού του πράγματος. Είναι ερώτημα λοιπόν αν σ’ αυτές τις συνθήκες εξακολουθεί να υπάρχει αυτό που ονομάζουμε δημοκρατία. Η δημοκρατία έτσι γίνεται μια θεατρική τελετουργία. Η δημοκρατική κανονικότητα είναι κατ’ εξοχήν μη κανονική.

Είναι μεγάλη κουβέντα το τι σημαίνει τώρα το Κέντρο και το τι σήμαινε ιστορικά. Από το Μεσοπόλεμο έως τη δεκαετία του ’80, το Κέντρο, με μία έννοια ταυτόχρονα κοινωνική και πολιτική, ήταν η σοσιαλδημοκρατία. Εξέφραζε μια δύναμη συμβιβασμού μεταξύ του κυρίαρχου τμήματος της αστικής τάξης και των εργαζόμενων. Και η στρατηγική συμβιβασμού που εξέφραζε ήταν η έννοια του κοινωνικού κράτους. Προσπαθούσε να ενσωματώσει, κατά τρόπο ομαλό, τα κατώτερα και μεσαία στρώματα στο καπιταλιστικό σύστημα. Και από την άλλη, τα στρώματα αυτά διεκδικούσαν τα αιτήματά τους. Ήταν, λοιπόν, μια δύναμη ισορροπίας. Πιστεύω ότι πλέον ο όρος Κέντρο, πολιτικά και κοινωνικά, δεν έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία. Σήμερα χρησιμοποιείται με όρους ευκαιριακούς και ιδεολογικούς. Κέντρο σημαίνει να μην παρασυρόμαστε από τα άκρα. Πρόκειται για μια πολιτική ρητορική, που χρησιμοποιείται εκατέρωθεν. Είναι άλλο να μιλάς για τα μεσαία στρώματα ως ταξικές δυνάμεις  και άλλο να αναφέρεσαι σε κάτι αφαιρετικό που υποτίθεται ότι έχει και μια ιδεολογική διάσταση και να το ονομάζεις Κέντρο. Χρησιμοποιείται, θα έλεγα, ως ρητορικό σχήμα προσέλκυσης ψήφων.

Τα επαναστατικά κινήματα πιάνονται από διαθέσιμες ιδεολογίες. Αν δεν υπάρχει νέα ιδεολογία, θέτουν τότε την εξουσία ενώπιον των ίδιων της των αντιφάσεων και δείχνουν ότι προδίδει τις αρχές πάνω στις οποίες είναι θεμελιωμένη. Έτσι, η προτεσταντική Μεταρρύθμιση εξαναγκάζει τον Χριστιανισμό να επανεξετάσει την εφαρμογή των πιο παλαιών αρχών του. Αν η πτωχεία του Ευαγγελίου δεν είναι απλώς μια λέξη, ο πλούτος των αρχιερέων γίνεται πραγματικό αμάρτημα, αν το ευαγγελικό κάλεσμα σε λιτό βίο δεν είναι μόνο μια φράση ρουτίνας, τότε η Εκκλησία έχει απομακρυνθεί από το λόγο του Χριστού. Σχεδόν όλες οι κοινωνίες μας κληρονόμησαν τις αρχές της ισότητας και της ελευθερίας από τη Γαλλική Επανάσταση. Στις μέρες μας ωστόσο οι ανισότητες προκαλούν ίλιγγο. Αρκεί να διαβάσει κανείς μια στιγμή τις κοσμικές στήλες όπου βασικό θέμα έχει γίνει το διαζύγιο του Μπιλ Γκέιτς. Ο λόγος για το πώς θα γίνει η μοιρασιά εκατόν τριάντα δισεκατομμυρίων δολαρίων. Δηλαδή άνω του εβδομήντα πέντε τοις εκατό του ΑΕΠ της Ελλάδας για δύο μόνο άτομα! Μια τόσο γενικευμένη ανισορροπία ανάμεσα στον κόσμο των επιχειρήσεων και στους λαούς δεν μπορεί παρά να διαβρώσει τις δημοκρατικές διαδικασίες και να καταστρέψει τις ελευθερίες. Όπως η ευαγγελική πτωχεία δεν μπορεί να περιοριστεί στο ράσο των ιερέων και σε ένα ζευγάρι σανδάλια, έτσι και η δημοκρατία δεν μπορεί να περιοριστεί σε μια και μόνη διαδικασία. Επομένως, οι διεκδικήσεις του Μύντσερ δεν είναι ξεπερασμένες. (...) Χωρίς ισότητα, υπάρχει μόνο μια τυπική ελευθερία. Θεωρητικά, ένας υπάλληλος της Tesla είναι ελεύθερος να ταξιδέψει όσο μακριά θέλει στην άδειά του, όπως το αφεντικό του, ο Ίλον Μασκ. Ως προς αυτό, δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ τους, είναι ελεύθεροι. Στην πραγματικότητα, όμως, το ένα και μοναδικό του ταξίδι θα είναι μεταξύ του σπιτιού του και του τόπου εργασίας του, μία ώρα δρόμος για να πάει στο εργοστάσιο από το προάστιο όπου διαμένει. Κι αυτό γιατί είναι αδύνατον για έναν εργάτη να έχει την κατοικία του κοντά στο εργοστάσιο, τα ενοίκια είναι πολύ ακριβά. Και ενώ οι περισσότεροι από αυτούς πρέπει να κάνουν καθημερινά, πρωί και βράδυ, ένα μακρύ και κοπιαστικό δρομολόγιο, δεν έχουν ποτέ χρήματα να ταξιδέψουν, και περνούν τις διακοπές τους δυο βήματα από το σπίτι τους. Είναι ελεύθεροι να ταξιδεύουν, αλλά δεν μπορούν να το κάνουν. Η δυνατότητα για έναν ιδιώτη να εκτοξεύει διαστημικά οχήματα στο διάστημα ή να βαφτίζει τον γιο του X Æ A-XII, όπως ήθελε να κάνει ο Μασκ, σε κάθε περίπτωση δεν ανήκει στη σφαίρα της ελευθερίας. Μια τέτοια δυνατότητα στην πραγματικότητα δεν είναι παρά έκφραση μιας υπεροχής. Σε ό,τι αφορά την εκτόξευση ενός ιδιωτικού διαστημόπλοιου, ακόμα και στην πιο συνηθισμένη ταινία επιστημονικής φαντασίας μπορεί κανείς να διακρίνει μέσα σ’ αυτήν μια πράξη δεσποτισμού. Σε ό,τι αφορά το όνομα του γιου του, αυτό ονομάζεται απλώς καπρίτσιο. Για την άσκηση της ελευθερίας μας δεν απαιτούνται τέτοιες υπερβολές. Κανείς δεν θέλει να διαθέτει μια σεληνιακή βάση ούτε να αποκαλεί τον γιο του X Æ A-XII. Πρόκειται καταφανώς για πράγματα που ξεπερνούν το μέτρο, για παραξενιές, και για να πούμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους για ένα είδος ιδιαίτερης αλλοτρίωσης, για ένα μείγμα γραφικότητας, τύπου Silicon-Valley, άγνοιας και βλακείας.

Έχουμε διαπιστώσει, εδώ και μερικά χρόνια, ότι το ΑΚΕΛ έχει χάσει την επαφή που θα έπρεπε να είχε με αριστερά κοινωνικά κινήματα. Αυτό είναι κάτι που χρειάζεται να το εντείνουμε. Θεωρώ πως χάσαμε τον πρωτοποριακό μας ρόλο στην κοινωνία, με την έννοια ότι στη γειτονιά, την τοπική αυτοδιοίκηση, τα κοινωνικά κινήματα, τις συνδικαλιστικές οργανώσεις οι ΑΚΕΛιστές πλέον δεν είναι οι πρωτοπόροι. Ακολουθούν. Η συμμετοχή τους είναι πιο περιορισμένη από ότι στο παρελθόν. Και χρειάζεται αυτά τα ζητήματα να τα ξαναδούμε με πάρα πολλή προσοχή. Πρέπει να βρούμε ξανά τον πρωταγωνιστικό μας ρόλο στην κοινωνία. (...) Καλλιεργήθηκε η αντίληψη ότι «όλοι είμαστε το ίδιο» και δεν καταφέραμε να πείσουμε για το αντίθετο. (...) Το πρώτο και κύριο είναι να δούμε τον εαυτό μας, το σπίτι μας. Πώς θα το φτιάξουμε με τρόπο αποτελεσματικό. Πρέπει να ανοίξουμε προς την κοινωνία και να αναβαθμίσουμε τη σχέση μας με τα κοινωνικά κινήματα. Θα πρέπει, ταυτόχρονα, να ξεκινήσει να συγκροτείται το μέτωπο για τις προεδρικές εκλογές. Θα πρέπει να βρούμε μια ανεξάρτητη και κοινής αποδοχής υποψηφιότητα.

Από τη μια υπάρχει μια επέκταση της περιόδου χάριτος λόγω της πανδημίας, η οποία δημιουργεί μια τάση συσπείρωσης γύρω από τη πολιτική ηγεσία, ενώ παράλληλα τα μέτρα αντιμετώπισής της, όπως η χαλάρωση των δημοσιονομικών περιορισμών από την ΕΕ, αποτελούν ένα ανάχωμα στη δυσαρέσκεια. Από την άλλη, η ΝΔ απολαμβάνει μια άνευ προηγουμένου ασυλία από τα ΜΜΕ. Όμως αυτή η στρατηγική έχει κοντά ποδάρια. Όταν τα αδιέξοδα των πολιτικών της ΝΔ έρθουν στην επιφάνεια η μεταστροφή του κλίματος θα είναι απότομη. Όχι όμως αυτόματη. Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ ως αντιπολίτευση έχει παρουσιάσει συγκεκριμένες προτάσεις τόσο για την αντιμετώπιση της πανδημίας, όσο και για την πιο μεσοπρόθεσμη πορεία της χώρας. Αλλά βγαίνοντας από την πανδημία θα είναι όλα ανοιχτά. Και για να πάμε μπροστά πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι.  Ξεκινώντας  από την εμπειρία μας στον απολογισμό, να πούμε τι μπορούμε να κάνουμε τώρα που οι συνθήκες δεν επέτρεπαν πριν κάποια χρόνια, να εξετάσουμε τι θέλουμε να κάνουμε αλλά θεωρούμε ότι δεν μπορεί ακόμα να γίνει, και κυρίως να πούμε τι είναι στη γκρίζα ζώνη μεταξύ των δύο. Και εκεί οφείλουμε να αμφισβητήσουμε τα όρια, να προσπαθήσουμε την ίδια στιγμή που είμαστε εντός ενός συγκεκριμένου πλαισίου να δώσουμε μάχη εναντίον του. Και επειδή δεν είμαστε λαϊκιστές οφείλουμε να πούμε ότι δεν μπορούμε να υποσχεθούμε τα πάντα στους πάντες. Μπορούμε πολλά σε πολλούς, αλλά και εκεί θα υπάρχουν συγκεκριμένες και εκπεφρασμένες προτεραιότητες και χρονικότητες. Αυτές είναι που δίνουν ταυτότητα και αξιοπιστία σε ένα κόμμα. Αυτές είναι που κερδίζουν εκλογές. (...) Δεν υπάρχει τρόπος που δεν πρέπει να δοθεί η μάχη. Δρόμος, πεζοδρόμιο, χώροι δουλειάς, συνδικαλιστικές οργανώσεις, βουλή, κοινωνικά δίκτυα, πολιτιστικά δρώμενα, παντού. Θα κάνουμε πραγματικά τα πάντα για να το σταματήσουμε. Και σε αυτή τη μάχη θέλουμε συμμαχίες. Ακόμη με κόσμο που δεν συμφωνεί σε όλα μαζί μας τον καλούμε να δώσουμε μαζί τη μάχη. Η αρχή μιας συνολικής αντεπίθεσης, ο τρόπος ανάδειξης ενός άλλου μοντέλου. Δεκάωρο αυτοί; Τριανταπεντάωρο εμείς. Ελαστικοποίηση αυτοί; Συλλογικές συμβάσεις εμείς. Απαξίωση του ΣΕΠΕ αυτοί; Ενίσχυσή του εμείς. Δύο δρόμοι, δύο κόσμοι. Μια κρίσιμη επιλογή.

Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ επικεντρώνει τη στρατηγική του στα χαμηλά και μεσαία στρώματα. Φαίνεται και στην προγραμματική αντιπολίτευση που ασκούμε, από το συνολικό πρόγραμμα του κόμματος και την πρόταση για το Ταμείο Ανάκαμψης, μέχρι τα πιο ειδικά προγράμματα για το ιδιωτικό χρέος, τη δημόσια υγεία κλπ. Η προτεραιότητά μας βέβαια είναι και παραμένει ο κόσμος της εργασίας, γι’ αυτό και δίνουμε πολύ μεγάλη βαρύτητα στις ανατροπές που φέρνει η ΝΔ στα εργασιακά, γιατί έχει αποφασίσει –και υπηρετεί με μεγάλη συνέπεια– το στόχο της υποτίμησης της αξίας της εργασίας, πιάνοντας το νήμα από εκεί που το είχε αφήσει το 2014. Ο οικονομικός σχηματισμός, όμως, στην Ελλάδα είναι τέτοιος που ένα μεγάλο μέρος της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, παραδοσιακά κατατασσόμενη στη μεσαία τάξη, δεν παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά της κλασικής διάκρισης κεφαλαίου – εργασίας. Και η πανδημική κρίση το ανέδειξε αυτό με πολύ έντονο τρόπο. Διαμορφώθηκε, δηλαδή, ένα ενιαίο μέτωπο εργαζομένων και μικρομεσαίων επαγγελματιών, ως προς τις ανάγκες τους, την πίεση που δέχονταν από την πολιτική της κυβέρνησης και ως προς τα αιτήματά τους, τελικά, για οικονομική στήριξη, ώστε να διατηρηθούν και οι θέσεις εργασίας, χωρίς επιδείνωση των όρων τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη μάχη τώρα για τα εργασιακά, οι μικρομεσαίοι επαγγελματίες είναι στην πλειονότητά τους στο πλευρό των εργαζομένων. Διαμορφώνεται μια κοινωνική συμμαχία, την οποία το πολιτικό σχέδιο της ΝΔ βάλλει ευθέως. Συνοπτικά αυτό το σχέδιο λέει: υποτίμηση της αξίας της εργασίας και εκκαθάριση της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, ώστε να προσελκυστούν επενδύσεις στη βάση του μειωμένου εργατικού κόστους, για να αυξηθεί, υποτίθεται, ο πλούτος και να λυθούν τα προβλήματα. Αυτό το μοντέλο έχει δοκιμαστεί και έχει αποδειχθεί και κοινωνικά καταστροφικό και οικονομικά αποτυχημένο. (...) Ο πυρήνας του είναι η υποτίμηση της αξίας της εργασίας και αποτελεί συνέχεια του σχεδίου που υλοποιεί εδώ και καιρό η ΝΔ, τόσο σ’ αυτή τη διακυβέρνηση όσο και στην προηγούμενή της. Είναι το πιο σφοδρό χτύπημα, αλλά δεν είναι το μόνο. Αν το δούμε συνολικά, από το 2000 επικρατούν οι πολιτικές της απορρύθμισης, που στόχο έχουν την υποβάθμιση του ορίου των αναγκών της εργατικής τάξης. Αυτές οι πολιτικές κυριάρχησαν και στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, σε διαφορετικές ταχύτητες. Στη χώρα μας επιταχύνθηκαν ιδιαίτερα από το 2010 και έπειτα. Υπηρετήθηκαν και από την ΝΔ και από το ΠΑΣΟΚ. Το 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ ανέκοψε αυτή την τάση και αυτό αποτελεί σημείο καμπής. Η ΝΔ όταν επανεξελέγη, ξανάπιασε το νήμα από εκεί που το άφησε το 2014, προσθέτοντας τώρα την κατάργηση του 8ωρου, τη μείωση κόστους υπερωριών, εν γένει του εργατικού κόστους, διευκολύνοντας τις απολύσεις, οδηγώντας στη μείωση των μισθών. Αυτές οι επιλογές δεν υποβαθμίζουν μόνο τους νυν εργαζόμενους, αλλά την εργασία συνολικά, δημιουργώντας τεράστια προβλήματα και στους ανέργους. Ο εργοδότης στο εξής θα προτιμά να εξαντλεί το υπάρχον προσωπικό παρά να προσλαμβάνει νέο. Πρόβλημα θα προκαλέσει και στο καλά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό, αφού προωθώντας το μοντέλο της πολύ φθηνής εργασίας, θα οδηγήσει τους νέους ανθρώπους σε αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό, αναζωπυρώνοντας το brain drain.

Σε επιστημονικό επίπεδο γίνεται σημαντική έρευνα τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη συνολικά σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε διάφορους τομείς (γεωργία, τουρισμός, κλπ.), τις πιθανές δράσεις προσαρμογής, κλπ. Εντούτοις, όπως και στην περίπτωση της μείωσης των εκπομπών, όπου επίσης οι τεχνολογίες είναι διαθέσιμες και εμπορικά ώριμες, λείπει η εξειδίκευση των απαιτούμενων πολιτικών που θα οδηγήσουν σε αυτόν τον μετασχηματισμό, τόσο στον τομέα της προσαρμογής όσο και στον τομέα του μετριασμού. Αρεσκόμαστε στην περιγραφή δράσεων και τεχνολογιών, χωρίς να εξειδικεύουμε στις απαραίτητες πολιτικές που θα επιτρέψουν την εφαρμογή τους και την ενσωμάτωσή της στις παραγωγικές δομές της χώρας. Το παράδειγμα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι χαρακτηριστικό. Σήμερα η εγκατεστημένη ισχύς φωτοβολταϊκών και ανεμογεννητριών είναι περίπου 6,6 GW. Το 2030 η εγκατεστημένη ισχύς θα πρέπει να έχει υπερδιπλασιαστεί φθάνοντας τα 15 GW, ενώ το 2050 θα πρέπει να έχει τετραπλασιαστεί ακόμη και στα συντηρητικότερα σενάρια. Πώς όμως θα γίνει αυτό όταν σε όλη τη χώρα υπάρχει μια γενικευμένη αντίδραση στην εγκατάστασή τους; Που θα μπουν αυτά τα συστήματα; Με ποια κοινωνική συμφωνία; Νέοι θεσμοί, όπως οι ενεργειακές κοινότητες, που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην κοινωνική αποδοχή των εν λόγω τεχνολογιών, φαίνεται να αγνοούνται από το σχεδιασμό, χωρίς όμως και να προτείνεται κάτι εναλλακτικό.

Το περασμένο εξάμηνο, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, διερευνήσαμε μέσω μιας ποιοτικής έρευνας τα βιώματα της πανδημίας στους νέους σε τρεις διαστάσεις: πώς βίωσαν το πρώτο λοκντάουν, πώς βίωσαν την τηλεκπαίδευση στα πανεπιστήμια όσοι βρίσκονταν σε αυτήν τη διαδικασία και τη λεγόμενη «μάχη της πλατείας». Διαπιστώσαμε ότι από την αρχή της πανδημίας οι νέοι ένιωσαν να στοχοποιούνται και να ενοχοποιούνται με αφετηρία το κυβερνητικό αφήγημα: οι νέοι δεν κινδυνεύουν από τον ιό αλλά είναι φορείς του. Οι νέοι επωμίστηκαν ως καθήκον και χρέος να περιορίσουν τις μετακινήσεις, τις επαφές, τις σχέσεις, τις σπουδές τους αλλά και την εργασία τους. Μετά το πρώτο σοκ, οι νέοι άρχισαν να αναζητούν μια «αναπλαισίωση» για να αντιμετωπίσουν μια πρωτόγνωρη και τραυματική κατάσταση. Τότε άρχισαν να βιώνουν τις κοινωνικές και ψυχολογικές συνέπειες της διαχείρισης αυτής. Στην έρευνά μας περιγράφουν μια σειρά από απώλειες: την ελευθερία, την εγγύτητα, το φλερτ, τον έρωτα, τη φιλία, κ.ά. Περιγράφουν επίσης μια σειρά από ψυχοσωματικά συμπτώματα, από πονοκεφάλους μέχρι κρίσεις πανικού και κατάθλιψη. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε όλη αυτή την περίοδο καταγράφεται σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο αύξηση των αυτοκτονιών και της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών στους νέους. Η επόμενη φάση αφορούσε την προσπάθεια διαχείρισης του χρόνου και του χώρου τους, αφού είχαν απωλέσει τις χρονικές και χωρικές αναφορές τους, ιδιαίτερα ανάμεσα στον εργάσιμο-σχολικό χρόνο και τον ελεύθερο χρόνο. Παράλληλα, όλες οι δραστηριότητές είχαν συμπυκνωθεί στο χώρο του σπιτιού και μπροστά από μια οθόνη, είχαν δηλαδή απωλέσει την επαφή τους με το δημόσιο χώρο και την κοινωνικότητα.