Αναδημοσιεύσεις

Η παλιά γενιά των διανοουμένων, όπως ο θαρραλέος Χάμπερμας, εξαντλεί την ανάλυσή της στη νοσταλγία μιας ιδανικής σοσιαλδημοκρατίας, η οποία χάθηκε για πάντα στα παγωμένα νερά του νεοφιλελευθερισμού. Η νέα γενιά, όπως ο Τραβέρσο και ο Γκλικσμάν, ψηλαφούν τους νέους δρόμους που πρέπει να ακολουθήσουν οι αριστερές και προοδευτικές δυνάμεις απέναντι σε μια μεταλλαγμένη Δεξιά-Ακροδεξιά, άκρως επικίνδυνη για την Ευρώπη και τον κόσμο. Μένει στην Αριστερά να κάνει την αυτοκριτική της και να αναλάβει την πρωτοβουλία για τη διαμόρφωση ενός νέου οράματος για τον 21ο αιώνα. Μπορεί;

Από τον διάλογο στην Ε.Ε. απουσιάζουν ορισμένα σημαντικά. Λόγου χάριν, απουσιάζει η παραδοχή ότι από το βάθος των χιλιετιών της ανθρώπινης ιστορίας και του πολιτισμού, μετανάστευση και μετανάστης λειτούργησαν ως κινητήριες συνθήκες προόδου, όσμωσης, ειρήνης. Σήμερα, θεωρούνται μήτρα του κακού. Λες και η μεταπολεμική ανοικοδόμηση της Γερμανίας να μην οφείλεται στη γενναία συγχώρεση των Συμμάχων και στην εργασία εκατομμυρίων μεταναστών∙ όπως και του Βελγίου, της Αυστρίας ή και της Σκανδιναβίας ∙ λες και οι ΗΠΑ να μην αναγνωρίζουν την πολιτισμική ταυτότητά τους∙ λες και ο Ομπάμα ή ο Τραμπ να μην είναι απόγονοι κάποιου μετανάστη.

Στο δια ταύτα: ναι μεν nation σημαίνει έθνος και national εθνικός, και μπορεί για το nationality πολλά λεξικά να δίνουν *και* την ερμηνεία «εθνικότητα», και αν το μεταφράσει κανείς ως «εθνικότητα» στους υπότιτλους ενός σήριαλ δεν είναι και προς θάνατο… ΑΛΛΑ, σε νομικό κείμενο η ορθή απόδοση (και όχι μετάφραση) του όρου είναι ιθαγένεια, και καμία άλλη. Τελεία και παύλα. Κι αν στο ίδιο κείμενο βρίσκουμε δίπλα-δίπλα το nationality και το citizenship, ασφαλώς ο μεταφραστής καλείται να σπαζοκεφαλιάσει για να βρει έναν δόκιμο τρόπο να ξεπεράσει το πρόβλημα (της μη διάκρισης των δύο όρων στην ελληνική έννομη τάξη), αλλά σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί δόκιμο τρόπο το να μεταφράσει «εθνικότητα» το μεν και «ιθαγένεια» το δε. Όποιος επιμένει ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα, κι έχει και το θράσος να μας προτρέπει να πάμε να μάθουμε λίγα αγγλικά, αν δεν το κάνει από άγνοια (συγγνωστή ή ασύγγνωστη), είναι απλώς απατεώνας.

Αυτοί που είχαν δηλώσει άνευ όρων υποταγή στους Ευρωπαίους, αυτοί που φώναξαν “βάστα, Σόιμπλε” και “Γερούν, γερά”, νιώθουν τώρα προδομένοι από εκείνους που θεωρούσαν αφεντικά τους. Γι' αυτό τα βάζουν πλέον ανοιχτά με τις ευρωπαϊκές πολιτικές τους οικογένειες και με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ή το ρίχνουν στο “Μακεδονικό”. Η πολιτική τους ανεπάρκεια και ο παθιασμένος ρεβανσισμός τούς καθιστούν ανίκανους να αποδεχτούν τις νέες συνθήκες, να επανακαθορίσουν την πολιτική τους και να λειτουργήσουν σε δημοκρατικό πλαίσιο. Δεν ξέρουν πώς θα ζήσουν χωρίς Μνημόνια.

Υπό αυτές τις συνθήκες, «η Γερμανία σίγουρα θα συνεχίσει να ρουφά τη ζωή από την Ανατολική Ευρώπη, οπότε πρέπει να την αναπληρώσουμε», λέει ο Στερτς. Πάντως οι πολιτικές που επιβάλλονται είναι εντελώς απίθανο να εμποδίσουν τη δημογραφική αιμορραγία και οι μετακινήσεις των επιχειρήσεων στα Βαλκάνια δεν επιβραδύνουν το ρυθμό μετανάστευσης. «Έζησα στη Γερμανία για πέντε χρόνια και ξέρω ότι δεν είναι παράδεισος», λέει η Αλίσα Κάντιτς. «Αλλά είναι αδύνατο να σταματήσει η μετανάστευση. Μπορεί να είμαι η τελευταία που θα πάω, οπότε θα σβήσω τα φώτα όταν θα φεύγω από τα Βαλκάνια».

Η Αναπτυξιακή Στρατηγική της κυβέρνησης μπορεί να αξιοποιηθεί από τα κοινωνικά κινήματα ως βάση για τη διεκδίκηση και υλοποίηση θετικών μέτρων και πολιτικών για τον κόσμο της εργασίας και την κοινωνία ευρύτερα. Αποτελεί ταυτόχρονα για την κυβέρνηση και την ριζοσπαστική Αριστερά αφετηρία για την περαιτέρω επεξεργασία και υλοποίηση μέτρων και πολιτικών που θα συμβάλουν στον παραγωγικό και κοινωνικό μετασχηματισμό. Αυτός προϋποθέτει όραμα και αξίες, αλλά και τη διαμόρφωση των κοινωνικών υποκειμένων που θα παλέψουν για αυτόν. Η έλλειψη τέτοιων υποκειμένων, παρακαταθήκη δεκαετιών νεοφιλελευθερισμού, εξατομίκευσης και του οδοστρωτήρα τριών μνημονίων, αποτελεί σημαντικότατο περιοριστικό παράγοντα για τέτοιου είδους μετασχηματισμό, μέσα σε μια διεθνή και ευρωπαϊκή συγκυρία που από μόνη της αποτελεί τροχοπέδη, αλλά και πρόκληση για συσπείρωση των προοδευτικών δυνάμεων σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Τίποτα δεν προεξοφλεί ότι ο σημερινός συσχετισμός θα παραμείνει ο ίδιος τα επόμενα χρόνια. Ένα είναι σίγουρο, ότι στη μεταμνημονιακή εποχή δεν θα πλήξουμε.

Η ανθρώπινη δράση δεν οδηγείται μόνο από το ατομικό συμφέρον και την ιδιοτέλεια, όπως διατείνεται μια μονόπλευρη και μεροληπτική ανάγνωση της κοινωνιοβιολογίας και η περίφημη εγωιστική ή ιδιοτελής αποκλειστικά «σατανική» στρατηγική των γονιδίων μας. Υπάρχει και ο αλτρουισμός, η χαριστικότητα, η αίσθηση της ηθικής και η επιθυμία και το ένστικτο συνεργασίας και υπηρέτησης του κοινού αγαθού (K. Basu, 2017), που οδηγούν σε καλύτερα και συμβιωτικά αποτελέσματα για όλους, σύμφωνα και με το συμπέρασμα του διλήμματος του φυλακισμένου (Χ. Ναξάκης, 2014). Μάλιστα, έχει παρατηρηθεί ότι στην οικονομία αλλά και στις κοινωνικές σχέσεις η πρώτη μη λογικά επεξεργασμένη αυτόματη –άμεση αντίδραση του ανθρώπου είναι συνεργατική, αλληλοβοηθητική, κοινωνική, «παρασυρμένη και ενσωματωμένη σ’ ένα αλληλέγγυο ορμητικό ρεύμα, που γεμίζει τον άνθρωπο με πληρότητα, σαν να είναι ενιαίος με τον κόσμο, ώστε τον διεγείρει να κάνει πράξεις που εάν βρισκόταν σε νηφάλια κατάσταση θα του ήταν αδιανόητο να τις κάνει» (Σ. Δημητρίου, 2012). Οι ιδιότητες αυτές από την άλλη, μπορούν, δυνάμει, ν’ αποτελέσουν στοιχεία ενός κοινωνικού μετασχηματιστικού σχεδίου, το οποίο συναντάμε ήδη ως «υπαρκτή ουτοπία» με διάφορες μορφές και ιδίως στις πρακτικές της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας και γενικά σε μορφές συμβιωτικής οικονομίας. Ο homo benignus (ο γενναιόδωρος ή και αλληλέγγυος, θα λέγαμε) υπάρχει ήδη μέσα στο σημερινό καπιταλιστικό σύστημα, όπως και σπέρματα αυτού υπήρχαν στο φεουδαρχικό.

Τα βασικό όμως μετασχηματιστικό και με τις καλύτερες προοπτικές βιωσιμότητας και ριζώματος δυναμικό μπορεί να αναπτυχθεί στο πεδίο της Αλληλέγγυας Οικονομίας. Αναφέρθηκα πιο πάνω στη δυνατότητα εξαγοράς επιχειρήσεων από τους εργαζομένους τους, μία πρακτική διαδεδομένη και επιτυχής σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες. Δεν διασώζονται μόνο θέσεις εργασίας, αλλά παραγωγικό δυναμικό και δικτυώσεις. Μεγάλη είναι η πρόκληση για να πεισθούν νεοφυή εγχειρήματα να υιοθετήσουν τη μορφή των συνεταιρισμών εργαζομένων. Υπάρχουν δε σημαντικά προνομιακά πεδία, όπως οι ενεργειακές κοινότητες και οι καταναλωτικοί συνεταιρισμοί. Εκεί όμως που μπορεί να δοθεί ένα άλμα παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας είναι στο πεδίο των αυτοαπασχολούμενων και της επισφαλούς εργασίας, όπου οι δυνατότητες βελτίωσης της αποτελεσματικότητας είναι προφανείς. Οι δράσεις του ΕΣΠΑ πρέπει να αποτελέσουν ένα πρώτο πεδίο ενίσχυσης τέτοιων εγχειρημάτων μέσα από επιπλέον μοριοδότηση (με όρους βιωσιμότητας).