Αναδημοσιεύσεις

Σε όλη τη διαδρομή του, υπήρξε μπροστά από τα πράγματα. Όπως εύστοχα σημείωσε ο Vivek Chiber στο Jacobin, η κριτική ματιά του ήδη από το τέλος του 1980 στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία τον έκανε αντικείμενο κριτικής, ως «υπερβολικά πεσιμιστή ή απλοϊκό», μεταξύ των συναδέλφων του, που τότε επικεντρώνονταν στην «πρακτική σοφία του Τρίτου Δρόμου» του Blair και του Schröder. «Ωστόσο, στην πραγματικότητα, ο Leo ήταν χρόνια μπροστά από την επιστημονική κοινότητα. Η βαθιά του ανάλυση για την τάση συντηρητικοποίησης μέσα στα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, την αυξανόμενη απόσταση από την εργατική τάξη, την επικείμενη καταστροφή από την επέλαση των μάνατζερς - όλα αυτά είναι τώρα κοινός τόπος στους mainstream κύκλους, καθώς προσπαθούν να κατανοήσουν την κρίση που αγκαλιάζει τον ατλαντικό κόσμο». Η ίδια διορατικότητα χαρακτηρίζει και τη συμβολή του στη συζήτηση για τη ριζοσπαστική Αριστερά και κυρίως τη διακυβέρνηση και τις εμπειρίες από αυτήν. Μακριά από απλοϊκά σχήματα και συγκυριακές εγκλήσεις, ο Leo Panitch (ιδίως στις δύο εκδόσεις του βιβλίου του με τον Sam Gindin, The Socialist Challenge Today) εντόπισε τον πυρήνα των προκλήσεων -και σε μεγάλο βαθμό και των ελλειμμάτων- της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ και κάθε ανάλογου εγχειρήματος: τον μετασχηματισμό του κράτους.

Η κακή ποιότητα της διαχείρισης της πανδημίας -όπως είπε και ο πρόεδρος του Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου θα είχαμε γλυτώσει ζωές αν είχαμε εφαρμόσει σκληρό λοκντάουν- προκύπτει καθαρά από τη μηνιαία έκθεση κατάταξης του Bloomberg στη λίστα αξιολόγησης της ανταπόκρισης των κρατών στην πανδημία. Βλέπουμε το, φαινομενικά, αντιφατικό ότι ενώ η χώρα κατέχει την 50ή χειρότερη, ανάμεσα σε 53, επιδημιολογικά θέση, την ίδια στιγμή κατατάσσεται στην κορυφή των χωρών από πλευράς αυστηρότητας και διάρκειας λοκντάουν. Είμαστε στις τελευταίες θέσεις όσον αφορά τους θανάτους σε σχέση με τα κρούσματα τον τελευταίο μήνα. Πώς συμβαίνει αυτό; Η ποιότητα και ευρύτητα των μέτρων το ορίζει αυτό, η έγκαιρη πρόβλεψη. Αυτή η έλλειψη κάνει την κυβέρνηση να τρέχει πίσω από την έξαρση της πανδημίας. Το ζήσαμε στη Θεσσαλονίκη, το επανέλαβε στη Δυτική Αττική! Έχει ενδιαφέρον, όμως, ένας πιο γενικός και ιδεολογικός σχολιασμός για την αντίφαση αυτή από τον Ευκλείδη Τσακαλώτο: «Ίσως αυτό θα έπρεπε να χτυπήσει ένα καμπανάκι στους κυβερνώντες ότι χρειάζονται και άλλα μέτρα πέραν των περιοριστικών. Σαν αυτά που φώναζε η αντιπολίτευση, πχ τη μείωση του συνωστισμού στα ΜΜΜ και τους χώρους δουλειάς, την καθολική πρόσβαση σε τεστ κλπ». Αυτά ακριβώς τα κενά διαπίστωσε το περασμένο Σάββατο και ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας, κατά την επίσκεψή του στην Ελευσίνα. Και είχαν προειδοποιήσει, αυτοδιοικητικοί και συνδικαλιστές της Ελευσίνας. Και ο Ε. Τσακαλώτος συνεχίζει: «οι δύο καλύτεροι δείκτες για τη χώρα μας είναι αυτός της καθολικής υγειονομικής κάλυψης του πληθυσμού, όπου έχουμε 80/100 και αυτός της ανθρώπινης ανάπτυξης που έχουμε 89/100. Και οι δύο δείκτες έχουν άμεση σχέση με το κοινωνικό κράτος και βελτιώθηκαν επί ΣΥΡΙΖΑ παρά τους δημοσιονομικούς περιορισμούς. Συμπέρασμα: ο νεοφιλελευθερισμός κοστίζει ζωές και το κοινωνικό κράτος τις σώζει».

Για την ώρα, η αξιωματική αντιπολίτευση μετεωρίζεται ανάμεσα, αφενός, στη γοητεία και τις υποσχέσεις μιας τακτικής που επιδιώκει να συγκεντρώσει κάτω από την ίδια ομπρέλα κάθε ομάδα, κατηγορία, στρώμα, κάθε διεκδίκηση και αίτημα, λιγότερο ή περισσότερο δικαιολογημένο, με στόχο την προσέλκυση της πλειονότητας του πληθυσμού στην κάλπη του ΣΥΡΙΖΑ, αφετέρου, στην καταστατική της δέσμευση να εκπροσωπεί, με ένα ριζοσπαστικό και ρεαλιστικό ταυτόχρονα πρόγραμμα, τις δυνάμεις εκείνες της κοινωνίας, που μπορούν και έχουν συμφέρον να δώσουν την κρίσιμη ώθηση στην αναγκαία όσο ποτέ άλλοτε «ανατροπή του υπάρχοντος». Η πρώτη ορμή είναι αυτή που την οδηγεί και σε τροπολογίες που επιχειρούν να ανοίξουν πελατειακούς λογαριασμούς με αδιαβάθμητα, αδιαφοροποίητα και συχνά αδικαιολόγητα έκτακτα επιδόματα σε κατηγορίες εργαζομένων, όπως η επονομαζόμενη «τροπολογία Σπίρτζη», που αδικεί ακόμα κι αυτούς που δικαιούνται παρόμοιο επίδομα, έστω κι αν δεν ανήκουν στο νοσηλευτικό προσωπικό. Είναι βασισμένη στην ιδέα πως η εκλογική νίκη μπορεί να είναι ποσοτικό αποτέλεσμα μιας άμεσης και γρήγορης συσσώρευσης εκλογικού δυναμικού από κάθε κατεύθυνση. Ιδέα διαδεδομένη ιδιαίτερα σε εποχές μεγάλης πόλωσης, κυρίαρχη σε κόμματα εκ πεποιθήσεως πολυσυλλεκτικά, με απουσία στρατηγικής συμμαχιών, καθώς τις αντιμετωπίζουν σαν ευκαιριακού χαρακτήρα κινήσεις. Το βέβαιο είναι πως ούτε η συγκυρία, ούτε τα κοινωνιολογικά και ταξικά χαρακτηριστικά της ελληνικής πραγματικότητας σήμερα ευνοούν μια τέτοια εκδοχή του πολιτικού σχεδιασμού ενός κόμματος της αριστεράς. Δεν αμφισβητείται, δηλαδή, μόνο σαν επιλογή αρχής, αλλά και σαν συγκυριακό ενδεχόμενο. Εδώ είναι που αρχίζει μια συζήτηση γύρω από ένα συνθηματοποιημένο κίνδυνο: της «διολίσθησης προς το κέντρο». Η οποία διεξάγεται με ένα μη συστηματικό τρόπο και γι’ αυτό ενέχει το ενδεχόμενο να πετάξει μαζί με τα απόνερα και το παιδί. Γιατί αν η «διολίσθηση» αυτή αποσκοπεί να υποκαταστήσει στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων-πολιτών φθίνοντα κόμματα του κέντρου με απομίμηση του πολιτικού προσώπου τους, τότε πραγματικά είναι απευκταία. Αν, όμως, η απαξίωση της «διολίσθησης» εμπεριέχει και τις πρωτοβουλίες προσέγγισης και συνεργασίας και με δυνάμεις του δημοκρατικού κέντρου και των κοινωνικών στρωμάτων στα οποία αναφέρονται, που έρχονται σήμερα αντικειμενικά σε σύγκρουση με τη νεοφιλελεύθερη δεξιά, τότε υπάρχει πρόβλημα. Πρόβλημα σοβαρό, όχι μόνο γιατί αγνοείται η στρατηγική επιλογή ενός κόμματος της ριζοσπαστικής και ανανεωτικής αριστεράς, αλλά παραβλέπονται και τα δεδομένα μιας συγκυρίας που μας προειδοποιούν και μας προτρέπουν σε επείγουσες πρωτοβουλίες.

Η ίδρυση πανεπιστημιακής αστυνομίας εντάσσεται σε μια συνολικότερη πολιτική που ακολουθεί η κυβέρνηση, η οποία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τον νόμο για τις διαδηλώσεις, την απαγόρευση δημόσιων συναθροίσεων, τη σύλληψη όσων θελήσουν να διαμαρτυρηθούν συλλογικά και τα συχνά περιστατικά αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας. Στη συνθήκη της πανδημίας, η ρητορική της «προστασίας» και της «ασφάλειας» έχει κυριαρχήσει, με αποτέλεσμα να έχουν γίνει κανονικότητα η διαρκής παρουσία και παρέμβαση της αστυνομίας στον δημόσιο χώρο και η συρρίκνωση των δικαιωμάτων των πολιτών. Ολα αυτά δεν είναι απλώς απόρροια της ιδεολογικής εμμονής της κυβέρνησης στο δόγμα «νόμος και τάξη». Είναι μια πολιτική που στοχεύει στον περιορισμό της συλλογικής διαμαρτυρίας στον δημόσιο χώρο και σηματοδοτεί μια επικίνδυνη εξέλιξη: τη μετάβαση σε έναν τύπο δημοκρατίας που χαρακτηρίζεται από την περιστολή των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των πολιτών. Ο δημόσιος χώρος ως χώρος ελευθερίας, όπου θα μπορούσε να εκδηλωθεί η αντίθεση προς την κυβέρνηση, συρρικνώνεται, ενώ και το ίδιο το δικαίωμα της συλλογικής διαμαρτυρίας τίθεται επ’ αμφιβόλω. Σε αυτή τη συνθήκη, τα Πανεπιστήμια αποτελούν για την κυβέρνηση εστία «κινδύνου», όχι επειδή κάποιες φορές δρουν βίαιες μειοψηφίες ερήμην και ενάντια στην πανεπιστημιακή κοινότητα, αλλά επειδή τα Πανεπιστήμια αποτελούν έναν από τους λίγους εναπομείναντες χώρους ελευθερίας, κριτικής, αμφισβήτησης, κινητοποίησης, διαμαρτυρίας. Και βέβαια δεν είναι τυχαίο ότι η κυβέρνηση περνά ένα τόσο σοβαρό μέτρο σε μια περίοδο που τα Πανεπιστήμια είναι κλειστά λόγω της πανδημίας και άρα τα περιθώρια αντιδράσεων είναι στενά. Η πανεπιστημιακή αστυνομία, που π.χ. θα σταματά φοιτητές στους διαδρόμους των σχολών για να κάνει έλεγχο ταυτοτήτων και να ψάξει τα σακίδιά τους ή θα συλλέγει «πληροφορίες» για το τι συμβαίνει, δεν παραβιάζει μόνο το αυτοδιοίκητο των Πανεπιστημίων ούτε είναι μόνο μια ανοίκεια, αδιανόητη εικόνα. Είναι το μεγαλύτερο πλήγμα στην ακαδημαϊκή ελευθερία και τη δημοκρατία στα Πανεπιστήμια μετά το 1974.

«Τα δικά μας ιδανικά είναι τα ιδανικά του Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού» γράφει η υπουργική εγκύκλιος. «Πάσα εκτροπή πρέπει να κολάζεται αυστηρότατα. Και αν συμβεί να υπάρξουν διδάσκαλοι όχι ανήκοντες, αλλά και απλώς συμπαθούντες ή ανεχόμενοι την κομμουνιστικήν προπαγάνδαν, δεν έχουν θέσιν εις την Εκπαίδευσιν». Και παρακάτω: «Εφιστώ την προσοχή όλων των Καθηγητών των Γυμνασίων και τους καθιστώ υπευθύνους διά πάσαν δραστηριότητα της Νεολαίας Λαμπράκη. Ο κομμουνισμός είναι εχθρός του Εθνους και της Δημοκρατίας. Και τούτο να καταστεί συνείδησις της Νέας Γενεάς». Είναι σαφές ότι ο Γέρος της Δημοκρατίας δεν αρκείται μόνο στην κατατρομοκράτηση των μαθητών, αλλά και των εκπαιδευτικών με δημοκρατική συνείδηση, τους οποίους απειλεί ανοικτά με εκδίωξη από τον χώρο της εκπαίδευσης. Διαβάζοντας την εγκύκλιο δυσκολεύεσαι να ξεχωρίσεις το ύφος της και τη φρασεολογία της από ένα χουντικό, ακροδεξιό κείμενο. Και μαρτυρά την αντικομμουνιστική υστερία που κυριαρχούσε ακόμα και στην πολιτική της ηγεσίας της Ενωσης Κέντρου. Η αντικομμουνιστική 1010 αξιοποιήθηκε καταλλήλως από τη χούντα. Είχα την τύχη να δοκιμάσω τις συνέπειές της, όταν ο σύλλογος των διδασκόντων του 4ου Γυμνασίου της Αθήνας με κατηγόρησε ότι ανέγραψα συνθήματα υπέρ της ΕΔΑ στον τοίχο πίσω από το θρανίο μου. Είναι χαρακτηριστικό το σκεπτικό της απόφασης του συλλόγου που χαρακτήρισε τη διαγωγή μου «επίμεμπτο» και με απέβαλε από το σχολείο για πάντα. Στην ίδια απόφαση αναγράφεται η φράση ότι ομολόγησα (!) απαντώντας σε ερώτηση του Γυμνασιάρχη, ότι είμαι αριστερός...(!) Το χειρότερο είναι ότι σε όποιο σχολείο επιδίωξα να γραφτώ, οι πόρτες ήταν κλειστές, αφού οι πληροφορίες που έφταναν από το 4ο Γυμνάσιο ήταν αρνητικές: Διαγωγή επίμεμπτος. Ετσι κινδύνεψα να μείνω εκτός σχολείου και αναγκάστηκα να μετεγγραφώ σε ιδιωτικό σχολείο για να γίνω δεκτός και να συνεχίσω τις σπουδές μου. Η εγκύκλιος 1010 είχε επιτελέσει το «εθνικό» της έργο. Βέβαια και το έργο του Γ. Παπανδρέου είχε την ανταμοιβή του. Στις 15 Ιουλίου του 1965 με βασιλικό πραξικόπημα ο Παπανδρέου έπεσε. Αρχισε η περιπέτεια της δημοκρατίας και της Ελλάδας. Μέχρι που στις 21 Απριλίου 1967 τα χαράματα, η χούντα των συνταγματαρχών συνέλαβε και τον ίδιο... τον Γέρο της Δημοκρατίας.

Θα συμβιβαστούμε με την ιδέα πως φέτος δεν υπάρχει περίπτωση τα φαντάσματα περασμένων και μελλοντικών Χριστουγέννων να διαταράξουν την ησυχία κανενός Σκρουτζ. Οχι γιατί ο Μωυσής του Μαξίμου έχει φροντίσει να τα εξευμενίσει. Ούτε γιατί ο Πραίτορας Προστασίας του Κράτους από τον Πολίτη τους έχει απαγορεύσει την έξοδο από το Υπερπέραν, ούτε γιατί ο Νικ Χαρντ επέβαλε ακόμη και στα εκτοπλάσματα κυκλοφορία μόνο με SMS στους εφιάλτες και στα όνειρά μας. Αλλά γιατί όλος ο κόσμος έχει γίνει ένα φάντασμα του εαυτού του. Ο οικουμενικός καπιταλισμός Ανατολής και Δύσης, Βορρά και Νότου, μεταλλάσσεται σε ένα ασαφές απείκασμα του μέλλοντός του, που δεν ξέρουμε αν θα αφήνει τον παραμικρό χώρο για παραμύθι και ελπίδα σε ένα Κοριτσάκι με τα Σπίρτα ή σε έναν γενναιόδωρο Ευτυχισμένο Πρίγκιπα. Το επίτευγμα του Ντίκενς ήταν ότι συμφιλίωσε τον άγριο καπιταλισμό της βιομηχανικής βικτωριανής Αγγλίας, που είχε κατατρομάξει και τον ίδιο, με ένα πρωτόκολλο ελάχιστου ανθρωπισμού, έστω και αμπαλαρισμένου στη συσκευασία της φιλανθρωπίας, της χορηγίας και της εμπορευματικής προσφοράς. Επιβίωσε επιτυχώς σχεδόν 200 χρόνια τώρα και η επίδρασή του στον καπιταλισμό των προσχημάτων και των εξαγορασμένων αισθημάτων ήταν τεράστια. Ομως, το μοντέλο του φιλανθρωπικού καπιταλισμού μάλλον κλείνει τον κύκλο του, τα φαντάσματα των Χριστουγέννων τρόμαξαν κι αυτά, κι ένα νέο φάντασμα πλανιέται πάνω από την ανθρωπότητα. Το φάντασμα του ζοφερού, κυνικού κι ασπόνδυλου καπιταλισμού.

Η υποβάθμιση του Σώματος από αυτόνομο Οργανισμό σε Γενική Διεύθυνση του υπουργείου Εργασίας το άφησε ουσιαστικά ακέφαλο και επέφερε πλήγμα στην αποτελεσματικότητά του. Το πόσο σημαντικοί είναι οι εργασιακοί χώροι στη διασπορά του κορονοϊού δυστυχώς έχει γίνει εμφανές με δραματικό τρόπο τις τελευταίες ημέρες. (...) Το να μη χαθεί άλλος χρόνος και να γίνουν όλα όσα θα έπρεπε από την πρώτη ημέρα να είναι προτεραιότητα είναι πλέον ζήτημα ζωής ή θανάτου. Επιπλέον είναι αναγκαίο αμέσως να γίνουν τα εξής: 1. Δημιουργία ειδικής γραμμής καταγγελιών για τη μη τήρηση μέτρων στους εργασιακούς χώρους. 2. Απόσυρση της διάταξη-ντροπή για την αντιστάθμιση της απουσίας από την εργασία λόγω ιατρικής σύστασης με απλήρωτες υπερωρίες και νομοθέτηση στη θέση της κάλυψης των αποδοχών από το κράτος και προστασίας της θέσης εργασίας σε τέτοιες περιπτώσεις. 3. Αξιοποίηση του ΣΕΠΕ, βάσει συγκεκριμένου επιχειρησιακού σχεδιασμού με το εργαλείο risk analysis, για τον εντοπισμό των χώρων εργασίας με τον μεγαλύτερο κίνδυνο διασποράς.

Το ΙΝΕ επικρίνει την έκθεση Πισσαρίδη για τον βασικό στόχο που θέτει, την αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, μια πρόταση την οποία χαρακτηρίζει κοινότοπη, μη υλοποιήσιμη εξαιτίας των μέσων που επιστρατεύει (οι φορολογικές ελαφρύνσεις δεν απέδωσαν με βάση τη διεθνή εμπειρία) και πιθανότατα επιζήμια στην ανάπτυξη, καθότι η πρόταξη της αύξησης των κερδών οδηγεί στην περαιτέρω αύξηση των ανισοτήτων. Κατά το ΙΝΕ, η έκθεση Πισσαρίδη αγνοεί τη δομική αδυναμία της ελληνικής οικονομίας και συσχετίζει εσφαλμένα το έλλειμμα παραγωγικών επενδύσεων με θεσμικές ελλείψεις και αποτυχίες της αγοράς, όπως η κακή λειτουργία του δικαστικού συστήματος, η κρατική γραφειοκρατία, η έλλειψη κινήτρων, το υψηλό μη μισθολογικό κόστος και η ανεπαρκής εκπαίδευση-κατάρτιση. Δεν αντιλαμβάνεται έτσι πως για τη μετάβαση σε ένα βιώσιμο υπόδειγμα ανάπτυξης χρειάζεται: 1. Να συμμετέχει και η κοινωνία. Αυτό σημαίνει το υπόδειγμα να είναι και δίκαιο ώστε να εξασφαλίζονται συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης. Προϋπόθεση, δε, γι’ αυτό είναι μια πολιτική δέσμευση για αύξηση της εργασίας και των μισθών παράλληλα με την ενίσχυση του κοινωνικού κράτους και των δημόσιων επενδύσεων. 2. Επειδή υπάρχει διαχρονικά μεγάλο έλλειμμα επιχειρηματικότητας και επενδύσεων, με την οικονομία μετά την 10ετή ύφεση να έχει περιπέσει σε παγίδα ρευστότητας, η επανεκκίνηση και ανάκαμψή της οφείλει να προέλθει από την ενίσχυση του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών. 3. Η πολιτική ενίσχυσης του διαθέσιμου εισοδήματος πρέπει να εντάσσεται σε μια ολιστική αναπτυξιακή στρατηγική για τον διαρθρωτικό μετασχηματισμό του παραγωγικού συστήματος, ο οποίος να περιλαμβάνει την ποιοτική αναβάθμιση του τριτογενούς τομέα με δραστηριότητες έντασης γνώσης, τον τεχνολογικό μετασχηματισμό με άξονα τους κλάδους της μεταποίησης που χαρακτηρίζονται από μεσαία προς υψηλή τεχνολογία και, τέλος, τον σχεδιασμό μιας βιομηχανικής πολιτικής που θα στηρίζεται στη δημιουργία του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου για μόνιμη συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα σε θέματα επενδύσεων (ειδικά πράσινων) και για καλύτερη ισορροπία μεταξύ αυτάρκειας και εξωστρέφειας. 4. Το ΙΝΕ τονίζει πως θεμελιακή αρχή βιωσιμότητας μιας χρεωμένης οικονομίας όπως η ελληνική είναι η διατηρήσιμη ροή εισοδήματος για τη στήριξη της ζήτησης και την ικανοποίηση των δανειακών υποχρεώσεων της χώρας. Ομως αυτό συνεπάγεται πως η δημοσιονομική πολιτική οφείλει να υπηρετεί την εργασία αντί για τα επιχειρηματικά κέρδη. Στις δε τρέχουσες αντίξοες συνθήκες της πανδημίας αυτό σημαίνει πως είναι επιτακτική η ανάγκη μιας συμφωνίας με την Ε.Ε. για τη μείωση του στόχου πρωτογενών πλεονασμάτων. 5. Τέλος, στο καθαυτό μέτωπο της εργασίας, το ΙΝΕ προτείνει: (α) τον επαναπροσδιορισμό του τρόπου αξιολόγησης της κατάστασης της αγοράς εργασίας, όπου εκτός της ανεργίας να λαμβάνεται υπόψη η μεταβολή του όγκου, της κλαδικής διάρθρωσης και της ποιότητας της απασχόλησης, (β) τον επαναπροσδιορισμό του τρόπου άσκησης της δημοσιονομικής πολιτικής με στόχο την αύξηση της εργασίας, ειδικά των χαμηλότερα αμειβόμενων εργαζόμενων και των αποκλεισμένων από την αγορά εργασίας μέσω προγραμμάτων εγγυημένης εργασίας και (γ) τον επαναπροσδιορισμό και αύξηση του κατώτατου μισθού με βάση το όριο της σχετικής φτώχειας (60% του διάμεσου μισθού).

Μόνο ένας στους πέντε πήρε δώρο Χριστουγέννων. Θα πνιγεί στο χρήμα η χριστουγεννιάτικη αγορά. Ειδικά τώρα με το κλικ εγουέι που ψωνίζουνε ήδη με το τσιγκέλι. Δεν πειράζει, παιδιά, μετά τις γιορτές η κυβέρνηση έχει προγραμματίσει τσουνάμι ανάπτυξης. Και θα ενεργοποιηθεί και ο Πτωχευτικός Κώδικας, που προσφέρει τεράστιες ευκαιρίες στους χρεοκοπημένους. Προς το παρόν πάντως είπαν να τον παγώσουν, μην καταλάβει ο κόσμος ότι τον περιμένουν όπως ο νεκροθάφτης στο Λούκι Λουκ. Εξαιρετική η απόφαση της Κεραμέως να δώσει πλήρη επαγγελματικά δικαιώματα στους αποφοίτους των κολεγίων. Έτσι δεν θα χάνουν οι άριστοι τον χρόνο τους σπουδάζοντας. Και είναι και μια δίκαιη απόφαση για τους πλούσιους που δεν μπορούν να περάσουν τη βάση του 10.