Συνεντεύξεις

Oι συνέπειες της τρέχουσας κρίσης εξαρτώνται βασικά από την πολιτική. Η πολιτική θα αποφασίσει εάν θα μάθουμε ή όχι από τα μαθήματα που η πανδημία προσπαθεί να μας διδάξει. Έτσι, η πολιτική έχει και πάλι σημασία, και έχει τεράστια σημασία. Ένα σενάριο που μπορούμε να σκεφτούμε είναι ότι τίποτα δεν αλλάζει. Είναι μια αφήγηση που λέει ότι η πανδημία έχει ήδη λυθεί, τα εμβόλια υπάρχουν, και όλα θα επανέλθουν στο φυσιολογικό. Φυσικά, το λεγόμενο φυσιολογικό είναι μια κόλαση για την πλειονότητα του πληθυσμού στον κόσμο. Αυτή θα είναι η ηγεμονική αφήγηση. Το πρόβλημα είναι ότι οι χώρες καθίστανται περισσότερο χρεωμένες προκειμένου να ανταποκριθούν στην πανδημία. Εάν δεν υπάρχουν μέτρα, για παράδειγμα, στις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές, τότε οι λαοί αυτών των χωρών πρέπει να πληρώσουν αυτά τα χρέη. Προκειμένου να τα πληρώσουν, οι κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να κάνουν ότι έκαναν τα τελευταία 30 χρόνια: περικοπές στις κοινωνικές υπηρεσίες, στις δημόσιες υπηρεσίες, στην πρόνοια. Αλλά το έκαναν όλο αυτό, και πολλές χώρες αντιμετώπισαν ήδη μεγάλες κοινωνικές διαμαρτυρίες, από τη Χιλή έως την Κολομβία, την Τυνησία, το Λίβανο, κλπ. Με δεδομένο αυτές τις συγκρούσεις, μπορούν τα κράτη να συνεχίζουν να εφαρμόζουν την ίδια νεοφιλελεύθερη συνταγή; Δεν το νομίζω. Αν το κάνουν, πρέπει να είναι όλο και πιο καταπιεστικά. Θα διατηρηθεί η δημοκρατία; Πιστεύω ότι η δημοκρατία θα υποστεί μια θανατηφόρα κρίση. Έχω γράψει ότι οι δημοκρατίες διατρέχουν τον κίνδυνο να πεθάνουν δημοκρατικά εκλέγοντας αντιδημοκράτες στις κύριες θέσεις. Ο Τραμπ και ο Μπολσονάρο είναι αντιδημοκράτες, δεσποτικοί πολιτικοί με δημοκρατικές μεταμφιέσεις. Εάν συνεχίσουμε να εκλέγουμε αυτούς τους τύπους ανθρώπων, οι δημοκρατίες θα πεθάνουν. Πιστεύω ότι στο μέλλον, αν τίποτα δεν αλλάξει, η καταστολή θα είναι όλο και πιο έντονη, και δεν νομίζω ότι θα περιοριστεί εντός του δημοκρατικού πλαισίου. Πιθανότατα θα εισέλθουμε σε μια περίοδο υβριδικών καθεστώτων με στοιχεία δημοκρατικής ζωής και δικτατορίας μαζί. Αυτή είναι η ιδέα ενός σεναρίου στο οποίο ο νεοφιλελευθερισμός θα συνεχιστεί, αλλά θα γίνεται όλο και λιγότερο συμβατός με τη δημοκρατία.

Εξαρχής υπάρχει η πρόθεση από την κυβέρνηση να μοιραστεί η πίτα και στον ιδιωτικό τομέα. Από την αρχή της πανδημίας θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί δομές με μεγάλη δυναμική ελέγχων, με συμφέροντες για το ελληνικό δημόσιο όρους. Δεν έγινε αυτό. Αντίθετα. Με το ΕΚΕΑ έκανε σύμβαση για 1.000 ελέγχους την ημέρα, δηλαδή 30.000 το μήνα, ενώ η δυναμική του είναι τριπλάσια, από 2.400 έως 3.500 την ημέρα, με βάση τον μοριακό αναλυτή που έχουν. Ωστόσο, τα αντιδραστήρια που πήρε ήταν για 1.000 δείγματα την ημέρα και δεν φρόντισε να πάρει παραπάνω. Σαφώς υπάρχει μια γενικότερη στενότητα διάθεσης αφού οι εταιρείες που τα παράγουν προμηθεύουν όλο τον κόσμο, αλλά η ελληνική πολιτεία θα μπορούσε να πιέσει για να πάρει περισσότερα, ειδικά αν κατηύθυνε εκεί τα περισσότερα δείγματα, ώστε να εξασφάλιζε και καλύτερη τιμή. Επέλεξε να μην το κάνει, για λόγους που πια φαίνονται περίτρανα από όταν έδειξε αδυναμία το ΕΚΕΑ να εξυπηρετήσει. Είμαι περίεργη να δω τώρα που το ΕΚΕΑ επαναλειτουργεί, εάν τα νοσοκομεία που είχαν δωρεάν συνεργασία με το Κέντρο θα επανέλθουν ή θα συνεχίσουν στον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω καθυστερεί περισσότερο. Από την εμπειρία μου στο νοσοκομείο Αλεξάνδρα, το ΕΚΕΑ στέλνει μέσα στο επόμενο τρίωρο ηλεκτρονικά τις απαντήσεις, ενώ τα ιδιωτικά εργαστήρια κάνουν δύο τουλάχιστον εργάσιμες μέρες. (...) Υπάρχει στην κοινωνία μια αμφισβήτηση –και δεν αναφέρομαι στους συνωμοσιολόγους και αρνητές της πανδημίας- εξαιτίας της αντιφατικής πολιτικής της κυβέρνησης. Όταν ο πολίτης βλέπει ότι στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς κρατούνται κενές θέσεις, για να μην κάθεται ο ένας δίπλα στον άλλον και ταυτόχρονα επιβάτες κρέμονται σαν τα τσαμπιά από τους διαδρόμους, θα αναπτύξει δυσπιστία στα μέτρα που παίρνονται. Ομοίως, όταν πέφτει ξύλο στις πλατείες της Κυψέλης και της Αγίας Παρασκευής και όχι στην Ομόνοια ή όταν τη μια ορίζεται υποχρεωτική η μάσκα και την άλλη όχι, με αντιφατικές δηλώσεις, τότε κλονίζεται η εμπιστοσύνη των πολιτών που αντιλαμβάνεται τα μέτρα προστασίας ως επικοινωνιακή διαδικασία.

Ένα στοιχείο που πρέπει να εντοπίσουμε: η ηγεσία αυτών των μεγάλων θεσμών – οργανισμών που δρουν στην ΕΕ, βγαίνει από την απόλυτη δογματική προσήλωση στη λιτότητα. Κλονίζεται επιτέλους εκείνη η δαιμονική θεωρία ότι η λιτότητα προετοιμάζει την ανάπτυξη. Νομίζω ότι άρχισε και κάτι θετικό θα βγει από αυτό το πράγμα. Τώρα αν αυτό αρκεί για να ελπίσουμε ότι θα καλυφθούν οι ανάγκες της ευρωπαϊκής κοινωνίας είναι μεγάλο ερώτημα. Δεν είναι μόνο οι επιπτώσεις από την πανδημία. Η όξυνση του μεταναστευτικού, η άνοδος της ακροδεξιάς σε μεγάλες χώρες της Ευρώπης, η επάνοδος του νεοσυντηρητισμού, αποτελούν διαστάσεις του ευρωπαϊκού προβλήματος που περιπλέκουν τη διαδρομή προς την ευρωπαϊκή ανάκαμψη. Πώς να είναι, λοιπόν, κανείς αισιόδοξος; Δεν είναι η εποχή κατάλληλη για να δημιουργηθεί μια νέα ευρωπαϊκή αντίληψη που να εγγυάται έναν ανοικτό και δημιουργικό ορίζοντα. Ο Ντράγκι υποστήριζε, εντούτοις, ότι σήμερα υπάρχουν όμοιες συνθήκες – και ανάγκες – μ’ αυτές μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και απαιτούν παρόμοια μέτρα, πρόγραμμα συνολικής ανάπτυξης κτλ. Ναι, αλλά για να γίνει αυτό χρειάζονται και οι αντίστοιχες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αυτές υπήρχαν, είχαν ήδη διαμορφωθεί μέσα από την πατριωτική, την αντιστασιακή και αντιναζιστική δράση. Τώρα, ποιες δυνάμεις θα ανοίξουν στις ευρωπαϊκές κοινωνίες αυτόν τον δρόμο; Είναι τιμητικό για τον Ντράγκι που ανοίγει αυτήν τη συζήτηση, αλλά σε ποιες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις θα στηριχθεί η υλοποίηση; Απ’ όλους τους τωρινούς ευρωπαίους ηγέτες, αυτός που δείχνει ικανός να αντιληφθεί κάποιες απ’ αυτές τις πτυχές του προβλήματος είναι ίσως μόνον η κ. Μέρκελ. Αλλά είναι απερχόμενη. Όπως και μειοψηφία, ως και στο κόμμα της …

Η συνολική διαχείριση της πανδημίας, και στο υγειονομικό και στο οικονομικό σκέλος , είναι εκ του αποτελέσματος , αποτυχημένη . Δεν «Μείναμε Ασφαλείς» ως κοινωνία, η απομόνωση κρουσμάτων είναι στο όριο της απώλειας ελέγχου, το ΕΣΥ δεν «θωρακίστηκε» , η Ελλάδα δεν αποδείχθηκε «ασφαλής τουριστικής προορισμός» και σοβεί ήδη μια μεγάλη οικονομική καταστροφή , με επιχειρηματικά λουκέτα, ανεργία και φτωχοποίηση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού   που ζούσαν από τον τουρισμό.  Τα πολιτικά και διαχειριστικά αντανακλαστικά της κυβέρνησης  αποδείχθηκαν τραγικά ανεπαρκή. Ούτε success story υπάρχει ούτε σχέδιο έκτακτης ανάγκης.  Η κριτική για τα τεστ δεν αφορά μόνο τον αριθμό αλλά την σκανδαλώδη συναλλαγή του Υπουργείου Υγείας με συγκεκριμένο ιδιωτικό κέντρο και την μεγάλη οικονομική  επιβάρυνση των πολιτών για τα τεστ που  γίνονται εκτός ΕΣΥ. (...) Η αυστηροποίηση των περιοριστικών μέτρων είναι αποδεκτή και επιβεβλημένη , αρκεί  να  υπάρχει επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση , καλή επιδημιολογική εικόνα , έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση των τοπικών κοινωνών , των Δήμων, των επαγγελματιών για τα δεδομένα, τα σενάρια, την εκτίμηση κινδύνου . Και φυσικά , απαιτούνται  πολύ στοχευμένα αντισταθμιστικά μέτρα στήριξης όσων πλήττονται.  Μόνο έτσι μπορούν να προκύψουν κοινωνικές και πολιτικές συναινέσεις και συνειδητή συμμόρφωση των πολιτών.  Η αυταρχική λογική των απειλών , της στοχοποίησης, των προστίμων και της επιβολής , ενοχλεί  και προκαλεί.

Πιστεύω ότι η εξάρτηση της καπιταλιστικής αναπαραγωγής από την επέκταση του χρέους αυξάνεται σε τεράστιο βαθμό. Αυτό σημαίνει ότι ο καπιταλισμός θα είναι όλο και πιο εύθραυστος, ασταθής, και βίαιος. Θα συνεχίσει να παγιδεύεται σε αυτό που αποκαλούν «διαρκή οικονομική στασιμότητα», με χαμηλή ανάπτυξη. Αυτό σημαίνει εντατικοποίηση του ανταγωνισμού και των συγκρούσεων μεταξύ των κρατών, με την πιθανότητα να επωάζεται στο παρασκήνιο ένας μεγάλος πόλεμος. Φανταστείτε μια κατάσταση χίλιες φορές χειρότερη από αυτήν της δεκαετίας του 1930, με την ελπίδα να κάνετε λάθος. Το κεφάλαιο δυσκολεύεται να διαχειριστεί την κρίση επειδή είναι παγιδευμένο. Η επέκταση του χρέους σημαίνει ότι η συσσώρευση κεφαλαίου είναι  ολοένα και πιο πλασματική, και βασίζεται όλο και περισσότερο στην πρόβλεψη υπεραξίας που δεν έχει παραχθεί. Η βασική αποτυχία του κεφαλαίου ως συστήματος κυριαρχίας είναι ότι δεν καταφέρνει να μας εκμεταλλευτεί επαρκώς για να εξασφαλίσει τη δική του αναπαραγωγή. Για να επιλύσει την κρίση του πρέπει να μας αντιμετωπίσει πολύ πιο άγρια, αλλά φοβάται ότι θα χάσει.

Στο προσφυγικό – μεταναστευτικό δυστυχώς θερίζουμε θύελλες και μάλιστα με το χειρότερο τρόπο. Η Μόρια είχε μία αντοχή της τάξης των 3.000 ανθρώπων για φιλοξενία, έφτασαν τον Ιούλιο του 2019 περίπου 5.000 ενώ στη συνέχεια αυξήθηκαν και έφτασαν κοντά στις 23.000. Πολύ καθυστερημένα και με αργούς ρυθμούς ξεκίνησε ενός τύπου αποσυμφόρηση και σήμερα υπάρχουν στη Μόρια 13.000 άνθρωποι. Θεωρώ ότι η στρατηγική της διακοπής της αποσυμφόρησης των νησιών έτσι όπως εξελίχθηκε το πρώτο 8μηνο της Κυβερνητικής θητείας της ΝΔ με τη διακοπή της μετεγκατάστασης των ανθρώπων αυτών στον ηπειρωτικό κορμό ήταν το γενεσιουργό αίτιο που δημιούργησε αυτήν την απαράδεκτη, επί πολλούς μήνες, κατάσταση. Είδαμε πριν από την δραματική εξέλιξη με τις πυρκαγιές το σήμα που δόθηκε διεθνώς και πανευρωπαϊκά από το Βερολίνο με τις 13.000 καρέκλες, οι οποίες τοποθετήθηκαν μπροστά από το γερμανικό Κοινοβούλιο σε ένδειξη αλληλεγγύης στους πρόσφυγες στη Μόρια. Ωστόσο υπήρχε ολόκληρο σχέδιο που είναι σε γνώση της σημερινής Κυβέρνησης και μάλιστα είχε δεσμευθεί και διεθνώς ότι θα το συνέχιζε και το οποίο προέβλεπε την αποσυμφόρηση των νησιών με τη μετεγκατάσταση στον ηπειρωτικό κορμό. Κι αυτό έως ότου εξελιχθούν οι διαδικασίες σε ένα επί της ουσίας ευρωτουρκικό ζήτημα και σε σχέση με το Δουβλίνο και σε σχέση με την ανάληψη της ευθύνης για το πραγματικό μοίρασμα μεταναστών και προσφύγων αναλογικά σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. Αντιθέτως η Κυβέρνηση επέλεξε να ακολουθήσει μια στρατηγική αποτροπής μέσω της πολύ μεγάλης συγκέντρωσης σε σημεία όπως η Μόρια που έφερνε σε αφόρητη κατάσταση τον ίδιο τον μεταναστευτικό πληθυσμό ενώ δημιουργούσε και πολύ μεγάλα προβλήματα και ζητήματα στο γηγενή πληθυσμό, στους ντόπιους. Τώρα έτσι όπως είναι πλέον η κατάσταση θα πρέπει να γίνουν ταχύτατα και τα δύο. Αφενός να υπάρξει μία μετάγγιση ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού προς τον ηπειρωτικό κορμό με την επανέναρξη των διάφορων προγραμμάτων όπως το πρόγραμμα ΕΣΤΙΑ και αφετέρου για όσους μείνουν προφανώς άμεσα θα πρέπει να ληφθούν μέτρα στους ξενώνες, στα οικήματα και όπου υπάρχουν υποδομές σε ασφαλείς χώρους έτσι ώστε να μπορέσουν αυτοί οι άνθρωποι να προχωρήσουν στη ζωή τους. Είναι μία πολύ κρίσιμη κατάσταση που εξελίσσεται μέσα σε μία πανδημία. Η «καύσιμη ύλη» των γεγονότων και δεν αναφέρομαι στη φωτιά υπήρχε μέσα στη Μόρια τόσους πολλούς μήνες και ως προς την επικινδυνότητα για την πανδημία αλλά και ως προς την επικινδυνότητα για να έχουμε τέτοιες συγκρούσεις, αντιπαραθέσεις και φωτιές.

[Είναι μύθος το επιχείρημα του υψηλού ποσοστού αναπλήρωσης της ultra κεφαλαιοποιημένης επικουρικής σύνταξης των νέων εργαζομένων που θα επιλέξουν το σύστημα των ατομικών λογαριασμών] γιατί οι συνταξιοδοτικές προσδοκίες στην ultra-κεφαλαιοποίηση της επικουρικής ασφάλισης βασίζεται στις αποδόσεις των κεφαλαιαγορών. Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, ότι οι συντελούμενες χρηματοπιστωτικές κρίσεις (1993, 1998, 2001, 2008) είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση του επιπέδου των κεφαλαιοποιημένων συντάξεων τουλάχιστον κατά 50%. Το ίδιο επιχείρημα του υψηλού ποσοστού αναπλήρωσης (70%) προέβαλε στη Χιλή η κυβέρνηση Πινοσέτ. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι το 2015 ο μέσος συντελεστής αναπλήρωσης στις κεφαλαιοποιημένες συντάξεις της Χιλής ήταν μόλις 37%, λόγω της δημογραφικής γήρανσης και των χρηματοπιστωτικών κρίσεων.

Τα πράγματα θα είναι πολύ δύσκολα και για το τρίτο τρίμηνο, το «καλύτερο» για την ελληνική οικονομία με βάση την εποχικότητα και τον τουρισμό. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη παρά το -15,2% του ΑΕΠ το δεύτερο τρίμηνο παραμένει σε πρόβλεψη για ετήσια ύφεση της τάξης του -8%. Δεν νομίζω ότι είναι πολύ πιθανό, θα είναι μεγαλύτερο και αυτό με αρκετά μεγάλη ευθύνη της ίδιας. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν μας άκουσε, τα προγράμματα #ΜένουμεΌρθιοι1 και #ΜένουμεΌρθιοι2, αλλά είναι και μία κυβέρνηση που δεν εκμεταλλεύεται καν όλα τα όπλα που έχει. Στο πρόγραμμα ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ π.χ. έχουν μπει λίγο πάνω από 50.000 εργαζόμενοι (σ.τ.σ. από σχεδόν 6.000 επιχειρήσεις, όταν η αρχική εξαγγελία κάλυπτε 700.000 επιχειρήσεις). Στο πρόγραμμα SURE μπορούσε να υπάρξει μεγαλύτερη ενίσχυση και για την προστασία των εργαζομενων και ως «αντίπαλο δέος» σε όσα λέει ο υπουργός Εργασίας Γ. Βρούτσης για απλήρωτες υπερωρίες. Δεν έχω καταλάβει γιατί δεν το χρησιμοποιούν. Η ιστορία των κρίσεων, τόνισε, δείχνει ότι ακόμη και όταν υπάρχει ανησυχία για αύξηση του δημόσιου χρέους, οι δαπάνες σε περίοδο ύφεσης τελικά το μειώνουν γιατί βοηθούν την ανάκαμψη της οικονομίας, την αύξηση του ΑΕΠ, άρα την μείωση του χρέους ως ποσοστού επί του ΑΕΠ. Όταν Δημόσιο και ιδιώτες «κόβουν» κατανάλωση, θα πέσει πολύ το ΑΕΠ. Πρέπει να δαπανά το κράτος, να έρθει η ανάπτυξη και να μειωθεί η αύξηση του χρέους. Το μάθαμε στην Ελλάδα το 2012-2014, όταν παρά τα περιοριστικά μέτρα, το ποσοστό του χρέους αυξήθηκε. Υπάρχουν και άλλα που προκαλούν ανησυχία, όπως ο νέος πτωχευτικός κώδικας που είναι πλήρως στη λογική ρευστοποίησης περιουσιακών στοιχείων και για εμπόρους και επιχειρήσεις αλλά και για φυσικά πρόσωπα. Αυτό είναι κάτι που εντείνει την ύφεση, αναφέροντας ότι στην Ευρώπη υπάρχει αναστολή των βασικών μέτρων για την πτώχευση. Με τον ίδιο τρόπο, «προκυκλικά», δουλεύει και η διάλυση των εργασιακών σχέσεων, δηλαδή αντί να λειτουργούν αντίθετα με την ύφεση την κάνουν ακόμη πιο μεγάλη. Γι` αυτό και το να παρουσιάζεται αυτός ο πτωχευτικός κώδικας μέσα στην κρίση, με ξεπερνά. Αν βλέπω μία «λογική» σε αυτά που κάνει η κυβέρνηση Μητσοτάκη, είναι ότι βάζει την επιτροπή Πισσαρίδη με όλους τους νεοφιλελεύθερους οικονομολόγους που λένε τα ίδια εδώ και 20 χρόνια, για να σηματοδοτήσει σε Ευρώπη και πιστωτές πως θα γίνουν οι μεταρρυθμίσεις που θα γίνονταν αν ξέφευγε το χρέος, ώστε αντί να γίνουν με επιβολή να τις κάνουν αυτοί μόνοι τους. Δεν είναι στρατηγική που θα βγάλει γρήγορα την Ελλάδα από την κρίση, έχει δοκιμαστεί τόσες φορές που δεν χρειάζεται να είναι κανείς «σπουδαίος» οικονομολόγος για να δει τις αντιφάσεις και την αναποτελεσματικότητα... Τώρα, ο ελληνικός λαός χρειάζεται εναλλακτικές, πώς θα φύγουμε από την κρίση, πώς θα γίνει η ανάκαμψη. Θέλουμε σε δύο χρόνια μία οικονομία όπου οι εργαζόμενοι θα είναι ακόμα πιο αδύναμοι; Που πάλι οι επενδυτές θα επενδύουν σε δουλειές με φτηνή εργασία αντί για νέες αγορές και προϊόντα; Αυτά είναι τα μεγάλα ζητήματα. Δεν είναι αναπτυξιακό σχέδιο η ιδιωτικοποίηση ενός πυλώνα του ασφαλιστικού. Και ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει με την συζήτηση για το πρόγραμμμα να δώσει μία προοπτική, ότι πραγματικά υπάρχει αυτή η εναλλακτική, που ξεκινά με τελείως διαφορετικές υποθέσεις και φτάνει σε τελείως διαφορετική ποιοτική και ποσοτική ανάπτυξη. Αυτό είναι το κυρίαρχο.

Δεν εκμεταλλευτήκαμε την περίοδο του αυστηρού lockdown όταν είχαμε χαμηλή μεταδοτικότητα στη χώρα, για να κάνουμε ελέγχους σε ευαίσθητες ομάδες και πληθυσμούς, κτλ., σημείωσε. Τώρα π.χ., στη Μόρια όπου εντοπίστηκε κρούσμα, προφανώς θα ελεγχθεί όλο το camp. Αυτά θα μπορούσαν να έχουν γίνει νωρίτερα. Και φυσικά είναι ένα θέμα το πώς άνοιξε ο τουρισμός, ελαφρώς ανεξέλεγκτα, προσέθεσε. Η δυναμικότητα του ΕΚΕΑ μπορεί να είναι μεγάλη από πλευράς εξοπλισμού, αλλά υπάρχει ο περιορισμός των αντιδραστηρίων. Η δυνατότητα της φαρμακοβιομηχανίας να παράγει αντιδραστήρια έχει αυξηθεί, αλλά δεν μπορεί να καλύψει την παγκόσμια ζήτηση, ενώ οι μεγάλες εταιρείες προμηθεύουν και «καλύτερους» αγοραστές από εμάς, τις ΗΠΑ, την Γερμανία, κτλ. σημείωσε η κα Τσαρούχα. Γι` αυτό χρειάζεται προγραμματισμός, για να τα βγάλουμε πέρα με τα αντιδραστήρια που έχουμε.

Η στρατηγική επιλογή του «σχεδίου Πισσαρίδη» αποτελεί μία οπισθοδρομική (shock therapy) επιλογή τύπου Λατινικής Αμερικής, ανατολικής Ευρώπης και Βαλκανίων, με την έννοια της προσέλκυσης «άνευ όρων» ξένων επενδύσεων, σε εισοδηματικές, εργασιακές και κοινωνικές συνθήκες ασιατοποίησης της ελληνικής οικονομίας και της αγοράς εργασίας. Από την άποψη αυτή αξίζει να σημειωθεί ότι στις θεωρητικές και εφαρμοσμένες προσεγγίσεις της ανάπτυξης είναι το γνωστό νεοφιλελεύθερο μοντέλο «της άνισης ανάπτυξης», με το οποίο οι ανεπτυγμένες χώρες και οι επιχειρήσεις τους, αξιοποιώντας τις υποδομές, τους ενεργειακούς, τους παραγωγικούς, τους εργασιακούς και κοινωνικούς πόρους των χωρών υποδοχής, μεταφέρουν πλούτο στις επιχειρήσεις τους και στις χώρες τους από την επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου των συγκεκριμένων χωρών. Ακόμα περιορίζουν τον παραγωγικό - τεχνολογικό συσχετισμό δύναμης των χωρών υποδοχής στον διεθνή και ευρωπαϊκό καταμερισμό εργασίας, αυξάνουν τις εισοδηματικές και κοινωνικές ανισότητες και εγκαθιδρύουν, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, συνθήκες «ανάπτυξης της υπανάπτυξης, της παραγωγικής - τεχνολογικής εξάρτησης και της οικονομικής καθυστέρησης».