Συνεντεύξεις

Tο Σύνταγμα προβλέπει περιορισμό του δικαιώματος του συνέρχεσθαι μόνο για λόγους δημόσιας ασφάλειας ή διατάραξης της κοινωνικοοικονομικής ζωής. Συνεπώς, οι διατάξεις περί αδειοδότησης της διαδήλωσης, περί διάλυσης διαδήλωσης που πραγματοποιείται χωρίς να έχει γνωστοποιηθεί (α. 9δ) και περί ποινικοποίησης της συμμετοχής σε μη αδειοδοτημένη διαδήλωση (α. 13§1) είναι τόσο εμφανώς αντισυνταγματικές που θεωρώ ότι περιττεύει οποιοσδήποτε περαιτέρω σχολιασμός τους. Εξίσου αντισυνταγματικές είναι και πολλές επιμέρους πτυχές αυτών των διατάξεων. Αναφέρω ενδεικτικά ότι η υποχρέωση του οργανωτή της διαδήλωσης να μεριμνήσει για την περιφρούρησή της (α. 4γ) δεν θέτει ίσως ιδιαίτερο πρόβλημα σε συνδικάτα ή πολιτικές παρατάξεις και συλλογικότητες, που έχουν εξοικειωθεί εδώ και χρόνια με αυτή την πρακτική, αλλά συνιστά δυσχερές καθήκον για οργανωτές διαδηλώσεων απλών εργαζόμενων ή ευαίσθητων κατηγοριών πολιτών (συνταξιούχοι, ΑμΕΑ κ.ά.) που δεν έχουν έως τώρα υιοθετήσει παρεμφερείς πρακτικές. Σε συνδυασμό με τη θέσπιση αστικής ευθύνης του οργανωτή διαδήλωσης, η ανάδειξη της αποτελεσματικής περιφρούρησης σε προϋπόθεση για την αδειοδότηση της διαδήλωσης θα αποτρέψει πολλούς πολίτες από το να οργανώσουν ή να συμμετέχουν σε διαδήλωση, παραβιάζοντας και πάλι έμμεσα το δικαίωμα του συνέρχεσθαι. (...) Ιδιαίτερα προβληματική είναι και η ρύθμιση του α. 7§4 που επιτρέπει στην αστυνομία να απαγορεύσει ή να επιβάλει περιορισμούς σε μια διαδήλωση λαμβάνοντας υπόψη, μεταξύ άλλων, τον εκτιμώμενο αριθμό συμμετεχόντων. Με πρόσχημα τον περιορισμό των μικρών διαδηλώσεων, ο νομοθέτης παραβιάζει κατάφωρα το Σύνταγμα επιτρέποντας στην αστυνομία να απαγορεύσει ογκώδεις διαδηλώσεις αν κρίνει ή ισχυρίζεται ότι αδυνατεί να τις ελέγξει. Δεν ξέρω τι είναι πιο θλιβερό και πολιτειακά επικίνδυνο. Το ότι ο λαός ψήφισε μια κυβέρνηση που τολμά να καταθέσει στη Βουλή ένα νομικό έκτρωμα, επιτομή αντιδημοκρατικής αντίληψης της διακυβέρνησης της χώρας; Το ότι τα ΜΜΕ έχουν επιδοθεί σε μια χορωδιακή εξύμνηση των αρετών του νομικού αίσχους; Ή το ότι ο επιχειρούμενος ευτελισμός του Συντάγματος υποστηρίζεται ευθαρσώς από έναν άνθρωπο που στα νιάτα μου θαύμαζα ως καθηγητή Συνταγματικού δικαίου στη Νομική Σχολή; Το μόνο που ξέρω είναι ότι το μεθύσι της εξουσίας είναι ο χείριστος σύμβουλος για τους όποιους κυβερνώντες, πρόξενος κακών μόνο μπορεί να είναι.

Το δικαίωμα της συνάντησης απολαμβάνει έντονης συνταγματικής προστασίας, γιατί είναι δικαίωμα συλλογικής δράσης και άπτεται της δημοκρατικής συμμετοχής των πολιτών. Η συνάθροιση είναι η ενσώματη παρουσία μας στο δημόσιο χώρο και η δυνατότητα να ανττιδράσουμε και συνομιλήσουμε με κάποιο τρόπο με την εξουσία, ώστε η Δημοκρατία μας να μην είναι τυπική. Να μην περιορίζονται οι πολίτες όπως έλεγε πριν δύο αιώνες ο Ρουσώ, να αναδεικνύουν κυβερνώντες κάθε τέσσερα χρόνια και μετά να... πηγαίνουν σπίτι τους. Βεβαίως, είναι... ενοχλητικό δικαίωμα. Όταν γίνεται μία τέτοια συνάθροιση μειώνεται η πελατεία των καταστημάτων της περιοχής. Όλα τα δικαιώματα μπορεί να είναι ενοχλητικά, όπως π.χ. η ιδιοκτησία. Το να ανεγείρω εγώ κάτι στο οικόπεδό μου μπορεί να θίγει δικαιώματα πολλών πολιτών. Το να χτιστεί ένα ξενοδοχείο πλησίον μνημείων ή αρχαιολογικών χώρων θίγει το δικαίωμα όλων των άλλων στο πολιτιστικό περιβάλλον. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο νομοθέτης κάθε φορά θα συρρικνώνει δραστικά το δικαίωμα στην ιδιοκτησία, μπορεί απλώς θα βάλει κάποιους όρους.

Ο επικίνδυνος εθνολαϊκισμός επί των ζητημάτων εξωτερικής πολιτικής έχει στοιχίσει διαχρονικά στη χώρα πάρα πολύ και από αυτόν πρέπει να αποστούμε όλες οι πολιτικές δυνάμεις. Είναι σαφές ότι πρέπει να είμαστε ενωμένοι στις όποιες διαπραγματεύσεις γίνονται ή θα γίνουν. Σε αυτές μπαίνεις με το μάξιμουμ των διεκδικήσεων σου όπως για  παράδειγμα στο ζήτημα της επήρειας των νησιών. Πάντοτε στη βάση της σύμβασης για το δίκαιο της θαλάσσης με τη σχετική νομολογία και προχωράς στις αναγκαίες διευθετήσεις για το συμφέρον της χώρας αλλά και στη βάση των διεθνών συνθηκών. Το ζήτημα είναι η Ειρήνη, το ζήτημα είναι η κατοχύρωση των δικαιωμάτων της χώρας και η σταθερότητα στην περιοχή. Η ανησυχία για τα ελληνοτουρκικά είναι απολύτως δικαιολογημένη. Διότι η κατάσταση στη γείτονα χώρα κυρίως μετά το πραξικόπημα του 2017, έχει αλλάξει πάρα πολύ. Είναι σαφές ότι ο κ. Ερντογάν, κυρίως με το Τουρκολιβυκό Σύμφωνο, δείχνει μία επικίνδυνη πολιτική αποσταθεροποίησης για την περιοχή και αναθεώρησης των συνθηκών. Αυτή όμως η ανησυχία θα πρέπει από την πλευρά μας με την αξιοποίηση των ευρύτερων δυνατών συμμαχιών και συνεργειών στη βάση του Διεθνούς Δικαίου, να μετατρέπεται σε μία δημιουργική δύναμη με ενεργητική εξωτερική πολιτική για να επιβάλουμε την Ειρήνη στην περιοχή. Αυτός πρέπει να είναι ο στόχος. Πάντοτε βεβαίως με την ετοιμότητα που υπάρχει για την κατοχύρωση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας.

Η Κυβέρνηση ενόψει των μεγάλων κοινωνικών αντιστάσεων και αντιδράσεων, οι οποίες είναι πιθανό ενδεχόμενο και πολύ εύλογο να προκύψουν στο προσεχές διάστημα, προτιμάει μια κοινωνία όμηρο του φόβου και μία «κοινωνία στον καναπέ». Πρόκειται για μία κυβερνητική ιδεοληψία που θέλει να χτυπήσει τις αυθόρμητες εκδηλώσεις και διαδηλώσεις και βρίσκεται απέναντι στην μεγάλη υπευθυνότητα που έχουν επιδείξει διαχρονικά οι οργανωτές είτε των πολύ μεγάλων διαδηλώσεων είτε των μικρότερων. Είναι αποτέλεσμα της ιδεοληπτικής εμμονής για να υπάρξει στην ατζέντα της ΝΔ μία πολιτική που θα ικανοποιεί και την ακροδεξιά. Είναι μία πολιτική κίνηση, η οποία δεν προσβλέπει στην ικανοποίηση κοινωνικών αναγκών. Οι κοινωνικές ανάγκες σήμερα είναι να μην μπουν λουκέτα και να προχωρήσουν προγράμματα για την εργασία. Αυτό που κάνει η Κυβέρνηση είναι πολιτική κίνηση με κλείσιμο του ματιού στην ακροδεξιά. Όλοι μας είμαστε πολύ προβληματισμένοι, μέσα σε μία πολύ μεγάλη αβεβαιότητα με τα προβλήματα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε ως χώρα να είναι τρομακτικά. Στην οικονομία, στον τουρισμό, στον επισιτισμό, σε όλους τους τομείς. Είναι λοιπόν πραγματικά πολιτική πρόκληση σε αυτήν τη φάση να έρχεται προς συζήτηση το νομοσχέδιο για την απαγόρευση και τον περιορισμό των διαδηλώσεων.

Επιχειρείται η εκμετάλλευση της κρίσης ως ευκαιρία για την εμβάθυνση των ανισοτήτων και έρχεται ως έμμεση συνέχεια της μνημονιακής λογικής. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και το νομοσχέδιο για τις συναθροίσεις. Η Δημοκρατία και η φιλελεύθερη Δημοκρατία δεν μετράει ποσότητες. Βασικό χαρακτηριστικού του κλασικού φιλελευθερισμού είναι η αποδοχή. Δεν αντιλαμβάνεται νούμερα. Η κατάργηση και ο περιορισμός του δικαιώματος στην διαμαρτυρία δεν έχει λογική. Παράδειγμα η χρήση του αυτοκινήτου όπου χάνονται χιλιάδες ζωές αλλά δεν σκέφθηκε κανείς να απαγορέψει τη χρήση του αυτοκινήτου αντίθετα προσπαθεί να ρυθμίσει και να αποτρέψει τους κινδύνους ή τις ακρότητες. Η κοινωνική κινητοποίηση ενοχλεί και για αυτό προσπαθούν να την περιορίσουν Είναι δυνατή η συμβατικότητα ανάμεσα στον πολιτικό φιλελευθερισμό και στην δυναμική που έχει πάρει ο σύγχρονος καπιταλισμός; Αυτό είναι ένα κρίσιμο ερώτημα που πρέπει να απαντήσει η κοινωνία μας. Δεν μπορεί να υπάρχει έννοια συλλογικής ευθύνης, η οποία μεταφέρεται σε αυτόν που έχει πάρει την άδεια δηλαδή η διαδήλωση να γίνεται με επικεφαλής κάποιον «αυτοφωράκια».

Το επόμενο διάστημα, τόνισε, έρχεται «τσουνάμι» αντιδράσεων, κινητοποιήσεων και απεργιών, γενικευμένη δυσαρέσκεια στην συντριπτική πλειοψηφία των κοινωνικών ομάδων. Δεν θα μπορέσουν να το αποτρέψουν ούτε με την προπαγάνδα των ΜΜΕ ούτε με τον ανόητο περιορισμό των διαδηλώσεων και των πορειών ούτε με άλλες πρακτικές, όπως ενδεχομένως αυτό που ακούγεται για πρόωρες εκλογές, προκειμένου να προλάβουν τις εξελίξεις. Η κοινωνία, γνωρίζει, ξέρει, βλέπει ότι επιδεινώνεται κάθε ημέρα η ζωή της και ότι τα μέτρα στήριξης ήταν ανεπαρκέστατα. Δεν θα την κοροϊδέψουν. Μετά από 10 χρόνια κρίσης στην Ελλάδα, αυτής της επίθεσης στην κοινωνία, δεν μπορεί να παραπλανηθεί εύκολα, παρά τα παιχνίδια με το υποσυνείδητο του κόσμου ή την προσπάθεια να τον τρομοκρατήσουν με τα δελτία ειδήσεων, όπου το 80% αφορά το έγκλημα. Όταν καλείται ένας μικρομεσαίος επαγγελματίας που έχει περάσει τα πάνδεινα να «τοιχοκολλήσει» τα 534 ευρώ που πήρε μετά από τέσσερις αναβολές, εκεί δεν έχει αστεία. Υπάρχει οργή, γιατί είναι και ανεπαρκή τα μέτρα και είναι και ταπείνωση αυτό το πράγμα. Ο εργαζόμενος που απολύεται ή πάει σε εκ περιτροπής εργασία και οι εργοδότες προτιμούν από την «συν-εργασία» την απόλυση γιατί έχουν το δικαίωμα από το νόμο, δεν μπορεί να αμυνθεί. Οι αγρότες με την παραγωγή τους χαμένοι είδαν τα μέτρα στήριξης να κατευθύνονται στους λίγους και ισχυρούς μεγαλοαγρότες και τους «ημετέρους», δεν υπάρχει περίπτωση να μην αντιληφθούν όχι μόνο την εκμετάλλευση με την πανδημία, αλλά και το ότι απαξιώνονται διαρκώς. Είδαμε ολόκληρη την κατάσταση των ξενοδοχοϋπαλλήλων, των εποχικών, μέσα από την περίπτωση του 9χρονου παιδιού στη Ρόδο. Βλέπουμε πρόσφυγες με τις οικογένειές τους στο δρόμο χωρίς μέτρα στήριξης, χωρίς καν ΑΜΚΑ, για να αντιμετωπίσουν τα βασικά τους θέματα. Δεν μπορεί αυτή η πραγματικότητα να κρυφτεί.

Κατανοώ τη θέσπιση ενός καθολικού εγγυημένου εισοδήματος ως κομβικής σημασίας για τον περιορισμό της εργασιακής επισφάλειας, αλλά επίσης και για την ενδυνάμωση της πολιτικής προσπάθειας των ανθρώπων. Μία άλλη φίλη και θεωρητική της πολιτικής φιλοσοφίας η Kathi Weeks, έχει δίκιο στο ότι το εγγυημένο εισόδημα θα μπορούσε να ενεργοποιήσει νέες εμπειρίες ελευθερίας, χαλαρώνοντας την ανάγκη εργασιακής εγρήγορσης κάθε λεπτό κάθε μέρας. Με άλλα λόγια, η πάλη για το εγγυημένο εισόδημα δεν είναι απλώς ένα οικονομικό αίτημα, αλλά είναι επίσης και ίσως και περισσότερο, μία πάλη για τον ελεύθερο χρόνο. Με δεδομένο ότι παρεμβαίνει και αλλάζει την αντιφατική, εξουθενωτική δομή του χρόνου της καθημερινότητας, που βιώνουν όλοι οι εργαζόμενοι, ακόμα κι αν αυτή η πραγματικότητα είναι πιο δυσχερής για κάποιους σε σχέση με κάποιους άλλους, το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα προσφέρει μία ελπιδοφόρα πολιτική στρατηγική για οριζόντια ταξική οργάνωση. Εντούτοις, όπως επιχειρηματολογώ και στο βιβλίο μου Η μάχη για το χρόνο, η πάλη ενάντια στην επισφάλεια απαιτεί περισσότερα από το χρόνο που θα απελευθερώσει το εγγυημένο εισόδημα στα άτομα. Χρειάζεται επίσης μία οργανωτική βάση, ώστε οι άνθρωποι να έρθουν σε επαφή και να επαναπροσδιορίσουν το χρόνο τους στην κατεύθυνση της δημιουργίας ισχυρών, πολιτικοποιημένων κοινοτήτων δράσης. Οι εργαζόμενοι έχουν ανάγκη από λαϊκή επιμόρφωση, όπως συμβαίνει στα εργατικά κέντρα της Αμερικής. Χρειάζονται μία οργανωτική έδρα, η οποία θα τους παρέχει συγκεκριμένους τρόπους επαναπροσδιορισμού του χρόνου τους, ο οποίος διαφορετικά θα αναλωθεί σε ατέρμονη εργασία και ανησυχία για την εργασία. Αυτός είναι κι ο λόγος που το βιβλίο μου τελειώνει με ένα κάλεσμα προς την Αριστερά να δημιουργήσει εργατικά κέντρα για όλους τους εργαζομένους. Αυτό έχει νόημα, αν σκέπτεται κανείς, όπως κι εγώ, ότι η επισφάλεια έχει διαχυθεί σε ολόκληρη την οικονομία, ακόμα κι αν χτυπά ορισμένες ομάδες εργαζόμενων πιο σκληρά από άλλες. Τα εργατικά κέντρα που απευθύνονται σε επισφαλώς εργαζομένους επιτυγχάνουν στο να «αξιοποιούν» το χρόνο που αυτοί διαθέτουν ανάμεσα στις κατακερματισμένες δουλειές τους και τον οποίο, υπό άλλες συνθήκες, θα σπαταλούσαν αναζητώντας κι άλλη δουλειά ή ανησυχώντας για το ότι δεν έχουν αρκετή δουλειά. Όλοι οι εργαζόμενοι, στο σύνολο της οικονομίας έχουν ανάγκη από αυτή τη δυνατότητα.

Υπάρχει μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ μία άποψη για ανοιχτή επικοινωνία-πρόσκληση στην ηγεσία του ΚΙΝΑΛΛ ταυτόχρονα με την κοινωνική διεύρυνση που γίνεται προς όλες τις δημοκρατικές δυνάμεις. Πολύ φοβάμαι όμως, πως όταν απευθύνεσαι σε «δημοκρατικό προσκλητήριο» και συναντάς συνεχώς άρνηση, αυτό μπορεί να κάνει κακό και στην επιχείρηση διεύρυνση που είναι ο στρατηγικός σου στόχος. Οι όποιες συνεργασίες πιστεύω ότι θα είναι απόρροια της ίδιας της βούλησης της κοινωνίας να προχωρήσουν τα κόμματα σε τέτοιες συνεργασίες. Δεν λέω να μην απευθύνει ο ΣΥΡΙΖΑ ανοιχτό προσκλητήριο, αλλά αλίμονο αν στρατηγικά θεωρεί ότι η συνεργασία των κομμάτων είναι όρος για την δική του ανασυγκρότηση... Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να δημιουργήσει, πολιτικοποιήσει και συνδεθεί οργανικά με ένα τεράστιο πλειοψηφικό ρεύμα της ελληνικής κοινωνίας, που πλήττεται από το νεοφιλελεύθερο, αντιδημοκρατικό, αυταρχικό πρότυπο που οδηγεί την χώρα στην καταστροφή, επιδιώκοντας να επιβάλει καθεστώς έκτακτης ανάγκης. Αυτό απελευθερώνει πάρα πολλές κοινωνικές δυνάμεις, δεν απευθυνόμαστε μόνο στο 32% των εκλογών του Ιουλίου του 2019... Από τις εκλογές του 2012 ένα μεγάλο μέρος της προοδευτικής πλειοψηφίας που στήριζε παραδοσιακά το ΠΑΣΟΚ έχει πάρει τις αποφάσεις του και έχει κόψει τις γέφυρες. Αυτό το μεγάλο ποσοστό, που ξεκίνησε από 27%, έφτασε 36%-37%, εξακολουθεί σήμερα να είναι τεράστιο σε περίοδο κρίσης και επίθεσης από παντού, έχει εμπεδώσει την οργανική του σχέση με τον ΣΥΡΙΖΑ, τόνισε ο κ. Γκίβαλος. Και έχει ορισμένη στρατηγική για το τι πρέπει να γίνει στην ελληνική κοινωνία. Διεύρυνση της Δημοκρατίας, προάσπιση του κοινωνικού κράτους και του κράτους Δικαίου, ανάπτυξη σε νέο παραγωγικό μοντέλο που θα δώσει όραμα και προοπτική, κάθε πολίτης να αναγνωρίσει τον εαυτό του μέσα σε αυτό το σχέδιο.

Η ιδεολογική κυριαρχία του νεοσυντηρητισμού, παγκοσμίως, στην Ευρώπη και στη χώρα μας, είναι ισχυρή, αλλά μοιάζει να μην είναι αλώβητη. Η έκρηξη κατά του ρατσισμού στις ΗΠΑ, τα κινήματα κατά των κοινωνικών ανισοτήτων και της κλιματικής κρίσης, δημιουργούν ρωγμές στη νεοσυντηρητική ηγεμονία και εμπνέουν το σύνθημα «καμιά ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη» σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ταυτόχρονα, η πανδημία ανέδειξε την κρίση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και την ανάγκη αναδιοργάνωσης του δημόσιου συστήματος Υγείας και γενικότερα του κοινωνικού κράτους. Στην Ευρώπη μάλιστα έπαψε να είναι ταμπού η αμοιβαιοποίηση του χρέους, οι μεταβιβάσεις πόρων με τη μορφή επιχορηγήσεων και όχι δανείων, η έκδοση ευρωομολόγων και τόσα άλλα που όταν τα έθετε ο ΣΥΡΙΖΑ, το 2015, χαρακτηριζόταν ανεύθυνος και... αντιευρωπαίος! Βρισκόμαστε σ’ ένα μεταίχμιο. Πρέπει να πείσουμε ότι η κλιματική κρίση, οι πανδημίες που είναι συνέπειά της, δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με τα «αγοραία» δόγματα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Δημόσια αγαθά όπως το νερό, η ενέργεια, τα ευαίσθητα οικοσυστήματα, τα εμβόλια, οι πολιτικές Υγείας, το δημόσιο σύστημα εκπαίδευσης, η στέγη, πρέπει να βγουν έξω από τον κύκλο της εμπορευματικής καπιταλιστικής διαχείρισης. Να αποδοθούν στις κοινωνίες, μέσα από θεσμούς κοινωνικής συμμετοχής, λογοδοσίας και διαφάνειας κι όχι μέσα από ένα διεφθαρμένο και αυταρχικό κράτος. Ο ψηφιακός καπιταλισμός, που ανατρέπει εργασιακά δικαιώματα και επιδιώκει να εμπεδώσει την κοινωνία της επιτήρησης (στις ΗΠΑ αριστεροί διανοούμενοι έχουν μιλήσει για τον «καπιταλισμό της κατασκοπίας»), επιβάλλει μια απάντηση των κοινωνιών. Χρειαζόμαστε ένα νέο τύπο κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης, μια δημοκρατική υπέρβαση του καπιταλισμού, μια κοινωνία ισότητας και ελευθερίας που «κάποτε ονομάζαμε σοσιαλισμό».

Η πανδημία πράγματι ανέδειξε πέρα από κάθε αμφισβήτηση την αναγκαιότητα του δημόσιου δωρεάν κοινωνικού κράτους: Υγεία - Παιδεία - πρόνοια. Ο κ. Μητσοτάκης βέβαια θεωρεί την Υγεία και την Παιδεία ως προνομιακά πεδία για ιδιωτικές επενδύσεις και παραγωγή κέρδους και την πρόνοια πεδίο άσκησης φιλανθρωπίας και όχι υποχρέωση του κράτους και ότι αφορά μόνο τους ακραία φτωχούς. Γι’ αυτό και όλο το αφήγημα που έστησε εναντίον του ΣΥΡΙΖΑ και του κράτους πρόνοιας τόσα χρόνια ήταν «δεν θέλουμε τα επιδόματα που δίνει ο ΣΥΡΙΖΑ, θέλουμε ανάπτυξη, καλές θέσεις εργασίας και επενδύσεις»! Χρειάστηκαν μόνο οκτώ μήνες (προ κορωνοϊού) και τα περί ανάπτυξης, νέων θέσεων εργασίας και επενδύσεων κατέρρευσαν. Συνέβη όμως και κάτι αποκαλυπτικό για τα επιδόματα: η αγορά τον Δεκέμβριο του 2019, μόλις έχασε το μέρισμα των 700 εκατ. που έδινε ο ΣΥΡΙΖΑ συνήθως τέτοια εποχή, πάγωσε. Ο τζίρος της έπεσε. Διότι τα επιδόματα δεν αποταμιεύονται, αλλά ενισχύουν την ζήτηση και συνεπώς την μικρομεσαία επιχειρηματικότητα και δημιουργούν θέσεις εργασίας.