Κώστας Καναβούρης

Η ταξική λογική, ηθική και αισθητική του Κυριάκου Μητσοτάκη (και των κάθε υφής ομοίων του) δεν του επιτρέπει να αντιληφθεί ότι αυτό που ονομάζει «ρυθμίσεις» είναι αδύνατο να περιοριστεί σε κανονιστικούς εξαναγκασμούς όση βία κι αν ασκηθεί, όσο ισχυρή και αδιαπέραστη κι αν εμφανίζεται η εξουσία που τους επιβάλλει. Γιατί αφορά το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης που προκύπτει από το σύνολο της ανθρώπινης εργασίας, στο σύνολο του ιστορικού και κοινωνικού χρόνου. Όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, η τάξη μεγέθους η οποία προκύπτει είναι ασύλληπτη και ως τέτοια είναι αδύνατο να περιοριστεί με κατατμήσεις, απαριθμήσεις και ταξικά περιποιητικές κατασκευές. «Δεν γίνεται να περιορίσεις τη θάλασσα στη λέξη της, δεν γίνεται να περιορίσεις τη γνώση στην «ασήμαντη επιφάνεια των πραγμάτων», όπως θα έλεγε και ο τυφλός Χόρχε Λουίς Μπόρχες που έβλεπε βαθιά μέσα στο Είναι. Δεν γίνεται να περιορίσεις την ομορφιά στα τείχη ενός υπερβολικού εαυτού χτισμένου με τα υλικά μιας θηριώδους άγνοιας. Αυτό που ο Κυριάκος Μητσοτάκης ονομάζει «παρωχημένες ρυθμίσεις του προηγούμενου αιώνα» είναι η ιστορία του ασίγαστου πολέμου που διεξάγει το ανθρώπινο ον για την κατάκτηση του αγνώστου. Είναι ασίγαστος αυτός ο αγώνας, αυτός ο πόλεμος με το άγνωστο. Και είναι άγριος, και είναι σκοτεινός, και είναι υπέροχος, και έχει νίκες και ήττες, υδροφόρες και άνυδρες στιγμές, ματαιώσεις και ψευδαίσθητες προόδους, αλλά όμως αποτελεί τη μοναδική δικαίωση του όντος, μια δικαίωση που την αντιλαμβάνονται μόνο όσοι πολεμούν, φέροντας τη σκευή εκείνων που πολέμησαν και κατασκευάζοντας το ανεμολόγιο όλων των ονείρων εκείνων που αύριο θα πολεμήσουν. «Χρωστάμε σ’ όσους ήρθαν, πέρασαν, θα ’ρθουνε, θα περάσουν. Κριτές θα μας δικάσουν οι αγέννητοι, οι νεκροί» λέει ο Κωστής Παλαμάς και έτσι είναι, δεν γίνεται διαφορετικά.

Στο θέμα μας τώρα και στην πυρκαγιά που ξέσπασε στο μοναδικό προϊστορικό σύμπλεγμα των Μυκηνών, μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Στο θέμα μας, που είναι όχι τόσο η πυρκαγιά καθεαυτή όσο η βάρβαρη αντίληψη με την οποία αντιμετωπίστηκε το γεγονός από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και από τα ΜΜΕ. Η ίδια αντίληψη που, αντί να καταβυθίζεται με σεβασμό και δέος στη σκοτεινή ιλύ του καθολικού μας Πριν, ανακαλύπτοντας διαρκώς την έκταση και την ωραιότητα του όντος, το επίτευγμα και το συμπέρασμα που σε βοηθάει να αντέξεις τη θνητότητα, αντί να θεωρεί πολύτιμη σκευή ακόμα και το ελάχιστο ίχνος της ένθεης παρουσίας του ανθρώπου στη ροή του απέραντου, αντί να τρέμει και να σιωπά, σεμνύνεται και εγκαυχάται ποσοτικοποιώντας τις καταστροφές και τις λεηλασίες σε ένα φτηνιάρικο δούναι και λαβείν με τον εμπορευματικό χρόνο. Λες και ο άνθρωπος είναι τουρίστας στη ζωή του. Βλέπεις, ο χρόνιος εθισμός στο αλκοόλ μιας εξουσίας «μπόμπα», μιας εξουσίας ανέλεγκτης και ανεξέλεγκτης, προκαλεί ηθική, λογική και αισθητική «τυφλότητα». Τυφλοί «τα τ’ ώτα τον τε νουν τα τ’ όμματα», με πλήρη άγνοια της καταστροφής που επιφέρουν στην (άκρως απαραίτητη) συμβολική τάξη πραγμάτων, με πλήρη περιφρόνηση στους άυλους πόρους που αποτελούν την περιουσία μιας κοινωνίας και ενός έθνους (για το οποίο τόσο πολύ κόπτονται), τους σπαταλούν και πληθωρίζουν υποτιμώντας διαρκώς το «χρήμα», την αξία των πόρων δηλαδή, πράγμα που σημαίνει ότι στην ουσία υποτιμούν και υποβιβάζουν τον άνθρωπο αφού «χρημάτων πάντων μέτρον άνθρωπος».

Σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή της κυβέρνησης, η οποία κατά το κεκτημένο της αριστείας και της καθολικής παραγωγής δικαίου που προκύπτει από την εκλογική της νίκη (όπως διδάσκουν άλλωστε και οι έγκριτοι αντισυνταγματολόγοι επιπέδου Άδωνι και βάλε - ή βγάλε) αποτελεί και την άριστη εκδοχή για το φονικό δεύτερο κύμα του ιού, τη βασική ευθύνη την έχουν οι νέοι... Τ’ ακούς; Οι νέοι. Χρειάζεται να νιώσουμε απελπισία για να αντιληφθούμε το μέγεθος της βαρβαρότητας. Όταν μια κυβέρνηση επιστρατεύει τον κοινωνικό αυτοματισμό εναντίον των νέων για να καλύψει τη θηριώδη της ανεπάρκεια, σημαίνει πως ζούμε σε μια χώρα ακυβέρνητη, η οποία πηγαίνει προς το άγνωστο ξυλάρμενη και χωρίς την πυξίδα που δείχνει προς το μέλλον. Ο κυβερνήτης ή έχει εγκαταλείψει, ή λείπει σε ταξίδι για διακοπές. Το ίδιο και οι αξιωματικοί. Δεν υπάρχει πιο ξεκάθαρο παράδειγμα από την ενοχοποίηση των νέων, που είναι το μέλλον του τόπου, ότι η πολιτική αυτής της κυβέρνησης είναι ένας πολτός όπου η νεοφιλελεύθερη αρπακτικότητα (εξαγριωμένα εμπλουτισμένη με τα χαρακτηριστικά της νεοελληνικής οικονομικής και πολιτικής ιδιοστασίας) συμφύρεται με τον ηλικιακό ρατσισμό (όπως και στην περίπτωση των ηλικιωμένων που «έτσι κι αλλιώς θα πέθαιναν», σαν το δάσος του Ερημίτη, που «έτσι κι αλλιώς θα καιγόταν»), αλλά και η εκκωφαντική προχειρότητα συμφύρεται με την εκμανή βιασύνη αρπαγής. Έχουν ξεπεράσει κάθε όριο με την ύβρη εναντίον των νέων. Δεν φτάνει το ανελέητο ξύλο, ο εγκλεισμός, οι υλακές των «συνοριοφυλάκων νοτίων προαστίων» του φαιού Χρυσοχοΐδη, η σιδηροδέσμια ταλαιπωρία με ανυπόστατες κατηγορίες όλων εκείνων των παιδιών που αντιδρούν. Δεν φτάνουν ακόμα και οι θάνατοι όπως του Βασίλη Μάγγου, δεν φτάνει που η προσκυνηματική πολιτική, πότε προς την Εκκλησία και πότε προς τους σχολάρχες, της υπουργού Παιδείας (της μόνης υπουργού που δεν της εδόθη χαρτοφυλάκιο, αλλά σκευοφυλάκιο) τους στερεί το μέλλον, δεν φτάνουν τόσα και τόσα, τώρα τους φορτώνουν και την ευθύνη του κορωνοϊού.

Είδα κι εγώ τη φιέστα της ελεεινής χαράς στη Σαντορίνη. Άκουσα κι εγώ τις πρωθυπουργικές αερολογίες για τον Τουρισμό Μας όπως και τις αρμόδιες υπουργικές ανοησίες για την Ελλάδα Μας. Είδα κι άκουσα τους επαίνους για το Νοσοκομείο Σαντορίνης, αλλά όχι την αγωνία όλου του προσωπικού για τις ελλείψεις. Α, ναι, όλα ήταν υπέροχα και ο πρωθυπουργός μια ζωγραφιά στο φημισμένο ηλιοβασίλεμα. Για την ακρίβεια, ένα master class αισθητικής ψευδολογίας, όπως όλες οι cart postal που προσπαθούν να μιμηθούν την ομορφιά την οποία βεβαίως ουδέποτε συνάντησαν. Γι’ αυτό και η εικόνα του πρωθυπουργού στο ηλιοβασίλεμα ήταν ένα μάθημα αισθητικής τυφλότητας που όμως (σαν να εκδικείται η πραγματικότητα) αποκάλυψε το πώς βλέπουν τον κόσμο τα μπουκωμένα μάτια. Πώς βλέπει τον κόσμο η πανάκριβη τυφλότητα των 20 εκατομμυρίων. Είδα και το ωραίο φως να τυλίγει τις κυρίες των κυρίων στο μπαλκόνι του Αιγαίου. Σαν διαφήμιση ρούχων ήταν, σαν αρχιτεκτονική του άδειου, άρτι αφιχθείσες από τα μπαλκόνια των σπιτιών τους όπου χειροκρότησαν τους Γιατρούς Μας, τους Υγειονομικούς Μας, τα Νοσοκομεία Μας για την ηρωική τους προσπάθεια στην πανδημία του φονικού ιού. Πάνε όμως αυτά. Περασμένα ξεχασμένα. Είναι να απορείς γιατί τα θυμούνται ακόμα... οι χειροκροτημένοι. Οι χειροκροτημένοι που ΔΕΝ τους είδα (σε ακόμα ένα master class τυφλότητας) να βγαίνουν στους δρόμους, όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά σε ολόκληρη την Ελλάδα, διεκδικώντας ουσιαστικά μέτρα στήριξής του χειροκροτημένου Εθνικού Συστήματος Υγείας. Το μαυλιστικό ηλιοβασίλεμα της Σαντορίνης κάλυψε τα πάντα. Μαζί και το πανό της Ομοσπονδίας Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας που έγραφε: «We can’t breathe. Σ’ αυτό το σύστημα που Θεό έχει το κέρδος και η Υγεία είναι εμπόρευμα, οι ανάγκες ασθενών και υγειονομικών δεν χωράνε».

Για τη νεοφιλελεύθερη αποθηρίωση που ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια μας σε όλα τα επίπεδα, δεν έχει καμιά σημασία το ότι η γ.γ. Αντεγκληματικής Πολιτικής Σοφία Νικολάου, που έδρασε ως οιονεί δήμιος στον Βασίλη Δημάκη, σε επίπεδο νομικού πολιτισμού συμπεριφέρθηκε ως παράνθρωπος που μόλις ξεπέρασε το ανθρωπολογικό στάδιο του υλοβάτη. Σημασία έχει ότι είναι μορφωμένη. Πτυχία, μεταπτυχιακά, δικηγόρος παρά Αρείω Πάγω, σου λέει. Άρα ξέρει τι κάνει. Σε αντίθεση με τον φυλακισμένο Δημάκη, που αφού είναι φυλακισμένος είναι ένα τίποτα, ένας homo sacer που μπορούμε να τον εξοντώσουμε ατιμωρητί. Απλώς επειδή μπορούμε. Από τον καιρό του Ρωμαϊκού Δικαίου τα μαθαίνουνε αυτά οι μορφωμένοι. Άλλωστε δεν τους είπε κανείς αμόρφωτους. Απάνθρωπους και ολίγον... από φασίστες (κατά περίπτωση και όπου μπορεί να γίνει) τους είπε. Γιατί; Ο Κυριάκος Μητσοτάκης (εκτός από το ότι ντύνεται καλά και ξέρει να φοράει γραβάτα) με τα τρία πτυχία σε επτά χρόνια, αμόρφωτος είναι; Επομένως ξέρει τι κάνει όταν θέλει να διαλύσει το Δημόσιο Σύστημα Υγείας κι ας απέδειξε τη θεμελιώδη του σημασία στις άγριες μέρες της πανδημίας. Δεν είναι από περιφρόνηση, από γνώση είναι. Όπως όταν σχεδίαζε δεκάδες χιλιάδες απολύσεις, που δεν έγιναν λόγω μαδούρων. Όπως δεν είναι περιφρόνηση το «επανήλθαμε στην κανονικότητα» που πέταξε χασκογελώντας στα μούτρα των απολυμένων του διαγωνισμού 3Κ του ΑΣΕΠ στην Θεσσαλονίκη. Έτσι, φαίνεται, «καλαμπουρίζουν» οι μορφωμένοι στα μούτρα των αδύνατων. Πού να καταλάβουμε εμείς τα στουρνάρια; Μας χωρίζει μορφωτικό χάος.

Είναι η θρησκεία της πίστης που πρέπει με κάθε τρόπο να μείνει αδιατάρακτη. Δηλαδή η θρησκεία της τυφλής εμπιστοσύνης προς την εξουσία που δεν κυβερνά, αλλά διαφεντεύει παντού. Στο σχολείο (όλων των βαθμίδων) με το άγρυπνο «μάτι του Θεού» για να εμπεδωθεί ο φόβος «που τα πανθ’ ορά». Στο πανεπιστήμιο με το ματσούκι του κεφαλοθραύστη, για να λυθούν οι αρμοί της καθολικά συγκροτημένης υπόστασης του ανθρώπου, της φύσης τους δηλαδή για ελευθερία γνώσεως, άρα συγκρότησης του Είναι και του Κόσμου. Στη δουλειά για να καταλυθεί η περηφάνια και η αξιοπρέπεια του εργαζόμενου. Της «επίγνωσης» δηλαδή, όπως γράφει ο Γιάννης Ρίτσος «πως σκάβει, γράφει, δίνει και αξίζει να πάρει». Αυτή είναι η Παιδεία της υποταγής και της τυφλής εμπιστοσύνης στους «πάνω» και της τυφλής εχθρότητας στον διπλανό. Αυτή είναι η χυδαία αριστεία των κάθε λογής κοινωνικών αυτοματισμών που εμπαίζει σήμερα τους καθηγητές ως τεμπέληδες, τα παιδιά στις πλατείες ως υγειονομικές βόμβες, χθες τους διαδηλωτές ως εμπόδια στην οικονομία (τους) στην καλύτερη περίπτωση και φονιάδες της Marfin στη χειρότερη, αύριο εμάς τους ίδιους ως ασύμφορους ηλικιωμένους. Επειδή «καπιταλισμό έχουμε» και ανθρώπους «με καλές σπουδές» σε πολλά και ποικίλα ιερατεία, που ξέρουν να ερμηνεύουν τις «εντολές» του. Αν χάσουμε τη δουλειά μας, διδάσκουν, μπορούμε πάντοτε να μπούμε στην εκκλησία και να παρηγορηθούμε. Αν πάρει το σπίτι μας η τράπεζα, μπορούμε πάντοτε να δούμε πως δεν πληρώνουν τα δάνεια ο Μητσοτάκης και οι όμοιοι της τάξης του και να ρίξουμε το φταίξιμο στον εαυτό μας. Αν μας τσαλαπατήσουν τη ζωή με κάθε τρόπο, μπορούμε πάντοτε να πούμε ότι μας δοκιμάζει ο θεός. Αν μας πάρουν το τραγούδι και το γέλιο από τα χείλη, αν μας κλέψουν το όνειρο, αν μας τυφλώσουν με σκουπίδια, αν μας διαλύσουν τις «γραμμές των οριζόντων», εμείς πάντοτε θα έχουμε τη θρησκεία της πίστης μας και θα την προφυλάσσουμε από όσους θέλουν να μας την αλλάξουν. «Καπιταλισμό έχουμε». Έτσι τα βρήκαμε, έτσι (και χειρότερα) θα τα αφήσουμε. Στα παιδιά μας.

«Μια κοινωνία», έγραφε ο Ντοστογιέφσκι, «κρίνεται από το πώς φέρεται στους εγκληματίες». Συνεπώς κρινόμαστε όλοι από τη στάση μας απέναντι στην περίπτωση του Βασίλη Δημάκη. Ενός ανθρώπου που βρέθηκε στη φυλακή για σοβαρά ποινικά αδικήματα, υποτροπίασε, κι όμως κάτω από τις απίστευτα σκληρές συνθήκες του ποινικού εγκλεισμού στάθηκε όρθιος απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό και τα κατάφερε. Πρόκειται για νίκη ενάντια σε θεούς και δαίμονες, ενάντια στον σκληρότατο «θεό» ενός ποινικού συστήματος για το οποίο κάποτε η κοινωνία θα ντρέπεται, ενάντια στον χειρότερο -γιατί είναι ανίκητος σχεδόν πάντα- εχθρό που είναι ο εαυτός μας. Γι’ αυτό το «σχεδόν» που καταφέρνουν οι μεγαλειώδεις νίκες, ώστε να μην μας πνίξει η απελπισία του συμπαγούς «πάντα», αξίζει τον έπαινο ο Βασίλης Δημάκης. Αντ’ αυτού βρίσκεται αντιμέτωπος με μια άτυπη καταδίκη σε θάνατο, διεκδικώντας με το κορμί του τα αυτονόητα: το δικαίωμα στη ζωή του, που την έβαλε σε κίνηση με απίστευτο κόπο. Ηθικό, πνευματικό και σωματικό, καταφέρνοντας να γίνει ο ίδιος η υπεραξία του εαυτού του. Μια υπεραξία που κινδυνεύει να κατασπαραχτεί από τον θάνατο, γιατί ο Βασίλης Δημάκης δεν έχει άλλο «χρήμα» γα να μετρήσει τη συμμετοχή του στον κόσμο, παρά μονάχα με το κορμί του.

Έτσι όπως είναι η κατάσταση, αλλού η γιορτή κι αλλού η χαρά της μοιάζει το φετινό Πάσχα. Κάπως σαν το μεγαλοβδομαδιάτικο διάγγελμα του πρωθυπουργού: αλλού ο άνθρωπος κι αλλού τα λόγια του. Τόσο ξένες οι λέξεις από τον ίδιο! Όσο ξένος είναι ο φόβος από το «θανάτω θάνατον πατήσας». Όσο ξένη είναι η κατασταλτική «ατομική ευθύνη» από την ταραξικάρδια συμμετοχή στην κοινή χαρά και την κοινή λύπη. Όσο ξένη, τελικά, είναι η ζωή από τον μεθοδευμένο εγκλεισμό της. Βλέπεις, εξαίρεση είναι το θαύμα της θνητότητας που εκρήγνυται, όχι ο μόνιμος αποκλεισμός από το θαύμα. Δεν είναι λοιπόν αυτό που μας αξίζει.

Ο Βούδας σε όλα τα αγάλματα παριστάνεται με κλειστά μάτια επειδή, σύμφωνα με την θρησκεία του Βουδισμού, ο κόσμος είναι το όνειρο του μεγάλου Βούδα. Όταν ο Βούδας -λέει ο Βουδισμός- ξυπνήσει, ο κόσμος θα καταστραφεί. (...) Eίναι ευκολότερο να ευημερήσουν οι αριθμοί των κερδών και να δυστυχήσουν οι αριθμοί των ανθρώπων. Είναι ευκολότερο, αντί να κοιτάζεις πώς θα σώσεις ζωές, να κοιτάζεις πώς θα σώσεις ψήφους. Να σχεδιάζεις εκλογές την ώρα που στέλνεις τις δυνάμεις καταστολής να εμποδίσουν τους «ήρωες» να πουν την αλήθεια. Η αλήθεια είναι αφυπνιστική και ο «Βούδας» πρέπει να μείνει σε καταστολή. Στην εντατική της ανοησίας. Και να ονειρεύεται ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης είναι ο νέος εθνάρχης. Εν καιρώ πολέμου μάλιστα. Οπότε το πολίτευμα μπορεί να είναι αδιαμεσολάβητο: ο αρχηγός και ο λαός. Τα υπόλοιπα είναι γκρίνιες και μεμψιμοιρίες. Κάπως έτσι γινόταν και στο πολίτευμα που ακολούθησε τη δημοκρατία της Βαϊμάρης και πρόκοψε ο κόσμος. Αλλά ξέχασα. Γι’ αυτό ευθύνεται η απλή αναλογική, την οποία θα θεραπεύσουν οι σχεδιαζόμενες διπλές εκλογές. Ώς το τότε… σιγά: ο Βούδας κοιμάται, ο Πέτσας κουρεύεται, ο Βρούτσης... βρουτσίζει τα εργασιακά, ο Χατζηδάκης κάνει δωρεές με ξένα κόλλυβα (κυριολεκτικώς) και ο Χαρδαλιάς γυμνάζει τους τρικέφαλους της λυματογραφίας. Αν η τάξη πραγμάτων διαταραχθεί, ο Βούδας θα ξυπνήσει και ο κόσμος θα καταστραφεί. Ο κόσμος τους.

Περίεργα δουλεύει το μυαλό την ώρα του μεγάλου πένθους. Ίσως γιατί ποτέ δεν το πιστεύεις το μαύρο πουλί που κελαηδάει στο πίσω μέρος του κεφαλιού και σου θυμίζει ότι όλα είναι θνητά κι ότι για όλους και για όλα έρχεται η στιγμή που αλαργεύουν. Έτσι όπως αλάργεψε τη Δευτέρα 30 Μαρτίου του 2020 ο Μανώλης Γλέζος στα 98 του χρόνια. Ο Μανώλης ολόκληρου του κόσμου, γιατί υπήρξε από κείνους τους ελάχιστους που είναι τόσο ευρύχωρης αλήθειας άνθρωποι ώστε χωρούν ολόκληρο τον κόσμο. Κι όχι μονάχα τον κόσμο στον οποίο έζησαν, αλλά και τον κόσμο τον περασμένο και τον κόσμο τον μελλούμενο. Κι έτσι όταν έρχεται η στιγμή που μας αποχαιρετούν είναι σαν να μετακινείται ο άξονας αυτού του κόσμου, σαν να διασαλεύεται η τάξη. Και τότε το μυαλό δουλεύει περίεργα. Ακούς ότι σταμάτησε η καρδιά του Μανώλη και είναι 30 Μάρτη και το μυαλό πηδάει στην 30ή Μάρτη 1952 που πήραν για σκότωμα τον Νίκο Μπελογιάννη. Ήταν Κυριακή χαράματα και ο Μανώλης Γλέζος μόλις 30 χρόνων. Τι να έκανε το μαύρο πρωινό εκείνης της Κυριακής; Πώς έφτασε ώς τ' αυτιά του το μαντάτο; Κελάηδησε άραγε το μαύρο πουλί μεσ' στο κεφάλι του, το μαύρο φως από τους «Ελεύθερους πολιορκημένους» που λέει «Όποιος πεθαίνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει»; Προσπαθώ να φανταστώ τον Μανώλη Γλέζο εκείνης της ημερομηνίας και δεν το καταφέρνω. Μόνο τον άνεμο ακούω που παρασέρνει τα πάντα μέχρι την ίδια ημερομηνία, 68 χρόνια αργότερα. Περίεργα δουλεύει το μυαλό.