Χαράλαμπος Γεωργούλας

Αν δεν υπάρχει ένας πολιτικός πυκνωτής των κοινωνικών αγώνων και των κοινωνικών κινημάτων, που να προτείνει μια πολιτική ταυτότητα ενοποιητική των επί μέρους ταυτοτήτων, ώστε να μπορεί να συμμετέχει ο ενεργός πολίτης και στην κεντρική πολιτική διαδικασία, ένας συλλογικός διανοούμενος που να επεξεργάζεται προτάσεις για το σήμερα και να τις εντάσσει σε ένα όραμα για το αύριο, όχι σοσιαλισμός δεν πρόκειται να φανεί στον ορίζοντα, αλλά ούτε κάπως δικαιότερη αναδιανομή του παραγόμενου πλούτου δεν πρόκειται να ξαναδούμε. Αρκεί να θυμηθούμε σε ποιες συνθήκες ευδοκίμησε το κοινωνικό κράτος μετά τον πόλεμο και πότε επιχειρήθηκε η χαριστική βολή εναντίον του από το νεοφιλελευθερισμό: όταν οι δυνάμεις της αριστεράς βρέθηκαν στη δεινότερη θέση. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ επιλέξει να ξεχάσει την ιδρυτική σχέση του με τα κινήματα, την τροφοδότησή του από αυτά και τη στήριξή του σ’ αυτά, αν αγνοήσει ή υποτιμήσει τη ζωτική ανάγκη για διεκδίκηση της ιδεολογικής ηγεμονίας (που προϋποθέτει την καλλιέργεια ιδιαίτερων αξιών και ιδεών), στοιχεία που βρίσκονται στον πυρήνα του δημοκρατικού δρόμου, δεν είναι ότι δεν θα μπορέσει να προωθήσει το στόχο του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού. Ούτε μια διαχείριση μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων που αφήνει η σημερινή κυριαρχία τού νεοφιλελευθερισμού στην Ευρώπη δεν θα μπορέσει να ασκήσει από κυβερνητικές θέσεις. Οι πολιτικοί αντίπαλοί του είναι πολύ πιο πειστικοί σ’ αυτό το πεδίο. Το αντίθετο οφείλει να κάνει: ακόμα κι όταν ως κυβέρνηση αναγκάζεται ορισμένες φορές να υποχωρήσει από τις θέσεις του υποκύπτοντας στο συσχετισμό δύναμης, χρειάζεται πολύ περισσότερο τότε ως οργανισμός παραγωγής πολιτικής και ιδεολογίας να τονίζει με ειλικρίνεια την ανάγκη να μείνει ζωντανή η απαίτηση για ριζικότερες αλλαγές, χωρίς ποτέ να υποτιμάει την αξία και της παραμικρής κατάκτησης. Αν βρεθεί στην ανάγκη να παίξει άμυνα ένα κόμμα της αριστεράς, δεν πρέπει να λησμονήσει ότι ο αγώνας διαρκεί ενενήντα λεπτά και μερικές φορές έχει και παράταση, ενώ ακολουθεί και ο επαναληπτικός. Και ότι όποιος περιοριστεί αποκλειστικά στην άμυνα (και στο ιδεολογικό πεδίο), είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν πρόκειται να πετύχει τέρμα (ούτε στο πολιτικό). Όμως, μάλλον θα χρειαστεί να επανέλθουμε.

Η εισβολή στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ, με ηθικό αυτουργό τον ίδιο τον πρόεδρο της χώρας, μας ξάφνιασε όλους. Συνειδητοποιώντας τη βαρύτητα του γεγονότος αναρωτηθήκαμε όλοι τι μπορεί να σημαίνουν όλα αυτά σε μια χώρα με εδραιωμένο πολίτευμα, όποια γνώμη κι αν έχουμε γι’ αυτήν. Ολοι; Όχι ακριβώς. Υπάρχουν ορισμένοι με κονσερβαρισμένες απόψεις, έτοιμοι κάθε στιγμή να στριμώξουν την πραγματικότητα, ώστε να πιεστεί και να παραμορφωθεί, για να χωρέσει στα προκατασκευασμένα και μεροληπτικά κουτάκια τους. Αυτοί, από το πρώτο βράδυ κιόλας, ήταν έτοιμοι να αποφανθούν ότι για όλα φταίει ο λαϊκισμός και ο λαϊκιστής Τραμπ. Και μας εξήγησαν ότι έτσι συμβαίνει παντού, όπου επικρατεί ο λαϊκισμός. Δεν είδατε τι συνέβη με τους δικούς μας αγανακτισμένους; Μερικοί πιο τολμηροί θυμήθηκαν και τη θεωρία των δύο άκρων, παρότι τη γελοιοποίησε – και τους γελοιοποίησε – ο ίδιος ο Τραμπ ισχυριζόμενος ότι στο Καπιτώλιο εισέβαλαν οπαδοί του κινήματος Antifa… (...) Το αξιοσημείωτο είναι ότι δεν ακούγονται μόνο από την πλευρά της δεξιάς τέτοιες φωνές, που εξισώνουν υπό την ψευδή επιγραφή του λαϊκισμού εντελώς αντίθετα φαινόμενα. Ακούγονται και από την όχθη των αυτοαποκαλούμενων φιλελεύθερων «εκσυγχρονιστών», «μεταρρυθμιστών». Από εκεί συχνά προέρχονται και οι ανιστόρητες συγκρίσεις της εισβολής στο Καπιτώλιο με την πολυήμερη πολιορκία της Βουλής από τους αγανακτισμένους. Το πόσο ανεδαφική είναι η σύγκριση, μπορεί να φανεί και από το γεγονός ότι στην πρώτη περίπτωση υποκινητής και υποστηρικτής της εισβολής ήταν ο ίδιος ο φορέας της κρατικής εξουσίας, ενώ στη δεύτερη είχαμε ένα αυθόρμητο λαϊκό κίνημα που ζητούσε την παραίτηση της κυβέρνησης και την προσφυγή στη λαϊκή ετυμηγορία, αυτήν ακριβώς που αρνήθηκε ο Τραμπ να αναγνωρίσει. Και παρά το γεγονός ότι η «πολιορκία» της Βουλής στην Αθήνα κράτησε μέρες και στην πλατεία Συντάγματος μπορούσες να βρεις μέσα στη λαοθάλασσα κάθε καρυδιάς καρύδι και να ακούσεις τα πιο αντικοινοβουλευτικά συνθήματα, εισβολή και βανδαλισμοί μέσα στο κτήριο δεν υπήρξαν. Όχι επειδή ήταν λιγότερη η αγανάκτηση, αλλά γιατί οι ιδέες που επικράτησαν στο γνήσιο λαϊκό κίνημα, ήταν ιδέες της κινηματικής, ριζοσπαστικής και δημοκρατικής αριστεράς, που μόνο την πραξικοπηματική αντίληψη δεν έχει για οδηγό της.

Δεν θα κάνουμε ότι ξεχάσαμε τάχα το ερώτημα του κυβερνητικού εκπρόσωπου «έπρεπε να κλείσουν με τη βία οι ναοί;», ας το απαντήσουμε με σαφήνεια: όχι. Όπως δεν έπρεπε να αντιμετωπιστούν με πολύ ωμότερη αστυνομική βία οι εντελώς συμβολικές εκδηλώσεις τιμής στις 17 Νοεμβρίου και τις 6 Δεκεμβρίου. Ένας χρόνος σχεδόν, ωστόσο, ήταν αρκετός για να πειστούν και οι θρησκευόμενοι και οι ιεράρχες, ότι υπάρχουν θρησκευτικές πρακτικές που αποτελούν παραβίαση του νόμου που προνοεί για την καταπολέμηση των λοιμωδών νοσημάτων. Και δεν είναι θέμα σεβασμού του νόμου, αλλά της ανθρώπινης ζωής η συμμόρφωση με τον υγειονομικό κανόνα. Και ότι η θρησκευτική πεποίθηση δεν αποτελεί επαρκή νομικά και ηθικά λόγο για ειδική μεταχείριση. Τίποτα από όλα αυτά δεν μπορούσε να κάνει η κυβέρνηση με οδηγό μια μεροληπτική πολιτική κατεύθυνση και με μια συμπεριφορά αλά καρτ, που έσπερνε και εξακολουθεί να σπέρνει σύγχυση, αμφιβολίες και να καλλιεργεί την πεποίθηση ότι τα μέτρα παίρνονται για άλλους από τους διακηρυσσόμενους λόγους, Ο,τι χειρότερο, δηλαδή, για την οχύρωση του πληθυσμού μιας χώρας απέναντι σε μια πανδημία.

Αν είναι να θέσει ο ΣΥΡΙΖΑ θέμα δημοκρατίας με το αίτημα για ειδική συζήτηση στη Βουλή, ας το κάνει μεθοδικά και ολοκληρωμένα. Ας μην περιμένει άλλη μια φορά πώς θα μεταδώσουν τα μέσα ενημέρωσης δύο ή τρεις ατάκες από τη σχετική συζήτηση. Ας αρχίσει να ετοιμάζεται για το επόμενο στάδιο, που ήδη προδιαγράφεται. Η ανάγκη να εκμεταλλευτεί η κυβέρνηση τη θετική απήχηση του εμβολίου, θα αρχίσει να διαμορφώνει περιβάλλον περιορισμού των αστυνομικού και κατασταλτικού τύπου μέσων. Σε συνδυασμό με την αποδυνάμωση και του φυσικού αισθήματος του φόβου για τον ίδιο λόγο, οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της επόμενης περιόδου θα είναι αναμφισβήτητα ευνοϊκότερες για μια επιστροφή σε μια κανονικότητα, όπως την εννοεί η αριστερά: δημοκρατική, που θα πει και με το δήμο παρόντα και ενεργό.

Για την ώρα, η αξιωματική αντιπολίτευση μετεωρίζεται ανάμεσα, αφενός, στη γοητεία και τις υποσχέσεις μιας τακτικής που επιδιώκει να συγκεντρώσει κάτω από την ίδια ομπρέλα κάθε ομάδα, κατηγορία, στρώμα, κάθε διεκδίκηση και αίτημα, λιγότερο ή περισσότερο δικαιολογημένο, με στόχο την προσέλκυση της πλειονότητας του πληθυσμού στην κάλπη του ΣΥΡΙΖΑ, αφετέρου, στην καταστατική της δέσμευση να εκπροσωπεί, με ένα ριζοσπαστικό και ρεαλιστικό ταυτόχρονα πρόγραμμα, τις δυνάμεις εκείνες της κοινωνίας, που μπορούν και έχουν συμφέρον να δώσουν την κρίσιμη ώθηση στην αναγκαία όσο ποτέ άλλοτε «ανατροπή του υπάρχοντος». Η πρώτη ορμή είναι αυτή που την οδηγεί και σε τροπολογίες που επιχειρούν να ανοίξουν πελατειακούς λογαριασμούς με αδιαβάθμητα, αδιαφοροποίητα και συχνά αδικαιολόγητα έκτακτα επιδόματα σε κατηγορίες εργαζομένων, όπως η επονομαζόμενη «τροπολογία Σπίρτζη», που αδικεί ακόμα κι αυτούς που δικαιούνται παρόμοιο επίδομα, έστω κι αν δεν ανήκουν στο νοσηλευτικό προσωπικό. Είναι βασισμένη στην ιδέα πως η εκλογική νίκη μπορεί να είναι ποσοτικό αποτέλεσμα μιας άμεσης και γρήγορης συσσώρευσης εκλογικού δυναμικού από κάθε κατεύθυνση. Ιδέα διαδεδομένη ιδιαίτερα σε εποχές μεγάλης πόλωσης, κυρίαρχη σε κόμματα εκ πεποιθήσεως πολυσυλλεκτικά, με απουσία στρατηγικής συμμαχιών, καθώς τις αντιμετωπίζουν σαν ευκαιριακού χαρακτήρα κινήσεις. Το βέβαιο είναι πως ούτε η συγκυρία, ούτε τα κοινωνιολογικά και ταξικά χαρακτηριστικά της ελληνικής πραγματικότητας σήμερα ευνοούν μια τέτοια εκδοχή του πολιτικού σχεδιασμού ενός κόμματος της αριστεράς. Δεν αμφισβητείται, δηλαδή, μόνο σαν επιλογή αρχής, αλλά και σαν συγκυριακό ενδεχόμενο. Εδώ είναι που αρχίζει μια συζήτηση γύρω από ένα συνθηματοποιημένο κίνδυνο: της «διολίσθησης προς το κέντρο». Η οποία διεξάγεται με ένα μη συστηματικό τρόπο και γι’ αυτό ενέχει το ενδεχόμενο να πετάξει μαζί με τα απόνερα και το παιδί. Γιατί αν η «διολίσθηση» αυτή αποσκοπεί να υποκαταστήσει στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων-πολιτών φθίνοντα κόμματα του κέντρου με απομίμηση του πολιτικού προσώπου τους, τότε πραγματικά είναι απευκταία. Αν, όμως, η απαξίωση της «διολίσθησης» εμπεριέχει και τις πρωτοβουλίες προσέγγισης και συνεργασίας και με δυνάμεις του δημοκρατικού κέντρου και των κοινωνικών στρωμάτων στα οποία αναφέρονται, που έρχονται σήμερα αντικειμενικά σε σύγκρουση με τη νεοφιλελεύθερη δεξιά, τότε υπάρχει πρόβλημα. Πρόβλημα σοβαρό, όχι μόνο γιατί αγνοείται η στρατηγική επιλογή ενός κόμματος της ριζοσπαστικής και ανανεωτικής αριστεράς, αλλά παραβλέπονται και τα δεδομένα μιας συγκυρίας που μας προειδοποιούν και μας προτρέπουν σε επείγουσες πρωτοβουλίες.

Το πρόσχημα που χρησιμοποιείται για να δικαιολογηθεί αυτή η διαρκής διολίσθηση, η προστασία της δημόσιας υγείας, είναι τόσο διάτρητο που δεν χρειάζεται προσπάθεια για να αντικρουστεί. Δεν είναι μόνο η πολιτεία της κυβέρνησης στον τομέα της προστασίας της δημόσιας υγείας και της κάλυψης των αναγκών του ΕΣΥ που το καθιστούν διάτρητο. Είναι και η πολιτική της στα μέσα συγκοινωνίας που το ανατρέπουν, οι σχεδόν ανύπαρκτοι έλεγχοι και τα υποτυπώδη μέτρα προστασίας στους χώρους εργασίας και στις κλειστές δομές, όπως οι φυλακές, τα ΚΥΤ προσφύγων, αλλά και οι μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων. Εκεί καταρρέει η επίκληση της έγνοιας της κυβέρνησης και μένει γυμνή η πρόθεσή της να επιβληθεί ένα νέο δόγμα, μια παγιωμένη πρακτική, που θα συνεχίσει να προβάλλεται σαν απαραίτητη και σωτήρια ακόμη και μετά την πανδημία. Άλλωστε, η πανδημία δεν υπήρχε ούτε σαν υποψία, όταν αυτή η κυβέρνηση έφερε στη Βουλή και ψήφισε νόμο για το δραστικό περιορισμό των συγκεντρώσεων και των πορειών, με άλλο πρόσχημα αυτή τη φορά, την ενόχληση της κυκλοφορίας και της λειτουργίας της αγοράς. Προσχήματα και αφορμές θα βρίσκονται κάθε φορά διαφορετικά, αλλά ο στόχος θα είναι ο ίδιος, η επιβολή του νέου δόγματος και η αποδοχή της παγιωμένης πρακτικής. Η αλήθεια είναι, βέβαια, πως όλα αυτά δεν επιχειρούνται εν κενώ. Αντιδράσεις υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν. Μέχρι στιγμής, κανείς δεν έχει καταφέρει να στρέψει οριστικά προς τα πίσω τον τροχό της ιστορίας. Το κακό είναι πως και οι προσωρινές οπισθοδρομήσεις είναι εξίσου επώδυνες και επικίνδυνες για την εμπέδωση και την ανάπτυξη των δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Γι’ αυτό οφείλουμε να είμαστε όχι μόνο καχύποπτοι, αλλά και αυστηροί και αποφασισμένοι στην αντιμετώπιση της κυβερνητικής πρακτικής. Στο όνομα του «νόμου και της τάξης» επιφέρει ανατροπές σε μια νομική τάξη κερδισμένη με αγώνες αιώνων.

Η σιγή ασυρμάτου που ακολούθησε τη λακωνική και ελάχιστα πειστική διαβεβαίωση ότι όλα βαίνουν καλώς στην καταγραφή των κρουσμάτων, βλάπτει σοβαρά την υπόθεση της καταπολέμησης του κορονοϊού. Για τον απλούστατο λόγο ότι εμποδίζει τον εντοπισμό και τη διόρθωση πιθανών λαθών ή κενών στην παρακολούθηση της εξέλιξης της πανδημίας και, συνεπώς, στην αποτελεσματική αντιμετώπισή της. Δεν είναι τα πάντα όλα επικοινωνία. Δεν πρόκειται κατά κανένα τρόπο για θέμα κυβερνητικού γοήτρου ή προστασίας μας από τον ιό της αμφιβολίας. Μπροστά στην καλύτερη δυνατή οργάνωση της άμυνας του πληθυσμού στην πανδημία, γιατί περί αυτού πρόκειται, το γόητρο της κυβέρνησης μοιάζει αστείο μέγεθος. Όσο για τον ιό της αμφιβολίας, που συνδέεται άμεσα με το βαθμό πειστικότητας των περιοριστικών μέτρων και, συνεπώς, της αποδοχής τους από τον πληθυσμό, είναι προφανές ότι κάνει πάρτι ακριβώς σε συνθήκες επιβεβλημένης σιωπής.

Αξίζει τον κόπο να μελετήσει κάποιος όλες τις συζητήσεις στη Βουλή αυτής της περιόδου, για να αθροίσει τις αντιθέσεις, τις ενστάσεις και τις αλλεπάλληλες αντιπροτάσεις των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Η κυβερνητική πλειοψηφία δεν τις αποκρούει μόνο ως απαράδεκτες, απαξιώνει συνήθως να αναφερθεί έστω σ’ αυτές, τις προσπερνάει σαν ανύπαρκτες. Σπανιότερα τις διαστρεβλώνει τόσο, ώστε να μπορεί να φανεί δικαιολογημένη η απόρριψή τους. Και δεν το κάνει μόνο με τον κύριο αντίπαλό της, τον ΣΥΡΙΖΑ. Στο ΚΚΕ απαξιώνει να αναφερθεί φορτώνοντάς του την κατηγορία ότι βρίσκεται σε…άλλο πλανήτη, παρά το γεγονός ότι συχνότατα οι προτάσεις του κατατίθενται με γνώμονα τα συγκεκριμένα προβλήματα λαϊκών τάξεων. Όσο για τις προτάσεις τού Κινήματος Αλλαγής, αδιαφορεί για τον κόπο που καταβάλλουν τα επιτελεία του, για να καταθέτουν διαρκώς καθόλα συζητήσιμες και επεξεργασμένες προτάσεις. Στην τελευταία συνεδρίαση της Βουλής, την περασμένη Τετάρτη, ο κ. Μητσοτάκης απαξίωσε να αναφερθεί στις προτάσεις που κατέθεσε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο Αλ. Τσίπρας, παρότι προκλήθηκε επανειλημμένα και παρότι αυτές αφορούσαν την αντιμετώπιση της πανδημίας και όχι το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Στο επικίνδυνο αυτό έργο της, η κυβέρνηση συνεπικουρείται από τα καλοταϊσμένα μίντια, τα οποία δημιουργούν έναν προστατευτικό κλοιό, που χρειάζονται τεράστιες προσπάθειες, για να μπορέσει να ραγίσει κάπου και να ακουστούν λίγες λέξεις, που να θυμίζουν ότι υπάρχει αντιπολίτευση, ιδίως της αριστεράς, που λέει κάτι διαφορετικό με ένα λόγο συγκροτημένο και κατανοητό και όχι με θραύσματα από ομιλίες ή δελτία του γραφείου τύπου, ή με προκλητούς τηλεκαβγάδες σε τηλεπαράθυρα. Κι αυτό είναι ένα εξίσου σημαντικό πρόβλημα λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος. Γιατί συμβάλλει στην εξέλιξη της επιχείρησης εξαφάνισης της αντιπολίτευσης, που τόσο έχει ανάγκη ο νεοφιλελευθερισμός, για να επιβληθεί σαν η μόνη έλλογη λύση.

Δέκα ολόκληρους μήνες χρειάστηκε η επιτελική κυβέρνηση, για να αποφασίσει να ανταποκριθεί στο αίτημα της απλής λογικής, που υποδείκνυε από την έναρξη της πανδημίας την ανάγκη να αντιμετωπιστεί η αισχροκέρδεια με τα τεστ για τον κορονοϊό, τα οποία είχαν σχεδόν αποκλειστικά αναταθεί στα ιδιωτικά διαγνωστικά κέντρα. Τα γρήγορα τεστ μόλις στην κορύφωση του δεύτερου κύματος της πανδημίας άρχισαν να γίνονται δωρεάν και να βρίσκονται, έστω και σε περιορισμένο βαθμό, στη διάθεση ορισμένου αριθμού πολιτών των μεγάλων αστικών κέντρων. Μέχρι τότε, αν κάποιος ήθελε να διαπιστώσει αν έχει εκτεθεί στον κίνδυνο της μόλυνσης από τον κορονοϊό, ή έστω να καθησυχάσει τη δικαιολογημένη ανησυχία του, έπρεπε να βάλει βαθιά το χέρι στην τσέπη του και, αν έβρισκε τα 80, 100 ή 120 ευρώ που απαιτούσαν τα ιδιωτικά διαγνωστικά εργαστήρια για ένα μοριακό τεστ, να απευθυνθεί σε ένα από αυτά για να το κάνει. Με ποιο τρόπο απαντούσε η κυβέρνηση στο κρίσιμο αυτό πρόβλημα, που δεν ήταν απλά ατομικό, αλλά η λύση του θα μπορούσε να αντιμετωπίσει και μια συλλογική υγειονομική ανάγκη περιορισμού της εξάπλωσης της πανδημίας; Με μια δήλωση πίστης στους «νόμους» της αγοράς. Ηχούν ακόμα στα αφτιά μας οι κυνικές εξηγήσεις του υπουργού Ανάπτυξης ότι, αν μπουν αγαθά τέτοιου τύπου σε διατίμηση, η αγορά θα αντιδράσει με περιορισμό της προσφοράς τους και, τελικά, χαμένοι θα βγουν οι πολίτες. Η νεοφιλελεύθερη ιδεοληψία επέβαλε στην κυβέρνηση να απαντάει μ’ αυτό τον ουδέτερο τυπικά, αλλά βαθιά κυνικό στην ουσία τρόπο. Το σύμβολο της πίστης ενός νεοφιλελεύθερου είναι αυτό: μην αγγίζετε τους «νόμους» της αγοράς, γιατί θα οδηγηθούμε όλοι στην καταστροφή!

Το απαραίτητο συμπλήρωμα της αστυνομοκρατίας στους δρόμους των μεγάλων πόλεων, για να αποτραπούν οι απεργιακές συγκεντρώσεις, είναι η διαβολή των απεργών και η έντεχνη τοποθέτησή τους απέναντι στο κοινωνικό σύνολο. Μόνο που το θεάρεστο λειτούργημά τους επιτελείται σε μια στιγμή που η κυβέρνηση διατυμπανίζει σε όλους τους τόνους και με τη γνωστή νεοφιλελεύθερη θρασύτητα ότι κανείς και τίποτα δεν θα την εμποδίσει να νομοθετεί χωρίς σταματημό σε μια ανάπηρη από τον κορονοϊό Βουλή και σε μια παγωμένη από την πανδημία κοινωνία και οικονομία προωθώντας το αντιμεταρρυθμιστικό έργο της, γιατί γι’ αυτό την ψήφισε ο κόσμος. Ο επιτιθέμενος, λοιπόν, έχει κάθε δικαίωμα να βαδίζει ανελέητος κατά πάντων. Οι αμυνόμενοι πρέπει να προσέχουν τη συμπεριφορά τους, γιατί έχουμε πανδημία. Είναι το σημείο όπου η γελοιότητα του ρολίστα παπαγάλου μεταλλάσσεται σε αθλιότητα υπό τις ευλογίες των θεωρητικών του νεοφιλελευθερισμού, που δεν ανέχονται την πρόταξη των αξιών της ελευθερίας και της ισότητας, γιατί αναστέλλουν την απαραίτητη για την πρόοδο και την ανάπτυξη ανισότητα. Σιγά μην ήμασταν όλοι ίσοι, αυτοί που κυβερνούν μ’ αυτούς που κυβερνιούνται. Ελεύθεροι να δρουν είναι αυτοί που κυβερνούν. Ολοι οι άλλοι είμαστε ελεύθεροι να τους υπομένουμε, όπως την πανδημία ή την κακή μας τύχη.