Εφημερίδα των Συντακτών

Στα 24 και επί πτυχίω φοιτητής Γεωπονικής, ο Κώστας είναι από τους τυχερούς. Δεν χρειάζεται να ανησυχεί για λογαριασμούς που λήγουν ούτε για την επόμενη πληρωμή του ενοικίου. Κι όμως δείχνει κουρασμένος. Σε λίγους μήνες τελειώνει τις σπουδές του, αλλά βλέπει ένα μέλλον με μελανά χρώματα: «Αυτό το παραμυθάκι πως ένα καλό βιογραφικό θα σταθεί στην αγορά εργασίας έχει διαψευστεί χρόνια τώρα, ειδικά για μια γενιά που θεωρείται από πολλούς μορφωμένη και καταρτισμένη. Οι περισσότεροι θα είμαστε εργασιακά καταδικασμένοι, χωρίς να μπορούμε να υλοποιήσουμε τα όνειρά μας. Φαίνεται πως τίποτα δεν δουλεύει σωστά, δεν ξέρουμε τι θα μας ξημερώσει». Οσο η διαρκής αβεβαιότητα παρεισφρέει στις ζωές εκείνου και των συνομηλίκων του, ο Κώστας βρέθηκε δίπλα σε χιλιάδες άλλους διαδηλωτές που κατέκλυσαν τους δρόμους της Αθήνας αψηφώντας τα κυβερνητικά μέτρα και διεκδικώντας αξίες που για τους περισσότερους ήταν κατοχυρωμένες. «Είτε πρόκειται για τον Κουφοντίνα είτε για την πανεπιστημιακή αστυνομία, προσπαθούμε να επικαλεστούμε βασικές δυτικές αξίες, ένα κράτος δικαίου, για να διατηρήσουμε κάποια προσχήματα στον κόσμο που ζούμε. Βλέπω συμφοιτητές μου που δεν ήταν σε καμία περίπτωση πολιτικοποιημένοι ή ευαισθητοποιημένοι κοινωνικά, που υπό “νορμάλ” συνθήκες πήγαιναν να κάνουν το μάθημά τους και έφευγαν, να συμμετέχουν στις φοιτητικές διαδηλώσεις. Δεν πρόκειται, λοιπόν, μόνο για δική μου ανησυχία, βλέπω ότι επικρατούν αμφισβήτηση και έλλειψη εμπιστοσύνης προς το σύστημα, ακόμα και από εκείνους που θεωρούσαν ότι το σύστημα είναι εκεί για να προστατεύει», επισημαίνει.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια συστηματική προσπάθεια συγκρότησης μιας αρνητικής αναπαράστασης για τα δημόσια Πανεπιστήμια. Κατασκευάζονται και δημοσιεύονται από τα μέσα επικοινωνίας μύθοι για τα δημόσια Πανεπιστήμια. Ως σύλλογος Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού θα θέλαμε να ανασκευάσουμε μέρος αυτής της κατασκευασμένης μιντιακής πραγματικότητας. Μύθος 1: «Να γίνουν τα ελληνικά Πανεπιστήμια όπως όλα τα Πανεπιστήμια του κόσμου». Μύθος 2: «Τα δημόσια Πανεπιστήμια δεν είναι επαρκώς διεθνοποιημένα και δεν κάνουν έρευνα υψηλού επιπέδου». Μύθος 3: «Πρέπει να ενισχυθούν τα ταξίδια για υπογραφή συμφωνιών με ξένα Πανεπιστήμια, να αναδειχθούν προγράμματα στην αγγλική και να κληθούν να διδάξουν στη χώρα ξένοι επιστήμονες που θα συντελέσουν στη διεθνοποίηση». Μύθος 4: «Τα Πανεπιστήμιά μας είναι χαμηλού επιπέδου καθώς σε αυτά εισέρχονται φοιτητές με Μ.Ο. 3». Μύθος 5: «Τα δημόσια Πανεπιστήμια είναι κέντρα ανομίας». Μύθος 6: «Σε όλα τα Πανεπιστήμια του κόσμου υπάρχουν είσοδοι φοιτητών με κάρτα που τα προστατεύει από την παραβατικότητα». Μύθος 7: «Να δημιουργηθεί πανεπιστημιακή αστυνομία για να πατάξει την παραβατικότητα, όπως σε όλα τα Πανεπιστήμια του κόσμου». Εν κατακλείδι: Τα ελληνικά δημόσια Πανεπιστήμια έχουν ανάγκες και η ελληνική πολιτεία και η κοινωνία οφείλουν να ανταποκριθούν σε αυτές. Δεν χρειάζονται ούτε επιτήρηση ούτε τιμωρία ούτε φυλακή. Χρειάζονται όραμα και μακρόπνοη στρατηγική ενίσχυσης της Ανώτατης Παιδείας. Το οφείλουμε στους νέους και τις νέες. Στο μέλλον του τόπου.

Στον τόμο «Οικονομία και Κοινωνία», αυτή τη μεγάλη συλλογή κειμένων που εκδόθηκε μετά τον θάνατό του από τη σύζυγό του, Μαριάνε Βέμπερ, το 1921, ο κοινωνιολόγος [Μαξ Βέμπερ] προτείνει τον περίφημο ορισμό του για το κράτος: Μπορούμε να ορίσουμε ως «κράτος» έναν πολιτικό θεσμό, γράφει, όταν «αυτός διεκδικεί επιτυχώς […] το μονοπώλιο του νόμιμου φυσικού καταναγκασμού (Zwang)». Προσθέτει επίσης ότι το κράτος χρησιμοποιεί πολλά άλλα μέσα για να εξασφαλίσει την υπακοή, αλλά «η απειλή και ενδεχομένως η εφαρμογή της βίας» είναι παντού, «σε περίπτωση αποτυχίας των άλλων μέσων, το έσχατο μέσο (ultima ratio)». Στη διάλεξή του για την «Πολιτική ως Επάγγελμα» (1919), ο Βέμπερ προτείνει έναν ελαφρώς διαφορετικό ορισμό: «Το κράτος είναι αυτή η ανθρώπινη κοινότητα η οποία, εντός καθορισμένης περιοχής [...] διεκδικεί για τον εαυτό της και καταφέρνει να επιβάλει το μονοπώλιο της νόμιμης φυσικής βίας». Αλλά η θεμελιακή ιδέα, προφανώς, είναι η ίδια. Αυτός ο ορισμός του κράτους από τον Βέμπερ έχει θεωρηθεί -και δικαίως- κατάλληλος, από διάφορα ρεύματα των κοινωνικών επιστημών. Δεν απέχει και πολύ από τις μαρξιστικές θέσεις… Επιπλέον, ο ίδιος ο Βέμπερ, στην «Πολιτική ως Επάγγελμα», παραθέτει για να υποστηρίξει το επιχείρημά του -όχι δίχως μια στάλα ειρωνείας- τίποτα λιγότερο από Λέον Τρότσκι: «“Κάθε κράτος βασίζεται στη βία”, δήλωνε ο Τρότσκι απ’ την πλευρά του στο Μπρεστ Λιτόφσκ». Πρέπει ωστόσο να τονιστεί πως αυτός ο ορισμός είναι απολύτως «Wert-frei», απαλλαγμένος από αξιολογική κρίση. Η εν λόγω «νομιμότητα» εδώ δεν έχει καμία σημασία καθ’ εαυτή. Δεν είναι μια ηθική αρχή, μια καντιανή κατηγορική προσταγή, τίποτα περισσότερο από έναν καθολικό κανόνα δικαίου. Οπως μας υπενθυμίζει η επιφανής ειδικός για τον Βέμπερ, Κατρίν Κολιό-Τελέν, σ’ ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Le Monde στις 19 Φεβρουαρίου 2020, «ο όρος “νόμιμος”, σε αυτόν τον ορισμό, δεν έχει κανονιστική έννοια: δεν είναι το ισοδύναμο του “δίκαιου” ή “ορθολογικά θεμελιωμένου”. Η μονοπώληση από το κράτος της νόμιμης βίας […] είναι ένα δεδομένο γεγονός: ένα συγκεκριμένο είδος εξουσίας, σε μια ορισμένη περιοχή, κατάφερε να επιβάλει την ηγεμονία του σε άλλους τύπους εξουσίας που το ανταγωνίζονταν κατά τους προηγούμενους αιώνες». Πράγματι, η έννοια της «νομιμότητας» σημαίνει για τον Βέμπερ μόνο την πίστη στη νομιμότητα της εξουσίας, την αποδοχή της ως νόμιμης από τα υποκείμενα της κυριαρχίας. Οπως γνωρίζουμε, ο Βέμπερ διακρίνει τρεις τύπους νομιμοποίησης της κυριαρχίας (και συνεπώς του μονοπωλίου του κράτους στη βία): ● Ορθολογική (ή νομική ή ορθολογική-γραφειοκρατική): η πίστη στη νομιμότητα των υφιστάμενων ρυθμίσεων ● Παραδοσιακή: η πίστη στην ιερότητα των παραδόσεων και των αρχών που τις επικαλούνται ● Χαρισματική: η πίστη στον ιερό, ηρωικό ή εξαιρετικό χαρακτήρα ενός ατόμου. Η νομιμότητα για την οποία μιλά ο Βέμπερ δεν έχει κατ’ ανάγκη μια σχέση με το κράτος δικαίου. Δεν είναι παρά μόνο μια πεποίθηση, η αποδοχή ενός λόγου νομιμοποίησης, μέσα σε όλες τις δυνατές μορφές κράτους, συμπεριλαμβανόμενης της απολυταρχίας, της παραδοσιακής νομιμότητας ή μιας προσωπικής δικτατορίας της χαρισματικής νομιμότητας. Για να δώσουμε ένα ακραίο παράδειγμα, το οποίο δεν έχει καμιά σχέση με κράτος δικαίου: το Τρίτο Ράιχ είναι, χωρίς καμιά αμφιβολία, ένα κράτος υπό την έννοια του βεμπεριανού ορισμού: κατά τη διάρκειά του, «διεκδίκησε επιτυχώς το νόμιμο μονοπώλιο του φυσικού καταναγκασμού». Μετά την ήττα του ναζισμού, στρατιωτικοί και διοικητικά στελέχη του (διοικητές στρατοπέδων συγκέντρωσης κ.λπ.) προσπάθησαν να «νομιμοποιήσουν» τα εγκλήματά τους με δυο ισχυρισμούς: ● Την υπακοή στις ανώτερες αρχές (ορθολογική-γραφειοκρατική νομιμότητα) ● Τον όρκο της πίστης στον Φίρερ (χαρισματική νομιμότητα). Αυτοί οι ισχυρισμοί απορρίφθηκαν από το Δικαστήριο της Νυρεμβέργης και οι ένοχοι τιμωρήθηκαν με φυλάκιση ή απαγχονισμό.

Χρειάζεται να πέσουν οι τόνοι, γιατί διαμορφώνουν ένα κλίμα που δυσχεραίνει τον διάλογο και τις αμοιβαίες υποχωρήσεις, αναγκαίες για κάθε λύση. Το να αποκαλείται η Ελλάδα «μεζές» προφανώς δεν συμβάλλει στην εξεύρεση λύσεων. Ούτε όμως και τα δικά μας περί «χαστουκιών» και «μαστιγίου». Καρότο και μαστίγιο χρησιμοποιούνται -και κακώς- σε γαϊδάρους, όχι σε χώρες με τις οποίες θέλουμε να συμβιώσουμε ειρηνικά. (...) Επείγει να ευρεθεί λύση για τη διανομή τυχόν ενεργειακών εσόδων ανάμεσα στις δύο κοινότητες στην Κύπρο και να υπάρξει απεμπλοκή στο Κυπριακό. Ειδάλλως, η Κύπρος κινδυνεύει να συμπαρασύρει σε ναυάγιο μια ελληνο-τουρκική συμφιλίωση. Η λογική της διαπραγμάτευσης εμπεριέχει πάντα έναν μαξιμαλισμό στις θέσεις εκκίνησης. Αν όμως επιθυμούμε λύσεις και όχι απλά να επιρρίψουμε την ευθύνη της αποτυχίας στην άλλη πλευρά, πρέπει να διατηρήσουμε μια ευελιξία. Λ.χ. το δόγμα για «ένα και μοναδικό» θέμα προς διαπραγμάτευση είχε παλαιότερα μετριασθεί με διάφορες μεθοδεύσεις. Το σημαντικότερο είναι να πείσουμε, με λόγια και με έργα, πως ουδόλως αποβλέπουμε να αποκλείσουμε την Τουρκία από τη Μεσόγειο και το Αιγαίο, δεν απεργαζόμαστε μια αντιτουρκική συμμαχία και είμαστε ειλικρινά έτοιμοι να συζητήσουμε και να επιλύσουμε τις διαφορές μας. Οπως τόσοι άλλοι γείτονες στον κόσμο. (...) Η θορυβώδης προβολή αεροπλανοφόρων και Ραφάλ την ώρα που η γερμανική προεδρία επιδιώκει την αποκλιμάκωση, μόνο ως υπονόμευση των προσπαθειών του Βερολίνου μπορεί να ερμηνευτεί. Και αν το Παρίσι, με το βάρος του, κατορθώσει να παρασύρει την Ε.Ε. σε μια συγκρουσιακή λογική με την Τουρκία, τίποτε το καλό δεν θα προκύψει για την Ευρώπη. Οσον μας αφορά, είμαστε πολύ κοντά στην Τουρκία και δεν έχουμε κανένα συμφέρον να ακολουθήσουμε τη Γαλλία σε μια επικίνδυνη διεκδίκηση ηγεμονίας στην περιοχή μας. Εμείς και όχι ο Μακρόν θα πληρώσουμε τα σπασμένα μιας σύγκρουσης με την Αγκυρα, ανεξαρτήτως έκβασης. Χρειαζόμαστε ζωτικά ειρηνική συμβίωση και συνεργασία με την γείτονα. Ας μη λησμονούμε, εξάλλου, πόσο μας στήριξε το Παρίσι πριν από έναν αιώνα, αφού μας είχε παρακινήσει σε πολεμικές περιπέτειες. Τα σενάρια για υπέρβαση της ελληνο-τουρκικής κρίσης είναι στην ουσία δύο: πόλεμος ή διάλογος. Η αποκλιμάκωση και ο διάλογος είναι, πιστεύω, μονόδρομος, αν θέλουμε να αποφύγουμε μια εθνική καταστροφή. Ας τα επιλέξουμε χωρίς διφορούμενα και χωρίς να παρασυρόμαστε από γεωπολιτικά παιγνίδια άλλων.