Αναδημοσιεύσεις

Φαινόμενα συνωστισμού στα λεωφορεία διαπίστωσε στο διάγγελμά του ο πρωθυπουργός. Περίεργο, γιατί τέσσερις μήνες που κάθονται και τα κοιτάνε, κάποια βελτίωση θα έπρεπε να έχει υπάρξει. Στο φέισμπουκ, πάντως, η σελίδα «με μαγκώνει τρεις φορές τη βδομάδα η πόρτα του Β5» έχει 40.000 μέλη. Θα μπορούσαν να πάρουν κανένα λεωφορείο ακόμα, αλλά θα έμενε χωρίς μυστικά κονδύλια το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής. Χώρια που θα είχαν αφήσει και εκατό χιλιάδες επιστήμονες χωρίς μέτζη του νέουκτη. Τώρα προσανατολίζονται να νοικιάσουν λεωφορεία από τα ΚΤΕΛ, γιατί τα βρήκαν ευκαιρία, σε διπλάσια τιμή από το να αγοράσουν καινούργια. Πρέπει όμως να εγκρίνει την απόσπασή τους το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Να τα νοικιάσουν άδεια τουλάχιστον, γιατί αν τα πάρουν με τον κόσμο που μεταφέρουν ήδη, δεν θα κάνει μεγάλη διαφορά, να το ξέρουνε. Είναι καλά και για την άμυνα της χώρας, γιατί κάνουν πολύ θόρυβο και δεν θα μπορούν οι Τούρκοι να κάνουν γεωλογικές έρευνες στο Αιγαίο.

Γράφω για τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα, αυτά που γλίτωσαν από τις κακουχίες του πολέμου, της φτώχειας, της περιβαλλοντικής καταστροφής και της βαρβαρότητας και γνώρισαν τη σκληρότητα των χορτάτων στα Καμμένα Βούρλα, αλλά και στη Μυτιλήνη και στο Ικόνιο, στο Πέραμα και αλλού. Οι άνθρωποι που έγιναν διώκτες κατατρεγμένων ξεχνούν πως οι πλημμύρες των συμφορών πέφτουν ξαφνικά επί δικαίων και αδίκων, δεν ζητούν ταυτότητα, ούτε πιστοποιητικά γεννήσεως. Κανείς μας δεν ξέρει τι του ξημερώνει. Που και που, όμως, θα έπρεπε να ξύνουμε το λούστρο από τα οικογενειακά έπιπλα και να θυμόμαστε τον πόνο της απόρριψης, όσοι, τουλάχιστον, γεννηθήκαμε από γονείς που πιπιλούσαν κομματάκια ξύλο αντί για πιπίλα για να ξεχνάνε την πείνα τους και είχαν στραβώσει τα πόδια τους από το κουβάλημα του νερού με τον ντενεκέ. Από γονείς, που όταν ήταν παιδάκια δεν φορούσανε παπούτσια και δεν τους ήθελε κανένας. Γιατί ήτανε πρόσφυγες, αλλά και φτωχοί. Όμως, αυτά τα παιδιά θα ζήσουν και θα μεγαλώσουν. Γιατί η ανάγκη είναι η μάνα της επιβίωσης. Γιατί το πείσμα για τη ζωή είναι δυνατότερο, γιατί πάντα θα υπάρχει έστω και ένας θείος Μανώλης, γιατί πάντα θα περισσεύει ένα τσαμπί σταφύλι, μια τριμμένη κουβέρτα, ένα τετράδιο και ένα μολύβι. Γιατί, σε πείσμα όλων των συμφορών, η αλληλεγγύη τις χτυπάει αποτελεσματικά με τα ίδια όπλα. Δεν ζητά ταυτότητες, πιστοποιητικά και αποδεικτικά. Της αλληλεγγύης της αρκεί η διάπυρη σφραγίδα «πρόσφυγια». Κι αν, τελικά, εμείς, οι άνθρωποι, είμαστε μικρές βελονιές σε ένα εργόχειρο, ας φροντίσουμε να είμαστε «η μια βελονιά πλησίον της άλλης και όχι η μια βελονιά άνωθεν της άλλης».

Αναφορικά με το τι πρέπει να περιμένουμε από εδώ και πέρα, δυστυχώς η Ν.Δ. δεν φαίνεται να έχει τη θέληση ή -ακόμη χειρότερα- την κατανόηση της συγκυρίας για να προβάλει ένα σχέδιο που θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα ουσιαστικά και στην πηγή τους. Ετσι λοιπόν, ενώ και πάλι έχει την τεράστια ευνοϊκή συγκυρία των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης, δεν φαίνεται να είναι διατεθειμένη να απομακρυνθεί ούτε από τις νεοφιλελεύθερες αγκυλώσεις της ούτε από τις πελατειακές παραδόσεις της. Από τη μια, βλέπουμε από την έκθεση ενισχυμένης εποπτείας να διατηρεί το σύνολο των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων - που ενισχύουν την απορρύθμιση της οικονομίας, τη μείωση του ρόλου και ουσιαστική αποδυνάμωση του κράτους. Από την άλλη, μιλάει ήδη για επαναφορά της δημοσιονομικής πειθαρχίας (ενώ η πανδημία εντείνεται) και προτάσσει ως λύση το σχέδιο Πισσαρίδη, που είναι μια συνταγή που την ακούμε από την αρχή των μνημονίων και η οποία όπου έχει εφαρμοστεί έχει μάλλον απογοητευτικά αποτελέσματα. Αυτό που είναι χειρότερο είναι ότι στον κορμό της συνταγής Πισσαρίδη είναι η αντίληψη πως το κράτος είναι βαρίδι στην οικονομία και οι φόροι μόνο μέσω της μείωσής τους μπορούν να βοηθήσουν την οικονομία. Λες και η πανδημία δεν ήρθε να αμφισβητήσει ακριβώς αυτή τη θεώρηση της πραγματικότητας. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας δεν μπορεί να αναγνωρίσει τα προβλήματα (οικονομικά, κοινωνικά, θεσμικά), που υπήρχαν πριν από την κρίση και που εντείνονται κατά τη διάρκειά της. Είναι λοιπόν η πλέον αναρμόδια κυβέρνηση για να αντιμετωπίσει την τριπλή κρίση. Από την πλευρά μας οφείλουμε να συνεχίσουμε να δίνουμε τη μάχη για να αντιμετωπιστούν τα σημεία που είναι ευάλωτες η οικονομία και η κοινωνία, καθώς και να έχουμε ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό σχέδιο για το πού και πώς πρέπει να δοθούν τα χρήματα. Αυτό κάναμε μέχρι τώρα ως Αριστερά και αυτό θα συνεχίσουμε να κάνουμε.

Υποτιμώντας τις επιπτώσεις των μέτρων στην εσωτερική ζήτηση, της οποίας η διατήρηση αποτελούσε το ένα από τους δύο κύριους πυλώνες της εναλλακτικής πρότασης του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς και τη σημασία ενός προγράμματος μαζικού εσωτερικού τουρισμού, που θα αντιστάθμιζε σε κάποιο βαθμό την προβλεπόμενη μεγάλη μείωση της τουριστικής κίνησης από το εξωτερικό, η κυβέρνηση «θερίζει σήμερα αυτά που έσπειρε». Μετά τα δραματική μείωση των τουριστικών εισπράξεων και λόγω της συνεχιζόμενης υποχώρησης της ιδιωτικής κατανάλωσης και των επενδύσεων -τάσεις που θα επιδεινώσει η αβεβαιότητα που δημιουργεί σε καταναλωτές και επενδυτές το δεύτερο κύμα πανδημίας- ο κίνδυνος εκτίναξης της ανεργίας είναι πλέον ορατός και οδήγησε στην εξαγγελία των αντίστοιχων μέτρων από τον πρωθυπουργό στη Θεσσαλονίκη: μείωση των ασφαλιστικών εισφορών κατά τρεις ποσοστιαίες μονάδες, πρόγραμμα επιδότησης ασφαλιστικών εισφορών για τη δημιουργία 100 χιλιάδων θέσεων εργασίας, «μεταρρύθμιση» της αγοράς εργασίας με άξονες την περαιτέρω ευελιξία της εργασίας, ώστε να συμβάλλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας, και την αλλαγή του απαρχαιωμένου συνδικαλιστικού νόμου 1264/1982. Ο κ. Βρούτσης παρουσίασε πιο λεπτομερειακά τις παραπάνω εξαγγελίες και κατέθεσε την περασμένη Τετάρτη στη Βουλή τροπολογία για το νέο πρόγραμμα απασχόλησης. Όλες οι θεσμικού χαρακτήρα εξαγγελίες διαπνέονται από την ίδια νεοφιλελεύθερη λογική που αποτυπώθηκε και στα δύο πρώτα Μνημόνια όσον αφορά τις «διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις της αγοράς εργασίας», που η έκθεση Πισσαρίδη αναφέρει ρητά ότι ήταν αργές και η πρόοδός τους έμεινε ημιτελής. Εξ ου και η προσπάθεια της κυβέρνησης, από την επαύριον των εκλογών του Ιουλίου του 2019, να ολοκληρώσει επί τέλους τις θεσμικές «εκκρεμότητες» του δευτέρου Μνημονίου ως προς τη ρύθμιση των εργασιακών σχέσεων, τις οποίες διαπραγματεύτηκαν και ανέτρεψαν οι κυβερνήσεις ΣΥΡΙΖΑ. Ο αναπτυξιακός νόμος του περασμένου Σεπτεμβρίου έθεσε τα εμπόδια όχι μόνο για να μην ανακάμψουν οι συλλογικές διαπραγματεύσεις, αλλά και για να αποδυναμωθούν και οι υπάρχουσες. Το νέο Labor Reform του κ. Βρούτση, που θα περιλαμβάνεται στο σχετικό σχέδιο νόμου που θα κατατεθεί τον Οκτώβριο στη Βουλή, θα περιλαμβάνει καταρχήν τις δύο βασικές προτάσεις της Επιτροπής Πισσαρίδη: τον εξορθολογισμό στη χρήση και τη μείωση του κόστους των υπερωριών, καθώς και τη διευκόλυνση των επιχειρήσεων να απολύουν. Επίσης, εικάζουμε ότι θα περιλαμβάνει τις αλλαγές στη λειτουργία των συνδικάτων που μετ’ επιτάσεως ζητούσε το ΔΝΤ από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ και δεν μπόρεσε να επιτύχει (απαρτίες συνελεύσεων, απόφαση απεργίας, άδειες συνδικαλιστών, κ.λπ.). Θυμίζουμε ότι τα δύο πρώτα Μνημόνια, κυρίως όμως το δεύτερο, ήθελαν να κλείσουν οριστικά το «κεφάλαιο» ελληνικά συνδικάτα, απογυμνώνοντάς τα από όλα τα θεσμικά υποστυλώματα της δύναμής τους με σκοπό την πλήρη περιθωριοποίησή τους και την πλήρη εξατομίκευση των εργασιακών σχέσεων ή, το πολύ-πολύ, την επιβολή διαπραγματεύσεων σε επίπεδο επιχείρησης. Κανένα από αυτά τα μέτρα την περίοδο 2010-2014 δεν αντιμετώπιζε την ανεργία που προκαλούσε η ελεύθερη πτώση της οικονομικής δραστηριότητας και της απασχόλησης μέσα από το καθοδικό σπιράλ λιτότητας-ύφεσης - λιτότητας. Ούτε σήμερα μπορεί να το κάνει, γιατί ούτε το εργατικό κόστος στην Ελλάδα είναι πλέον υψηλό ούτε αποτελεί αιτία της ανεργίας.

Η ταξική λογική, ηθική και αισθητική του Κυριάκου Μητσοτάκη (και των κάθε υφής ομοίων του) δεν του επιτρέπει να αντιληφθεί ότι αυτό που ονομάζει «ρυθμίσεις» είναι αδύνατο να περιοριστεί σε κανονιστικούς εξαναγκασμούς όση βία κι αν ασκηθεί, όσο ισχυρή και αδιαπέραστη κι αν εμφανίζεται η εξουσία που τους επιβάλλει. Γιατί αφορά το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης που προκύπτει από το σύνολο της ανθρώπινης εργασίας, στο σύνολο του ιστορικού και κοινωνικού χρόνου. Όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, η τάξη μεγέθους η οποία προκύπτει είναι ασύλληπτη και ως τέτοια είναι αδύνατο να περιοριστεί με κατατμήσεις, απαριθμήσεις και ταξικά περιποιητικές κατασκευές. «Δεν γίνεται να περιορίσεις τη θάλασσα στη λέξη της, δεν γίνεται να περιορίσεις τη γνώση στην «ασήμαντη επιφάνεια των πραγμάτων», όπως θα έλεγε και ο τυφλός Χόρχε Λουίς Μπόρχες που έβλεπε βαθιά μέσα στο Είναι. Δεν γίνεται να περιορίσεις την ομορφιά στα τείχη ενός υπερβολικού εαυτού χτισμένου με τα υλικά μιας θηριώδους άγνοιας. Αυτό που ο Κυριάκος Μητσοτάκης ονομάζει «παρωχημένες ρυθμίσεις του προηγούμενου αιώνα» είναι η ιστορία του ασίγαστου πολέμου που διεξάγει το ανθρώπινο ον για την κατάκτηση του αγνώστου. Είναι ασίγαστος αυτός ο αγώνας, αυτός ο πόλεμος με το άγνωστο. Και είναι άγριος, και είναι σκοτεινός, και είναι υπέροχος, και έχει νίκες και ήττες, υδροφόρες και άνυδρες στιγμές, ματαιώσεις και ψευδαίσθητες προόδους, αλλά όμως αποτελεί τη μοναδική δικαίωση του όντος, μια δικαίωση που την αντιλαμβάνονται μόνο όσοι πολεμούν, φέροντας τη σκευή εκείνων που πολέμησαν και κατασκευάζοντας το ανεμολόγιο όλων των ονείρων εκείνων που αύριο θα πολεμήσουν. «Χρωστάμε σ’ όσους ήρθαν, πέρασαν, θα ’ρθουνε, θα περάσουν. Κριτές θα μας δικάσουν οι αγέννητοι, οι νεκροί» λέει ο Κωστής Παλαμάς και έτσι είναι, δεν γίνεται διαφορετικά.

Η εκλογή του Τραμπ αφύπνισε μεν κοινωνικές δυνάμεις, όχι όμως και τους ίδιους τους Δημοκρατικούς. Το κόμμα που έχασε τις εκλογές του 2015 σέρνεται σήμερα πίσω από την ατζέντα “νόμου και τάξης” την οποία έχει υιοθετήσει ο Τραμπ και, φυσικά, εξυπηρετεί όσο τίποτε άλλο τις επιδιώξεις του. Ο Μπάιντεν πασχίζει να συγκρατήσει την πανικόβλητη μεσαία τάξη δίνοντας τελικά τον αγώνα στο γήπεδο του Τραμπ. Πλειοδοτεί σε κάθε υπόσχεση του Τραμπ για τη χρηματοδότηση της αστυνομίας και παίρνει όλο και μεγαλύτερες αποστάσεις από το κίνημα διαμαρτυρίας κατά του ρατσισμού και της αστυνομικής βαναυσότητας. “Θέλω να το ξεκαθαρίσω. Οι ταραχές δεν είναι διαδηλώσεις. Οι λεηλασίες δεν είναι διαδηλώσεις. Είναι ανομία, απλά και καθαρά. Και όσοι τις κάνουν θα διώκονται” ήταν το μήνυμα που επέλεξε να στείλει σε ομιλία του στο Πίτσμπεργκ, τη στιγμή που η κοινωνική οργή ξεσπούσε για ακόμη μια φορά με αφορμή τη δολοφονία κάποιου άοπλου μαύρου από αστυνομικούς. Και, φυσικά, υπάρχει εδώ και ένα ανησυχητικό φλας μπακ. Τις παραμονές των προηγούμενων εκλογών, η Χίλαρι Κλίντον είχε ανεβάσει στα ύψη την ψυχροπολεμική ρητορική απειλώντας ακόμη και μια γενικευμένη στρατιωτική αναμέτρηση με τη Ρωσία. Σήμερα ο Μπάιντεν δείχνει έτοιμος να συνεχίσει από εκεί που σταμάτησε εκείνη. “Οι σύμμαχοί μας στο ΝΑΤΟ”, έγραψε πρόσφατα το περιοδικό του Πενταγώνου “Stars and Stripes” επικαλούμενο δηλώσεις του πρώην αντιπροέδρου των ΗΠΑ, “ανησυχούν σοβαρά για την αδυναμία μας να αντιμετωπίσουμε τη Ρωσία διπλωματικά ή με άλλους τρόπους”.

Οι χώρες υποδοχής και κυρίως η Ελλάδα μετατρέπονται με την σφραγίδα της Επιτροπής σε “ασπίδες” που θα πρέπει να ολοκληρώνουν την συνοριακή διαδικασία για όλους - με ελάχιστες εξαιρέσεις - εντός 12 εβδομάδων, μια διαδικασία που η Επίτροπος Γιόχανσον χαρακτήρισε ως πολιτική αποτροπής. Οι ευθύνες της Κυβέρνησης είναι πολύ μεγάλες, γιατί απέρριψε την δουλειά που είχε γίνει επί ΣΥΡΙΖΑ για τη συγκρότηση μετώπου των χωρών πρώτης εισόδου όλης της Μεσογείου, επιλέγοντας να σχηματίσει συμμαχία μόνο με τα κράτη της ανατολικής Μεσογείου και μόνο στη λογική της “ασπίδας της Ευρώπης” αποδυναμώνοντας έτσι την διαπραγματευτική ισχύ των επιχειρημάτων. Επίσης, και αυτό είναι και το πιο σοβαρό από όλα, ουδέποτε η κυβέρνηση ζήτησε νέο πρόγραμμα μετεγκατάστασης, ενώ οι Ευρωβουλευτές της δεν υπέγραψαν καν την επιστολή 169 συναδέλφων τους για αποσυμφόρηση της Ελλάδας και αναλογική κατανομή της ευθύνης στο προσφυγικό. Χρειάζεται περισσό θράσος και περισσή υποκρισία η Κυβέρνηση να διατείνεται τώρα, δια του κου Κουμουτσάκου, ότι θα θέσει στη συνέχεια (!) ζήτημα υποχρεωτικών μετεγκαταστάσεων.

Έχοντας επικεφαλής τους αγρότες και τους μικροκαλλιεργητές που εξακολουθούν να παράγουν περίπου το 70 τοις εκατό των παγκόσμιων τροφίμων, το κίνημα προτείνει το εναλλακτικό παράδειγμα της «διατροφικής κυριαρχίας», οι θεμελιώδεις αρχές του οποίου περιλαμβάνουν τα εξής: • Η τοπική παραγωγή τροφίμων πρέπει να αποσυνδεθεί από τις εταιρικά κυριαρχούμενες παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες, και κάθε χώρα πρέπει να καταβάλει προσπάθεια να επιτύχει την διατροφική της επάρκεια. Αυτό σημαίνει ότι οι αγρότες μιας χώρας πρέπει να παράγουν τα περισσότερα τρόφιμα που καταναλώνονται σ’ αυτήν, μια συνθήκη που υπονομεύεται από την εταιρική έννοια της «διατροφικής ασφάλειας», σύμφωνα με την οποία μία χώρα μπορεί επίσης να καλύπτει ένα μεγάλο μέρος των αναγκών της σε τρόφιμα με εισαγωγές. • Οι άνθρωποι πρέπει να έχουν το δικαίωμα να καθορίζουν τα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης τροφίμων, λαμβάνοντας υπόψη τους την «αγροτική και παραγωγική ποικιλότητα», και να μην επιτρέπουν αυτές να υποτάσσονται στο μη ρυθμισμένο διεθνές εμπόριο. • Η τοπικοποίηση της παραγωγής τροφίμων είναι καλή για το κλίμα, δεδομένου ότι οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα της τοπικοποιημένης παραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα είναι πολύ λιγότερες από εκείνες της γεωργίας, που βασίζεται στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες. • Οι παραδοσιακές τεχνολογίες των αγροτών και των αυτοχθόνων περιέχουν μεγάλη σοφία και εκπροσωπούν την εξέλιξη μιας σε μεγάλο βαθμό αρμονικής ισορροπίας μεταξύ της ανθρώπινης κοινότητας και της βιόσφαιρας. Έτσι, η ανάπτυξη της αγροτεχνολογίας με στόχο την αντιμετώπιση των κοινωνικών αναγκών πρέπει να θεωρεί τις παραδοσιακές πρακτικές ως αφετηρία, και όχι να τις θεωρεί παρωχημένες.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι για τα τελευταία τριάντα χρόνια νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι, πολιτικοί, στοχαστές, τραπεζίτες και άλλοι πολλοί υπόσχονται ότι το πρόγραμμα τους – φιλελευθεροποίηση και απορρύθμιση των αγορών, χειραφέτηση της επιχειρηματικότητας, μικρότερο κράτος κλπ – θα οδηγήσει σε ευημερία για όλους, αν και όχι στο ίδιο βαθμό για όλους. Και συνεχώς διαψεύδονται οι προσδοκίες με όρους ανάπτυξης και κοινωνικής ευημερίας για τους πολλούς, την ίδια στιγμή που ενισχύεται η θέση των πιο ισχυρών οικονομικών παραγόντων.   Μετά από τόσες διαψεύσεις μπορούμε να μιλάμε για απάτη από τη μεριά των υποστηρικτών του όλου εγχειρήματος; Ίσως. Μπορούμε να μιλάμε για απατεώνες; Πιο δύσκολη ερώτηση.   Παλαιότερα αριστεροί και αριστερές στοχαστές ισχυριζόταν ότι ο βασικός ρόλος της εκκλησίας και της θρησκείας είναι να συμφιλιώσει τα λαϊκά στρώματα με τη μοίρα τους – να ελπίζουν για βελτίωση όχι σε αυτή τη ζωή, αλλά στην άλλη. Με λίγα λόγια η θρησκεία δούλευε λειτουργικά για το σύστημα. Δε αμφιβάλλω ότι υπάρχει και αυτή η πτυχή, αλλά η όλη προσέγγιση χωλαίνει για τον ίδιο λόγο που έχουν πρόβλημα πολλές εξηγήσεις του λειτουργισμού (functionalism). Μια εκκλησία που απαρτιζόταν από κυνικούς κληρικούς που δεν πίστευαν στη θρησκεία τους, και είχαν πλήρη επίγνωση ότι εξυπηρετούν άλλους σκοπούς, δε θα μπορούσε να παίξει το ρόλο υποστήριξης του συστήματος. Για να είναι πειστική η θρησκεία χρειάζεται ανθρώπους – ίσως όχι όλους, αλλά τουλάχιστον μια κρίσιμη μάζα – που είναι ειλικρινείς για το ρόλο που εξυπηρετούν.   Το ίδιο, εικάζω, ισχύει και με τους νεοφιλελεύθερους. Βεβαίως πολλοί θα είναι κυνικοί και ξέρουν ακριβώς τι θα είναι τα αποτελέσματα των πολιτικών τους και πόσο τους ευνοεί τους ίδιους. Αλλά δεν μπορεί αυτό να αποτελεί το όλον. Μια κρίσιμη μάζα  νεοφιλελεύθερων  κοινωνικών  επιστημόνων πραγματικά πιστεύουν στις θεωρίες τους - βέβαια άλλοι είναι πιο κυνικοί ή απλώς πάνε με το ρεύμα για να βολευτούν επαγγελματικά. Το ίδιο ισχύει με τους πολιτικούς.   Με αυτή την έννοια πρέπει να είμαστε εξαιρετικά φειδωλοί όταν  αποκαλούμε τους αντιπάλους μας απατεώνες. Από τη μια μεριά, αυτό το είδος πολιτικής αντιπαράθεσης αποξενώνει μεγάλο μέρος των πολιτών, και ιδιαίτερα τους νέους και τις νέες. Και κάτι χειρότερο: πολλοί ταυτίζουν την πολιτική με αυτό το είδος αντιπαράθεσης και όχι με μια εν δυνάμει δραστηριότητα χειραφέτησης. Από την άλλη, ακριβώς γιατί όλοι οι αντίπαλοι μας δεν είναι, και δε θα μπορούσαν να είναι απατεώνες, αυτή η τακτική υποτιμάει τον αντίπαλο – πάντα επικίνδυνο πράγμα σε όλων των ειδών διαμαχών – και δεν είναι πειστική.   Οι θεσμοί του καπιταλιστικού συστήματος εξουσίας, συμπεριλαμβανομένων της εκκλησίας και των πολιτικών κόμματων, αποτελούν πολύ σκληρά καρύδια και χρήζουν σοβαρής αντιμετώπισης.